Unia Europejska 50 pytań (2002) 2

Po co nam Unia Europejska?

Jak dzia³a Unia?

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Nasze ¿ycie codzienne

„Unia Europejska – 50 pytañ”

Opracowanie: Witold Paw³owski

Publikacja przygotowana przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce

ISBN 83-88199-65-X

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce
00-478 Warszawa, ul. Emilii Plater 53
tel. (022) 520 82 00
fax (022) 520 82 82
e-mail: delegation-poland@cec.eu.int
www.europa.delpol.pl

Projekt graficzny i druk :
Wydawnictwo „Wokó³ nas”
44-100 Gliwice, ul. Basztowa 2/4
tel. (032) 331 37 16
e-mail: wokolnas@wokolnas.gliwice.pl
http://www.wokolnas.gliwice.pl

Wydano listopad 2002

Unia Europejska – 50 pytañ

Integracja z Uni¹ Europejsk¹ budzi w Polsce nadzie-
je i obawy. Podobne uczucia przed przyst¹pieniem
do Wspólnot Europejskich towarzyszy³y Hiszpanom,
Portugalczykom, Finom, Szwedom i Austriakom.
Czym jest Unia Europejska? Jak funkcjonuje? Jaki
wp³yw bêdzie mia³o cz³onkostwo w UE na ¿ycie oby-
wateli? Procesowi integracji towarzysz¹ setki pytañ.
W tej publikacji staramy siê odpowiedzieæ na nie-
które z nich.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

1. Co Unia Europejska mo¿e zaoferowaæ Polsce?

Dzisiejsza Unia to wspólny rynek, wspólna polityka w dziedzinie transportu i surowe zasady
ochrony œrodowiska. Dla mieszkañców Unii bardzo wa¿na jest wspólna polityka regionalna
i strukturalna, oznaczaj¹ca w praktyce solidarn¹ pomoc pañstwom, regionom i obszarom s³a-
biej rozwiniêtym lub dotkniêtym kryzysem. Wymiar spo³eczny ma tak¿e wspólna polityka
zatrudnienia, chroni¹ca interesy pracowników i u³atwiaj¹ca walkê z bezrobociem. Wspólne
dzia³ania dotycz¹ ochrony zdrowia i praw konsumenckich. Unia u³atwia i zarazem stymuluje
wzajemn¹ wspó³pracê w wielu dziedzinach, takich jak kultura, edukacja, badania naukowe.

Wszystko to zapewnia pañstwom cz³onkowskim harmonijny rozwój, trwa³y i zrównowa¿ony
wzrost gospodarczy, szybki wzrost stopy ¿yciowej. Przemawia do wyobraŸni przyk³ad Grecji,
Hiszpanii i Portugalii, a wiêc pañstw stosunkowo s³abiej rozwiniêtych. Produkt krajowy brut-
to na jednego mieszkañca Grecji w 1980 r., a wiêc tu¿ przed przyst¹pieniem, wynosi³ 5790
dolarów (dane Banku Œwiatowego), w 1999 r. wzrós³ do 21 110 dolarów. W analogicznym
przypadku Hiszpanii i Portugalii – w 1985 r. wynosi³ odpowiednio 4420 i 2250 dolarów, zaœ
w 1999 r. – 14 800 i 11 010 dolarów. Podobna, wed³ug prognoz, by³aby sytuacja Polski. We-
d³ug raportu stowarzyszenia unijnego biznesu UNICE (z maja 2002 r.) dziêki przyst¹pieniu do
Unii tempo rozwoju polskiej gospodarki przyspieszy co roku o 1–1,8%.

Pozaekonomicznymi korzyœciami z przyst¹pienia do UE s¹: stabilizacja, umocnienie systemu
demokratycznego i mo¿liwoœæ wspó³decydowania o postanowieniach Wspólnoty. Jako cz³o-
nek UE Polska bêdzie uczestniczyæ we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeñstwa.
W strukturach unijnych ³atwiejsza bêdzie wspó³praca policji, s³u¿b celnych i s¹downictwa,
wspólna walka z terroryzmem, nielegaln¹ imigracj¹, handlem narkotykami i broni¹. Skutecz-
niejsze stanie siê zapobieganie przestêpczoœci zorganizowanej, a tak¿e przeciwstawianie siê
korupcji, rasizmowi i ksenofobii. Ju¿ dziœ systematycznie zacieœnia siê wspó³praca policji, stra-
¿y granicznej i s³u¿b celnych, tak¿e za poœrednictwem powo³anego w tym celu Europejskie-
go Urzêdu Policji (EUROPOL), wspó³praca miêdzy w³adzami s¹dowymi, postêpuje zbli¿anie
norm prawa karnego pañstw cz³onkowskich.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

2. Jakie znaczenie ma cz³onkostwo w Unii Europejskiej, skoro
Polska nale¿y ju¿ do innych organizacji promuj¹cych wolny
handel i znoszenie barier celnych?

Polska razem ze 140 innymi pañstwami nale¿y do Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO) –
której zasadniczym celem jest u³atwianie handlu w skali globalnej – oraz do szeregu innych
organizacji systematycznie obni¿aj¹cych bariery celne. Jednak Unia Europejska zasz³a w inte-
gracji du¿o dalej ni¿ WTO czy jakakolwiek inna organizacja regionalna. Ustanowi³a na swym
obszarze wolny przep³yw osób, towarów, us³ug i kapita³u. Wprowadzi³a w ¿ycie wspólne
zasady i standardy dotycz¹ce ochrony œrodowiska, praw konsumenckich i pracowniczych.

Integracji z Uni¹ nie zast¹pi ¿adna inna umowa miêdzynarodowa. UE jest najwa¿niejszym
partnerem handlowym Polski: oko³o dwóch trzecich polskiego eksportu i importu przypada
na rynek unijny. Z kolei wymiana towarowa miêdzy pañstwami cz³onkowskimi stanowi dziœ
dwie trzecie obrotów Unii, a pozosta³a jedna trzecia obrotów (stanowi¹cych w sumie jedn¹
pi¹t¹ œwiatowego handlu i jedn¹ czwart¹ rynku us³ug) przypada na pañstwa spoza jej ob-
szaru.

Stosunki UE z innymi pañstwami s¹ uregulowane w mo¿liwie wszystkich dziedzinach. Po przy-
st¹pieniu do UE Polskê automatycznie obejm¹ wszystkie unijne u³atwienia w handlu z pozo-
sta³ymi krajami œwiata. W konsekwencji zmniejsz¹ siê stawki celne na artyku³y importowane
ze Stanów Zjednoczonych i wielu pañstw Azji. Ka¿da z takich zniesionych barier oznaczaæ
mo¿e w praktyce wiêksze obroty handlowe, nap³yw inwestycji i szybszy rozwój.

Stosunki UE z pañstwami trzecimi obejmuj¹ tak¿e inne dziedziny poza handlem. Dotycz¹
wspó³pracy w dziedzinie badañ naukowych, wspó³pracy kulturalnej i politycznej. UE anga-
¿uje siê w akcje pomocy humanitarnej oraz wspiera przedsiêwziêcia na rzecz utrwalenia
pokoju.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

3. Jaki wp³yw na politykê Unii Europejskiej i podejmowane
decyzje maj¹ pañstwa cz³onkowskie? Czy Polska – po przyst¹-
pieniu do Unii – uzyska takie same prawa?

Unia wypracowa³a wyj¹tkowy system godzenia interesu wspólnoty z interesami narodowy-
mi. Ten sposób podejmowania decyzji – zapewniaj¹cy przejrzyste regu³y i przestrzeganie za-
sad demokracji – nazywany jest metod¹ wspólnotow¹.

Komisja Europejska, reprezentuj¹ca interes wspólnotowy, przedk³ada projekty aktów
prawnych. Rada Unii Europejskiej, w której zasiadaj¹ ministrowie reprezentuj¹cy interesy
pañstw cz³onkowskich, przyjmuje albo odrzuca zg³oszone przez Komisjê projekty. W wiêk-
szoœci przypadków decyzje podejmowane s¹ kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹ g³osów. Ka¿de
pañstwo dysponuje sta³¹ liczb¹ g³osów, proporcjonaln¹ do liczby ludnoœci (z drobn¹ korekt¹
na rzecz mniejszych pañstw). W praktyce oznacza to, ¿e aby przyj¹æ albo odrzuciæ propono-
wane rozwi¹zanie potrzeba dziœ oko³o 70% g³osów, co odpowiada mniej wiêcej 58% ludno-
œci Unii. Podobna zasada bêdzie obowi¹zywaæ po rozszerzeniu Unii, daj¹c Polsce du¿y wp³yw
na podejmowane decyzje.

Zasada kwalifikowanej wiêkszoœci g³osów sprawia, ¿e proces decyzyjny jest bardziej demo-
kratyczny (jedno pañstwo czy mniejszoœciowa grupa pañstw nie mo¿e narzuciæ swojego zda-
nia wiêkszoœci, a tym samym zablokowaæ legislacji; z kolei „du¿e pañstwa” nie mog¹ przefor-
sowaæ swojego stanowiska wbrew woli „ma³ych pañstw” i na odwrót). Z drugiej strony –
metoda ta wymaga ci¹g³ego wspó³dzia³ania, zjednywania opinii innych pañstw do w³asnych
racji, poddawania argumentów, przekonywania. Tym bardziej ¿e wiele spraw istotnych z per-
spektywy jednych krajów – na przyk³ad rozwi¹zania w dziedzinie rybo³ówstwa czy produkcji
czekolady – ma dla innych mniejsze znaczenie.

Wa¿n¹ rolê w tym procesie odgrywaj¹ lobbyœci: przedstawiciele rozmaitych organizacji go-
spodarczych, bran¿owych i zawodowych, spo³ecznych i regionalnych. Ich zadaniem jest do-
starczanie informacji i argumentów przemawiaj¹cych za konkretnym rozwi¹zaniem (lub jego
odrzuceniem). Podnoszone s¹ tak¿e konsekwencje spo³eczne. W Brukseli dzia³a ponad 30 tys.
rozmaitych organizacji o charakterze lobbystycznym, reprezentuj¹cych regiony, grupy zawo-
dowe i ga³êzie przemys³u. Silne grupy nacisku tworz¹ rolnicy i ekolodzy.

Jednoczeœnie ka¿de z pañstw cz³onkowskich (a tak¿e ka¿da z unijnych instytucji i ka¿dy oby-
watel Unii) mo¿e z³o¿yæ skargê do Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci, jeœli uzna,
¿e dosz³o do naruszenia unijnego prawa lub potrzebna jest jego interpretacja.

Polska po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej uzyska (na mocy Traktatu Nicejskiego z 2000 r.)
pe³niê praw przys³uguj¹cych dotychczasowym pañstwom cz³onkowskim. Co wiêcej, z 38 mi-
lionami obywateli Polska bêdzie najwiêkszym i najwa¿niejszym z nowych pañstw cz³onkow-
skich, a w poszerzonej Unii znajdzie siê wraz z Hiszpani¹ w gronie „silnych œrednich pañstw”,
tu¿ za grup¹ czterech „du¿ych pañstw” – Francj¹, Niemcami, W³ochami, Wielk¹ Brytani¹.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

4. Czy Polska po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej zachowa
suwerennoœæ i to¿samoœæ narodow¹?

Nie ma co do tego w¹tpliwoœci. Unia Europejska jest zwi¹zkiem suwerennych pañstw. Z chwi-
l¹ przyst¹pienia do Unii suwerennoœæ i ci¹g³oœæ pañstwa polskiego zostan¹ zachowane. Pol-
ska pozostanie demokracj¹ parlamentarn¹, z prezydentem zachowuj¹cym wszystkie prero-
gatywy g³owy pañstwa, z Sejmem i Senatem stanowi¹cymi prawo, z premierem stoj¹cym na
czele rz¹du, jako w³adz¹ wykonawcz¹, z systemem s¹downiczym, w³asn¹ polityk¹ wewnêtrz-
n¹ i zagraniczn¹ oraz wszystkimi instytucjami wpisanymi w porz¹dek konstytucyjny III Rzecz-
pospolitej.

Od momentu przyst¹pienia do Unii – poprzez uczestnictwo w pracach Rady Europejskiej,
Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i pozosta³ych instytucji – Polska bêdzie
wspó³decydowaæ we wszystkich dziedzinach dzia³alnoœci Wspólnot. Niektóre decyzje, doty-
cz¹ce Polski oraz innych pañstw cz³onkowskich, podejmowane bêd¹ na szczeblu wspólnoty:
wszêdzie tam (i tylko tam), gdzie rozwi¹zania o charakterze ponadnarodowym oka¿¹ siê
skuteczniejsze czy korzystniejsze, ni¿ podejmowane indywidualnie lub na ni¿szych szczeblach.
Jest to zasada subsydiarnoœci.

Blisko pó³ wieku stopniowego zacieœniania wspó³pracy œwiadczy o tym, ¿e Unia nie stanowi
zagro¿enia dla pañstw narodowych. Francuzi pozostali Francuzami, W³osi W³ochami, Niemcy
Niemcami, wzbogaceni o rodz¹c¹ siê now¹ dodatkow¹ to¿samoœæ – Europejczyków. Si³¹ Unii
jest w³aœnie wieloœæ i ró¿norodnoœæ kultur, jêzyków, regionów, religii, a tak¿e pe³nia praw,
swobód i wolnoœci ka¿dego z jej obywateli.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

5. Jakich dziedzin dotycz¹ ustalenia wspólnotowe?

Unia Europejska podejmuje tylko takie dzia³ania, które daj¹ lepszy skutek, ni¿ gdyby by³y
oddane do decyzji poszczególnym pañstwom cz³onkowskim. Zasada ta, zwana zasad¹ sub-
sydiarnoœci (albo inaczej: pomocniczoœci lub zastêpczoœci, wprowadzona do unijnych ure-
gulowañ ustawowych Traktatem z Maastricht z 1992 roku), wynika z przekonania, ¿e decyzje
powinny byæ podejmowane na szczeblu jak najbli¿szym obywatelowi. Innymi s³owy, Unia
powo³ana jest tylko do spe³niania celów, z którymi nie poradzi³yby sobie w pojedynkê wcho-
dz¹ce w jej sk³ad pañstwa cz³onkowskie. Z kolei pañstwo powinno decydowaæ tylko w spra-
wach, które nie mog¹ byæ rozstrzygane na szczeblu gmin czy regionów.

Unia ma wy³¹czne kompetencje w prawie wszystkich kwestiach dotycz¹cych rynku we-
wnêtrznego: polityki handlowej, wolnego przep³ywu osób, towarów, us³ug i kapita³u, orga-
nizacji rynku rolnego, przestrzegania regu³ konkurencji, ochrony zasobów rybnych i elemen-
tów polityki transportowej. Wspólny rynek wymaga jednakowych regu³ i zasad obowi¹zuj¹-
cych wszystkich uczestników. Natomiast poza wymienionymi obszarami wy³¹cznych kompe-
tencji Unii prawo do podejmowania decyzji przys³uguje poszczególnym pañstwom
cz³onkowskim.

Ponadto Komisja Europejska, bêd¹ca cia³em wykonawczym Unii, wobec ka¿dego z propono-
wanych dzia³añ ma obowi¹zek (w myœl artyku³u 3b Traktatu o Wspólnocie Europejskiej) do-
konania analizy, czy skuteczniej nie zrealizowa³yby tego indywidualnie poszczególne pañ-
stwa cz³onkowskie. Podczas szczytu Rady Europejskiej w Edynburgu (1992 r.) ustalono zasady
wspó³pracy poszczególnych unijnych instytucji w przestrzeganiu zasady subsydiarnoœci. W myœl
przyjêtych ustaleñ, dzia³ania Unii powinny byæ jak najprostsze: unijne akty prawne powinny
byæ wydawane jedynie w niezbêdnym zakresie i tam, gdzie to tylko mo¿liwe, winny byæ za-
stêpowane dyrektywami, zobowi¹zuj¹cymi wszystkie pañstwa do realizacji przyjêtego wspólnie
celu, ale pozostawiaj¹cymi im swobodê w zakresie wyboru form i metod.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

6. Jak przebiega proces przyjmowania nowych pañstw cz³on-
kowskich do Unii Europejskiej?

Polska zawar³a umowê ze Wspólnotami Europejskimi o handlu i wspó³pracy gospodarczej
w 1989 r., wkrótce po pierwszych wolnych wyborach. W dwa lata póŸniej zosta³ podpisany
Uk³ad Europejski (o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami oraz ich pañstwami cz³onkowski-
mi). Szczyt Kopenhaski w czerwcu 1993 r. okreœli³ warunki polityczne i ekonomiczne cz³onko-
stwa w UE krajów z Europy Œrodkowej i Wschodniej. W 1994 r. Polska z³o¿y³a oficjalny wnio-
sek o cz³onkostwo. Negocjacje rozpoczê³y siê w marcu 1998 r. Intencj¹ polskiego rz¹du jest
zamkniêcie wszystkich obszarów negocjacji do koñca 2002 r. i przeprowadzenie referendum
w 2003 r.

Jeszcze w trakcie trwania rokowañ Rada Unii Europejskiej przygotowuje projekt traktatu
akcesyjnego z w³aœciwymi aneksami i protoko³ami, odrêbny dla ka¿dego pañstwa ubiegaj¹-
cego siê o cz³onkostwo. Podpisuje go kandydat oraz wszystkie pañstwa cz³onkowskie Unii.
Traktat ma charakter umowy miêdzynarodowej i zawiera komplet ustaleñ dokonanych pod-
czas negocjacji. Ostatnim etapem jest ratyfikacja (zatwierdzenie) uk³adu przez: Parlament
Europejski, parlamenty wszystkich pañstw cz³onkowskich oraz parlament kraju ubiegaj¹cego
siê o cz³onkostwo.

Konstytucja RP zawiera podstawê prawn¹ przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej (art. 90
ust. 1), upowa¿niaj¹c¹ do przekazania Unii „kompetencji organów w³adzy pañstwowej w nie-
których sprawach”. Konstytucja okreœla te¿ szczegó³owo (art. 90 ust. 2 i 3) wymogi zatwier-
dzenia traktatu akcesyjnego. Zgoda na ratyfikacjê przez prezydenta RP tego traktatu mo¿e
byæ wyra¿ona albo w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm i Senat, b¹dŸ w drodze ogólno-
narodowego referendum. Decyzjê w sprawie rozpisania referendum podejmuje Sejm lub pre-
zydent za zgod¹ Senatu.

Narodowe referenda towarzyszy³y wszystkim poprzednim rozszerzeniom Unii. Spo³eczeñstwa
Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii (w 1972 r.); Grecji (w 1980 r.); Hiszpanii i Portugalii (w 1985 r.)
oraz Austrii, Finlandii i Szwecji (w 1994 r.) wypowiedzia³y siê w referendach za przyst¹pie-
niem do Unii. W Norwegii dwukrotnie (w 1972 r. i 1994 r.) liczniejsi okazali siê przeciwnicy
przyst¹pienia do Unii.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

7. W jaki sposób ustanawiana jest sk³adka cz³onkowska w Unii
Europejskiej – i czy mo¿e siê zdarzyæ, ¿e Polska wiêcej bêdzie
wp³acaæ do wspólnej kasy, ni¿ z niej otrzymywaæ?

Unia Europejska finansowana jest g³ównie ze œrodków przekazywanych przez pañstwa cz³on-
kowskie, tzw. œrodków w³asnych. Ich wielkoœæ jednomyœlnie ustala Rada Unii Europejskiej,
a ratyfikuj¹ parlamenty pañstw cz³onkowskich. W latach 2000–2006 œrodki te nie mog¹ prze-
kroczyæ 1,27% produktu krajowego brutto UE.

Œrodki w³asne UE dziel¹ siê na:

op³aty rolne, pobierane od importu produktów rolnych z krajów nienale¿¹cych do UE,

op³aty celne, wynikaj¹ce ze wspólnych taryf celnych, stosowanych przy wymianie handlo-

wej z krajami trzecimi,

wp³ywy z podatku od wartoœci dodanej (VAT) krajów cz³onkowskich, odpowiadaj¹ce temu,

czym by³by produkt VAT pobierany w wysokoœci 1% (0,75% od 2002 roku; 0,5% od 2004 roku),

wp³aty pañstw cz³onkowskich oparte na zmiennym udziale procentowym uzale¿nionym od

ich PKB.

