DOS PILAS I AGUATECA
- właściwe nazwy nieznane; Dos Pilas było stolicą tzw.”państwa Petexbatun” (CHAK HA', KOB'AN ?), Aguateca (K'INICH WITZ ?) zaś stolicą bliźniaczą, do której po upadku Dos Pilas przeniosła się elita wraz z władcą. W okresie swego największego rozwoju PETEXBATUN obejmowało swym zasięgiem obszary na lewym brzegu jeziora Petexbatun. Oprócz Dos Pilas i Aguateca pod kontrolą władcy tego państwa pozostawały takie mniejsze ośrodki, jak Tamarindito i Arroyo de Piedra.
Dos Pilas zostało założone jako swoista baza Tikal, mająca ułatwić temu państwu przełamanie strategicznego okrążenia przez sojuszników i wasali Calakmul. Miało to miejsce w 635r. (wg. innych danych w 629r.), kiedy to 4 letni zaledwie brat władcy Tikal, Balah Chan K'auil został władcą Dos Pilas. Już jednak w 651r. (wg. innych danych w 645r.), po ataku Calakmul na Dos Pilas, jego młody władca został zmuszony do przyjęcia zwierzchnictwa tego ośrodka. Przez następne 10 lat trwały walki o dominację nad Dos Pilas między Tikal a Calakmul. Władca Dos Pilas brał w nich aktywny udział. W 679r. udało mu się zadać wielką klęskę Tikal, którego władcę pojmał i złożył w ofierze. Rządził do swej śmierci w 698r. Jego następca, Itzamna (Itzamnaah) K'auil panował od 698 do 726r. Podporządkował on sobie Tamarindito i Arroyo de Piedra, prowadził również walki z Tikal, któremu udało się w międzyczasie odbudować swą potęgę. Jego następca, nieznany z imienia „władca 3”, panujący od 727 do 741r., w 735r. pokonał Seibal, biorąc do niewoli władcę tego ośrodka, Yich'aak B'alam'a i narzucając swe zwierzchnictwo temu miastu, zawarł również małżeństwo z kobietą z rodu panującego w Cancuen, rozszerzając w ten sposób swe wpływy w kierunku południowym. Czwarty władca Dos Pilas, K'auil Chan K'inich wstąpił na tron w 741r. i panował do 761r., walcząc z Yaxchilan, El Chorro i Motul de San Jose. W 761r. Dos Pilas zostało jednak zaatakowane i spustoszone a jego władca zmuszony do ucieczki - napastnikami byli prawdopodobnie zbuntowani wasale z Tamarindito. Zniszczone Dos Pilas zostało otoczone palisadą przez mieszkańców i egzystowało jeszcze do ok. 810r. Elity tego ośrodka zbiegły do Aguateca, gdzie od 770r. rezydował przez kilkadziesiąt lat (do ok.810 lub nawet 830r.) władca Tan Te' K'inich. Jednocześnie dawne państwo PETEXBATUN rozpadło się na mniejsze części - w poszczególnych ośrodkach rządzili lokalni, rywalizujący ze sobą władcy. Ofiarą nieustannych wojen padła też i Aguateca, zdobyta i spustoszona przez nieznanych napastników między 810 a 830r. Być może część mieszkańców Aguateca schroniła się w Punta de Chimino, niewielkim ośrodku założonym na półwyspie nad jeziorem Petexbatun, który mimo iż opuszczony na początku IX w., był jedynym ośrodkiem na tym obszarze, który przetrwał okres lokalnych wojen trwających od 761 do ok. 830r.
Region PETEXBATUN, mimo iż wyludniony na skutek nieustannych, lokalnych wojen już pod koniec VIII i na początku IX w., był wcześniej regionem względnie zasobnym i ważnym ze strategicznego punktu widzenia. Rochodziły się tu szlaki handlowe, wiodące odpowiednio na północ, na północny zachód i na północny wschód i to położenie na skrzyżowaniu tychże szlaków decydowało o znaczeniu tych terenów.
Jak odgrywać mieszkańca PETEXBATUN? W przypadku przedstawiciela elity powinien to być osobnik dla którego wojna i intrygi są czymś naturalnym. Nie jest to jednak jakaś wielka wojna i wspaniałe, wstrząsające podstawami królestw intrygi…To małe, nieustanne, podjazdowe wojenki, bezlitosne i krwawe starcia w dżungli, z których nikt tak naprawdę nie wychodzi zwycięsko i żałosne intrygi na upadających dworach, nic nie znaczących już władców rządzących ruinami i zgliszczami…Bohater powinien być świadom tego, że żyje w świecie upadającym, w rozbitym królestwie, które nigdy już nie zjednoczy się i nie odzyska nawet cienia dawnej potęgi. Chaos jest dla niego stanem naturalnym - wzrastał już w kraju ogarniętym wojną i w gruncie rzeczy nie umie już wyobrazić sobie innego życia. Być może chce wydrzeć dla siebie ile się da, być może chce tylko przeżyć - niezależnie od tego, jakie motywacje nim kierują i tak nie ma gdzie uciec...W przypadku bohatera wywodzącego się z niższych warstw społecznych jest jeszcze gorzej - żyje on w ciągłym lęku o życie swoje i swych bliskich, w ciągłej niepewności, gotowy bronić tego co mu jeszcze pozostało…Żyje zapewne albo w jednym ze zrujnowanych, otoczonych wałami i palisadami (co jest rzeczą oczywistą w tym regionie) miast, albo w ukrytej w dżungli wiosce walcząc każdego dnia o przetrwanie. Z pewnością chętnie uciekłby, ale nie bardzo wie dokąd - jak na razie po prostu trwa, licząc tylko na siebie i swych najbliższych, z zazdrością słuchając opowieści zbrojnych kupców ostrożnie przemierzających te ziemie, o świecie innym niż ten, który go otacza.