M. Bachtin Problem gatunków mowy
-człowiek posługuje się językiem w całej swej działalności - dlatego charakter i formy wykorzystania języka są różnorodne
-każda poszczególna wypowiedź jest indywidualna, jednak we wszystkich obszarach wykorzystania języka wypracowane zostały specjalne względnie trwałe typy wypowiedzi (zarówno ustnych jak i pisemnych) - nazywamy je gatunkami mowy -nie sposób ogarnąć ich bogactwa i różnorodności
-to ogromne zróżnicowanie sprawia, ze nie istnieje jednolita płaszczyzna ich ujęcia, a w wyniku zróżnicowania funkcjonalnego cechy ogólne g.m. stają się puste i abstrakcyjne; dlatego generalny problem gatunków mowy nie został jeszcze nigdy przedstawiony
-badano gat. literackie - ale od starożytności były rozpatrywane pod kątem specyfiki artystycznej i literackiej, a nie jako typy wypowiedzi
-badano też gat. retoryczne - tu przykładano większe znaczenie do ich słownego charakteru, do aspektów takich jak relacja wobec słuchacza itp.
-badano też potoczne gat. mowy (gł. repliki codziennego dialogu) z pktu widzenia ogólnolingwistycznego - ale i to nie doprowadziło do określenia ogólnojęzykowej natury wypowiedzi
-ważna jest odrębność m. gat. prymarnymi (prostymi - z nich powst. gat. wtórne; wykształcone są w bezpośrednim językowym komunikowaniu się) a wtórnymi (złożonymi - rodzą się w warunkach skomplikowanego, wysoko rozwiniętego i zorganizowanego porozumiewania się w obrębie kultury [gł. w formie pisanej] sztuki i nauki; to np. powieści, dramaty, studia naukowe itp.)
-stylistyka - wszelki styl związany jest nierozerwalnie z wypowiedzią i jej typowymi formami - czyli gatunkami mowy; historyczne zmiany stylów są nieodłączne od zmiany gatunków mowy - język literacki, to złożony i dynamiczny system stylów językowych - w j.lit. udział stylów i wzajemne relacje m. nimi ulegają ciągłym zmianom
-określone gatunki mowy narzucają ton każdej epoce rozwoju języka literackiego
-style tak indywidualne, jak i językowe należą do gat. mowy
Eichenbaum Teoria metody formalnej
-metoda formalna powstała w toku walki o autonomię i konkretny charakter nauki o literaturze
-zakres poj. metoda rozszerzył się ponad miarę i za jego pomocą oznacza się zbyt wiele
-formaliści nie zajmują się definicjami i nie konstruują ogólnych teorii, ustalają konkretne założenia i trzymają się ich o tyle, o ile dają się one zweryfikować w oparciu o materiał literacki
-metoda formalna stopniowo ewoluuje i poszerza dziedzinę analiz, całkowicie wykraczając poza granice tego, co zazwyczaj nazywa się metodologią i przekształcając się w odrębną naukę o literaturze, w której ramach możliwe jest rozwijanie najróżniejszych metod
-nazwy „m.formalna” nie należy rozumieć jako termin historyczny i nie traktuje się jej jako definicji
-m.f. ma zasadniczy stosunek do kwestii rozumienia i analizy sztuki, ogniskuje się wokół zasady specyfikacji i konkretyzacji nauki o literaturze
-to formaliści wysunęli problem rozumienia „formy” artystycznej - przyczyny wystąpienia formalistów: kryzys estetyki filozoficznej, która okazała się być „naga”; ostry przełom w sztuce - tę uznano za prymitywną; metoda formalna i futuryzmu okazały się ze sobą powiązane