Po³owa œrodków w³asnych pochodzi ze sk³adek obliczanych jako czêœæ produktu krajowego
brutto ka¿dego z cz³onków Piêtnastki. W ten sposób wiêkszy udzia³ w finansowaniu Unii
maj¹ pañstwa bardziej rozwiniête, które z kolei w mniejszym stopniu korzystaj¹ z funduszy
przeznaczonych na wyrównywanie dysproporcji w rozwoju pañstw i regionów. W rezultacie
Niemcy, Holandia, Szwecja i Austria s¹ obecnie p³atnikami netto: daj¹ wiêcej do unijnej
kasy, ni¿ z niej otrzymuj¹.

W bud¿ecie Unii w 2000 r. 35% œrodków w³asnych pochodzi³o z podatku VAT pobieranego
w pañstwach cz³onkowskich. To Ÿród³o finansowania z roku na rok maleje (w 1990 r. stanowi-
³o 70% przychodów UE).

Tak zwane tradycyjne œrodki w³asne – op³aty rolne oraz celne pobierane od pañstw trzecich
– w 2000 r. stanowi³y w sumie 14% wszystkich œrodków w³asnych.

Inne, o wiele mniejsze przychody, pochodz¹ z podatków funkcjonariuszy europejskich, kar
wymierzanych przez Komisjê przedsiêbiorstwom naruszaj¹cym zasady konkurencji oraz z do-
datniego salda z ubieg³ego roku.

Œrodki bud¿etowe Unii w wiêkszoœci wracaj¹ do pañstw cz³onkowskich. Wydatki administra-
cyjne – na utrzymanie unijnych instytucji i ok. 32 tys. urzêdników – nie przekraczaj¹ 5%.
Najwiêksze œrodki przeznaczane s¹ na Wspóln¹ Politykê Roln¹ (44% wydatków w 2000 r.)
oraz fundusze strukturalne i Fundusz Spójnoœci (35% wydatków), 6,5% finansuje badania
i programy edukacyjne, a 5% – pomoc dla pañstw trzecich.

Od dnia przyst¹pienia do UE Polska bêdzie wp³aca³a sk³adkê do unijnego bud¿etu, podobnie
jak pozosta³e pañstwa cz³onkowskie. Wielkoœæ sk³adki zostanie ustalona podczas negocjacji
cz³onkowskich. Wed³ug szacunków ekspertów bêdzie to suma rzêdu 2,5–3,5 mld euro rocznie.
Zgodnie z propozycj¹ Komisji Europejskiej w latach 2004–2006 Polska mo¿e otrzymaæ z fundu-
szy strukturalnych i funduszu spójnoœci oko³o 12 mld euro. Wiele jednak zale¿eæ bêdzie od
stopnia przygotowania do cz³onkostwa, sprawnoœci administracyjnej rozmaitych instytucji z pol-
skiej strony, jakoœci przedstawionych planów i zamierzeñ oraz mo¿liwoœci bud¿etowego wspó³-
finansowania poszczególnych projektów.

Ju¿ w pierwszym roku po przyst¹pieniu do UE Polska powinna staæ siê beneficjentem net-
to, to znaczy wiêcej otrzymywaæ z kas Unii, ni¿ wynosi sk³adka cz³onkowska. Jak uczy do-
œwiadczenie innych pañstw cz³onkowskich o porównywalnym rozwoju, wykorzystanie tych
funduszy nie jest ³atwe. Polska powinna byæ jednak lepiej przygotowana do ich absorpcji ni¿
np. Hiszpania, która nie mia³a mo¿liwoœci korzystania z tylu funduszy przedakcesyjnych.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

8. Czy mo¿na wyst¹piæ z Unii Europejskiej?

Istnieje taka mo¿liwoœæ. Traktat akcesyjny, podpisywany po zakoñczeniu negocjacji cz³on-
kowskich, ma charakter umowy miêdzynarodowej. Zostaje ona zawarta miêdzy pañstwem
kandyduj¹cym a pañstwami cz³onkowskimi Unii. Mo¿e wiêc zostaæ wypowiedziana na takich
samych zasadach jak inne umowy miêdzynarodowe. Stosowne zapisy przewiduj¹ce tak¹ oko-
licznoœæ znajduj¹ siê w ka¿dym traktacie akcesyjnym.

Jednak do tej pory ¿adne pañstwo cz³onkowskie nie wyst¹pi³o z Unii, ani te¿ nie zg³osi³o
takich intencji. Uniê charakteryzuje demokratyczny tryb podejmowania decyzji oraz wielo-
letnia praktyka w godzeniu rozmaitych interesów i punktów widzenia. Cz³onkowie Unii uczest-
nicz¹ w kolejnych etapach integracji: tworzenia wewnêtrznego rynku wspólnotowego, unii
walutowej, wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñstwa.

Z kolei Unia ma prawo zawiesiæ w prawach cz³onka – wspóln¹ decyzj¹ pozosta³ych pañstw
cz³onkowskich – pañstwo ³ami¹ce fundamentalne zasady demokracji i poszanowania praw
cz³owieka. Taki przypadek równie¿ dotychczas siê nie zdarzy³.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

9. Jaki jest cel negocjacji cz³onkowskich prowadzonych przez
Polskê z Uni¹ Europejsk¹, skoro kolejne pañstwa przy³¹czaj¹ce
siê do Unii zobowi¹zane s¹ przyj¹æ wszystkie przepisy i zasady
obowi¹zuj¹ce w tej organizacji?

Ka¿de pañstwo kandyduj¹ce do Unii Europejskiej deklaruje wolê przyjêcia ca³oœci praw
w niej obowi¹zuj¹cych (tzw. acquis communautaire). W trakcie negocjacji ustala siê, jak szyb-
ko i na jakich zasadach przysz³y kraj cz³onkowski bêdzie w stanie dostosowaæ swoj¹ gospo-
darkê i prawodawstwo do unijnych standardów. Negocjowane s¹ równie¿: wysokoœæ przy-
sz³ej sk³adki do bud¿etu, uczestnictwo kandydatów w unijnych politykach (w tym w Fundu-
szu Spójnoœci, funduszach strukturalnych i rolnych) oraz ewentualne wyj¹tki od zasad zawar-
tych w traktatach Unii.

Pierwszym etapem negocjacji jest przegl¹d prawodawstwa kandydatów pod k¹tem zbie¿-
noœci z prawem europejskim, który w przypadku Polski rozpocz¹³ siê w kwietniu 1998 r. Usta-
lana jest wówczas „lista rozbie¿noœci”, czyli wszystkie dziedziny, w których kandydat musi
dostosowaæ swoje rozwi¹zania prawne do unijnych standardów. Negocjacje dotycz¹ 29 ob-
szarów funkcjonowania Unii – pocz¹wszy od kwestii gospodarczych, finansowych i spo³ecz-
nych, wymiaru sprawiedliwoœci, nauki i edukacji, ochrony zdrowia i ochrony œrodowiska, praw
konsumentów, po wspóln¹ politykê zagraniczn¹ i bezpieczeñstwa.

W drugim etapie pañstwo kandyduj¹ce przedstawia stanowisko negocjacyjne w ka¿dym
z obszarów, to znaczy deklaruje, jakie zasady mo¿e wdro¿yæ od momentu przyst¹pienia do
Unii, a gdzie wystêpuje o okresy przejœciowe, umo¿liwiaj¹ce pe³ne przystosowanie siê do
standardów UE w obszarach, gdzie wymagane s¹ znaczne nak³ady inwestycyjne i czas na
wdro¿enie odpowiednich zmian.

Z kolei pañstwa cz³onkowskie UE uzgadniaj¹ wspólne stanowiska dotycz¹ce ka¿dego z
obszarów negocjacji i czasami (choæ rzadko) wystêpuj¹ o okresy przejœciowe w odniesieniu
do praw przys³uguj¹cych kandydatom.

Ustalanie okresów przejœciowych jest powszechn¹ praktyk¹ stosowan¹ w Unii – inaczej kan-
dydaci czekaliby w kolejce do Unii przez dziesi¹tki lat, zanim spe³niliby wszystkie warunki. Na
przyk³ad traktaty dotycz¹ce cz³onkostwa Austrii, Finlandii i Szwecji zawiera³y 33 rozmaite
typy okresów przejœciowych.

Po co nam Unia Europejska?

Unia Europejska – 50 pytañ

10. Jakie s¹ najtrudniejsze kwestie w negocjacjach Polski z Uni¹
Europejsk¹?

Jednym z najtrudniejszych obszarów negocjacyjnych jest rolnictwo i kwestie zwi¹zane z uczest-
nictwem we Wspólnej Polityce Rolnej. Obszar upraw naszego rolnictwa bêdzie trzeci co do
wielkoœci wœród pañstw Unii. Jednoczeœnie polskie rolnictwo charakteryzuj¹ rozdrobnione
gospodarstwa rolne, przerost zatrudnienia, ni¿sza wydajnoœæ pracy i mniejsze przychody ni¿
w UE. Rolnictwo unijne przesz³o w ostatnich dziesiêcioleciach g³êbok¹ modernizacjê, polskie
rolnictwo dopiero czeka to wyzwanie. Dlatego Unia zaproponowa³a Polsce – podobnie jak
innym pañstwom kandyduj¹cym – dziesiêcioletni okres przejœciowy na pe³ne wdro¿enie za-
sad Wspólnej Polityki Rolnej. Rozmaite szczegó³owe rozwi¹zania w tej kwestii, zw³aszcza
dotycz¹ce form p³atnoœci wspieraj¹cych produkcjê roln¹, s¹ ci¹gle przedmiotem negocjacji.

Inny trudny obszar negocjacji dotyczy mo¿liwoœci podejmowania przez Polaków pracy w pañ-
stwach Wspólnoty. Z uwagi na wysoki wskaŸnik bezrobocia i ni¿sze p³ace, polscy pracownicy
– przed okres maksymalnie 7 lat – mieliby ograniczone prawo do pracy w pañstwach Unii
(które obawiaj¹ siê rozregulowania w³asnych rynków pracy). Stosunek poszczególnych pañstw
do tej sprawy jest indywidualny, na przyk³ad Holandia zapowiedzia³a, ¿e nie bêdzie stawia³a
barier przed polskimi pracownikami ju¿ od chwili naszego cz³onkostwa, a inne pañstwa za-
powiedzia³y analizê sytuacji na rynku pracy i stopniowe znoszenie restrykcji przed up³ywem
okresu przejœciowego.

W dziedzinie ochrony œrodowiska, higieny produkcji i warunków sanitarnych sprostanie wy-
sokim unijnym standardom wymagaæ bêdzie znacznych nak³adów. Z tego powodu Polska
wyst¹pi³a o okresy przejœciowe.

Dra¿liwa jest te¿ kwestia zakupu ziemi przez obywateli innych pañstw cz³onkowskich. Bior¹c
pod uwagê ni¿sze ceny ziemi, Polska zaproponowa³a czasowe ograniczenia w tej dziedzinie.

Polska wyst¹pi³a tak¿e o utrzymanie kilku obni¿onych stawek podatku VAT i akcyzy na
papierosy.

Trudne negocjacje w obszarze konkurencji dotycz¹ polskich specjalnych stref ekonomicznych
(stosowane tam zasady pomocy publicznej s¹ niezgodne z uregulowaniami unijnymi) i re-
strukturyzacji hutnictwa stali. W obszarze transport problem dotyczy miêdzynarodowych ko-
lejowych przewozów towarowych oraz dostêpu do rynku us³ug w miêdzynarodowej komuni-
kacji autobusowej dla polskich przewoŸników. Inne trudne rozmowy dotyczyæ bêd¹ wysoko-
œci œwiadczeñ otrzymywanych przez Polskê w ramach funduszy strukturalnych oraz wysokoœci
sk³adki wp³acanej do bud¿etu Unii.

Doœwiadczenia zwi¹zane z poprzednimi rozszerzeniami wskazuj¹, ¿e ustalone na zasadzie
kompromisu ostateczne rozwi¹zania w kwestiach spornych s¹ do przyjêcia dla wszystkich
stron, choæ zapewne w pe³ni nie zadowol¹ ¿adnej z nich. Ale taka te¿ jest istota kompromisu,
pozwalaj¹cego godziæ ró¿ne interesy i punkty widzenia.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

11. Jak przebiega proces podejmowania decyzji w Unii Euro-
pejskiej?

Mechanizm podejmowania decyzji musi pogodziæ nadrzêdny interes wspólnoty z rozmaitymi
interesami narodowymi. Jest zatem skomplikowany i wieloetapowy. Inicjatywa legislacyj-
na w dziedzinach dotycz¹cych funkcjonowania Wspólnego Rynku (I filar) przys³uguje wy³¹cz-
nie Komisji Europejskiej. Komisja ma tak¿e uprawnienia do podejmowania inicjatywy we
Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeñstwa (II filar) oraz wspó³pracy w dziedzinie wy-
miaru sprawiedliwoœci i spraw wewnêtrznych (III filar).

Komisja opracowuje propozycje aktów prawnych (rozporz¹dzeñ, dyrektyw) i przedk³ada je
Radzie Unii Europejskiej, g³ównemu organowi decyzyjnemu Wspólnot, reprezentuj¹cemu
interesy pañstw cz³onkowskich. Rada mo¿e przyj¹æ proponowane akty prawne, albo je od-
rzuciæ (natomiast zmian mo¿e w nich dokonaæ tylko na podstawie decyzji podjêtej jedno-
myœlnie). Rada czêsto przekazuje Komisji uprawnienia do wydawania aktów wykonawczych
do przyjêtych dyrektyw i rozporz¹dzeñ, co u³atwia i przyspiesza proces legislacyjny.

Najwa¿niejsze decyzje odnoœnie do kszta³tu i rozwoju Unii zapadaj¹ na forum Rady Euro-
pejskiej, na zasadzie konsensu, czyli jednomyœlnej akceptacji. Rada Europejska zbiera siê na
regularnych sesjach dwa razy do roku oraz dodatkowo w zale¿noœci od potrzeb. Spotkania
na szczycie szefów rz¹dów i g³ów pañstw wytyczaj¹ kurs na przysz³oœæ, a przyjête tam posta-
nowienia podejmuje Rada Unii Europejskiej.

Decyzje Rady Unii Europejskiej, w zale¿noœci od wagi sprawy, zapadaj¹ wed³ug trzech zasad.
Zasada zwyk³ej wiêkszoœci stosowana jest do spraw o stosunkowo niewielkiej wadze i o
charakterze proceduralnym. Z kolei zasada jednomyœlnoœci obowi¹zuje przy rozstrzygniê-
ciach o podstawowym znaczeniu, jak zawieraniem umów o stowarzyszeniu czy traktatów
akcesyjnych. Zakres stosowania zasady jednomyœlnoœci jest – wraz z postêpem integracji eu-
ropejskiej – systematycznie ograniczany na rzecz zasady kwalifikowanej wiêkszoœci: ka¿-
de z pañstw cz³onkowskich dysponuje okreœlon¹ liczb¹ g³osów, ustalon¹ na podstawie kryte-
riów ekonomicznych i demograficznych (z korekt¹ na korzyœæ mniejszych pañstw). Francja,
Niemcy, Wielka Brytania i W³ochy maj¹ po 10 g³osów; Hiszpania, Belgia, Holandia, Portugalia
– po 5 ; Austria i Szwecja – po 4; Dania, Finlandia i Irlandia – po 3 g³osy. Przy 87 g³osach
wiêkszoœæ kwalifikowan¹ stanowi¹ 62 g³osy (czyli 71% ogó³u g³osów, co odpowiada mniej
wiêcej 58% ca³ej ludnoœci Unii).

Zasada kwalifikowanej wiêkszoœci obowi¹zuje miêdzy innymi w prawie wszystkich spra-
wach zwi¹zanych z rynkiem wewnêtrznym (I filar), dotyczy przepisów w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej, swobody przep³ywu si³y roboczej oraz niektórych umów z pañstwami trze-
cimi i organizacjami miêdzynarodowymi. Stosowana jest te¿ przy ujednolicaniu przepisów
prawnych i administracyjnych, a tak¿e przy przyjmowaniu decyzji wykonawczych w ramach
II i III filaru. Z wymogu jednomyœlnoœci na rzecz kwalifikowanej wiêkszoœci zrezygnowano
miêdzy innymi w odniesieniu do nominacji na wy¿sze stanowiska unijne i miêdzynarodo-
wego handlu us³ugami.

Po rozszerzeniu podzia³ g³osów w Radzie Unii Europejskiej ulegnie zmianie (w myœl postano-
wieñ Traktatu Nicejskiego z 2000 r.). Z chwil¹ przyjêcia do Unii 12 nowych cz³onków, ogólna
liczba g³osów zwiêkszy³aby siê do 345. Francja, Niemcy, Wielka Brytania i W³ochy otrzymaj¹
po 29 g³osów, a Polska, tak jak Hiszpania – 27 g³osów.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

12. W jaki sposób jest wy³aniany Parlament Europejski i jaka
jest jego rola?

Parlament Europejski jest najwiêkszym wielonarodowym zgromadzeniem parlamentarnym
na œwiecie. Pocz¹tkowo sk³ada³ siê z delegatów parlamentów krajowych. Od 1979 r. jest wy-
³aniany w bezpoœrednich i powszechnych wyborach, które co 5 lat odbywaj¹ siê we wszyst-
kich pañstwach cz³onkowskich Unii. Obecnie 626 mandatów, uwzglêdniaj¹c liczbê mieszkañ-
ców, rozdzielonych jest nastêpuj¹co: Niemcy – 99, Francja, W³ochy i Wielka Brytania – po 87,
Hiszpania – 64, Holandia – 31, Belgia, Grecja i Portugalia – po 25, Austria – 20, Dania i Finlan-
dia – po 16, Irlandia – 15, Luksemburg – 6 mandatów.

Po rozszerzeniu Unii Parlament (na mocy Traktatu Nicejskiego z 2000 r.) ma liczyæ 732 pos³ów.
Najwiêcej mandatów bêd¹ mia³y Niemcy (99), Francja, W³ochy i Wielka Brytania (po 72). Pol-
ska, podobnie jak Hiszpania, mia³aby 50 miejsc. Jeœli Polska stanie siê cz³onkiem Unii w 2004 r.,
w tym samym roku Polacy bêd¹ uczestniczyæ w europejskich wyborach parlamentarnych, któ-
re wy³oni¹ pos³ów nowej piêcioletniej kadencji, rozpoczynaj¹cej siê w 2005 r.

Wybrani pos³owie nie s¹ reprezentantami swoich pañstw i nie s¹ podzieleni na kluby narodo-
woœciowe oraz nie obowi¹zuje ich ¿adna „narodowa” dyscyplina g³osowania. Parlamenta-
rzyœci europejscy reprezentuj¹ obywateli wspólnej Europy i w ich imieniu uczestnicz¹ w obra-
dach, podzieleni, zgodnie ze swymi orientacjami politycznymi, na osiem frakcji politycznych.
Obecnie najwiêcej reprezentantów maj¹ Europejska Partia Obywatelska – Europejscy Demo-
kraci (chadecja) oraz Partia Europejskich Socjalistów.

Rola Parlamentu Europejskiego, pocz¹tkowo skromna, systematycznie roœnie. Parlament wspó³-
pracuje przy stanowieniu wspólnotowego prawa (ale nie ma inicjatywy legislacyjnej), uczest-
niczy w konsultacjach i opiniowaniu. Akceptuje te¿ ostateczny projekt unijnego bud¿etu, ma
prawo do ustalania tzw. wydatków nieobligatoryjnych (poza zobowi¹zaniami traktatowymi)
oraz udziela Komisji Europejskiej absolutorium z wykonania bud¿etu. Kontroluje jej prace
i ma prawo wyst¹piæ z wnioskiem o wotum nieufnoœci wobec Komisji (przyjêcie takiego wniosku
wiêkszoœci¹ dwóch trzecich nak³ada na Komisjê obowi¹zek podania siê do dymisji).

