Niemiec system polityczny, Niemcy to republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym. Głową państwa jest prezydent federalny wybierany na 5 lat przez Zgromadzenie Związkowe, składające się z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby członków parlamentów krajowych (landów). Przysługuje mu m.in.: prawo (na wniosek rządu) rozwiązania parlamentu, jeżeli nie wybrał kanclerza lub odmówił wyrażenia kanclerzowi wotum zaufania, reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych, ma prawo zawierania umów z innymi krajami, wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych, mianowania i odwoływania sędziów, dysponuje prawem łaski, nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, a akty prawne przez niego wydawane wymagają kontryasyganty kanclerza i właściwego ministra.
Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament: izba niższa Bundestag (Parlament Związkowy) i Bundesrat (Rada Związkowa). Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Bundesratowi oraz posłom do Bundestagu. Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz federalny, który kieruje rządem, ale sam jest usytuowany ponad poszczególnymi ministrami i całym gabinetem. Wybierany przez Bundestag, na wniosek prezydenta, bezwzględną większością głosów (większość głosów) lub, jeśli prezydencki kandydat nie uzyska wymaganej większości, przez Bundestag.
Do kompetencji kanclerza należy: formowanie rządu (formalnie jego skład powołuje i odwołuje prezydenta), określanie jego struktury i zadań, ustalanie wytycznych polityki rządu i administracji, zwoływanie i przewodniczenie obradom gabinetu oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz.
Oryginalnym rozwiązaniem odpowiedzialności parlamentarnej kanclerza jest tzw. konstruktywne wotum nieufności - parlament może je wyrazić tylko wówczas, gdy dokona równoczesnego wyboru jego następcy bezwzględną większością głosów.
Funkcję niezawisłego sądu federalnego pełni Związkowy Trybunał Konstytucyjny. Składa się z 16 sędziów wybieranych na 12 lat przez Bundestag i Bundesrat. Do jego kompetencji należą m.in: uchylanie ustaw sprzecznych z konstytucją, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi, orzekanie w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta. Niemcy są państwem federacyjnym złożonym z 16 krajów (landów). Każdy z nich ma własną konstytucję, jednoizbowy parlament (z wyjątkiem Bawarii) wybierany na 4 lata (w Sarze i Nadrenii Północnej- Westfalii - 5 lat), który powołuje premiera i zatwierdza utworzony przez niego rząd. Oprócz administracji państwowej jest też samorząd terytorialny, jego jednostkami są gminy, a organem administracji - burmistrz.
Niemiecki system partyjny tworzą w zasadzie: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna i Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CDU/CSU) i Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD), które są najsilniejszymi partiami, ale w związku z tym, że nie mają większości w parlamencie zmuszone są do zabiegania o poparcie Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), jest ona wbudowana w strukturę systemu politycznego. Inne partie polityczne: Sojusz 90 (Zieloni), Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS) i Republikanie.
Niemcy. Partie polityczne. Głównymi partiami politycznymi w Niemczech są: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Christlich Demokratische Union, CDU) założona 1945, jej bawarska odpowiedniczka i sojuszniczka Unia Chrześcijańsko-Społeczna (Christlich-Sociale Union, CSU) — 1945, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD) — 1875, liberalna Wolna Partia Demokratyczna (Freie Demokratische Partei, FDP) — 1948; Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS) — 1989, od 2005 w bloku Partia Lewicy. PDS (Die Linkspartei. PDS), i ekologiczno-socjalna Sojusz 90/Zieloni (Bündnis 90/Die Grünen) — 1990.
Francji system polityczny, określany jest jako republika parlamentarno-prezydencka lub półprezydencka. Konstytucja z 1958 wskazuje na przewagę pozycji ustrojowej głowy państwa nad innymi organami władzy państwowej. Od uchwalenia noweli konstytucyjnej z 1962 prezydent republiki wybierany jest w głosowaniu powszechnym na 7-letnią kadencję.
Posiada szerokie kompetencje w zakresie władzy wykonawczej i ustawodawczej. Kontroluje działalność rządu, przewodniczy posiedzeniom Rady Ministrów. Powołuje i odwołuje premiera i na jego wniosek mianuje ministrów.
Wzmocnieniu władzy prezydenta służy instytucja referendum, pozwalająca mu działać bez zgody parlamentu. Artykuł 16 konstytucji przyznaje głowie państwa uprawnienie do przejęcia władzy w kraju w sytuacji bezpośredniego zagrożenia lub nieprawidłowości w funkcjonowaniu konstytucyjnych władz publicznych.
Jest on zwierzchnikiem sił zbrojnych i przewodniczy komitetowi obrony kraju, prowadzi też politykę zagraniczną. Przy kontrasygnacie premiera obsadza ważne stanowiska cywilne i wojskowe, promulguje ustawy, podpisuje dekrety i ordonanse (dekrety z mocą ustawy). Mianuje trzech członków Rady Konstytucyjnej.
