Instytut Bezpieczeństwa

Pojęcie i istota

bezpieczeństwa międzynarodowego

Opracował:

Piotr Potocki 57030

prof. Henryk Hermann

Warszawa 2012

Pojęcie i istota bezpieczeństwa międzynarodowego

Termin często używany w praktyce stosunków międzynarodowych i nauce badającej te stosunki. Jest to stan w którym państwa mają poczucie pewności, że brak jest groźby ataku militarnego, politycznych presji, nacisku gospodarczego, zagrożenia ekologicznego czy utraty istotnych wartości kulturowych i tożsamości kulturowych i tożsamości narodowych, co stanowiłoby przeszkodę dla rozwoju państw, współpracy międzynarodowej i utrzymania pokoju.

Pojęcie to jest związane z pojęciem zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, stanowi kategorię zmienną w czasie, jest ściśle związane ze stanem stosunków międzynarodowych oraz dominującymi w tym obszarze strategiami politycznymi zagranicznych państw.

Bezpieczeństwo jest typem kodu informacyjnego adresowanego do państw, organizacji międzynarodowych, społeczności (jest to kategoria niejednoznaczna). Jest to stan niezagrożenia, pewności, spokoju, wolności od szkodliwości wojen lub stan i proces podlegający prawom poliarchii systemu międzynarodowego. Cel działania państwa wobec rządu dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających rozwojowi państwa, jego interesom oraz ochrona przed istniejącymi potencjalnymi zagrożeniami, zdolność narodu do ochrony jego wewnętrznych wartości przed zewnętrznymi zagrożeniami. Odchodzi się od postrzegania bezpieczeństwa tylko w kategoriach militarnych, pojawiło się pojęcie rozległego bezpieczeństwa poszerzone o dobrobyt państwa, rozwój społeczny. Akcentuje się brak realnych przesłanek stworzenia absolutnego modelu bezpieczeństwa. Oznacza ono sytuację i ład międzynarodowy pozwalający państwom realizować swoje podstawowe funkcje, gwarantować integralność terytorialną państwa, rozwój wewnętrzny i bezpieczeństwo.

Modele bezpieczeństwa międzynarodowego

Historycznie ukształtowały się dominujące modele bezpieczeństwa międzynarodowego:

SUBORDYNACYJNY - zdecydowanie dominacja jednego państwa, zdolnego do zapewnienia bezpieczeństwa i wolności od zagrożeń zewnętrznych państwom znajdującym się w jego zasięgu. Mocarstwowość i determinacja to podstawowe cechy (np. USA), obecnie taka konstrukcja jest niemożliwa.

KOORDYNACYJNY - kooperacja, zakłada wzajemne równoważenie się potencjałów militarnych oraz sprzecznych sił i interesów. Odchodzi się od strategii konfrontacyjnych państw w kierunku militarnej powściągliwości i jawności (gł. państwa Europejskie).

RÓWNOWAGI SIŁ - zakłada utrzymanie bezpieczeństwa poprzez zrównoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw w celu wzajemnej neutralizacji. Do połowy XX wieku model ten charakteryzował się zmiennością sojuszy i koalicji zmierzających do przywrócenia określonego ładu sił.

ODSTRASZANIA - polega na utrzymywaniu bezpieczeństwa poprzez odstraszanie potencjalnego przeciwnika od ewentualnego użycia siły. Niezbywalnym elementem jest groźba użycia gwałtu przeciwko gwałtowi. Model ten zbudowany jest na założeniu ewentualnego użycia broni jądrowej. Nuklearne odstraszanie to element bezpieczeństwa światowego do rozpadu dwubiegunowego modelu stosunków międzynarodowych.

ONZ - model bezpieczeństwa międzynarodowego

Według definicji ONZ z 1985 bezpieczeństwo międzynarodowe to suma i rezultat bezpieczeństwa każdego oddzielnie i wszystkich państw członkowskich razem wziętych. Koncepcja ta zbudowana jest na idei współdziałania państw współtworzących system. Jego istotą i główną przesłanką jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza ona, że napad na któregokolwiek z uczestników systemu uważany jest za napad na wszystkich pozostałych i zobowiązuje do przyjścia z pomocą ofierze napaści. Koncepcja wspólnego bezpieczeństwa jest nową konstrukcją powstałą jako refleks małej aktywności ONZ. Zakłada partnerstwo i przymus współdziałania w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Wspólne bezpieczeństwo tworzy strukturę umożliwiającą zmniejszenie napięć i redukcję czynników konfliktogennych oraz groźbę wojny. Przesłanką nowej formuły bezpieczeństwa stało się zagrożenie związane z niebezpieczeństwem wojny nuklearnej i kruchością podstaw pokoju budowanego na modelu odstraszania nuklearnego. Odmianą systemu bezpieczeństwa międzynarodowego jest bezpieczeństwo regionalne. Karta Narodów Zjednoczonych dopuszcza możliwość tworzenia regionalnych systemów bezpieczeństwa. Mianem międzynarodowej regionalnej integracji gospodarczej określany jest proces scalania się grupy gospodarek krajowych w pewną całość. Ugrupowanie integracyjne wyodrębnione jest z otoczenia przez intensywniejsze przepływy realne i szczególne powiązania regulacyjne. W obrębie integrujących się krajów samoistne, naturalne procesy współpracy gospodarczej między krajami wzmacniane są i wspomagane przez działania władz państw-członków ugrupowania. Motywy integracji mają charakter ekonomiczny i polityczny. Upatruje się ich w dążeniu do zwiększenia dobrobytu społeczeństw krajów członkowskich wskutek zwiększonych korzyści z intensywniejszej wzajemnej współpracy ekonomicznej, do wzrostu potencjału ekonomicznego i obronnego, do zwiększenia w stosunkach międzynarodowych znaczenia politycznego poszczególnych państw i ugrupowania jako całości.