Parlament Europejski ma decyduj¹cy g³os w sprawie przyjmowania nowych cz³onków do Unii.
Brak pozytywnej opinii (avis conform) Parlamentu uniemo¿liwia dalszy proces ratyfikacji trak-
tatów akcesyjnych przez kraje cz³onkowskie. Tê procedurê opinii pozytywnej stosuje siê w od-
niesieniu do decyzji o przyst¹pieniu pañstw do UE, uk³adów o stowarzyszeniu i innych funda-
mentalnych porozumieñ z krajami trzecimi.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

13. Czy Komisja Europejska stanie siê europejskim rz¹dem?

Nie, Unia Europejska nie jest pañstwem, tylko miêdzynarodow¹ wspólnot¹ ludzi i pañstw.
Nie reprezentuje jej wiêc parlament ani odpowiedzialny przed tym parlamentem rz¹d.

Komisja nie d¹¿y do utworzenia europejskiego superpañstwa z jednym centrum w³adzy. Wspó³-
praca Komisji z Parlamentem oraz Rad¹ jest gwarancj¹ demokratycznego charakteru UE.

Jednym z elementów, który umo¿liwi³ proces integracji europejskiej, by³o przyznanie inicja-
tywy ustawodawczej wy³¹cznie Komisji, która nie reprezentuje interesów narodowych ani
partyjnych. Podczas wypracowywania unijnych polityk bierze pod uwagê postulaty krajów
cz³onkowskich, a z drugiej strony stara siê zdefiniowaæ nadrzêdny interes wspólny, w imiê
którego dzia³a.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

14. Na czym polega wolny przep³yw osób, towarów, us³ug i ka-
pita³u na obszarze Unii? Czy Polacy zyskaj¹ identyczne prawa
do swobodnego podró¿owania i podejmowania pracy jak pozo-
stali obywatele Unii Europejskiej?

Swoboda przep³ywu osób oznacza prawo ka¿dego obywatela Unii do swobodnego prze-
mieszczania siê na obszarze Unii Europejskiej – prawo do pracy, prawo do prowadzenia dzia-
³alnoœci gospodarczej i us³ugowej, prawo do osiedlania siê i nabywania nieruchomoœci, swo-
body przep³ywu kapita³u oraz korzystania z opieki socjalnej.

Swobodny przep³yw towarów oznacza, ¿e wewnêtrzny rynek nie ma granic, a wiêc i barier
celnych. Wszystkie towary podlegaj¹ tym samym normom i wymogom, te same towary we
wszystkich krajach musz¹ odpowiadaæ jednakowym standardom. Niedopuszczalna jest jaka-
kolwiek forma dyskryminacji wyrobów obcej produkcji i ochrona konkurencyjnoœci produktów
krajowych. Zasada swobodnego przep³ywu towarów dotyczy zarówno wyrobów przemys³o-
wych, jak i produktów rolnych oraz spo¿ywczych. Ograniczenia w przep³ywie dóbr mog¹ byæ
wprowadzone jedynie wtedy, gdy wymagaj¹ tego wzglêdy moralnoœci publicznej, porz¹dku
i bezpieczeñstwa publicznego, ochrony zdrowia i ¿ycia ludzi, ochrony zwierz¹t i roœlin, ochrony
narodowych dóbr kultury oraz w³asnoœci przemys³owej i handlowej, jednak takie kroki nie
mog¹ s³u¿yæ jakiejkolwiek dyskryminacji ani spe³niaæ roli ukrytych restrykcji handlowych.

Swobodny przep³yw us³ug daje obywatelom Unii prawo do korzystania z us³ug œwiadczo-
nych przez wszystkie podmioty gospodarcze z pañstw wspólnoty – zarówno na terytorium
w³asnego kraju, jak i na ca³ym obszarze Unii. Daje te¿ prawo do sprzeda¿y takich us³ug, w
tym podejmowania i wykonywania pracy na w³asny rachunek, zak³adania i prowadzenia przed-
siêbiorstw, spó³ek, agencji oraz filii.

Zasada swobodnego przep³ywu kapita³u daje przedsiêbiorstwom i obywatelom nieskrê-
powane prawo wyboru miejsca zak³adania swoich rachunków bankowych i utrzymywania
lokat oraz dokonywania transakcji finansowych i operacji bankowych we wszystkich pañ-
stwach cz³onkowskich i nabywania nieruchomoœci.

Zastosowanie czterech swobód oznacza w praktyce, ¿e dowolny towar czy us³uga oferowana
przez firmê portugalsk¹ – jeœli spe³nia unijne standardy – mo¿e byæ sprzedawana we Francji na
warunkach nie gorszych ni¿ towary i us³ugi francuskie. Jeœli Belg chce pracowaæ w Niemczech,
mo¿e swobodnie szukaæ zatrudnienia, a jeœli znajdzie pracê, to przys³uguj¹ mu warunki p³acy
i opieki socjalnej nie gorsze ni¿ pracownikowi niemieckiemu. Grek mo¿e otworzyæ konto i do-
konywaæ transakcji gie³dowych w Luksemburgu, a luksemburski bank ma zagwarantowane
podobne zasady funkcjonowania w Holandii, jak te, które dotycz¹ banków holenderskich. Te
ogólne regu³y uzupe³niane s¹ dodatkowymi regulacjami dotycz¹cymi na przyk³ad ubezpieczeñ
spo³ecznych (równe traktowanie w dostêpie do emerytur, rent i zasi³ków), czy wzajemnego
uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych. Osobne przepisy i wymagania dotycz¹ takich
zawodów jak lekarze, pielêgniarki, dentyœci, farmaceuci, prawnicy czy architekci. Tam, gdzie
szczegó³owa harmonizacja przepisów okaza³a siê trudna do przeprowadzenia, zast¹pi³a j¹ prak-
tyka wzajemnego uznawania przepisów stosowanych w poszczególnych pañstwach.

Wraz z przyst¹pieniem do Unii Europejskiej obywatele Polski uzyskaj¹ pe³en zakres praw
wynikaj¹cych ze swobodnego przep³ywu osób, towarów, us³ug i kapita³u. Jedynym obszarem
do dalszych ustaleñ pozostaje prawo obywateli Polski do zatrudnienia za granic¹ (w ramach
swobody przep³ywu osób). Pañstwa Unii zaproponowa³y wprowadzenie siedmioletniego okre-
su przejœciowego, podczas którego prawo to by³oby ograniczone.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

15. Czy znikn¹ polskie s³u¿by graniczne i celne?

Z chwil¹ przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej wschodnie i pó³nocne granice kraju stan¹
siê zewnêtrznymi granicami Unii. Ich ochrona bêdzie mia³a zasadnicze znaczenie dla ca³ej UE.
Osoby, które przekrocz¹ polsk¹ granicê, bêd¹ siê mog³y swobodnie przemieszczaæ praktycz-
nie po ca³ym obszarze Schengen, który obejmuje dziœ wszystkie pañstwa Unii (Wielka Bry-
tania i Irlandia uczestnicz¹ w nim tylko czêœciowo) oraz Norwegiê i Islandiê jako pañstwa
stowarzyszone.

Uk³ad z Schengen (podpisany przez pierwsze pañstwa w 1985 r., a nastêpnie Traktatem
Amsterdamskim z 1997 r. wprowadzony do ustawodawstwa Unii) ustanawia strefê swobod-
nego, niekontrolowanego przep³ywu osób, znosi kontrolê paszportow¹, co ogranicza for-
malnoœci i znacznie u³atwia Europejczykom podró¿owanie, ale te¿ nak³ada szczególne obo-
wi¹zki kontroli na granicach zewnêtrznych, tak aby skutecznie przeciwdzia³aæ na przyk³ad
nielegalnej imigracji, przemytowi narkotyków, czy innej dzia³alnoœci przestêpczej. Dlatego
czêœci¹ porozumieñ jest œcis³a wspó³praca policji i s³u¿b wewnêtrznych oraz wspólna polityka
wizowa. Koordynacjê miêdzy poszczególnymi s³u¿bami zapewnia System Informacyjny Schen-
gen (SIS), zawieraj¹cy wszystkie niezbêdne dane o ruchu osób i towarów.

Przyjêcie dorobku prawnego oraz wszelkich regulacji obowi¹zuj¹cych na obszarze Schengen
jest jednym z wymogów uzyskania cz³onkostwa w Unii Europejskiej. Polska dostosuje siê do
unijnej polityki wizowej (to znaczy bêdzie wymagaæ wiz od obywateli wszystkich 131 pañstw,
wobec których pañstwa Unii stosuj¹ obowi¹zek wizowy) oraz bêdzie egzekwowaæ unijn¹
taryfê celn¹ wobec towarów produkowanych przez pañstwa trzecie.

W dniu przyst¹pienia Polski do Unii prawdopodobnie nie znikn¹ jednak posterunki na grani-
cach z pañstwami Unii, to znaczy polsko-niemieckiej, polsko-czeskiej, czy ewentualnie pol-
sko-s³owackiej oraz polsko-litewskiej. Chodzi nie tylko o sprawdzenie, jak nowe pañstwa unijne
radz¹ sobie z zaostrzonymi standardami ochrony granic. System Informacyjny Schengen nie
jest na razie w stanie obj¹æ dodatkowych pañstw Unii. Opracowywany System Informacyjny
Schengen II ma zacz¹æ dzia³aæ w 2005 r.

Zgodnie z postanowieniami szczytu w Sewilli (w czerwcu 2002 r.) od 2004 r. na zewnêtrznych
granicach Unii pojawi¹ siê wspólne inspekcje graniczne, z³o¿one z funkcjonariuszy stra¿y
granicznej pañstw cz³onkowskich. W ka¿dym z pañstw powo³ani te¿ zostan¹ oficerowie ³¹cz-
nikowi odpowiedzialni za sprawy imigracji. W przysz³oœci podobne inicjatywy mog¹ dopro-
wadziæ do utworzenia wspólnej miêdzynarodowej stra¿y granicznej Unii.

O ile szlabany graniczne miêdzy Polsk¹ a Niemcami pozostan¹ przez pierwsze lata cz³onko-
stwa Polski w UE, znikn¹ wewnêtrzne granice celne. Oznaczaæ to bêdzie w praktyce, ¿e polski
turysta, powracaj¹cy z Rzymu, Pary¿a, Londynu czy Lizbony po wyl¹dowaniu na lotnisku w War-
szawie nie bêdzie przekracza³ granicy celnej i nie spotka celników, bêdzie siê bowiem poru-
sza³ po obszarze wspólnoty. Podobnie z przejœciami drogowymi. Istnieæ natomiast bêd¹ roz-
maite formy kontroli wyrywkowej, zarówno s³u¿b granicznych, jak i celnych.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

16. Czy Polacy bêd¹ musieli zmieniæ paszporty?

Tak, podobnie jak zrobili to wczeœniej obywatele innych pañstw cz³onkowskich, z chwil¹ gdy
stali siê obywatelami Unii Europejskiej. Obywatelstwo Unii nie oznacza rezygnacji z oby-
watelstwa polskiego, nie ogranicza praw, ani nie zmienia obowi¹zków z niego wynikaj¹cych.
Ka¿de z pañstw zachowuje pe³niê suwerennych praw do nadawania b¹dŸ pozbawiania oby-
watelstwa narodowego. Z obywatelstwa Unii wynikaj¹ natomiast dodatkowe ponadnarodo-
we prawa przys³uguj¹ce ka¿demu obywatelowi wspólnoty. Nale¿¹ do nich: swoboda podró-
¿owania po ca³ym obszarze Unii (kontrola paszportowa zosta³a zachowana w Irlandii i Wiel-
kiej Brytanii); swoboda zamieszkania na ca³ym obszarze Unii; czynne i bierne prawo wybor-
cze (w wyborach do Parlamentu Europejskiego), opieka dyplomatyczna i konsularna ze strony
przedstawicielstw wszystkich pañstw cz³onkowskich oraz prawo do sk³adania skarg i petycji
do Europejskiego Rzecznika Praw (Ombudsmana), wy³anianego przez Parlament Europej-
ski.

Wzór paszportów jest ujednolicony, równie¿ ze wzglêdu na wysokie wymogi bezpieczeñ-
stwa, ale ka¿de z pañstw cz³onkowskich wydaje dokument o cechach narodowych. Na wi-
œniowej ok³adce obok angielskiego napisu „Unia Europejska” znajduje siê nazwa pañstwa
(w jego jêzykach urzêdowych) i god³o narodowe. Ten nowy rodzaj paszportów (polityka pasz-
portowa tak¿e pozostaje suwerenn¹ domen¹ ka¿dego z pañstw cz³onkowskich) bêdzie przy-
s³ugiwa³ Polakom po przyst¹pieniu Polski do Unii, a stare dokumenty bêd¹ sukcesywnie wy-
mieniane na nowe. Podczas okresu przejœciowego Polacy bêd¹ mogli pos³ugiwaæ siê dotych-
czas posiadanymi dokumentami (dopóki nie strac¹ one wa¿noœci), zachowuj¹c pe³niê praw
przys³uguj¹cych posiadaczom nowych unijnych paszportów.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

17. Czy po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej polska z³otówka
zostanie wycofana z obiegu i zast¹pi j¹ wspólna waluta euro?

Z³otówka pozostanie pe³noprawnym œrodkiem p³atniczym do momentu naszego przyst¹pie-
nia do Unii Gospodarczej i Walutowej.

Uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej nie jest warunkiem uzyskania cz³onkostwa
w UE. Co wiêcej, taki warunek móg³by opóŸniæ przyst¹pienie Polski, która musia³aby spe³niæ
surowe kryteria gospodarcze, dotycz¹ce stopy inflacji, d³ugookresowych stóp procentowych,
wielkoœci deficytu bud¿etowego i d³ugu publicznego (zgodnie z Traktatem z Maastricht
z 1992 r.)

Do Unii Gospodarczej i Walutowej nale¿y 12 pañstw Unii: Austria, Belgia, Finlandia, Francja,
Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i W³ochy. Wszystkie
one zast¹pi³y waluty narodowe wspólnym pieni¹dzem euro. Duñczycy w ogólnonarodo-
wym referendum (we wrzeœniu 2000 r.) niewielk¹ przewag¹ g³osów odrzucili wprowadzenie
euro.

Wprowadzenie wspólnego pieni¹dza niesie ze sob¹ liczne korzyœci: eliminuje koszty wymia-
ny walut, uwalnia od ryzyka zmiennoœci kursów (oszczêdnoœci z tego tytu³u szacowane s¹ na
0,3 – 0,4% produktu krajowego Unii Europejskiej, czyli 20–25 mld euro), u³atwia rozwój han-
dlu i przep³ywy kapita³u, a na d³u¿sz¹ metê powinno umo¿liwiæ utrzymanie niskiego opro-
centowania kredytów, sprzyjaj¹cego rozwojowi gospodarczemu pañstw cz³onkowskich i wzro-
stowi dobrobytu. Dla ponad 300 mln obywateli Eurolandu jedna waluta oznacza u³atwienie
podró¿owania i bardziej przejrzyste, ³atwiejsze do porównania ceny.

Pañstwa Eurolandu wytwarzaj¹ ponad 18% œwiatowego produktu i przypada na nie 20%
œwiatowego eksportu. Równie¿ z tego powodu euro wyrasta na jedn¹ z najwa¿niejszych wa-
lut œwiatowych, jedn¹ z g³ównych walut transakcyjnych i rezerwowych, u³atwiaj¹c europej-
skim firmom dzia³anie w ramach gospodarki globalnej. Przyst¹pienie do strefy euro powinno
byæ korzystne tak¿e dla Polski, bior¹c pod uwagê ci¹g³y wzrost wymiany handlowej i rosn¹c¹
integracjê ze wspólnot¹, która bêdzie szybko pog³êbiaæ siê po przyst¹pieniu do Unii.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

18. Jakie bêd¹ dla Polski skutki liberalizacji handlu z pañstwami
Unii Europejskiej?

Po przyst¹pieniu Polski do Unii – i zniesieniu kolejnych barier – powinno nast¹piæ o¿ywienie
wymiany handlowej. Tak by³o w przypadku ka¿dego z nowych pañstw cz³onkowskich, zw³asz-
cza s³abiej rozwiniêtych. Nale¿y siê zatem spodziewaæ wiêkszych inwestycji we wszystkie sfe-
ry dzia³alnoœci gospodarczej oraz transferu nowych technologii i umiejêtnoœci wytwarzania.

Przyspieszona liberalizacja handlu zosta³a zapocz¹tkowana Uk³adem Europejskim o stowa-
rzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi. W rezultacie oko³o dwóch trzecich polskiej
wymiany handlowej przypada dziœ na pañstwa Unii, gdzie kierowany jest najwiêkszy polski
eksport. Unia jest te¿ najwiêkszym eksporterem do Polski (nasz kraj jest jej pi¹tym co do
wielkoœci obrotów partnerem handlowym, po Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Japonii i Ro-
sji). Kapita³ z wielu pañstw Unii – zw³aszcza Niemiec, Francji, W³och – uczestniczy³ w prywaty-
zacji polskiego przemys³u, handlu i sektora bankowego.

Po przyst¹pieniu do UE dokona siê istotna ekspansja unijnego kapita³u na rynku us³ug finan-
sowych i ubezpieczeniowych. Dodatkowy atut naszego kraju – obok ch³onnoœci rynku i znacz-
nych potrzeb, choæby w dziedzinie infrastruktury – wynika tak¿e z faktu, ¿e bêdzie to naj-
wiêkszy rynek wœród nowych pañstw cz³onkowskich. Polska ma korzystne po³o¿enie dla roz-
woju handlu ze wschodni¹ czêœci¹ Europy. Eksperci wskazuj¹ równie¿ na istotny walor psy-
chologiczny: do Polski mog¹ trafiæ inwestycje dotychczas wstrzymywane z obawy przed
niestabilnoœci¹ warunków prowadzenia biznesu i odmiennymi uregulowaniami.

Nieuchronny wzrost konkurencji, a tak¿e ostateczna choæ stopniowa demonopolizacja, wpi-
sana w unijne regu³y wolnego handlu, sprzyjaæ bêdzie konsumentom. Dzisiejsze obroty z pañ-
stwami Unii cechuje du¿y deficyt handlowy (11,5 mld euro w 1999 r.), po czêœci zwi¹zany ze
znacznym importem inwestycyjnym. Zniesienie barier, stawianych dotychczas polskim wyro-
bom eksportowym, mo¿e ten bilans poprawiæ. Polska dysponuje sporym zestawem konku-
rencyjnych wyrobów, choæ o nie najwy¿szym stopniu przetworzenia (na przyk³ad w bran¿y
spo¿ywczej, chemicznej, farmaceutycznej, stalowej), ma stosunkowo niedrog¹ i nieŸle wy-
kszta³con¹ si³ê robocz¹ o sporej umiejêtnoœci adaptacji do nowych wymagañ. Wed³ug rapor-
tu stowarzyszenia europejskiego biznesu UNICE (z maja 2002 r.) koszty pracy s¹ w Polsce
siedmiokrotnie mniejsze ni¿ œrednio w Unii, choæ wydajnoœæ – 2,5 razy s³absza. Zwiêkszona
skala produkcji mo¿e dodatkowo powiêkszyæ konkurencyjnoœæ polskich wyrobów, jednak
w pierwszych latach cz³onkostwa nale¿y siê spodziewaæ zwiêkszonego deficytu w wymianie
handlowej i – mimo zastosowanych ochronnych okresów przejœciowych – trudnej sytuacji
wielu krajowych producentów w obliczu unijnej konkurencji. Przeszkod¹ w szybkiej restruk-
turyzacji mog¹ okazaæ siê k³opoty z pozyskaniem kapita³u oraz dodatkowe – i w efekcie
kosztowne – unijne wymogi dotycz¹ce jakoœci i bezpieczeñstwa wyrobów.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

19. Co to znaczy Spó³ka Europejska – czy ka¿de polskie przedsiê-
biorstwo na równych prawach bêdzie mog³o dzia³aæ na ca³ym
obszarze Unii Europejskiej?

