Maciej Grochowski (Językoznawstwo ogólne, 2012/2013)
Wprowadzenie do pragmatyki językoznawczej.
Historia pragmatyki (w zarysie). Semantyka a pragmatyka
Pragmatyczne motywacje użycia wyrażeń językowych
Pragmatyka językoznawcza - nauka o aktach mowy, warunkach użycia wyrażeń językowych, o sposobach komunikacji za pomocą języka naturalnego i jej społecznych i psychologicznych uwarunkowaniach. Główne działy pragmatyki (sensu largo): nauka o aktach mowy, socjolingwistyka, psycholingwistyka, stylistyka, etnolingwistyka, dialektologia, glottodydaktyka.
Akt mowy - zachowanie polegające na użyciu wypowiedzenia w danej sytuacji (na tym, że ktoś powiedział o czymś coś do kogoś); składa się z pewnych części (lokucji, illokucji, perlokucji - J. L. Austin, Jak działać słowami (wykł. 1955, wyd. 1962; pol. 1993)).
Akt lokucji: zwracając się do kogoś, powiedzieć o czymś coś. (1) akt fonetyczny (wydawanie dźwięków mowy), (2) akt fatyczny (wypowiadanie wyrazów - zgodnie z ich znaczeniem i regułami gramatyki), (3) akt retyczny (powiedzenie o czymś czegoś w określonym odniesieniu). Akt illokucji: zrobić coś mówiąc (wygłosić wypowiedź o konwencjonalnej mocy). Akt perlokucji: osiągnąć skutek (w innej sferze niż mówienie) przez powiedzenie czegoś.
Zachowania (a) werbalne (mowne) - niewerbalne, (b) służące - niesłużące komunikacji, (c) kontrolowane - niekontrolowane. Zachowanie werbalne: użycie - przytoczenie. Wewnętrzne (kodowe, tj. niezależne od woli mówiących [gramatyczne i semantyczne]) i zewnętrzne (sytuacyjne) właściwości zachowań werbalnych.
Wpływ sytuacji społecznej na zachowania werbalne - wybory językowe (pragmatyczne): (a) socjolektalny (w tym terytorialny i środowiskowy), (b) psychofizjologiczny, (c) stylistyczny, (d) gatunkowy (wybór gatunku mowy podporządkowany jest wyborowi stylistycznemu). Cele i skutki kontrolowanych działań językowych.
Kompetencja komunikacyjna (idealnego) nadawcy / odbiorcy obejmuje wiedzę o wewnętrznych i zewnętrznych właściwościach zachowań werbalnych.
Fazy rozwoju pragmatyki językoznawczej: (a) połowa lat 60. - połowa lat 70. (XX w.): pragmatyka jest częścią semantyki; rozszerzanie się zakresu obu dyscyplin; (b) połowa lat 70. - połowa lat 80.: semantyka i pragmatyka jako odrębne dyscypliny (autonomiczne); zawężanie się zakresu semantyki i rozszerzanie pragmatyki; (c) od połowy lat 80.: semantyka i pragmatyka stanowią jedną dyscyplinę (nieautonomiczną). Istotne fakty w historii dyscyplin: J. J. Katz, J. Fodor, 1963 (rozróżnienie znaczenia i użycia); G. Gazdar 1979 (pragmatyka = znaczenie minus warunki prawdziwości); R. Jackendoff 1985 (pragmatyka (sensu largo, wraz z semantyką) = znaczenie). Współcześnie podzielane są poglądy (b) [rodowód strukturalny] i (c) [rodowód kognitywny].
Semantyka a pragmatyka. Kryteria opozycji: (a) cele i skutki działań językowych, (b) sytuacyjna motywacja użycia wyrażeń językowych, (c) możliwość wartościowania logicznego wypowiedzi.
Motywacje użycia wyrażeń językowych: (a) komunikatywna (reprezentatywna): (a1) obligatoryjna, (a2) fakultatywna (stylistyczna sensu largo): (a2.1.) środowiskowa, (a2.2.) komunikatywno-społeczna, (a2.3.) społeczno-relacyjna; (b) pozakomunikatywna (pozareprezentatywna): (b1) instrumentalna (instrumentalizacja): (b1.1) emocjonalna, (b1.2.) praktyczna; (b2) kontemplacyjna. [szerzej: A. Bogusławski, 1973, Właściwości pragmatyczne wyrażeń równoznacznych. Projekt schematu, [w:] Pamiętnik Literacki LXIV, 3, 121-151.]