SZKOLNICTWO POLSKIE NA PROGU XXI w.
Zmiany w polskiej szkole w latach 90-tych XX w.
W ramach rozpoczętych w 1989 r. zmian ustrojowych podjęto istotne kwestie dotyczące modelu funkcjonowania polskiej oświaty. Zawarte one zostały w ogłoszonych w 1990 r. tzw. priorytetach edukacyjnych nowo nazwanego Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN). Dotyczyły m.in.:
Dostosowania szkolnictwa do potrzeb odradzającego się społeczeństwa wolnorynkowego
Odstąpienie od jednakowych dla wszystkich uczniów programów i podręczników
„Zastąpienie dotychczasowego nauczania „informacyjnego" modelem „usamodzielniającym i aktywizującym"
Demonopolizacji szkolnictwa poprzez stworzenie możliwości powstawania szkolnictwa niepaństwowego
Przekazanie do t prowadzenia przez samorządy lokalne przedszkoli i szkół podstawowych
Stworzenie nowego modelu kształcenia i dokształcania nauczycieli
Ponadto od 1990r. wprowadzono ponownie nauczanie religii w szkołach oraz prawne możliwości zakładania szkół wyznaniowych
Zmiany w szkolnictwie w nowym ustroju społeczno-ekonomicznym regulowała Ustawa o. systemie oświaty z 7 września 199Ir. Przywróciła ona rozgraniczenie szkoły- i placówki publicznej i niepublicznej. Szkoły i placówki mogły odtąd zakładać:
- jednostki samorządu terytorialnego
osoby prawne
osoby fizyczne
Jednocześnie obserwowano niekorzystne rozwiązania i posunięcia, spowodowane głównie przyczynami . ekonomicznymi. Np. przejęcie przedszkoli przez samorządy lokalne spowodowało, że wiele tych placówek uległo likwidacji. Zlikwidowano większość zajęć pozalekcyjnych a znaczną część kosztów edukacji przerzucono na rodziców. Po 1989r. MEN zlikwidowało Instytut Kształcenia Nauczycieli i własny departament doskonalenia pedagogów. Przygotowanie nauczycieli do zawodu stało się sprawą wyłącznie kandydatów oraz autonomicznych wydziałów uczelni wyższych. Nie osłabiło to chęci nauczycieli w zakresie podnoszenia kwalifikacji. Kandydaci studiów dziennych kierunków nauczycielskich pozbawieni zostali praktyk pedagogicznych. Kolegia nauczycielskie kształcił)'
głównie nauczycieli języków obcych, którzy zasilali, najczęściej, powstające prywatne firmy.
Nauczyciele bez pełnych studiów magisterskich bądź absolwenci kolegiów na własny koszt podejmowali masowo studia uzupełniające najczęściej na niepaństwowych szkołach wyższych
W 1996r. złożono w Sejmie „Założenia długofalowej polityki edukacyjnej państw a.>.." gdzie stwierdzono, że o dalszym rozwoju Polaków, ich miejsca w świecie i jednoczącej się Europie decydować będzie poziom wykształcenia.. Założono zwiększanie stopy skolaryzacji na poziomie średnim i wyższym, zwłaszcza wyższym zawodowym.
Reforma ustrojowa systemu edukacji w 1999 r.