-poj. się konflikt m. teoretykami symbolizmu i krytyki impresjonistycznej - f. wychowani byli na pracach symbolistów, z tym większą jasnością dostrzegli ich błędy
-podporą formalistów był bunt futurystów przeciwko poetyckiemu systemowi symbolistów; łączyli się oni w kwestii dźwięku w wierszu - nie są dźwięki jedynie dodatkiem do wiersza, ale stanowią rezultat autonomicznego, poetyckiego zamierzenia
-hasło, które jednoczyło formalistów: hasło wyzwolenia słowa poetyckiego z okowów filozoficznych i religijnych tendencji
-formaliści oderwali się od symbolistów - zrezygnowali z filozoficznych przesłanek i z estetycznych interpretacji; zwrócili się ku faktom, odeszli od ogólnych systemów i kwestii; podstawowa ich teza głosi, że przedmiotem nauki o lit. Powinna być analiza specyficznych cech materiału literackiego, cech wyróżniających
-chwyt metodologiczny - podstawowe założenie pracy formalistów; np. zestawienie języka „poetyckiego” z j. „praktycznym” (takiego zestawiania pierwszy dokonał Jakubiński w art. O dźwiękach języka poetyckiego; wszystkie wysiłki f. zmierzały do podkreślenia roli chwytów konstrukcyjnych - pozostałe składniki odsuwali oni na bok jako motywację; zazwyczaj czytamy tekst bez wiedzy o tym, że go czytamy - chwyt ma sprawić, że zwrócimy uwagę na sam fakt czytania
-formaliści zarzucili tradycyjny zestaw pojęć „forma-treść”, wyzwalali się od rozumienia formy jako otocza, naczynia, do którego wlewa się treść; teraz rozumiano ją jako coś dynamicznego, treściwego samo przez się, niezależnie od wszystkich względnych paradygmatów; forma=treści, a uchwytność formy powstaje w wyniku stosowania szczególnych chwytów artystycznych
-1914 Szkłowski broszura „Wskrzeszenie słowa” - wysuwa zasadę uchwytności, wyczuwalności formy, uznając ją za specyficzną cechę artystycznej percepcji; przeżycie artystyczne, to przeżycie formy
-art. „Isskustwo kak prijam” Szkłowskiego to manifest metody formalnej
-z czasem pojęcie formy zaczęto utożsamiać z poj. literatury jako takiej - z pojęciem faktu literackiego; forma uzyskała nowe cechy - dynamikę, ciągłą zmienność; utwór literacki odbierano nie jako zjawisko wyizolowane - jego forma wyczuwalna jest na tle innych dzieł, nie zaś w sposób samoistny
-schemat fabularny i fabuła - poj. s.f. zbyt często utożsamiano z opisem wydarzeń (fabułą), a s.f. to w rzeczywistości materiał, który zostaje opracowany w ramach konkretnej fabuły
H. Markiewicz Teoria i metoda w badaniach literackich
-wśród terminów dotyczących teoretycznej części nauki o literaturze istnieje duża wieloznaczeniowość, mnogość i nakładanie się dwóch lub więcej zjawisk
-arystotelesowska poetyka i retoryka łączyły w sobie zadania normatywne i opisowe, krzyżowały się swoim zakresem; z końcem XVIII w. pojawił się w Niemczech termin stylistyka, co jeszcze bardziej skomplikowało sytuację - Wilhelm Wackernagel w „Poetik, Rhetorik und Stilistik” (1836) rozgraniczył te nauki: poetyce przypisał naukę o istocie i gatunkach poezji; retoryce - naukę o gat. mowy; stylistyce - naukę o kształtowaniu językowym poezji i prozy
-POETYKA:
-w XIX w. przedmiot badań poetyki rozszerzył się - objął całą literaturę piękną i jej gat. prozaiczne; poszerzono też jej problematykę - w jej skład weszła psychologia twórczości literackiej, psych. odbioru dzieła lit. kategorie estetyczne itp.
