Psalm responsoryjny
Psalm responsoryjny następuje w liturgii po pierwszym czytaniu i stanowi odpowiedź wspólnoty wiernych na usłyszane Słowo Boże Ze swej istoty jest to podziękowanie za to, co usłyszane słowo Boże w nas zaszczepiło. Czynimy to posługując się nie czym innym, jak samym Słowem Bożym.
Istnienie śpiewu między czytaniami w mszalnej liturgii słowa, potwierdzają już świadectwa z IV wieku. Śpiewano wtedy cały odpowiednio dobrany Psalm. Na przełomie V i VI wieku śpiew ten uległ skróceniu. Zawsze był to jednak śpiew solowy i wykonywał go jeden śpiewak. Wszyscy obecni słuchali go w skupieniu, rozważając tekst święty. Dopiero później zmieniono jego strukturę - psałterzysta wykonywał odpowiedni psalm, a wierni odpowiadali wybranym refrenem. Od IX w. rozpowszechnił się jeszcze inny sposób wykonywania tego śpiewu. Lektor po odczytaniu fragmentu Pisma świętego opuszczał ambonę. Ma jej stopnie, ale nie na szczyt, wstępował kantor, czyli psalmista. Schola śpiewała na początek jeden wiersz psalmu w bogatej gregoriańskiej melodii, a psalmista kontynuował śpiew psalmu przerywany refrenem przez scholę lub lud. Ten śpiew nazwano graduale, ponieważ był wykonywany nie z ambony, lecz z jej stopni — ad gradus. Obecnie powrócono do określenia ,psalm responsoryjny". Tekst śpiewu wyjęty jest z Księgi Psalmów albo z innej księgi biblijnej, np. jakiś kantyk biblijny, jest to więc tekst biblijny, tekst natchniony przez Ducha Świętego, tekst święty. Psalm responsoryjny zwykle jest dobrze zharmonizowany z poszczególnymi czytaniami, dlatego zależnie od rodzaju literackiego może być błaganiem, hymnem pochwalnym, lamentacją, skargą, okrzykiem uwielbienia lub też medytacją, czyli rozważaniem usłyszanego tekstu biblijnego w pierwszym czytaniu.
Psalm responsoryjny winien być z zasady śpiewany. Wprowadzenie teologłczno-pastoralne do Lekcjonarza Mszalnego (WTPLM) podaje dwa sposoby śpiewania: Sposób responsoryjny, któremu w miarę możności należy przyznać pierwszeństwo, polega na tym, że psałterzysta lub kantor intonuje refren, który wszyscy powtarzają każdorazowo. po kilku wersetach psalmu. Psalmista następnie śpiewa wersety psalmu, a i zaś zgromadzenie uczestniczy przez powtarzanie refrenu — odpowiedzi czyli responsum. Sposób ciągły polega na tym, że cały fragment psalmu jest śpiewany bez odpowiedzi ze strony wspólnoty, która tylko słucha śpiewu. Może być śpiewany przez psałterzystę lub kantora, albo przez wszystkich razem (WTPLM 20). Ponieważ śpiew między czytaniami jest właściwym miejscem psalmu w liturgii i stanowi integralną część liturgii słowa, dlatego zastępować go śpiewem religijnym pieśni ludowej, a także ograniczać ilość śpiewanych strof tylko do dwóch
Psalm wykonuje się z miejsca liturgii słowa, czyli z ambony. Tam też powinien stać psałterzysta. Jest to miejsce bardzo uprzywilejowane. Niewłaściwe jest zatem wykonywanie psalmu np. z chóru muzycznego z tyłu kościoła. Psałterzysta ma być nie tylko słyszany, ale i widziany przez wiernych. Wykonywanie więc psalmu przez organistę mija się z celem i jest sprzeczne z duchem odnowionej liturgii. Podobnie nie jest wskazane śpiewanie psalmu przez zespół śpiewaczy. Zaprzepaszcza się wówczas solowy charakter tego śpiewu, który jest zarazem śpiewem medytacyjnym. Psalm ma być zrozumiany przez słuchaczy, a przy wykonaniu zespołowym zaciera się wyrazistość tekstu.
Wykonanie psalmu w liturgii to przede wszystkim głoszenie słowa Bożego. Śpiew Psalmu to szczególny sposób lektury Pisma świętego. Jednocześnie psalm responsoryjny stanowi liryczną odpowiedź człowieka na usłyszane w czytaniach Słowo Boże wzywające człowieka do odpowiedzi. W liturgii Chrystus jest obecny w swoim Słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi. Jest obecny wreszcie, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy (KL 7). Psalm responsoryjny jest naszą odpowiedzią wyrażającą wdzięczność i akceptację usłyszanego słowa. Jest medytacją nad usłyszanym tekstem Pisma świętego, która rodzi gotowość realizowania jego wymagań w codziennym życiu. Można by mówić także o formacyjnej funkcji psalmu responsoryjnego, którego tekst bez wątpienia jest pokarmem dla naszego ducha. Słowa Psalmu nogą być dla nas pomocą do łatwiejszej i żarliwszej modlitwy, zwłaszcza gdy składamy dzięki i wielbimy Boga w radosnym uniesieniu lub gdy wołamy o Niego pośród naszych utrapień. Pieśni te dobrze wyrażają cierpienia i nadzieje, nędzę i ufność ludzi wszystkich czasów i miejsc, opiewają wiarę w Boga, objawienie i odkupienie. Kto chce się nauczyć modlitwy, powinien mieć w ręku psałterz i przy śpiewie psalmów łączyć myśl ze swoim głosem (OWLG 103-107)..
Istnieje także mistagogiczna funkcja psalmu responsoryjnego, gdyż wprowadza on nas w tajemnicę Boga. Psalmy są pieśnią Kościoła, Oblubienicy Chrystusa, który posługuje się nimi wyśpiewując swój weselny hymn radości. Chrześcijanin uczy się z nich najgłębszego doświadczenia Chrystusa, Jego kontaktu z Ojcem.
Śpiewanie Psalmu, rozważanie go i właściwe posługiwanie się nim może przyczynić się nie tylko do coraz bardziej czynnego udziału w liturgii, ale także może stać się kluczem do głębokiego i prawdziwego życia wewnętrznego oraz do odkrycie „oblicza Bożego”.