Ka¿de przedsiêbiorstwo zarejestrowane w Polsce bêdzie mog³o – korzystaj¹c ze swobody
przep³ywu osób, towarów, us³ug i kapita³u – dzia³aæ na terenie ka¿dego z pozosta³ych pañstw
Unii. Do tej pory jednak zak³adanie lokalnego oddzia³u firmy, spó³ki czy filii na terenie inne-
go pañstwa UE poci¹ga³o za sob¹ komplikacje zwi¹zane z ró¿nicami w przepisach i wysokie
koszty administracyjne oraz prawne. Chc¹c uproœciæ formalnoœci w prowadzeniu dzia³alnoœci
na wielu rynkach, pañstwa Unii przyjê³y (w 2000 r., wejdzie w ¿ycie w 2004 r.) prawo o Spó³ce
Europejskiej. Status takiej spó³ki (nazywanej po ³acinie Societa Europea lub SE) jest iden-
tyczny we wszystkich pañstwach wspólnoty, a wiêc przedsiêbiorstwo zarejestrowane jako
europejskie w jednym pañstwie jest automatycznie uznawane za takie w pozosta³ych i wszê-
dzie stosowane s¹ wobec niego jednakowe przepisy.

Spó³ka Europejska mo¿e powstaæ w wyniku po³¹czenia dwóch lub wiêcej spó³ek dzia³aj¹cych
w przynajmniej dwóch pañstwach Unii lub po³¹czenia spó³ki z jej fili¹ (wzglêdnie filiami albo
jako holding firm dzia³aj¹cych w przynajmniej dwóch pañstwach cz³onkowskich). Minimalny
kapita³ zak³adowy SE wynosi 120 tys. euro. Przedsiêbiorstwo rejestruje swoj¹ dzia³alnoœæ na
identycznych zasadach jak inne firmy krajowe, a jego powstanie jest og³aszane w unijnym
Dzienniku Urzêdowym.

Spó³ce Europejskiej ³atwiej bêdzie rozszerzaæ dzia³alnoœæ o nowe rynki czy te¿ przenosiæ z rynku
na rynek, co upraszcza i obni¿a koszty wszelkich restrukturyzacji i czyni firmê bardziej ela-
styczn¹ (przy czym nie jest to rozwi¹zanie obligatoryjne, przedsiêbiorstwa bêd¹ mog³y dzia-
³aæ w innych pañstwach na dotychczasowych zasadach). Wed³ug szacunków Komisji Europej-
skiej formu³a Spó³ki Europejskiej pozwoli co roku zmniejszyæ koszty administracyjne firm
o 30 mld euro.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

20. Jakie formy pomocy publicznej dopuszczane s¹ w Unii Euro-
pejskiej?

Jedn¹ z g³ównych polityk wspólnotowych jest polityka konkurencji. Ma ona zagwaranto-
waæ, ¿e po zniesieniu barier wewnêtrznych w ramach wspólnego rynku nie zostan¹ one za-
st¹pione dzia³aniami ze strony przedsiêbiorstw lub rz¹dów, prowadz¹cymi do zak³ócenia
wolnej konkurencji. Zgodnie z prawem wspólnotowym (art. 87 Traktatu o Wspólnotach Euro-
pejskich) stoj¹ca w sprzecznoœci z t¹ zasad¹ pomoc publiczna jest niedopuszczalna, jeœli pro-
wadzi do wypaczenia lub naruszenia wolnej konkurencji w handlu miêdzy pañstwami cz³on-
kowskimi, gdy uprzywilejowane zostaje jedno przedsiêbiorstwo lub wybrana dziedzina pro-
dukcji.

Wyj¹tek od tej regu³y stanowi sytuacja, gdy pomoc pañstwa ma charakter socjalny i jest
przyznawana indywidualnym konsumentom lub ma na celu naprawienie szkód wywo³a-
nych klêskami ¿ywio³owymi. Za zgod¹ Komisji Europejskiej istnieje te¿ mo¿liwoœæ udzie-
lania wsparcia ekonomicznego obszarom o szczególnie niskim standardzie ¿ycia, gdzie
wystêpuje powa¿ne bezrobocie, lub taki rodzaj pomocy dla pewnych rodzajów dzia³alnoœci i
obszarów, który nie wp³ywa negatywnie na warunki handlu miêdzy pañstwami cz³onkowski-
mi. Mo¿na te¿ wspieraæ projekty wa¿ne dla wspólnego interesu europejskiego, promowaæ
kulturê i ochronê dziedzictwa kulturowego. Inny rodzaj pomocy ze strony pañstwa wymaga
decyzji Rady Unii Europejskiej podjêtej – na wniosek Komisji – kwalifikowan¹ wiêkszoœci¹
g³osów.

Unia rozró¿nia pomoc pañstwa o charakterze sektorowym i horyzontalnym. Stosunek do
pomocy o charakterze sektorowym jest zasadniczo negatywny, ale – na podstawie szczegó³o-
wych wytycznych Komisji – istnieje mo¿liwoœæ udzielania takiej pomocy w sektorach odczu-
waj¹cych najwiêksze trudnoœci (w przemyœle odzie¿owym, tekstylnym, motoryzacyjnym, stocz-
niowym, stalowym czy górnictwie). Oddzielne zasady udzielania pomocy obowi¹zuj¹ w ta-
kich sektorach jak rolnictwo, rybo³ówstwo i transport.

Pomoc o charakterze horyzontalnym adresowana jest do wszystkich przedsiêbiorstw spe³nia-
j¹cych okreœlone kryteria lub warunki, na przyk³ad do ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (ce-
nionych za tworzenie nowych miejsc pracy), firm inwestuj¹cych w ochronê œrodowiska, w ba-
dania i rozwój, a tak¿e zmianê kwalifikacji pracowników, lub dzia³aj¹cych w ramach pomocy
strukturalnej. W polskich warunkach szczególnie istotna mo¿e byæ pomoc dla ma³ych i œred-
nich przedsiêbiorstw. Obejmuje ona niskooprocentowane kredyty, wspó³finansowanie pew-
nych projektów (do wysokoœci 100 tys. euro na przestrzeni trzech lat). W ramach pomocy
regionalnej konkretne inicjatywy mog¹ byæ dofinansowane przez pañstwo nawet w 65%.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

21. Czy po wejœciu do Unii Europejskiej zmieni¹ siê w Polsce
stawki podatku od dochodów osobistych i czy Polacy bêd¹ p³a-
ciæ dodatkowy podatek na rzecz Unii?

W Unii Europejskiej nie ma jednakowych zasad dotycz¹cych podatku od dochodów osobi-
stych (PIT), nie obowi¹zuj¹ jednakowe stawki podatkowe ani progi. Przeciwnie, panuje doœæ
du¿a ró¿norodnoœæ w opodatkowaniu obywateli, spora liczba szczegó³owych rozwi¹zañ i zró¿-
nicowane progi podatkowe. Podatek we wszystkich pañstwach Unii jest progresywny, z ro-
sn¹cymi stawkami dla wy¿szych dochodów. Podatku liniowego nie stosuje ¿adne z unijnych
pañstw.

Przyst¹pienie do Unii Europejskiej nie bêdzie oznacza³o dla Polski potrzeby wprowadzenia
zmian w podatku od dochodów osobistych. Kwestia ta pozostanie domen¹ suwerennych de-
cyzji polskiego rz¹du. Obywateli Unii Europejskiej nie obowi¹zuje ¿aden podatek na rzecz
Unii, a wiêc nie zostanie on równie¿ wprowadzony w Polsce.

Wiêkszoœæ pañstw – Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Portu-
galia, Szwecja, Wielka Brytania i W³ochy – co roku koryguje obci¹¿enia fiskalne, w zale¿noœci
od stopy inflacji. Najwy¿szy podatek p³ac¹ Holendrzy – 60% od najwy¿szych dochodów, Szwedzi
i Belgowie – 55%, Francuzi – 54% i Niemcy – 53%. Przy czym najwy¿sze progi podatkowe
dotycz¹ znikomej czêœci spo³eczeñstwa (na przyk³ad 2,5% Holendrów i 5% Szwedów). Naj-
ni¿szy podatek p³ac¹ Duñczycy – 31% od najni¿szych dochodów, Finowie – 38% oraz Portu-
galczycy i Brytyjczycy – 40%. Obywatele Luksemburga maj¹ a¿ 17 progów podatkowych, Hisz-
panie – 10, Belgowie i W³osi – po 7, z kolei Szwedów i Irlandczyków obowi¹zuj¹ tylko dwa
progi; Duñczyków, Niemców i Brytyjczyków – trzy.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

22. Czy zmieni siê podatek VAT?

Przyjêta w Unii Europejskiej konstrukcja podatku od wartoœci dodanej (VAT), jego przed-
miot i sposób naliczania s¹ podobne jak w Polsce, poniewa¿ wzorowaliœmy siê na unijnych
regulacjach. W Unii zerowa stawka VAT zarezerwowana jest dla towarów i us³ug przeznaczo-
nych na eksport. W 1993 r. Unia ustanowi³a minimalny poziom podstawowej stawki VAT na
15%. W przypadku niektórych towarów i us³ug umo¿liwi³a jednak stosowanie dwóch stawek
obni¿onych, z których mniejsza musi wynosiæ przynajmniej 5%.

Poszczególne pañstwa wspólnoty stosuj¹ rozmaite stawki podstawowe VAT: najmniejsza obo-
wi¹zuje w Luksemburgu – 15%, najwy¿sza w Danii i Norwegii – 25%. Równie¿ stawki obni¿o-
ne maj¹ ró¿ny poziom.

Lista towarów i us³ug z ulgowym VAT-em obejmuje miêdzy innymi: ¿ywnoœæ i napoje (z wyj¹t-
kiem alkoholowych), ziarno, zwierzêta, ubrania i obuwie dzieciêce (jeœli stawka obni¿ona
obowi¹zywa³a ju¿ wczeœniej), transport pasa¿erski, us³ugi hotelowe, dostawy wody i gazu
ziemnego, sprzêt medyczny i rolniczy. Od obowi¹zku podwy¿szenia stawek stosowane s¹
wyj¹tki. Na przyk³ad Grecja uzyska³a prawo utrzymania obni¿onego podatku VAT na niektó-
rych mniej rozwiniêtych i trudniej dostêpnych wyspach, aby zrekompensowaæ mieszkañcom
wysokie koszty transportu tych towarów. Unia jednoczeœnie zakaza³a pobierania powszech-
nie niegdyœ stosowanego podwy¿szonego podatku VAT od dóbr luksusowych, ale wprowa-
dzanie w ¿ycie tego przepisu przebiega dosyæ wolno. W unijnych planach przewiduje siê
wprowadzenie zakazu odliczania przez przedsiêbiorstwa podatku VAT od zakupu i kosztów
utrzymania firmowych samochodów osobowych, kosztów podró¿y s³u¿bowych i niektórych
wydatków reprezentacyjnych.

Podstawowa stawka VAT obowi¹zuj¹ca w Polsce, czyli 22%, spe³nia warunki Unii Europej-
skiej, to samo dotyczy siedmioprocentowej obni¿onej stawki VAT i zerowej dla eksportu.
W ramach negocjacji cz³onkowskich Polska wyst¹pi³a o cztery okresy przejœciowe na dostoso-
wanie stawek VAT (i akcyzy, bêd¹cej rodzajem podatku od luksusu) do zasad obowi¹zuj¹cych
w Unii. Chodzi o stosowanie zerowej stawki VAT na niektóre ksi¹¿ki i czasopisma specjali-
styczne do koñca 2007 r., o siedmioprocentow¹ obni¿on¹ stawkê VAT na us³ugi gastrono-
miczne do koñca 2007 r., o roczny okres przejœciowy na stosowanie obni¿onej stawki akcyzy
na paliwa ekologiczne oraz o stosowanie minimalnego poziomu akcyzy na papierosy do koñ-
ca 2008 r.

Unia zaakceptowa³a trzy pierwsze z wymienionych okresów przejœciowych. Jeœli chodzi o pa-
pierosy, ustalono dwa okresy przejœciowe: do koñca 2005 r. na podniesienie akcyzy do 57%
ceny najpopularniejszych papierosów, a do koñca 2008 r. na doprowadzenie jej do minimal-
nego poziomu 64 euro od tysi¹ca papierosów. Do czasu przyjêcia traktatu akcesyjnego, pie-
czêtuj¹cego przyst¹pienie Polski do Unii, ka¿dy z zamkniêtych ju¿ obszarów negocjacji mo¿e
byæ na nowo otwarty, a ka¿de z ustaleñ poddane na nowo dyskusji.

Unia Europejska – 50 pytañ

Jak dzia³a Unia?

23. Jaki wp³yw bêdzie mia³o przyst¹pienie Polski do Unii Euro-
pejskiej na stosunki z pañstwami spoza Unii?

Rzeczpospolita Polska po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej prowadziæ bêdzie suwerenn¹
politykê zagraniczn¹, samodzielnie kszta³tuj¹c stosunki z wszystkimi pañstwami. Natomiast
jednym z wymogów uzyskania cz³onkostwa w Unii jest przyjêcie przepisów wynikaj¹cych z Uk³a-
du z Schengen. Znosi on granice wewnêtrzne miêdzy pañstwami Unii, nak³adaj¹c jednocze-
œnie obowi¹zek wzmocnienia kontroli na granicach zewnêtrznych. S³u¿y temu œcis³a wspó³-
praca policji i s³u¿b celnych pañstw cz³onkowskich oraz wspólna polityka wizowa.

Obecnie obywatele 131 pañstw potrzebuj¹ wiz przy przekraczaniu zewnêtrznych granic Unii.
Z piêcioma pañstwami z tej listy Polska mia³a porozumienia o ruchu bezwizowym. Umowa
z Kub¹ ju¿ zosta³a wypowiedziana, w nieodleg³ej perspektywie wprowadzony zostanie obo-
wi¹zek posiadania wiz wobec Bia³orusi, Macedonii, Rosji i Ukrainy (tym samym pañstwa te
wprowadz¹ obowi¹zek wizowy wobec obywateli Polski). Czynione s¹ starania, na przyk³ad
przez rozbudowê sieci przejœæ granicznych i zwiêkszenie liczby polskich placówek konsular-
nych, aby wymóg ten nie wp³yn¹³ znacz¹co na utrudnienie czy ograniczenie podró¿y do Polski.

Polska wraz z przyst¹pieniem do Unii wprowadzi te¿ unijn¹ taryfê celn¹ wobec pañstw trze-
cich. Szczególn¹ ochron¹ obejmuje ona rynek produktów rolnych i ¿ywnoœciowych, nato-
miast w wielu innych grupach towarów, wraz z ogóln¹ liberalizacj¹ handlu, stawki celne
malej¹, a wiêc wype³nienie zobowi¹zañ wobec Unii nie powinno mieæ ujemnego wp³ywu na
warunki polskiego handlu zagranicznego. Z kolei Polska, jako cz³onek wspólnoty, skorzysta
automatycznie ze wszystkich uprzywilejowanych zwi¹zków Unii z pañstwami stowarzyszony-
mi i innymi obszarami kooperacji.

Jak dzia³a Unia?

Unia Europejska – 50 pytañ

24. Jakie s¹ stosunki Unii Europejskiej z Koœcio³ami?

Stosunek Unii wobec Koœcio³ów najpe³niej zosta³ okreœlony w tzw. Klauzuli koœcielnej, za-
wartej w Traktacie amsterdamskim (z 1997 r.). Unia deklaruje w niej przestrzeganie statusu,
jakim ciesz¹ siê Koœcio³y oraz stowarzyszenia i wspólnoty religijne w poszczególnych pañ-
stwach cz³onkowskich i utrzymywanie bezwyznaniowego charakteru swej organizacji.

Unia Europejska jest wspólnot¹ œwiatopogl¹dowo i religijnie neutraln¹. Respektuj¹c demo-
kratyczne zasady pañstwa prawa, szanuje wolnoœæ sumienia i wyznania ka¿dego z obywateli
Unii. Przyjmuj¹c wymóg poszanowania to¿samoœci poszczególnych narodów (zapisany w Trak-
tacie z Maastricht z 1992 r.), przyjmuje ich prawo do ¿ycia religijnego i nie prowadzi ¿adnych
dzia³añ na rzecz ateizacji sfery publicznej.

Prawo do wolnoœci religijnej obejmuje wyznawanie religii, jej wybór lub zmianê, uczestni-
czenie w edukacji religijnej, prawo do organizowania siê wed³ug kryteriów wyznaniowych.
Granic¹ wolnoœci religijnej jest respektowanie porz¹dku publicznego oraz praw osób trze-
cich. Parlament Europejski przyj¹³ w 1996 r. rezolucjê przeciwko sektom i grupom kultowym,
które naruszaj¹ prawa cz³owieka „posuwaj¹c siê do oszustw, wymuszeñ i ró¿nego typu uza-
le¿nieñ”. Parlament wezwa³ pañstwa cz³onkowskie do przeciwdzia³ania takim zjawiskom w
ramach EUROPOLU, dzia³añ finansowych oraz rewizji dotychczasowego ustawodawstwa.

Unia nie ingeruje w rodzaj i treœæ regulacji prawnych dotycz¹cych stosunków poszczególnych
pañstw z Koœcio³ami. Te modele s¹ zreszt¹ bardzo zró¿nicowane. W katolickiej Francji obo-
wi¹zuje œcis³a separacja Koœcio³a od pañstwa. W katolickiej Austrii, Hiszpanii, w czêœciowo
katolickich Niemczech, w Portugalii i we W³oszech wprowadzony jest formalny rozdzia³ Ko-
œcio³a od pañstwa, ale towarzyszy mu œcis³a wspó³praca oparta na dwustronnych umowach
konkordatowych (ten model jest najbli¿szy rozwi¹zaniom przyjêtym w Polsce). Z kolei w pro-
testanckiej Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii oraz prawos³awnej Grecji obowi¹zuje model pañ-
stwa wyznaniowego lub te¿ Koœcio³a pañstwowego. Koœció³ zachowuje historycznie ukszta³-
towan¹ obecnoœæ w strukturach pañstwa, a decyzje polityczne pañstwa mog¹ ingerowaæ w we-
wnêtrzne sprawy Koœcio³a. Unia w pe³ni akceptuje i szanuje wszystkie te modele.

Istotn¹ rolê we wzajemnych relacjach odgrywa Delegatura Stolicy Apostolskiej (ustanowiona
w 1970 r.), podniesiona w 1999 r. do rangi Nuncjatury Apostolskiej przy Unii Europej-
skiej. Nuncjusz utrzymuje bezpoœrednie kontakty z Komisj¹ Europejska i prezentuje stanowi-
sko Koœcio³a katolickiego wobec podejmowanych przez ni¹ prac. Przy Unii istnieje tak¿e Ko-
misja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (powo³ana w 1980 r.), która grupuje przedstawi-
cieli episkopatów Koœcio³a katolickiego z pañstw cz³onkowskich. Status sta³ych obserwato-
rów przy Komisji maj¹ przedstawiciele Czech, Polski i Szwajcarii. Komisja wspó³pracuje tak¿e
z innymi Koœcio³ami chrzeœcijañskimi z pañstw Unii.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

25. Na czym polega Wspólna Polityka Rolna?

Wspólna Polityka Rolna to jeden z najwa¿niejszych, najbardziej z³o¿onych, a tak¿e naj-
kosztowniejszych obszarów wspó³pracy – poch³ania blisko po³owê bud¿etu Unii.
Aby zapewniæ Europejczykom samowystarczalnoœæ ¿ywnoœciow¹, a europejskiemu rolnictwu
przetrwanie, stabilnoœæ i rozwój oraz zachowaæ wieœ jako istotn¹ czêœæ krajobrazu Europy,
Wspólna Polityka Rolna oparta zosta³a na nastêpuj¹cych zasadach:

w obrêbie ca³ej Wspólnoty istnieje jeden rynek produktów rolnych, a wiêc dopuszczony

jest swobodny przep³yw produktów, istniej¹ jednolite gwarantowane ceny minimalne i jed-
nolite regu³y interwencji oraz skupu nadwy¿ek,

pierwszeñstwo sprzeda¿y maj¹ produkty ¿ywnoœciowe wytworzone we Wspólnocie, a przed
importem chroni¹ zapory celne oraz wysokie wymagania stawiane produktom rolnym,

koszty interwencji w rolnictwie pokrywane s¹ solidarnie przez wszystkie pañstwa cz³on-
kowskie.