-w 1984 r. Maria Renata Mayerowa wystosował postulaty zastosowania poetyki do tekstów nieliterackich
-rodzaje poetyki:
-historyczna - zainicjowana przez A. Wiesiołowskiego; jej zadanie- badać historyczny rozwój języka i stylu poetyckiego, rodzajów i motywów literackich = części literatury powszechnej
-opisowa - bada swoiste cechy budowy i morfologii dzieł literackich
-czysta - skrajny wariant poetyki ogólnej, teoretycznej; zaproponowana przez Z. Łempickiego; miała rozpatrywać aprioryczne (przyjęte z góry) idealne kategorie przedstawiania (forma, treść przedmiot, zawartość), ich formalne kategorie przedmiotów i zasady stanowiące o ich połączeniu
-szczegółowa - to analiza budowy konkretnego utworu literackiego lub historycznych zgrupowań utworów w ich aspektach artystycznych
-immamentna - termin wprowadzony przez B. Markwardta (1961r.) jako przeciwieństwo do p. sformułowanej
-TEORIA POEZJI - termin poj. się w kilku tytułach niemieckich podręczników w drugiej poł. XVIII w.
-w Polsce o t.p. pisał E. Słowacki (w 1813r.)
-J. Rymarkiewicz we wstępie do 3 wydania „Prozaiki, czyli stylistyki prozy” z 1868 pisał, że nauka zw. literaturą dzieli się na: hist. lit. i teorię lit.;
-pocz. XX w. termin t.lit. poj. się w tytułach książek: B. Grabowskiego, W. Kokowskiego, H. Gallego
-1925 podręcznik B. Tomaszewskiego „Teoria literatury” spopularyzował to wyrażenie
Rene Wellek wziął to wyrażenie od Tomaszewskiego (Theory of Literature) i definiuje ją jako naukę o pojęciach, kategoriach i kryteriach podstawowych dla zjawisk literackich w przeciwieństwie do hist. literatury czy krytyki literackiej
-relacje m. poetyką teoretyczną a t.l.:
1)treść pojęcia t.l. wyczerpuje wystarczająco „poetyka”
2)traktowanie tych pojęć zamiennie (Wóycicki, R. Ingarden)
3)traktowanie t.l. jako dziedziny nadrzędnej poetyce, bo obejmującej obok teorii dzieła także twierdzenia dotyczące ontologii, funkcji i wartości literatury itd. (J. Sławiński)
4)poetyka i t.l. to dyscypliny odrębne, ale obustronnie ze sobą sprzężone (S. Balbus)
-poetyka a t.l.:
-t.l. uznano za termin szerszy od poetyki (składa się na nią, oprócz poetyki, genologia, ontologia dzieła i wartościowanie), bo za przedmiot p. uważa się najczęściej samo dzieło literackie, jego odmiany i zgrupowania; od t.l. wymaga się systemowości, ogólności i orzekania o zależnościach czy związkach
-poetyka jest nauką systematyzującą całokształt zjawisk literackich przez wyodrębnianie różnych trans historycznych postaci, w jakich te zjawiska występują
-metodologia badań literackich
-terminu użył A. Boeck w książce wydanej pośmiertnie w 1877r.
-inni badacze: Wasilij Istrina; Lehman; Władimir Pierietca; Horst Oppel; itd.
-metoda i metodyka badań literackich - pisano o nich już od schyłku XIX w., np. A. Wiesiołowski, P. Chmielowski; T. Grabowski, G. Korbut - on pierwszy stwierdził, że nauka literatury obejmuje t.l., hist.lit., metodykę badań literatury
-Ingarden, Kleiner pomijali metodykę w swoich próbach systematyki
-METODA-zbiór stosowanych systematycznie reguł postępowania badawczego oraz reguł rozumowania wobec jego rezultatów; to sposób zdobywania wiedzy, praktyka
-METODYKA-metoda sformułowana, tzn. wykładowa prezentacja reguł
-METODOLOGIA-analiza, interpretacja i wartościowanie metody bądź metodyki