Nawiązywała ona do reformy Jędrzejewiczowskiej z 1932 r. MEN założyło trzy podstawowe cele:
upowszechnienie wykształcenia na poziomie wyższym i średnim
zwiększenie dostępu dzieci do edukacji
podniesienie jakości kształcenia i stworzenie odpowiednich relacji między wiedzą zdobywaną w szkole, uczeniem się i wychowaniem
Do przeprowadzenia reformy wykorzystano ważne czynniki mobilizujące:
potrzebę sprostania wyzwaniom wobec (spodziewanego) członkostwa w Unii Europejskiej
konieczność zmian ustrojowych w związku z nowym podziałem administracyjnym (1999)
zarysowującym się niżem demograficznym Ustawę przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego' ' przyjęto 8 stycznia 1999r. Przewidywała ona odejście od 8-letniej szkoły podstawowej i 4-letniego liceum i stworzenia systemu trójstopniowego tj.:
Sześcioletnia szkoła podstawowa, kończąca się sprawdzianem wiedzy
Trzyletnie gimnazjum, kończące się egzaminem, dające możliwość dalszego kształcenia w liceum profilowanym lub w szkole zawodowej
Szkoły ponadgimnazjalne
Te ostatnie podzielono na cztery rodzaje:
trzyletnie licea profilowane kończące się maturą
szkoły zawodowe(2-3 letnie) kończące się zdobyciem określonego zawodu i możliwością kontynuowania nauki w dwuletnim liceum uzupełniającym
dwuletnie licea uzupełniające
szkoły policealne (2-2,5 letnie)
Reforma ruszyła 1 września 1999 r. Od tej pory szkoła podstawowa obejmuje dzieci w wieku 7-12 lat. Obowiązkowe gimnazja (traktowane jako szkoły ogólnokształcące, nieprofilowane) przeznaczone są dla młodzieży w wieku 13-16 lat. Ostatni szczebel edukacji szkolnej to licea profilowane, kończące się maturą lub 2-letnią szeroko profilowaną szkołą zawodową.
Zalety i skutki reformy:
Różnorodność programów nauczania
Pojawienie się nowych podręczników szkolnych
Technicyzacja audiowizualna szkół i ich komputeryzacja
Znaczący postęp w nauczaniu języków obcych
Masowe dokształcanie się nauczycieli
Wprowadzenie nowego statusu nauczyciela Słabe strony reformy:
Zamykanie małych szkół wiejskich
Programy nauczania przeładowane wiedzą encyklopedyczną przez co nie uczą kreatywnego myślenia i wyobraźni
Pozostawienie na uboczu kwestii wychowawczych (wzrost agresji, wymuszeń, narkomanii)
Nieopracowane zagadnienia wychowania przedszkolnego
Zawirowania polityki (pro-) rodzinnej
Częste zmiany przepisów maturalnych (również spadek wyników egzaminów maturalnych)
Obniżenie atrakcyjności zawodu nauczyciela ( wynagrodzenia, trudności na drodze awansu zawodowego, spadek prestiżu)
Szkolnictwo wyższe w Polsce na przełomie XX/XXI w.
System szkolnictwa wyższego pol990r. opiera się na czterech ustawach zasadniczych z lat 1990-2003.Wprowadzily one daleko idącą autonomię wyższych uczelni oraz znaczną swobodę samodzielnych uczelnianych jednostek organizacyjnych. Zapewniła naukowcom wolność badań i nauczania. W latach transformacji ustrojowej powrócono do dwustopniowego systemu studiów wyższych. Idea ta znalazła odbicie w Założeniach reformy prawa o szkolnictwie wyższym z 1997r., które mówią, że szkoła wyższa(uczelnia) prowadzi kształcenie w zakresie studiów licencjackich lub magisterskich i uprawniona jest do nadawania stopnia licencjata lub magistra (albo równorzędnych).Najdalej idące zmiany zastosowano w zakresie tworzenia niepaństwowych szkół wyższych. W 2002 odnotowano najbardziej rozwinięty w Europie system szkolnictwa niepaństwowego obejmujący prawie 300 szkół. 27 lipca 2005r. Sejm uchwalił Ustawę-Prawo o szkolnictwie wyższym. Zapisy ustawy dotyczą wyższych szkół publicznych i niepublicznych.
Zalety i wady przekształceń organizacyjnych w szkolnictwie wyższym po 1989r.
Kilkakrotny wzrost liczby osób studiujących na uczelniach wyższych(1990-ok.400 rys. 2005 ok. 1900 tys.)
Wzrost liczby szkół wyższych i uczelni
Różnorodność kierunków studiów
Możliwość odbywania lub kontynuowania studiów za granicą
Zmiana systemu pomocy materialnej dla osób studiujących
Wzrost liczby kadry naukowej(nie»nadążający jednak za rosnącą liczbą studentów)
• Zmiana w poziomie finansowania szkolnictwa
wyższego(ale nadal na poziomie nie odpowiadającym
faktycznym potrzebom)
• Częste przypadki braku jakości studiów przy wzroście
ilościowym lub nawet obniżenie poziomu kształcenia