W Unii obowi¹zuj¹ wieloletnie stabilne minimalne ceny gwarantowane na podstawowe
produkty rolne. S¹ one ustanawiane na 5–7 lat, co daje rolnikom poczucie bezpieczeñstwa
i przewidywalnoœci polityki rolnej. Daje te¿ sta³y wzrost dochodów gospodarstw (œrednio o jed-
n¹ pi¹t¹ w okresie 5–7 lat). Gwarantowane ceny s¹ wy¿sze ni¿ na rynkach œwiatowych (st¹d
te¿ koniecznoœæ stosowania dop³at do eksportu oraz ce³ i innych ograniczeñ importu). Na
wsparcie dla rolnictwa Unia przeznacza ponad 40% swoich wydatków (41 mld euro w 2000
r.). Przeciêtna unijna rodzina wydaje na ¿ywnoœæ 12–15% swego domowego bud¿etu.

Od 1992 r. (reforma Raya MacSharry’ego) Unia stara siê bardziej urynkowiæ swoje rolnictwo
i systematycznie obni¿a ceny gwarantowane. Te obni¿ki rekompensowane s¹ rolnikom do-
p³atami bezpoœrednimi do ich produkcji rolnej. Wysokie ceny gwarantowane w konse-
kwencji obci¹¿a³y bezpoœrednio g³ównie konsumenta. Liberalizacja cen gwarantowanych dzia³a
na jego korzyœæ, gdy¿ ceny rynkowe spadaj¹.

Ka¿dy typ produkcji rolnej objêty systemem interwencji – zbo¿a, miêso, mleko, roœliny prze-
mys³owe – obejmuj¹ oddzielne szczegó³owe zasady stanowienia cen, gwarancji, interwen-
cji i dop³at. Takich grup produktów jest oko³o dwudziestu i stanowi¹ one mniej wiêcej 70%
ca³ej produkcji rolnej. Produkcjê pozosta³ych 30% – owoców, drobiu, wieprzowiny, warzyw
– reguluje rynek, chocia¿ pewne formy interwencji produkcyjno-rynkowej s¹ stosowane.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

26. Co to s¹ dop³aty bezpoœrednie i jakie produkty bêd¹ nimi
objête?

Dop³aty bezpoœrednie s¹ jednym z rodzajów wsparcia dochodów rolników. System dop³at
bezpoœrednich – wprowadzony w 1992 r. – rekompensuje rolnikom systematyczne ob-
ni¿anie minimalnych cen gwarantowanych na podstawowe produkty rolne. Praktyczne
dzia³anie tej formy subwencji wygodnie jest przeœledziæ na przyk³adzie rynku zbo¿owego.

Ceny zbó¿ s¹ w Unii jednakowe i gwarantowane: jeœli na rynku spadn¹ poni¿ej gwarantowa-
nych, dokonywany jest skup interwencyjny. Minimalna iloœæ skupu w takim przypadku to 80
ton ziarna (co premiuje wiêksze gospodarstwa lub zmusza do dzia³ania przez grupy produk-
cyjno-marketingowe). Wszyscy producenci mog¹ natomiast korzystaæ z dop³at bezpoœred-
nich, przys³uguj¹cych na ka¿dy hektar, naliczanych na podstawie tzw. plonu referencyjnego.
Jest to œredni regionalny plon zbó¿ z okresu 1986–1991, z wykluczeniem plonów najwy¿szych
i najni¿szych. W Unii plon referencyjny waha siê od 3 do 7 ton. W przypadku zbó¿ Unia dop³a-
ca dziœ 63 euro za tonê. Dop³aty wylicza siê zatem mno¿¹c 63 euro za tonê i plon referencyjny
w przeliczeniu na iloœæ hektarów.

Ka¿de z pañstw Unii ma przyznany w³asny obszar upraw polowych (zbó¿, roœlin oleistych,
w³óknistych i wysokobia³kowych). Obowi¹zuje przy tym wymóg od³ogowania gruntów. Na
przyk³ad rolnik sprzedaj¹cy ponad 92 tony zbo¿a rocznie, musi co roku 10% ziemi przezna-
czyæ na od³ogowanie. Mo¿e te¿ od³ogowaæ dobrowolnie, ale nie wiêcej ni¿ po³owê area³u,
wtedy za ka¿dy od³ogowany hektar otrzymuje dop³atê tak¹, jak za pozosta³e. Mo¿e te¿ po-
siadane grunty zalesiæ – wtedy przys³uguje mu rekompensata z tytu³u utraconych dochodów.
W system dop³at wbudowywany jest mechanizm kontroli produkcji. Szczegó³owym zarz¹-
dzaniem i kontrol¹ tego, kto, co, gdzie i ile sieje i zbiera, zajmuje siê unijny Zintegrowany
System Zarz¹dzania i Kontroli (IACS). W tym komputerowym systemie figurowaæ bêdzie
ka¿de polskie gospodarstwo rolne korzystaj¹ce z dop³at Unii.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

27. Czy Polska bêdzie musia³a ograniczyæ w³asn¹ produkcjê roln¹
i czego dotycz¹ kwoty produkcyjne obowi¹zuj¹ce w Unii?

Stosuj¹c system gwarantowanych cen minimalnych i skupu interwencyjnego, Unia – wobec
znacznej nadprodukcji ¿ywnoœci – stara siê jednoczeœnie ograniczaæ powierzchniê upraw,
pog³owie byd³a oraz wielkoœæ produkcji rolnej. W przysz³oœci równie¿ Polska bêdzie objêta
systemem limitów. Poszczególne kwoty (limity) produkcji, jak w przypadku innych pañstw
cz³onkowskich i ubiegaj¹cych siê o cz³onkostwo, s¹ przedmiotem negocjacji.

Jak dzia³a system limitów, dobrze ilustruje rynek mleczny. Dziœ ka¿dy polski rolnik trzyma
w gospodarstwie tyle krów, ile chce, i dostarcza mleko do skupu bez ¿adnych ograniczeñ.
Jedynym ogranicznikiem jest op³acalnoœæ produkcji i popyt.

W Unii ka¿de pañstwo cz³onkowskie ma swój limit produkcji mleka, tak zwan¹ kwotê mlecz-
n¹. Z kolei nadprodukcja mleka jest surowo karana: jeœli mleczarnia skupi ponad przyznany
limit, p³aci za ka¿dy litr karê w wysokoœci 115% ceny skupu. Kwoty s¹ wiêc drobiazgowo
przestrzegane. Musz¹ te¿ istnieæ œcis³e zasady rejestrowania produkcji, skupu, cen i rozliczeñ
oraz komputerowy system danych, a mleko musi spe³niaæ unijne standardy sanitarne. Tylko
takim produktom przys³uguj¹ ceny gwarantowane, tylko takie s¹ skupowane.

Podobne zasady ograniczania produkcji obowi¹zuj¹ na rynku zbó¿ – w tym przypadku kwota
dotyczy area³u upraw – oraz na rynku miêsnym. Analogiczne regu³y bêd¹ obowi¹zywaæ w przy-
sz³oœci w polskim rolnictwie. Natomiast w okresie przejœciowym, trwaj¹cym 3–5 lat, po³owa
produkcji rolnej prawdopodobnie nie bêdzie limitowana. W okresie przejœciowym bêdzie
tak¿e prawdopodobnie obowi¹zywaæ uproszczony system dop³at bezpoœrednich dla gospo-
darstw. Unia zaproponowa³a Polsce, jak i pozosta³ym pañstwom kandyduj¹cym, zmniejszone
stawki dop³at. Chce, aby prawo do pe³nych kwot dop³at bezpoœrednich polscy rolnicy otrzy-
mali po kilku latach. Szczegó³owe rozwi¹zania s¹ ci¹gle przedmiotem negocjacji. Zostan¹
one zapisane w traktacie akcesyjnym okreœlaj¹cym zasady cz³onkostwa Polski w Unii.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

28. Czy Polska od chwili przyst¹pienia do Unii zastosuje wszyst-
kie zasady Wspólnej Polityki Rolnej?

Polska zobowi¹zana jest przej¹æ ca³oœæ wspólnotowego dorobku prawnego, a wiêc tak¿e
regu³y Wspólnej Polityki Rolnej. Stanowi¹ one w sumie blisko po³owê ca³ego prawodawstwa
Unii. Obecnie przygotowywana jest reforma WSP. W ramach negocjacji ustalane s¹ zasady, na
jakich polskie rolnictwo zostanie w³¹czone w unijne ramy. Tu bowiem przyjêcie zasady „wsia-
dania do jad¹cego poci¹gu”, a wiêc akceptacji od pierwszego dnia cz³onkostwa ca³oœci zasad,
by³oby – i dla Polski, i dla Unii – szczególnie trudne.

Okreœlone s¹ okresy przejœciowe. Szczegó³owe zasady i rozwi¹zania s¹ ci¹gle przedmiotem
negocjacji. Integracja polskiego rolnictwa wymaga przyspieszenia przemian na wsi, szybszej
koncentracji ziemi, zwiêkszenia wydajnoœci produkcji, zmniejszenia liczby gospodarstw i two-
rzenia nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Niezbêdne s¹ tak¿e nak³ady na infrastrukturê
obszarów wiejskich (drogi, wodoci¹gi, kanalizacjê, gazyfikacjê, rozwój telekomunikacji). Te pro-
blemy bêd¹ mog³y byæ rozwi¹zywane przy pomocy finansowej UE.

Rolnictwo w pañstwach cz³onkowskich Unii przesz³o w ostatnich dziesiêcioleciach gruntow-
ne zmiany. W ci¹gu 30 lat powierzchnia gospodarstw wzros³a dwa i pó³ razy, a zatrudnienie
w rolnictwie spad³o piêciokrotnie. Dziœ podstaw¹ unijnego rolnictwa jest œrednie gospodar-
stwo rodzinne, wyspecjalizowane, zmechanizowane i wydajne.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

29. Jakie warunki bêd¹ musia³y byæ spe³nione, aby rolnik uzy-
ska³ dop³aty bezpoœrednie?

Dop³aty nale¿¹ siê rolnikom, których gospodarstwo znalaz³o siê w krajowym rejestrze go-
spodarstw (i tam uzyska³o swój numer). Ka¿de z gospodarstw musi posiadaæ mapy geode-
zyjne dzia³ek, z okreœleniem powierzchni u¿ytkowanych rolniczo. Rolnik zobowi¹zany jest
tak¿e do prowadzenia szczegó³owej ewidencji zwierz¹t w gospodarstwie, zw³aszcza byd³a
miêsnego. Ka¿de ze zwierz¹t rzeŸnych na obszarze Unii, przeznaczone na rynek, musi mieæ
kolczyk z numerem identyfikacyjnym oraz swój paszport (z dat¹ urodzenia, p³ci¹, numerem
kolczyka matki). Surowe wymagania dotycz¹ jakoœci mleka. Gospodarstwa produkuj¹ce mle-
ko musz¹ zostaæ zweryfikowane i zarejestrowane jako spe³niaj¹ce przepisy Unii.

Istot¹ skomputeryzowanych systemów ewidencji jest przejrzystoœæ i porz¹dek, u³atwiaj¹ce
kontrolê wykorzystania unijnych œrodków, ale tak¿e pe³n¹ identyfikacjê produkcji i zwierz¹t.
Wspólna Polityka Rolna obejmuje tylko te produkty, które spe³niaj¹ standardy jakoœciowe
przyjête przez Uniê. Istotne s¹ tak¿e kwestie zwi¹zane z higien¹, przepisami fitosanitarnymi
i ochron¹ œrodowiska: stosowaniem nawozów sztucznych czy w³aœciwym postêpowaniem ze
œciekami i odpadami.

Osiemdziesi¹t procent unijnych gospodarstw korzysta z pe³nego systemu pomocy. W Polsce
wprowadzanie tych zasad bêdzie przebiegaæ stopniowo, ale jest nieuchronne. Unia nie stosu-
je na swoim rynku wewnêtrznym ¿adnych barier, produkty mog¹ kr¹¿yæ swobodnie na ca³ym
obszarze, a wiêc musz¹ odpowiadaæ ostrym kryteriom jakoœci i bezpieczeñstwa. Nie ma w tej
dziedzinie ¿adnych odstêpstw ani wyj¹tków, a jedynie przejœciowe okresy dostosowawcze.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

30. Na jakie wsparcie bêd¹ mog³y liczyæ gospodarstwa tylko czê-
œciowo utrzymuj¹ce siê z produkcji rolnej?

Ten rodzaj gospodarstw objêty jest wszystkimi zasadami Wspólnej Polityki Rolnej. Nie jest
wymagane, aby wy³¹cznym Ÿród³em utrzymania rolnika objêtego pomoc¹ i dop³atami by³o
rolnictwo. Unijna polityka rolna promuje gospodarstwa œrednie i du¿e, wysokoprodukcyjne,
wyspecjalizowane, podlegaj¹ce ci¹g³ej modernizacji i spe³niaj¹ce ostre wymogi jakoœciowe
produkcji rolnej.

80% wszystkich wydatków Wspólnej Polityki Rolnej skierowanych jest do 20% gospodarstw.
Gospodarstwa mniejsze, produkuj¹ce g³ównie na w³asne potrzeby, korzystaj¹ w niewielkim
stopniu z unijnego wsparcia na modernizacjê. Dlatego trudno im konkurowaæ na unijnym
rynku. Korzystaj¹ natomiast poœrednio z pomocy strukturalnej skierowanej na wieœ. Uczestni-
cz¹ w programie wczeœniejszych emerytur (przys³uguje ona ka¿demu rolnikowi, który
ukoñczy³ 55 lat, wczeœniej przez przynajmniej 10 lat prowadzi³ gospodarstwo rolne i teraz
dzia³alnoœci tej zaprzesta³, sprzeda³ lub wydzier¿awi³ ziemiê), w programie zalesiania, ko-
rzystaj¹ z miejsc pracy tworzonych w otoczeniu rolnictwa (w przetwórstwie rolno-spo-
¿ywczym, przy ochronie œrodowiska, w agroturystyce, lokalnym rzemioœle i us³ugach).

Podobnie bêdzie w przypadku polskich rolników: zasady Wspólnej Polityki Rolnej obejm¹
wszystkich producentów, niezale¿nie od tego, czy rolnictwo jest ich g³ównym Ÿród³em utrzy-
mania, jednak w sytuacji uprzywilejowanej znajd¹ siê gospodarstwa wiêksze, wysokopro-
dukcyjne. W ramach polityki strukturalnej rolnicy, którzy sprzedadz¹ b¹dŸ wydzier¿awi¹ zie-
miê, bêd¹ uprawnieni do wczeœniejszych emerytur. Wed³ug szacunków polskiego rz¹du, do-
tyczyæ to bêdzie grupy 15–25 tys. rolników rocznie.

Program wczeœniejszych emerytur bêdzie sprzyjaæ przekszta³ceniom wsi. Bior¹c pod uwagê
skalê potrzeb i zapóŸnieñ, bêdzie to proces trudny. Polska wieœ stoi w obliczu gruntownych
przekszta³ceñ, podobnych do tych, jakie dokona³y siê na przestrzeni ostatnich 30 lat w innych
pañstwach Unii. Ich czêœci¹ musi byæ tworzenie lokalnego rynku pracy, poszerzanie dzia-
³alnoœci o drobne us³ugi, przetwórstwo, rzemios³o, niekonwencjonalne rolnictwo, produkcjê
ekologicznej ¿ywnoœci, agroturystykê. S³u¿yæ temu bêd¹ tak¿e unijne programy wspieraj¹ce
rozwój infrastruktury wsi i daj¹ce szanse na tworzenie nowych miejsc pracy.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

31. Jak zmieni¹ siê ceny produktów rolnych i ¿ywnoœci?

Po przyst¹pieniu Polski do Unii, w wyniku zmian cen produktów rolnych, zmieniæ siê mog¹
ceny artyku³ów ¿ywnoœciowych. Nale¿y siê spodziewaæ, ¿e produkty du¿o tañsze ni¿ w Unii –
jak mleko, mas³o, wo³owina – mog¹ podro¿eæ. Z kolei produkty, które maj¹ w Unii ni¿sze
ceny ni¿ w Polsce – jak ryby, wieprzowina, sery, produkty zbo¿owe czy drób – powinny nieco
stanieæ tak¿e u nas. W innych przypadkach – na przyk³ad na rynku win – na obni¿enie cen
powinno mieæ wp³yw zniesienie op³at celnych.

Ta zmiana cen nie nast¹pi z dnia na dzieñ. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e mimo wielu lat pog³êbiania
integracji, a nawet wprowadzenia jednej waluty, u³atwiaj¹cej porównania, na rynkach po-
szczególnych pañstw unijnych panuje znaczne zró¿nicowanie cen. Ponadto proces kszta³to-
wania siê cen jest skomplikowany, istotna jest te¿ struktura wydatków konsumenckich i do-
konuj¹ce siê w niej przesuniêcia (na przyk³ad zmniejszenie konsumpcji mas³a rekompenso-
wane jest wzrostem spo¿ycia margaryny, mniejszy popyt na wieprzowinê oznacza w konse-
kwencji spadek cen pszenicy i jêczmienia, wykorzystywanych w chowie trzody chlewnej).

Jednoczeœnie powinien nastêpowaæ systematyczny spadek udzia³u wydatków na ¿ywnoœæ
w bud¿etach gospodarstw domowych. Przeciêtna polska rodzina wydaje na jedzenie rela-
tywnie dwa, trzy razy wiêcej ni¿ unijna, chocia¿ ceny wielu produktów s¹ w Polsce ci¹gle
ni¿sze ni¿ w Unii. Na przestrzeni ostatnich 15 lat w stosunkowo ubo¿szych pañstwach Unii,
takich jak Portugalia i Grecja, udzia³ wydatków na produkty ¿ywnoœciowe wyraŸnie spada.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

32. Czy nast¹pi masowy import produktów rolnych?

Unia Europejska od kilku lat jest najwa¿niejszym partnerem handlowym Polski. Polska eks-
portuje ¿ywoœæ i produkty rolne (m.in. miêso i wyroby miêsne, skrobiê, konie i byd³o rzeŸne,
warzywa i owoce, mleko w proszku, jogurty, ser, jaja, mas³o, d¿emy). Jest tak¿e du¿ym impor-
terem z unijnego rynku (zbó¿, cukru, œruty, nasion oleistych, œwie¿ych owoców i warzyw,
miêsa drobiowego). Saldo tych obrotów jest od kilku lat ujemne.

Wraz z przyst¹pieniem Polski do Unii zniesione zostan¹ wszelkie bariery celne i ograniczenia
iloœciowe, co u³atwi wymianê handlow¹. Konkurencyjnoœæ polskich wyrobów zwiêkszy siê
z powodu dop³at i subwencji do produkcji rolnej, z kolei dzisiejsze pañstwa Unii nie bêd¹
mog³y korzystaæ z dop³at do eksportu ¿ywnoœci do Polski, co powinno wyraŸnie poprawiæ
zasady konkurencji, dzia³aj¹ce do tej pory na niekorzyœæ produktów polskich.

Z doœwiadczenia nowych pañstw cz³onkowskich wynika, ¿e po przyst¹pieniu do Unii obrót
produktami ¿ywnoœciowymi wzrós³ dwu-, trzykrotnie. Jest to konsekwencj¹ otwartego rynku
i swobody przep³ywu towarów. Zasadniczo poszerzy siê wybór produktów ¿ywnoœciowych
o artyku³y regionalne z innych czêœci Europy, na przyk³ad kuchni œródziemnomorskiej, zwiêk-
szy siê liczba nowalijek z po³udnia, oferta owoców i warzyw.