W teorii integracji gospodarek rynkowych wyróżnia się pięć stadiów procesu integracji ugrupowania. Są to: obszar preferencyjnego handlu, strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek i unia ekonomiczna. Obszar preferencyjnego handlu polega na tym, że jego członkowie obniżają wobec siebie taryfy celne, czyli udzielają preferencji handlowych we wzajemnym handlu. W strefie wolnego handlu następuje całkowite zniesienie ceł w handlu między jej członkami. Unia celna charakteryzuje się nie tylko zniesieniem ceł w obrębie ugrupowania, lecz także ujednoliceniem ceł stosowanych przez państwa członkowskie wobec handlu z innymi krajami. Wspólny rynek to unia celna, której towarzyszy ponadto zniesienie przeszkód dla przepływów czynników produkcji (kapitału i pracy) między krajami członkowskimi. Najwyższym stadium integracji jest unia ekonomiczna, którą oprócz cech wspólnego rynku charakteryzuje daleko posunięte ujednolicenie zasad, celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw członkowskich (tzn. polityki fiskalnej, monetarnej itd.). Dotychczasowe doświadczenia integracyjne wskazują, że proces ten jest niełatwy i długotrwały. Z ważniejszych ugrupowań integracyjnych należy wymienić Unię Europejską (która w poprzednich fazach integracji nosiła nazwę Wspólnot Europejskich, a jeszcze wcześniej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej) i Europejską Strefę Wolnego Handlu (EFTA). Od 1988 r. tworzy się strefa wolnego handlu między Stanami Zjednoczonymi i Kanadą (NAFTA).

Najbardziej zaawansowana w procesie integracji jest Unia Europejska, utworzona jako EWG w 1958 r. przez RFN, Francję, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. W późniejszych latach przystąpiły: Dania, Irlandia i Wielka Brytania (1973), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986) oraz Austria, Finlandia i Szwecja (1995). Obecnie Unia Europejska znajduje się w fazie przejściowej między wspólnym rynkiem, którego zasadnicze elementy powstały po 1992 r., a unią ekonomiczną i monetarną, która w 1999 r. ma objąć 10 lub 11 państw członkowskich UE, zainteresowanych udziałem w kolejnej fazie zaawansowanej integracji i jednocześnie spełniających kryteria długofalowej stabilności makroekonomicznej.

Na odrębne potraktowanie zasługują doświadczenia quasi-integracyjne Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), powstałej w 1948 r. za sprawą byłego Związku Radzieckiego. W jej skład weszły ZSRR, Polska, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia i Węgry, a później kolejno Albania (zawiesiła udział w 1961 r.), NRD, Mongolia, Kuba i Wietnam. Deklarowane cele działania RWPG nie odbiegały od celów stawianych sobie przez EWG. Jednakże centralnie planowane systemy gospodarki krajów członkowskich RWPG musiały prowadzić do użycia zupełnie innych narzędzi polityki integracji niż w obszarze gospodarki rynkowej EWG. W konsekwencji, podobnie jak centralnie planowane gospodarki okazały się nieefektywne w perspektywie historycznej, tak i system współpracy między nimi uległ rozkładowi po 1989 r.

Bibliografia

R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, „Sprawy Międzynarodowe”, 1989

P. Soroka, Polistrategia bezpieczeństwa zewnętrznego Polski. Ujęcie normatywne, Warszawa 2006, s.18.

A. Ciupiński, Doktrynalne i instytucjonalne przesłanki bezpieczeństwa kooperacyjnego, [w:] Bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej. Praca zbiorowa pod red. naukową T. Jemioły i K. Malaka.

Leksykon politologii, Wrocław 1997, s. 35.

J. Stańzcyk Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s. 18

A. Ciupiński, Doktrynalne i instytucjonalne przesłanki bezpieczeństwa kooperacyjnego, [w:] Bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej. Praca zbiorowa pod red. naukową T. Jemioły i K. Malaka.

A. Ciupiński, Doktrynalne i instytucjonalne przesłanki bezpieczeństwa kooperacyjnego, [w:] Bezpieczeństwo zewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej. Praca zbiorowa pod red. naukową T. Jemioły i K. Malaka.

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego. Wydanie czwarte, Warszawa, AON 2002, s. 14-15.

J. Kukułka „Bezpieczeństwo międzynarodowe w Europie Środkowej po zimnej wojnie. ISM UW Warszawa 1994

S. Dworecki „Zagrożenia Bezpieczeństwa państwa” AON, Warszawa 1994, s.61

Na podstawie J. Stańczyk „Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa” Warszawa 1996, s.24

Na podstawie J. Czaptunowicz, System czy nieład? Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku, PWN, Warszawa 1998, s.23.