Tak¿e w ramach unijnego rynku istnieje ci¹gle spore zró¿nicowanie cen. Najwiêksze ró¿nice,
na korzyœæ polskich produktów, istniej¹ tam, gdzie Unia stosuje wy¿szy poziom protekcji
i wsparcia (mleko, produkty mleczne, wo³owina). Stanowiæ to bêdzie barierê przy wejœciu na
polski rynek. Z kolei w przypadku pszenicy czy rzepaku ceny polskie osi¹gnê³y wy¿szy poziom
od unijnych, co zachêci do wejœcia na nasz rynek. Na rynku ryb, drobiu, wieprzowiny, serów
czy win polskie ceny czêsto przewy¿szaj¹ unijne. W tych segmentach mo¿na oczekiwaæ na
aktywnoœæ zagranicznych producentów, z korzyœci¹ dla rynku i konsumentów.

Polska ¿ywnoœæ ma tak¿e du¿e szanse na otwieraj¹cym siê przed ni¹ rynku Unii. Paradoksal-
nie, wynikaj¹ one po czêœci z wolniejszego tempa przekszta³ceñ naszej wsi. Produkty rolne s¹
tu bardziej ekologiczne, ze wzglêdu na mniejsze zu¿ycie nawozów sztucznych, a wiele arty-
ku³ów produkowanych metod¹ tradycyjn¹ zachowuje naturalny smak. W Polce zachowa³y siê
liczne odmiany, które poznika³y z rolnictwa Unii, gdzie dominuje intensywna, przemys³owa
produkcja rolna, zaœ koszty produkcji, ze wzglêdu na tañsz¹ si³ê robocz¹, s¹ niskie. Wszystkie
te czynniki powinny sprzyjaæ ekspansji polskich artyku³ów ¿ywnoœciowych.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

33. Czy po przyst¹pieniu do Unii zwiêkszy siê w Polsce zakup
ziemi przez cudzoziemców? Jakie zasady obrotu ziemi¹ obowi¹-
zuj¹ w Unii Europejskiej?

Badania sonda¿owe wskazuj¹, ¿e obywatele Unii nie s¹ specjalnie zainteresowani kupnem
gospodarstw rolnych w Polsce, mimo ¿e ziemia rolna jest w Polsce tañsza ni¿ w UE. Niemcy,
na przyk³ad, dysponuj¹ znaczn¹ rezerw¹ gruntów ornych na terenie dawnej NRD. Równie¿
tzw. drugie domy, czyli wille i domy letniskowe, kupowane s¹ najchêtniej na obrze¿ach Mo-
rza Œródziemnego. Niemniej jednak dysproporcje w cenach gruntów i nieruchomoœci, a tak¿e
ogólna dra¿liwoœæ tej kwestii w polskiej opinii publicznej sprawi³y, ¿e Unia przysta³a na d³u-
gie okresy przejœciowe.

Przez 12 lat od wejœcia do Unii zagraniczne spó³ki nie bêd¹ mia³y prawa kupowaæ ziemi rolnej
i lasów, a przez 5 lat obowi¹zywaæ bêdzie zakaz zakupu tzw. drugich domów. Z kolei okres
przymusowej dzier¿awy poprzedzaj¹cy zakup ziemi wynosiæ bêdzie 3 lata (na pó³nocy) lub
7 lat (na zachodzie kraju). Farmerzy bêd¹ musieli te¿ udowodniæ, ¿e w³asnorêcznie uprawiaj¹
ziemiê. ¯adnych ograniczeñ nie bêdzie natomiast przy kupnie ziemi pod inwestycje (na przy-
k³ad budowê fabryki). Ustalenia te, mimo zamkniêcia tego obszaru negocjacji, nie maj¹ jesz-
cze ostatecznego charakteru.

Obok okresów przejœciowych wynegocjowanych z Uni¹ obowi¹zywaæ bêdzie tak¿e polskie
ustawodawstwo zwi¹zane z obrotem ziemi¹, wprowadzaj¹ce istotne ograniczenia w obrocie
ziemi¹ roln¹. Pañstwa Unii podobne ograniczenia stosuj¹ u siebie. I tak w Austrii zgodê na
zakup ziemi wydaj¹ ka¿dorazowo w³adze danego landu, po spe³nieniu przez nabywcê szere-
gu szczegó³owych warunków (m. in. posiadanie uprawnieñ do prowadzenia gospodarstwa
i dziesiêcioletni pobyt w Austrii). W Danii, aby móc zakupiæ ziemiê, nabywca powinien znaæ
jêzyk duñski, mieæ rodzinê w Danii i kwalifikacje wymagane przez resort rolnictwa. W Finlan-
dii nabycie ziemi wymaga zgody, wydawanej wówczas, gdy transakcja ta nie podnosi cen
gruntów w okolicy i nie os³abia szans obywateli Finlandii na kupno podobnej nieruchomoœci.
We Francji obowi¹zuje œrednie wykszta³cenie rolnicze i piêcioletni sta¿ w tym zawodzie. W Gre-
cji o sprzeda¿y ziemi cudzoziemcom wspó³decyduje resort obrony. W Hiszpanii, w przypadku
wiêkszych gospodarstw – resort gospodarki. W Niemczech zakup ziemi musi s³u¿yæ poprawie
struktury agrarnej, istotna jest te¿ opinia zwi¹zków rolniczych.

Unia, zdaj¹c sobie sprawê z dra¿liwoœci spo³ecznej tego tematu, akceptuje istnienie wszyst-
kich szczegó³owych rozporz¹dzeñ przyjêtych przez pañstwa cz³onkowskie.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

34. Czy kapita³ zagraniczny bêdzie inwestowa³ w sektorze rol-
no-spo¿ywczym i uczestniczy³ w jego prywatyzacji?

Na unijnym wspólnym rynku obowi¹zuje zasada swobodnego przep³ywu kapita³u. Daje ona
inwestorom zagranicznym mo¿liwoœæ swobodnego inwestowania w Polsce, równie¿ w sekto-
rze rolno-spo¿ywczym. To tutaj, w ci¹gu ostatnich lat, ulokowane zosta³y najwiêksze inwe-
stycje zagraniczne: w przemyœle t³uszczów roœlinnych, cukierniczym, napojów i soków, a ostat-
nio w cukrownictwie. Proces prywatyzacji tego sektora jest praktycznie na ukoñczeniu.

Nik³y natomiast jest udzia³ kapita³u zagranicznego w samym rolnictwie. Tu z kolei nap³yw
kapita³u bêdzie zale¿a³ od ostatecznie przyjêtych rozwi¹zañ dotycz¹cych swobody nabywa-
nia gruntów rolnych przez obywateli Unii. Stosowanie zasad Wspólnej Polityki Rolnej znacz-
nie zwiêkszy atrakcyjnoœæ inwestycji rolnych w Polsce. Oznaczaæ te¿ bêdzie dop³yw kapita³u,
którego polskiej wsi chronicznie brak. Praktyka innych pañstw pokazuje te¿, ¿e wysokotowa-
rowe rolnictwo tworzy miejsca pracy w jego otoczeniu, zwiêksza te¿ popyt na us³ugi.

Rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa

Unia Europejska – 50 pytañ

35. Jak po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej zmieniaæ siê bê-
dzie obraz polskiej wsi? Kto bêdzie móg³ korzystaæ z programu
SAPARD?

Polsk¹ wieœ czekaj¹ podobne przemiany, jakie przez lata dokonywa³y siê w pañstwach Unii:
zmniejszenie liczby gospodarstw i osób zajmuj¹cych siê bezpoœrednio rolnictwem na rzecz
koncentracji i jakoœci produkcji rolnej. Reformy te, odk³adane w czasie, by³y od lat niezbêdne,
a integracja Polski z Uni¹ Europejsk¹ jedynie je przyspieszy³a.

Wspólna Polityka Rolna gwarantuje stabilny rozwój tego sektora, zapewnia ochronê i wzrost
dochodowoœci, jakich polscy rolnicy nigdy nie mieli. Jednoczeœnie prowadzi do poprawy
stanu infrastruktury wsi oraz wzrostu iloœci miejsc pracy poza rolnictwem. Polskie rolnictwo
– oprócz istotnych s³aboœci – ma tak¿e liczne walory. Du¿e zasoby ziemi rolniczej pozwol¹
u¿ytkowaæ j¹ w sposób mniej intensywny oraz stosowaæ metody produkcji przyjazne œrodo-
wisku naturalnemu. Przewaga gruntów ornych umo¿liwia ³atwiejsze dostosowanie zasie-
wów do potrzeb. Si³a robocza jest ci¹gle tañsza ni¿ w pañstwach Unii, co obni¿a koszty
produkcji. Polscy rolnicy s¹ stosunkowo m³odzi: co trzeci w³aœciciel gospodarstwa nie prze-
kroczy³ 40 lat. Dla takich rolników programy pomocowe Unii przewiduj¹ szczególne wspar-
cie. Oni te¿ maj¹ szansê ³atwiej i szybciej przystosowaæ siê do nowych warunków dzia³ania.
W czêœci województw (dawne szczeciñskie, koszaliñskie, olsztyñskie) œrednia gospodarstw
– 18 hektarów – jest ju¿ zbli¿ona do œredniej w Unii. Zasady Wspólnej Polityki Rolnej sprzy-
jaj¹ koncentracji gospodarstw i ich specjalizacji, a fundusze strukturalne wspieraj¹ prze-
kszta³cenia cywilizacyjne.

Najpilniejsz¹ potrzeb¹ pozostaj¹ œrodki finansowe na rozwój gospodarstw, przetwórstwa i wiej-
skiej infrastruktury. Unia Europejska przeznacza na ten cel dla Polski ponad 168 mln euro
rocznie w ramach programu SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Ru-
ral Development). Pieni¹dze sfinansuj¹ modernizacjê gospodarstw rolnych, lokalne wodoci¹-
gi, kanalizacjê i oczyszczalnie œcieków, linie energetyczne i telekomunikacjê, rozwój lokalnej
turystyki i agroturystyki. Bêd¹ s³u¿yæ poprawie konkurencyjnoœci polskich wyrobów (inwesty-
cje w przetwórstwo rolno-spo¿ywcze), wspieraæ rozwój obszarów wiejskich, sprzyjaæ tworze-
niu nowych miejsc pracy i pozarolniczych Ÿróde³ dochodu. Przewiduje siê, ¿e z pomocy sko-
rzysta corocznie po kilkanaœcie tysiêcy polskich gospodarstw.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

36. Jak zmieni¹ siê ceny towarów i us³ug?

Po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej ceny towarów i us³ug nie zmieni¹ siê z dnia na
dzieñ. W ka¿dym z pañstw cz³onkowskich kszta³towane s¹ one oddzielnie i podlegaj¹ mecha-
nizmom wolnego rynku. Wyj¹tek stanowi gospodarka ¿ywnoœciowa. Unia Europejska – po-
przez Wspóln¹ Politykê Roln¹, ochraniaj¹c¹ unijny sektor rolny – kszta³tuje ceny produktów
¿ywnoœciowych.

Wolny przep³yw osób, towarów, us³ug i kapita³u na ca³ym obszarze wspólnoty, silna konku-
rencja, walka z praktykami monopolistycznymi sprzyjaj¹ wyrównywaniu siê cen towarów
i us³ug, zapobiegaj¹ nieuzasadnionym podwy¿kom czy utrzymywaniu zawy¿onych cen w któ-
rejœ z dziedzin. Z doœwiadczenia innych pañstw wstêpuj¹cych do Unii wynika, ¿e znaczne
korzyœci przynosi zw³aszcza demonopolizacja rynku us³ug telekomunikacyjnych i miêdzyna-
rodowa konkurencja w sektorze bankowym i ubezpieczeniowym.

Po przyst¹pieniu Polski do Unii znikn¹ dotychczasowe bariery celne na produkty i us³ugi unij-
ne. W efekcie ceny niektórych artyku³ów importowanych zmalej¹. Zniesienie stawek celnych
bêdzie zatem mia³o wp³yw na konkurencyjnoœæ towarów na rynku.

Po wejœciu do Unii zmieni¹ siê niektóre stawki podatku VAT i akcyzy: Polska bêdzie musia³a
siê dostosowaæ do zasad obowi¹zuj¹cych we wspólnocie. Dodatkowe obci¹¿enia finansowe,
wp³ywaj¹ce na wzrost cen, wynikaæ bêd¹ z koniecznoœci dostosowania siê do rygorystycznych
standardów obowi¹zuj¹cych w Unii (na przyk³ad w dziedzinie ochrony œrodowiska, higieny
i bezpieczeñstwa produkcji), stosowania oznaczeñ i etykiet. Z kolei otwarcie unijnego rynku
mo¿e oznaczaæ dla krajowych producentów mo¿liwoœæ znacznego powiêkszenia skali pro-
dukcji, a wiêc w efekcie jej potanienie. Przyk³ady te pokazuj¹, ¿e trudno jest dok³adnie i jed-
noznacznie przewidzieæ zachowanie cen poszczególnych towarów i us³ug. Nale¿y siê jednak
spodziewaæ, ¿e w ci¹gu dwu-, trzyletniego okresu dostosowawczego do nowych wolnoryn-
kowych regu³ wiele z nich ulegnie zmianie.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

37. P³ace w pañstwach Unii Europejskiej s¹ czêsto wy¿sze ni¿
w Polsce; czy po wejœciu do Unii wzrosn¹ tak¿e u nas? Czy p³aca
minimalna w Polsce dostosowana zostanie do p³acy minimalnej
w Unii?

¯adnej automatycznej podwy¿ki p³ac czy ich wyrównania do œredniej w Unii Europejskiej nie
bêdzie. Wzrost œrednich p³ac mo¿na przewidywaæ w odleglejszej perspektywie czasowej.

Polityka wspólnotowa nie obejmuje kwestii kszta³towania p³ac, pañstwa cz³onkowskie we
w³asnym zakresie ustalaj¹ wielkoœæ p³acy minimalnej. Najwy¿sz¹ p³acê minimaln¹ ma obecnie
Luksemburg (270 euro) i Holandia (246 euro), najni¿sz¹ – Portugalia (85 euro) i Grecja (98 euro),
co dobrze ilustruje ró¿nice p³acowe w ramach Unii. Z kolei w pañstwach o najni¿szej p³acy
minimalnej wyp³acana jest ona du¿o wê¿szej grupie pracowników, ni¿ w przypadku wy¿szych
stawek p³acy minimalnej, które otrzymuje liczniejsza grupa zatrudnionych. Mimo wielolet-
niego procesu integracji równie¿ œrednie p³ace w poszczególnych pañstwach istotnie siê ró¿-
ni¹. Wynika to z dysproporcji w rozwoju gospodarczym, a tak¿e ze specyfiki lokalnego rynku
pracy.

Otwarty unijny rynek, sprzyjaj¹cy przep³ywowi towarów, kapita³u i ludzi, poci¹ga za sob¹
stopniowe zrównywanie cen oraz p³ac. Jest to jednak proces stosunkowo powolny, roz³o¿ony
w czasie, i nieustanny. Wzrostowi œrednich p³ac sprzyja szybszy rozwój gospodarczy i wzrost
produktu narodowego, wiêksza konkurencyjnoœæ wytwarzanych produktów i obni¿anie kosz-
tów produkcji. W przypadku Hiszpanii, œrednie p³ace w latach 1987–2000 wzros³y (w przeli-
czeniu) z 265 do 425 euro. W Polsce, przy wykorzystaniu mo¿liwoœci, jakie stwarza udzia³
w unijnym rynku i pomoc strukturalna Unii, powinien nast¹piæ podobny proces, choæ trudna
do oszacowania jest jego skala. Z doœwiadczeñ pañstw o ni¿szym poziomie rozwoju wynika,
¿e najszybciej do œredniego unijnego poziomu dostosowuj¹ siê p³ace w zawodach i na stano-
wiskach wymagaj¹cych najwy¿szych kwalifikacji i umiejêtnoœci, a najwolniej odbywa siê to
w przypadku pracowników ma³o wykwalifikowanych.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

38. Czy w Polsce zmieni siê system opieki zdrowotnej – czy Pola-
cy bêd¹ mogli korzystaæ z us³ug medycznych na ca³ym obszarze
Unii?

Kszta³t systemu opieki zdrowotnej jest wewnêtrzn¹ spraw¹ ka¿dego z pañstw cz³onkow-
skich, Unia nie ma w tej kwestii ¿adnej wspólnej polityki ani ustawodawstwa. Swoboda poru-
szania siê obywateli Unii po ca³ym jej obszarze nie oznacza automatycznie swobodnego do-
stêpu do us³ug medycznych œwiadczonych w obcym pañstwie w ramach miejscowego systemu
ubezpieczeñ i opieki zdrowotnej. Opiek¹ objête s¹ tylko osoby, które podjê³y pracê na tere-
nie któregoœ z pañstw Unii i p³ac¹ sk³adki na ubezpieczenie spo³eczne (nabywaj¹ tak¿e pod-
czas pracy za granic¹ odpowiednich œwiadczeñ emerytalnych). Opieka medyczna za granic¹
przys³uguje tak¿e w nag³ych przypadkach, dotyczy to na przyk³ad ofiar wypadków drogo-
wych czy ataków choroby zagra¿aj¹cych ¿yciu.

W zwyk³ych okolicznoœciach leczenie szpitalne, na przyk³ad operacyjne, w obcym pañstwie
nie przys³uguje. Skierowanie na operacjê za granic¹ wymagaæ bêdzie podobnej procedury
jak dotychczas i obowi¹zywaæ bêd¹ dotychczasowe zasady finansowania takich zabiegów (to
znaczy, ¿e z faktu posiadania obywatelstwa Unii nie bêdzie wynikaæ automatycznie ¿adna
uprzywilejowana sytuacja).

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

39. Czy zmieni¹ siê wysokoœæ œwiadczeñ socjalnych i zasady ich
przyznawania? Czy zmieni siê wiek emerytalny i wysokoœæ eme-
rytur?

Wysokoœci œwiadczeñ socjalnych i przepisy dotycz¹ce ich przyznawania okreœlane s¹ przez
poszczególne pañstwa cz³onkowskie. Systemy opieki spo³ecznej, jak te¿ wysokoœci p³aconych
œwiadczeñ (zasi³ków, rent czy emerytur), ró¿ni¹ siê znacznie w poszczególnych pañstwach,
co wynika z tradycji i specyfiki tych pañstw oraz odmiennoœci ich polityki spo³ecznej i standar-
dów ¿ycia. Prawodawstwo unijne obejmuje tylko te sytuacje, kiedy pracownik jednego z pañstw
Unii podejmuje pracê w drugim pañstwie (wykorzystuj¹c prawo do swobodnego przep³ywu
osób). Zgodnie z prawem unijnym otrzymuje on identyczne œwiadczenia co obywatel pañ-
stwa, w którym podj¹³ pracê. Kwestie œwiadczeñ socjalnych nie powinny byæ przeszkod¹ w
wyborze miejsca zamieszkania i pracy na obszarze Unii.

Równie¿ w kwestii emerytur Unia nie wypracowa³a wspólnych przepisów dotycz¹cych ich
przyznawania. Wszystkie zasady, ³¹cznie z obowi¹zuj¹cym wiekiem emerytalnym, ustalaj¹
indywidualnie pañstwa cz³onkowskie. I tak we Francji mê¿czyŸni i kobiety mog¹ przejœæ na
emeryturê w wieku 60 lat (a na przyspieszon¹ nawet w wieku odpowiednio 58,5 i 56,5 lat)
w Grecji, Hiszpanii, Holandii, Portugalii i Szwecji idzie siê na emeryturê w wieku 65 lat, a w Danii
miêdzy 65 a 67 rokiem ¿ycia. W pozosta³ych pañstwach wiek emerytalny mê¿czyzn i kobiet
ró¿ni siê: w Austrii, we W³oszech i Wielkiej Brytanii to odpowiednio 65 i 60 lat, w Belgii 65 i 62
lata, w Niemczech – 65 i 63. Nabyte œwiadczenia emerytalne w ró¿nych pañstwach Unii kumu-
luj¹ siê.

Po wejœciu Polski do Unii nie nast¹pi automatyczna podwy¿ka emerytur, nie zmieni¹ siê te¿
zasady ich waloryzacji. Istotnego wzrostu poziomu emerytur mo¿na natomiast oczekiwaæ
w przysz³oœci. Spodziewany impuls rozwojowy, jaki da Polsce przyst¹pienie do wspólnego
rynku, wzrost gospodarczy, zwiêkszenie œrednich zarobków i zmniejszenie bezrobocia bêdzie
mia³o pozytywny wp³yw na wysokoœæ œwiadczeñ emerytalnych. Poprawi siê tak¿e kondycja
funduszy emerytalnych, które bêd¹ mog³y inwestowaæ w którymœ z pañstw Unii jedn¹ trzeci¹
swoich aktywów. Wczeœniej nie mia³y takich mo¿liwoœci. Im wiêksze zaœ pole manewru w in-
westowaniu, tym wiêksza szansa znalezienia najbardziej dochodowych lokat.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

40. Co to s¹ standardy unijne?

Unijny wspólny rynek bez wewnêtrznych granic wymaga ustalenia, a nastêpnie przestrzega-
nia wspólnych standardów umo¿liwiaj¹cych swobodny przep³yw towarów i us³ug po ca-
³ym obszarze Unii. W praktyce bowiem towary i us³ugi niemieckie, brytyjskie czy francuskie
mo¿na kupowaæ i sprzedawaæ na przyk³ad w Luksemburgu, bez koniecznoœci poddawania ich
miejscowym mechanizmom kontrolnym.

Podobne standardy, stanowi¹ce zbiór norm prawnych odnosz¹cych siê do okreœlonej grupy
produktów, dziedziny czy sektora, a u³atwiaj¹ce wymianê i wspó³pracê, dotycz¹ bardzo sze-
rokiej sfery aktywnoœci Unii. Od rolnictwa, przemys³u spo¿ywczego, ochrony œrodowiska, ce³,
zasad statystyki, przez telekomunikacjê i technologie informatyczne, po politykê spo³eczn¹
i zatrudnienia oraz wspóln¹ politykê zagraniczn¹ i bezpieczeñstwa. Unijne standardy okre-
œlaj¹ tak¿e podstawowe wymagania w stosunku do zainteresowanych przyst¹pieniem do Unii.
Aby uczestniczyæ w wymianie handlowej i we wszystkich dziedzinach unijnej dzia³alnoœci,
musz¹ operowaæ zestawem norm przyjêtym wczeœniej przez innych. Wspólne normy gwaran-
tuj¹ zachowanie odpowiednich standardów, u³atwiaj¹ wspó³pracê i przyczyniaj¹ siê do bez-
pieczeñstwa konsumentów.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

41. Jakie standardy dotycz¹ce ¿ywnoœci obowi¹zuj¹ w Unii Eu-
ropejskiej? Czy ich zastosowanie oznaczaæ bêdzie, ¿e w prakty-
ce znikn¹ z rynku wyroby o charakterze lokalnym, do których
przyzwyczai³ siê polski konsument?

Swobodny przep³yw towarów, a wiêc tak¿e artyku³ów ¿ywnoœciowych, stawia szczególne
wymagania dotycz¹ce jakoœci i bezpieczeñstwa produktów. Od Portugalii po Finlandiê po-
winny one spe³niaæ te same wysokie wymagania i budziæ zaufanie konsumentów (produkt
wytworzony w jednym z pañstw wspólnoty nie podlega ju¿ dalszej kontroli w innych pañ-
stwach). St¹d te¿ wspólnotowe prawodawstwo dotycz¹ce jakoœci produktów spo¿ywczych
jest rozbudowane i obejmuje w sumie 30 tys. stron aktów prawnych. Szczegó³owe przepisy
dotycz¹ jakoœci i bezpieczeñstwa u¿ytych sk³adników, higieny produkcji, ustalaj¹ normy na
poszczególne rodzaje wyrobów, precyzuj¹ kwestie opakowañ, warunków przechowywania,
a tak¿e niezbêdnej informacji zawartej na etykietach. Specjalne oznakowanie dotyczy ¿yw-
noœci ekologicznej (na naturalnych nawozach). Istnieje te¿ obowi¹zek specjalnego znakowa-
nia produktów zawieraj¹cych powy¿ej 1% surowców genetycznie zmodyfikowanych (GMO).

Wœród unijnych producentów ¿ywnoœci wprowadzany jest system HACCP (Analiza Zagro¿eñ
i Krytyczne Punkty Kontroli). Rutynowe badanie jakoœci gotowego produktu zastêpowane
jest ca³ym systemem kontroli. Nadzorowane s¹ wszystkie etapy produkcji: przygotowanie
surowców, ich przetwarzanie, pakowanie, magazynowanie, transport, a na koñcu warunki
sprzeda¿y. Obowi¹zuje przy tym pe³na identyfikacja producenta oraz sprzedawcy. Pocz¹wszy
od rolnika, przez kolejnych przetwórców, po sieæ dystrybucji, ka¿dy ponosi odpowiedzialnoœæ
za swój odcinek.

Po wykryciu w niektórych pañstwach Unii przypadków BSE i pryszczycy u zwierz¹t Unia pod-
jê³a kroki, aby przywróciæ zaufanie konsumentów. Dokonany zosta³ gruntowny przegl¹d unij-
nych dyrektyw dotycz¹cych produkcji ¿ywnoœci w celu wy³apania luk prawnych oraz uela-
stycznienia czasem zbyt szczegó³owych przepisów. Jednoczeœnie zaostrzono zasady identyfi-
kacji producentów (oraz wszystkich dodatków do ¿ywnoœci). System HACCP, obowi¹zuj¹cy
du¿ych producentów, bêdzie stopniowo wprowadzany do ma³ych i œrednich zak³adów ¿yw-
noœci. Usprawniony zosta³ system ostrzegania o zagro¿eniach w którymkolwiek z pañstw cz³on-
kowskich, wzmocnione zosta³y tak¿e kompetencje Komisji Europejskiej w szybkim reagowa-
niu na sytuacje kryzysowe. Zosta³o równie¿ powo³ane (w 2002 r.) Europejskie Biuro Bezpie-
czeñstwa ¯ywnoœci (EFSA) – niezale¿na instytucja badawczo-opiniotwórcza, wspieraj¹ca
dzia³ania Komisji.

Stosowanie zaostrzonych standardów wobec produktów ¿ywnoœciowych nie oznacza, ¿e z pol-
skiego rynku znikn¹æ bêd¹ musia³y wyroby o charakterze lokalnym. Unia nie ingeruje w za-
wartoœæ naszych talerzy, a jedynie zapewnia, aby ¿ywnoœæ by³a czysta, wiadomego pochodze-
nia i wyprodukowana w warunkach higienicznych. UE promuje tak¿e produkty lokalne, sta-
nowi¹ce specjalnoœæ danego kraju czy regionu. Mo¿e uznaæ odrêbne procedury produkcji
takiego wyrobu, a jednoczeœnie zarezerwowaæ prawo do pos³ugiwania siê jego nazw¹ dla
okreœlonej grupy przedsiêbiorców (przyk³adem w³oski ser mozarella, o podobne prawa wy-
st¹pili wytwórcy góralskich oscypków). Z kolei spe³nianie krajowych norm higienicznych i pro-
dukcyjnych wystarczy w przypadku sprzeda¿y bezpoœredniej (w przyzak³adowym sklepie czy
na targu) oraz niewielkiej produkcji lokalnej (na przyk³ad w rzeŸni z ubojem ograniczonym
do 20 sztuk byd³a czy stu œwiñ tygodniowo). Producent taki bêdzie musia³ jednak zaznaczyæ
na opakowaniu, ¿e jego produkt nie spe³nia unijnych norm.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

42. Jakie standardy dotycz¹ce ochrony wód obowi¹zuj¹ w Unii
Europejskiej?

Na unijne prawo dotycz¹ce ochrony œrodowiska sk³ada siê oko³o trzystu dyrektyw, regulacji,
rozporz¹dzeñ i standardów. W kwestii poprawy czystoœci wód Unia przyjê³a kilkana-
œcie dyrektyw, które pañstwa cz³onkowskie s¹ zobowi¹zane wprowadziæ do swoje-
go prawodawstwa. Ustanowione zosta³y miêdzy innymi wspólnotowe standardy jakoœcio-
we wody (zarówno pitnej, jak i w k¹pieliskach), a tak¿e normy ograniczaj¹ce dopuszczalny
poziom emisji zanieczyszczeñ do œrodowiska wodnego. Wspólnotowe zasady obejmuj¹ tak¿e
wymóg oczyszczania œcieków. Akty legislacyjne dotycz¹ poprawy jakoœci wód powierzchnio-
wych, gruntowych oraz wód przybrze¿nych. Unia jest te¿ sygnatariuszem wielu konwencji
miêdzynarodowych w dziedzinie œrodowiska morskiego i ochrony rzek przep³ywaj¹cych przez
kilka krajów (takich jak na przyk³ad Dunaj).

Surowe standardy unijne pomog¹ Polsce w zatrzymaniu degradacji œrodowiska oraz przepro-
wadzeniu niezbêdnych inwestycji ekologicznych, które na skutek wieloletnich zaniedbañ
wymagaj¹ wielkich œrodków. Kilkanaœcie projektów z dziedziny ochrony wód i gospodarki
wodnej zosta³o sfinansowanych z funduszu PHARE (w latach 1990–2000 przeznaczone zosta-
³o na ten cel ponad 100 mln euro). W latach 2000–2006 inwestycje w dziedzinie ochrony
œrodowiska bêd¹ finansowane tak¿e z funduszu ISPA. £¹czny koszt budowy sieci oczyszczalni
(wed³ug unijnych standardów potrzebne s¹ w ka¿dej miejscowoœci powy¿ej 2 tys. mieszkañ-
ców) szacuje siê na 18 mld euro. Z tego jedn¹ trzeci¹ mog³aby pokryæ z rozmaitych funduszy
Unia, a resztê w³adze samorz¹dowe.

Ze wzglêdu na znaczn¹ kapita³och³onnoœæ inwestycji ekologicznych, podczas negocjacji cz³on-
kowskich przyjêto dziewiêæ okresów przejœciowych, m.in. na wprowadzenie unijnych norm
czystoœci œcieków Polska bêdzie mia³a czas do koñca 2015 r. (do 2009 r. dla oœrodków powy¿ej
100 tys. mieszkañców). Do koñca 2006 r. Polska powinna rozwi¹zaæ problem zrzutu niebez-
piecznych substancji do wód, na przyk³ad zasolonych wód kopalnianych.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

43. Jakie standardy dotycz¹ce utylizacji odpadów obowi¹zuj¹
w Unii Europejskiej?

W³aœciwa gospodarka odpadami, w tym odpadami niebezpiecznymi, jest istotnym
elementem polityki ekologicznej Unii Europejskiej, ujêtym w kilkunastu dyrektywach.
Dotycz¹ one oszczêdniejszego wykorzystania zasobów naturalnych, promuj¹ recykling i po-
zyskiwanie surowców wtórnych oraz wykorzystywanie odpadów; staraj¹ siê ograniczaæ za-
nieczyszczenia ju¿ u Ÿród³a (u producenta), a tak¿e zmniejszaæ zanieczyszczenie powodowa-
ne spalaniem odpadów. Coraz wiêksza odpowiedzialnoœæ za gospodarkê odpadami ma spa-
daæ na producentów (na przyk³ad samochodów, telewizorów, lodówek czy napojów ch³odz¹-
cych). Unia jest te¿ sygnatariuszem Konwencji z Bazylei o kontroli transgranicznego (z pañstwa
do pañstwa) przemieszczania odpadów, wraz z przyjêt¹ poprawk¹ zabraniaj¹c¹ eksportowa-
nia niebezpiecznych odpadów.

W Polsce w ci¹gu roku powstaje blisko 180 mln ton odpadów, w tym 5 mln ton odpadów
niebezpiecznych; 90% wszystkich odpadów stanowi¹ odpady przemys³owe, choæ z roku na
rok gwa³townie roœnie iloœæ odpadów komunalnych. Istotny problem zaczynaj¹ te¿ stanowiæ
wraki samochodów.

Wœród dziewiêciu okresów przejœciowych w dziedzinie ochrony œrodowiska, cztery dotycz¹
kwestii odpadów. Do koñca 2007 r. Polska przyjmie unijny wymóg, aby po³owa opakowañ
produktów konsumpcyjnych by³a odzyskiwana, a 25% przetwarzane na nowe opakowania.
Do koñca 2007 r. zostan¹ utrzymane ograniczenia w handlu makulatur¹, oponami i szk³em –
poniewa¿ ich pozyskiwanie jest w pañstwach Unii znacznie bardziej rozpowszechnione, a ce-
ny surowców wtórnych ni¿sze, zachodzi³a obawa, ¿e bêd¹ sprowadzane do Polski do przero-
bu, a polskie odpady pozostan¹ na sk³adowiskach. Do koñca 2012 r. zastosowane zostan¹
unijne normy dotycz¹ce przerobu odpadków sta³ych (dyrektywa o ponownym przetwarzaniu
i sortowaniu odpadów oraz odzysku materia³ów wtórnych). Oznaczaæ to bêdzie, ¿e w ka¿-
dym powiecie powstanie przynajmniej jedno nowoczesne sk³adowisko. Do koñca 2009 r. pol-
ski przemys³ musi porzuciæ technologie wyj¹tkowo szkodliwe dla œrodowiska (lista obejmuje
200 zak³adów, g³ównie przemys³u ciê¿kiego). Do tego czasu bêdzie te¿ musia³a zostaæ wdro-
¿ona dyrektywa dotycz¹ca zabezpieczeñ i kontroli zanieczyszczeñ w du¿ych zak³adach prze-
mys³owych.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

44. Jakie dzia³ania na rzecz poprawy czystoœci powietrza podej-
muje Unia Europejska?

Unia Europejska aktywnie uczestniczy w dzia³aniach maj¹cych na celu zmniejszanie
emisji do atmosfery gazów powoduj¹cych efekt cieplarniany. Dalszej degradacji war-
stwy ozonowej mog¹ zapobiec zgodne dzia³ania w skali œwiatowej. W Kioto (w 1997 r.) pañ-
stwa-sygnatariusze zobowi¹za³y siê do zredukowania emisji gazów cieplarnianych w latach
2008–2012 o co najmniej 5% w stosunku do emisji z 1990 r. Unia posz³a o krok dalej: przyjê³a
na konferencji w Kioto zobowi¹zanie ograniczenia do 2008 r. emisji gazów cieplarnianych o
8%. W programie ekologicznym na lata 2001–2010 („Œrodowisko 2010: Nasza przysz³oœæ zale-
¿y od naszego wyboru”) zapisa³a przyjêcie jeszcze ambitniejszego celu: zredukowanie w okresie
do 2020 r. emisji o 20 – 40%. Bêdzie to wymagaæ sta³ego podnoszenia standardów w dyrekty-
wach dotycz¹cych emisji zanieczyszczeñ gazowych i py³owych, wykorzystywania alternatyw-
nych Ÿróde³ energii oraz zasadniczej zmiany polityki energetycznej i transportowej – w tym
kosztownej przebudowy zanieczyszczaj¹cych œrodowisko elektrowni wêglowych i rozwoju
alternatywnych form pozyskiwania energii, a tak¿e stopniowego odchodzenia od wykorzy-
stywania paliw p³ynnych do napêdu samochodów na rzecz energii elektrycznej i s³onecznej.

Wspólnotowa legislacja uwzglêdnia tak¿e zobowi¹zania wynikaj¹ce z Konwencji Genewskiej
(z 1979 r.), w sprawie zanieczyszczania powietrza na dalekie odleg³oœci. Szczególnie dotycz¹
one zmniejszania emisji zanieczyszczeñ przez przemys³ i transport drogowy (obowi¹zek sto-
sowania katalizatorów w pojazdach, zmniejszanie zu¿ycia paliwa przez samochody osobo-
we, ulgi podatkowe promuj¹ce „ekologiczne pojazdy”).

Podczas negocjacji cz³onkowskich Polska zgodzi³a siê na wprowadzenie od 1 stycznia 2003 r.
(jeszcze przed przyst¹pieniem do Unii) zakazu u¿ywania substancji niszcz¹cych warstwê ozo-
now¹, a od 2007 r. wraz z innymi pañstwami wspólnoty zastosuje surowsze przepisy dotycz¹-
ce lotnych zwi¹zków organicznych w rozpuszczalnikach. W tym samym roku minie okres przej-
œciowy na wymianê urz¹dzeñ medycznych o zbyt wysokim promieniowaniu jonizuj¹cym oraz
zostanie wprowadzony zakaz dodawania siarki do paliw, a tak¿e ograniczona emisja lotnych
zwi¹zków organicznych na stacjach benzynowych.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

45. Czy zmieni¹ siê zasady odbywania s³u¿by wojskowej?
Czy Unia Europejska posiada swoje si³y zbrojne?

Zasady odbywania s³u¿by wojskowej pozostaj¹ w suwerennej decyzji pañstw cz³onkowskich,
dlatego w zwi¹zku z przyst¹pieniem do Unii zasady odbywania zasadniczej s³u¿by wojskowej
w Polsce nie ulegn¹ zmianie.

Unia Europejska nie ma charakteru organizacji wojskowej i nie posiada w³asnych si³ zbroj-
nych. Natomiast w ostatnich latach stopniowo rozwija Wspóln¹ Politykê Zagraniczn¹ i
Bezpieczeñstwa (drugi filar Unii na mocy Traktatu z Maastricht z 1992 r.), a w jej ramach
buduje Wspóln¹ Politykê Bezpieczeñstwa i Obrony (Traktat Nicejski, 2001 r.). W przysz³o-
œci mo¿e ona prowadziæ do stworzenia wspólnego systemu obrony, jeœli wszystkie pañstwa
cz³onkowskie wyra¿¹ tak¹ wolê. Nie oznacza to ograniczania kompetencji pañstw cz³onkow-
skich w dziedzinie bezpieczeñstwa narodowego i w kwestii obronnoœci.

Traktat o Unii Europejskiej powierzy³ wypracowanie i realizacjê decyzji UE w zakresie obrony
Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE) – organizacji politycznej powo³anej w 1948 r. do wspó³-
pracy w dziedzinie bezpieczeñstwa i obronnoœci. Dziœ skupia ona 28 pañstw, w tym 10 pañstw
cz³onkowskich nale¿¹cych do Unii. Pozosta³e pañstwa unijne – Austria, Dania, Finlandia, Ir-
landia i Szwecja – maj¹ status obserwatorów. Polska uczestniczy w pracach UZE jako partner
stowarzyszony.

W 1995 r. na posiedzeniu Rady Ministrów Obrony i Spraw Zagranicznych UZE w Lizbonie
Hiszpania, Portugalia, W³ochy i Francja powo³a³y dwa wspólne korpusy, morski i l¹dowy, wy-
znaczaj¹c pocz¹tek zmian UZE z organizacji politycznej w sojusz wojskowy. Eurokorpus,
w sile 50 tys. ¿o³nierzy, pocz¹tkowo francuskich i niemieckich, a nastêpnie tak¿e belgijskich
i hiszpañskich, mo¿e dzia³aæ pod auspicjami Unii Zachodnioeuropejskiej lub Sojuszu Pó³noc-
noatlantyckiego (NATO), w misjach humanitarnych i ratunkowych oraz operacjach pokojo-
wych.

Podczas szczytu Rady Europejskiej w Kolonii (1999 r.) postanowiono, ¿e istotnym elementem
umacniania wspólnej polityki bezpieczeñstwa bêdzie powo³anie si³ szybkiego reagowania
kryzysowego, zdolnych podj¹æ operacje humanitarne oraz misje ustanawiania i przywraca-
nia pokoju. Rada Europejska zdecydowa³a, ¿e w sytuacjach kryzysowych Unia powinna mieæ
mo¿liwoœæ autonomicznych dzia³añ wspieranych si³¹ wojskow¹, koordynowanych z Sojuszem
Pó³nocnoatlantyckim i z upowa¿nienia Rady Bezpieczeñstwa Organizacji Narodów Zjedno-
czonych.

Szczyt Rady Europejskiej w Helsinkach (1999 r.) przypieczêtowa³ powo³anie si³ szybkiego re-
agowania, licz¹cych do 60 tys. ¿o³nierzy i gotowych do dzia³añ przez koñcem 2002 r. Nie
oznacza to, ¿e powsta³a w ten sposób wspólna europejska armia czy jej zal¹¿ek. ¯o³nierze
s³u¿¹cy w tych si³ach s¹ czêœci¹ armii narodowych i powo³ani zostali do nowych zadañ suwe-
renn¹ decyzj¹ ich macierzystych pañstw.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

46. Czy Unia Europejska dopuszcza aborcjê, eutanazjê i klono-
wanie osobników ludzkich?

Unia Europejska nie zajmuje siê kwesti¹ przerywania ci¹¿y, pozostawia j¹ ca³kowicie do decy-
zji pañstwom cz³onkowskim. W Irlandii konstytucja ca³kowicie zakazuje przerywania ci¹¿y,
poza przypadkiem koniecznoœci ratowania ¿ycia matki lub groŸb¹ samobójstwa z jej strony.
W wiêkszoœci pañstw Unii aborcja dopuszczalna jest do dwunastego tygodnia ci¹¿y, jeœli zda-
niem lekarza zagro¿one jest zdrowie matki lub dziecka (Austria, Belgia, Dania, Finlandia);
dziecko zosta³o poczête w wyniku przestêpstwa (Dania, Finlandia) lub za przerwaniem ci¹¿y
przemawiaj¹ wzglêdy spo³eczne (Dania, Finlandia). Prawodawstwo niemieckie dopuszcza
odmienne rozwi¹zania prawne w poszczególnych landach. W Danii i Francji aborcja jest do-
puszczalna, jeœli kobieta wyrazi tak¹ wolê, w Wielkiej Brytanii i Holandii zabieg ten mo¿e
zostaæ wykonany do 24. tygodnia ci¹¿y.

Unia Europejska nie wypowiada siê tak¿e w kwestii eutanazji, pozostawiaj¹c decyzjê w gestii
pañstw cz³onkowskich. Przyjêta przez Radê Europy Konwencja o ochronie istoty ludzkiej
wobec zastosowañ biologii i medycyny (Konwencja Bioetyczna) uznaje jedynie, ¿e ka¿da
interwencja medyczna powinna byæ uzale¿niona do uprzedniej wolnej i œwiadomej zgody
pacjenta i dokonywana z poszanowaniem godnoœci i to¿samoœci istoty ludzkiej.

Eutanazja jest prawnie dozwolona tylko w Holandii (na ¿yczenie osób œmiertelnie chorych,
cierpi¹cych fizycznie lub psychicznie). Ostatnio takie rozwi¹zania prawne przyjê³a Belgia.
W Niemczech i Wielkiej Brytanii tocz¹ siê dopiero prace legislacyjne. W Danii, Finlandii i Szwecji
eutanazja zosta³a uznana za praktykê nielegaln¹.

Mo¿liwoœæ klonowania komórek ludzkich jest zagadnieniem na tyle nowym, ¿e pañstwa Unii
nie zd¹¿y³y tej kwestii uregulowaæ w swoim prawodawstwie. Eksperymentów takich zakazu-
je wyraŸnie jedynie prawo niemieckie. Parlament Europejski kilkakrotnie potêpia³ klonowa-
nie istot ludzkich, wezwa³ te¿ Wielk¹ Brytaniê do zaprzestania tego rodzaju eksperymentów.
Rezolucje te nie maj¹ mocy prawnej. Podobnie jak przyjêta w 1999 r. Europejska Karta Praw
Podstawowych, w której znalaz³o siê potêpienie praktyk klonowania (a która stanowi jedy-
nie deklaracjê polityczn¹). Tak¿e Komisja Europejska skrytykowa³a klonowanie komórek ludz-
kich: komisarz do spraw badañ naukowych Philippe Busquin zapowiedzia³, ¿e œrodki unijne
nie bêd¹ przeznaczane na takie badania.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

47. Na jakich warunkach bêdzie mo¿na uczyæ siê i studiowaæ w Unii
Europejskiej?

Ka¿de pañstwo suwerennie kszta³tuje swój system edukacji oraz ustala treœci nauczania. Wspól-
na polityka unijna jedynie wspiera, miêdzy innymi, nauczanie i rozpowszechnianie jêzyków
pañstw cz³onkowskich (jedna z rekomendacji zachêca do wprowadzenia w szkole nauki przy-
najmniej dwóch jêzyków obcych), promuje tak¿e edukacjê europejsk¹ w zakresie bie¿¹cej
tematyki Unii oraz wprowadzanie do szkó³ nowych technologii informatycznych, w tym In-
ternetu.

Zasada wolnego przep³ywu osób na ca³ym obszarze Unii dotyczy tak¿e studentów. Maj¹ oni
prawo mieszkaæ i studiowaæ w dowolnym miejscu na terenie Wspólnot, ale musz¹ spe³niæ
wszystkie lokalne kryteria przy kwalifikacji na studia, musz¹ je te¿ op³aciæ zgodnie z wymo-
gami poszczególnych uczelni z ró¿nych krajów UE. Nie obejmuje ich natomiast lokalny sys-
tem stypendialny. Wiêkszoœæ pañstw cz³onkowskich dysponuje stypendiami dla studentów
zagranicznych. Unia Europejska wspó³finansuje wymianê stypendialn¹ studentów i kadry
akademickiej w ramach programu SOKRATES. W latach 2000–2006 realizowana jest druga
edycja programu (SOKRATES II). Uczestniczy w nim tak¿e 14 pañstw spoza Unii, w tym Polska.

Czeœæ tego programu, zwana ERAZMUS, umo¿liwia wyjazdy stypendialne za granicê, trwaj¹-
ce od 3 miesiêcy do roku, zapewniaj¹c bezp³atne studia i pokrywaj¹c czêœæ kosztów utrzyma-
nia (przeciêtne miesiêczne stypendium wynosi 200 euro). W Polsce w programie ERAZMUS
uczestniczy 70 wy¿szych uczelni. Studia zagraniczne w ramach ERAZMUSA s¹ wliczane w okres
studiów na uczelni macierzystej i uznawane na podstawie Europejskiego Systemu Trans-
feru Punktów (ECTS). Jednolity system punktów przyznawanych za opanowan¹ porcjê wie-
dzy na którejkolwiek z wy¿szych uczelni ma byæ zaliczany i uznawany przez inne uczelnie, co
u³atwi wymianê i wspó³pracê naukow¹. Na przeszkodzie pe³nemu wprowadzeniu punktów
ECTS stoi znaczne zró¿nicowanie systemów akademickich w poszczególnych pañstwach cz³on-
kowskich. System wprowadzany jest wiêc stopniowo, na zasadzie wzajemnego uznawania
okresów studiów i dyplomów przez uczelnie partnerskie z ró¿nych pañstw. W przysz³oœci ma
to doprowadziæ do stworzenia otwartego europejskiego systemu oœwiatowego, w któ-
rym studenci i wyk³adowcy akademiccy mogliby siê poruszaæ bez ¿adnych ograniczeñ.

Jeœli chodzi o wzajemne uznawanie okresów studiów i dyplomów, sytuacja w pañstwach Unii
jest zró¿nicowana. Stosunkowo ³atwo s¹ one uznawane, gdy ma to s³u¿yæ kontynuowaniu
nauki. Odrêbnego trybu (regulowanego dyrektyw¹ ogóln¹) wymaga uznanie dyplomu jako
kwalifikacji zawodowych, daj¹cych prawo do wykonywania zawodu w innym pañstwie Unii.
W przypadku tzw. zawodów regulowanych, takich jak lekarze, farmaceuci czy prawnicy, pro-
cedura jest wielostopniowa i skomplikowana, czêsto uczestnicz¹ w niej lokalne organizacje
zawodowe.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

48. Kto i na jakich zasadach skorzysta z Funduszy Struktural-
nych i Funduszu Spójnoœci?

Podczas szczytu Rady Europejskiej w Berlinie (1999 r.) przyjête zosta³y zasady rozdzia³u Fun-
duszy Strukturalnych na lata 2000–2006 i sformu³owane trzy zasadnicze cele:

Wsparcie dla rozwoju regionów opóŸnionych (czyli takich, gdzie produkt krajowy brutto

na jednego mieszkañca wynosi poni¿ej 75% œredniej dla ca³ej Unii) oraz s³abo zaludnio-
nych regionów pó³nocnych w krajach skandynawskich.

Wsparcie dla przekszta³ceñ regionów prze¿ywaj¹cych trudnoœci strukturalne, czyli ta-

kich, gdzie wystêpuje przemys³ schy³kowy (a stopa bezrobocia i zatrudnienia w przemyœle
s¹ wy¿sze od przeciêtnej w Unii), oraz obszarów wiejskich (z niskim wskaŸnikiem produktu
krajowego brutto na mieszkañca, wysokim udzia³em zatrudnionych w rolnictwie oraz ni-
skimi dochodami); pomoc tego rodzaju mo¿e dotyczyæ co najwy¿ej 18% populacji Unii.

Wsparcie dla przekszta³cenia systemów oœwiaty i kszta³cenia zawodowego oraz ada-

ptacji systemu zatrudnienia (œrodki na ten cel dzielone s¹ w proporcji do liczby ludnoœci
danego pañstwa).

Z kolei Fundusz Spójnoœci, tworzony w 1994 r. na mocy Traktatu z Maastricht, jest przezna-
czony na finansowanie projektów w dziedzinie ochrony œrodowiska i infrastruktury transpor-
towej w tych pañstwach cz³onkowskich, w których produkt krajowy brutto na jednego miesz-
kañca jest ni¿szy ni¿ 90% œredniej w Unii. Dotyczy to obecnie Grecji, Hiszpanii i Portugalii.

Fundusze przyznawane s¹ na podstawie zasady koncentracji, polegaj¹c¹ na kierowaniu œrod-
ków do regionów w najtrudniejszej sytuacji gospodarczej (objêtych pomoc¹ w ramach po-
szczególnych celów), oraz za³o¿eñ wieloletnich planów rozwoju regionalnego (zasada pro-
gramowania). Obowi¹zuje te¿ zasada wspó³finansowania: udzia³ œrodków wspólnotowych
w kosztach danego projektu mo¿e wynosiæ od 25 do 75%, a w przypadku regionów w tzw.
krajach ubo¿szych nawet od 80 do 85%.

Polska, po przyst¹pieniu do Unii, znajdzie siê w gronie krajów o produkcie krajowym brutto
na jednego mieszkañca ni¿szym ni¿ 90% œredniej unijnej. W zwi¹zku z tym objêta zostanie
Funduszem Spójnoœci oraz pomoc¹ strukturaln¹. Wszystkie projekty finansowane z tych fun-
duszy wymagaj¹ jednak starannego przygotowania: uwzglêdnienia ich w wieloletnich pla-
nach rozwoju, dok³adnego sformu³owania celów i potrzeb, a tak¿e uzyskania œrodków w³a-
snych, uzupe³niaj¹cych œrodki unijne. Wymagana jest œcis³a wspó³praca z w³adzami na szcze-
blu krajowym, regionalnym i lokalnym w przygotowywaniu i przeprowadzaniu poszczegól-
nych programów.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

49. Jak uzyskaæ patent i rejestracjê znaku towarowego w Unii
Europejskiej?

Patent europejski mo¿na otrzymaæ, dokonuj¹c zg³oszenia wynalazku (tzw. europejskiego
zg³oszenia patentowego) w Europejskim Urzêdzie Patentowym (EUP) z siedzib¹ w Mona-
chium. Za pomoc¹ zg³oszenia dokonanego w EUP mo¿na uzyskaæ ochronê w dowolnie wy-
branej przez zg³aszaj¹cego liczbie pañstw bêd¹cych stronami Konwencji Monachijskiej o
udzielaniu patentów europejskich (obecnie stronami konwencji s¹ wszystkie pañstwa cz³on-
kowskie Unii Europejskiej oraz Szwajcaria, Turcja i Cypr), bez potrzeby wszczynania postêpo-
wania przed poszczególnymi krajowymi urzêdami patentowymi. Patent europejski w ka¿-
dym z pañstw stron konwencji ma ten sam skutek prawny i przyznaje uprawnionemu takie
same prawa, jakie wynikaj¹ z patentu krajowego, udzielanego w tym pañstwie. Czas trwania
patentu europejskiego wynosi 20 lat.

Europejski system patentowy jest otwarty, co oznacza, ¿e o jego udzielenie mog¹ siê ubiegaæ
nie tylko osoby fizyczne i prawne z pañstw nale¿¹cych do Konwencji Monachijskiej, ale tak¿e
podmioty z pañstw nie zwi¹zanych konwencj¹. Tak wiêc o patent europejski mog¹ wnosiæ
polscy obywatele i polskie podmioty gospodarcze, jednak¿e przed dokonaniem zg³oszenia
w EUP musz¹ dokonaæ zg³oszenia swego wynalazku w polskim Urzêdzie Patentowym. Waru-
nek ten nie bêdzie wymagany wówczas, kiedy Polska stanie siê stron¹ Konwencji Monachij-
skiej (zosta³a ju¿ rozpoczêta procedura ratyfikacyjna).

W Unii Europejskiej trwaj¹ prace nad stworzeniem wspólnego systemu patentowego. Za po-
moc¹ jednego zg³oszenia patentowego bêdzie mo¿na wówczas automatycznie uzyskaæ ochro-
nê na terenie ca³ej Unii, a nie tylko w wybranych krajach.

System automatycznie rozci¹gaj¹cej siê ochrony na obszarze ca³ej Unii funkcjonuje ju¿ w od-
niesieniu do znaków towarowych. Ochronê znaku towarowego mo¿na uzyskaæ dokonu-
j¹c zg³oszenia wniosku o rejestracjê w Urzêdzie do spraw Harmonizacji Rynku Wewnêtrz-
nego z siedzib¹ w Alicante (Hiszpania). Podobnie jak europejski system patentowy, tak¿e
system ochrony znaków towarowych jest dostêpny dla podmiotów z krajów nie nale¿¹cych
do Unii Europejskiej. Polscy przedsiêbiorcy zamierzaj¹cy eksportowaæ swoje towary czy us³ugi
na rynek unijny mog¹ korzystaæ z mo¿liwoœci rejestrowania swoich znaków towarowych
w Alicante, tym bardziej ¿e koszty zwi¹zane z rejestracj¹ znaku towarowego na rynku Wspól-
noty s¹ o wiele ni¿sze, ni¿ w przypadku dokonywania osobnych zg³oszeñ w poszczególnych
krajowych urzêdach patentowych. Z chwil¹ przyst¹pienia Polski do Unii system ten zacznie
automatycznie dzia³aæ równie¿ na terenie naszego kraju. Wkrótce (prawdopodobnie od
2003 r.) na takich samych zasadach zacznie tak¿e funkcjonowaæ system wzoru przemys³o-
wego Wspólnoty.

Nasze ¿ycie codzienne

Unia Europejska – 50 pytañ

50. Jak zostaæ pracownikiem instytucji Unii Europejskiej?

Pracownikami instytucji Unii Europejskiej mog¹ byæ wy³¹cznie obywatele pañstw cz³on-
kowskich. Zatrudnianie ich odbywa siê na zasadzie konkursu. Obywatele polscy, po przyst¹-
pieniu Polski do Unii, bêd¹ mogli podejmowaæ pracê na równych prawach z obywatelami
innych pañstw w oœmiu unijnych instytucjach (Komisja Europejska, Sekretariat Generalny Rady
Unii Europejskiej, s³u¿by Parlamentu Europejskiego, Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci, S¹d
Pierwszej Instancji, Trybuna³ Obrachunkowy oraz Sekretariat Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecz-
nego i Komitetu Regionów).

Pracownicy instytucji Unii dziel¹ siê na cztery kategorie:
A. pracownicy merytoryczni – wymagane s¹ tu wy¿sze studia i odpowiednie doœwiadczenie

zawodowe;

B. pracownicy biurowi – nie musz¹ mieæ ukoñczonych studiów wy¿szych;
C. pracownicy sekretariatów – warunki i zaszeregowanie jak w kategorii B;
D. pracownicy techniczni – pracownicy sto³ówek, ochrony, kierowcy.

Wymagania dotycz¹ce kandydatów og³aszane s¹ w Dzienniku Urzêdowym Unii. Konkursy dla
kandydatów z nowych pañstw cz³onkowskich na stanowiska kategorii A, B i C przewidziane
s¹ w 2004 r. Pisemne egzaminy konkursowe dla obywateli polskich odbêd¹ siê w Polsce i w jê-
zyku polskim, a egzaminy ustne – w Brukseli (uczestnicy konkursu otrzymaj¹ rycza³tow¹ kwo-
tê na pokrycie kosztów podró¿y i utrzymania wynikaj¹cych z udzia³u w egzaminach, które
odbêd¹ siê równoczeœnie we wszystkich krajach objêtych konkursem). Postêpowanie konkur-
sowe obejmuje tak¿e egzamin ze znajomoœci drugiego (oprócz macierzystego) jêzyka urzê-
dowego Unii: test pisemny i sprawdzian ustny.

Zakres tematyczny pierwszego konkursu dla obywateli nowych pañstw cz³onkowskich Unii
bêdzie obejmowa³ przede wszystkim wiedzê ogóln¹ o procesach integracji europejskiej. Do-
tychczas ka¿da instytucja Unii organizowa³a konkursy we w³asnym zakresie, w Komisji Euro-
pejskiej – Biuro do spraw Rekrutacji, w Dyrekcji Generalnej – Biuro do spraw Personalnych
i Administracyjnych. Wkrótce ma powstaæ wspólne biuro rekrutacji dla wszystkich wymienio-
nych instytucji, które bêdzie organizowa³o konkursy tak¿e w Polsce.

Pierwsze konkursy po rozszerzeniu bêd¹ przeznaczone wy³¹cznie dla obywateli nowych pañstw
cz³onkowskich. Na wy¿sze stanowiska kategorii A bêd¹ odrêbne konkursy dla ka¿dego kraju
i oddzielne dla danej kategorii stanowisk. Konkursy na stanowiska kierownicze (kategoria A2
– dyrektorzy i A3 – szefowie dzia³ów) bêd¹ dotyczy³y obsady konkretnego stanowiska i bêd¹
wspólne dla kandydatów ze wszystkich nowo przyjêtych do Unii pañstw.

Po przyjêciu do Unii nowych pañstw powstanie tak¿e pewna liczba stanowisk nie objêtych
procedur¹ konkursow¹. Obejmuj¹ one cz³onków gabinetów komisarzy (od 5 do 8 osób), sta-
nowiska asystentów pos³ów do Parlamentu Europejskiego (ka¿dy pose³ ma prawo do zatrud-
nienia jednego asystenta) oraz stanowiska doradców politycznych w innych instytucjach.
Oddzieln¹ kategoriê pracowników stanowi¹ tzw. eksperci narodowi, delegowani przez ad-
ministracjê rz¹dow¹ swojego pañstwa na kilkuletnie kontrakty (do 3 lat), op³acani czêœciowo
z bud¿etu Unii, czêœciowo przez w³asny rz¹d.

!"#$#

%& !"#$##

'(')**

2IHUXMHP\

!"#$#+

%& !"#$#+

, %)'

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ABC UE Unia Europejska wspólnota wartości (2002)
500 dodatkowych pytan two plus Unia Europejska
Unia Europejska 2
Turcja a Unia Europejska
2 Unia Europejska historia struktura funkcje ciekawostkiid 20887 ppt
Złote akcje – Unia Europejska a Polska
Unia Europejska t1.32, Wspólna polityla rolna
Unia Europejska jest największymi kupcami świata
zagadkieuropa, Unia Europejska(2)
Unia Europejska a relacje zewnętrzne, Stosunki Międzynarodowe, Integracja Europejska
analiza SWOT integracji Polski z Unią Europejską (5 str), Analiza i inne
Unia Europejska jako aktor stosunkow miedzynarodowych wyklad ZIEBY
3857 Unia Europejska id 36427 Nieznany (2)
Wysoki Przedstawiciel UE, Unia Europejska
Unia Europejska panorama, inne materiały
Unia Europejska1, instytucje i źródła prawa UE

więcej podobnych podstron