Prezydent ma też uprawnienia w stosunku do parlamentu: ma prawo rozwiązywać Zgromadzenie Narodowe i rozpisać nowe wybory, na wniosek premiera lub większości deputowanych zwołuje sesje nadzwyczajne obu izb parlamentu (Zgromadzenia Narodowego i Senatu), może też kierować do nich orędzia.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej za swoją działalność urzędową. Natomiast za naruszenie prawa ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Tylko zdrada stanu jest okolicznością uzasadniającą odwołanie ze stanowiska.
Władzę wykonawczą, oprócz prezydenta, pełni rząd, w którego skład wchodzą: premier, ministrowie i sekretarze stanu. Rząd określa i kieruje polityką państwa, jest odpowiedzialny przed Zgromadzeniem Narodowym. Premier posiada uprawnienie do samodzielnego wydawania aktów prawnych - rozporządzeń, dysponuje inicjatywą ustawodawczą, mianuje niektórych funkcjonariuszy cywilnych i wojskowych.
Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament: Zgromadzenie Narodowe liczące 577 deputowanych, wybierane na 5 lat w wyborach bezpośrednich w okręgach jednomandatowych. Senat będący “reprezentacją terytorialnych wspólnot Republiki”. W jego skład wchodzi 321 senatorów wybieranych co 9 lat (co 3 lata następuje wymiana 1/3 przedstawicieli).
Parlament sprawuje władzę ustawodawczą tylko w ściśle określonym zakresie, sprowadzającym się do: praw i wolności obywatelskiej, obrony narodowej, obywatelstwa, prawa małżeńskiego, emisji pieniądza, spadków i darowizn, procedury karnej, amnestii, porządku prawnego. Pozostałe kwestie podlegają prawotwórczej funkcji rządu.
Istotne znaczenie w ustroju Francji odgrywa Rada Konstytucyjna. Czuwa ona nad zgodnością prawa z konstytucją, nadzoruje prawidłowość wyboru prezydenta, ogłasza rezultaty głosowania, kontroluje przebieg referendum. Rada składa się z 9 członków powoływanych na 9 lat. Co 3 lata wymieniana jest 1/3 członków Rady.
Najniższym organem władzy lokalnej jest rada municypalna, którą wybierają mieszkańcy gminy na 6 lat. Organem wykonawczym jest mer. Wybiera go ze swego grona rada municypalna, a zatwierdza premier. Podstawową jednostką administracyjno-terytorialną w systemie francuskim jest departament gdzie organem przedstawicielskim jest rada generalna wybierana na 6 lat (co 3 lata odnawiana jest połowa jej składu). Przewodniczący rady jest organem wykonawczym.
Rząd w terenie reprezentuje komisarz republiki. W terytoriach zamorskich wybierane jest zgromadzenie lokalne, które wyłania radę zarządzającą. Na jej czele stoi komisarz mianowany przez rząd francuski.
Na francuskiej scenie politycznej funkcjonują dwa bloki partyjne. W skład lewicowego wchodzą: Francuska Partia Komunistyczna, Partia Socjalistyczna oraz Ruch Lewicowych Radykałów i Zjednoczona Partia Socjalistyczna. Blok prawicowy tworzą: Unia na rzecz Demokracji Francuskiej i Zgromadzenie na rzecz Republiki oraz Front Narodowy - partia skrajnie prawicowa.
Polski system polityczny, konstytucyjne podstawy ustroju nawiązują do dorobku demokratycznych państw zachodnich. Konstytucyjne zasady ustroju odzwierciedlają wartości i tradycje typowe dla państw naszego kręgu kultury prawnej: suwerenności narodu, suwerenności i niepodległości państwa, demokratycznego państwa prawnego, pluralizmu politycznego i wolności działania partii politycznych, podziału władz, przyrodzonej godności człowieka.
System praw i wolności człowieka wywodzi się ze szczegółowych rozwiązań demokracji zachodnich oraz nawiązuje do międzynarodowych konwencji (Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności).
Organem państwa w zakresie władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament składający się z sejmu i senatu. Sejm dodatkowo sprawuje również funkcję kreacyjną i kontrolną - powołuje, odwołuje i nadzoruje politykę rządu.
Władzę wykonawczą sprawują: prezydent RP i Rada Ministrów.
Władzę sądowniczą wykonują sądy (powszechne, rejonowe, wojewódzkie, apelacyjne i szczególne) oraz trybunały (Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu).
Organami kontroli przestrzegania prawa są: prokuratura, rzecznik praw obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Lokalne życie publiczne jest zorganizowane w ramach samorządu terytorialnego.
Administrację rządową na obszarze województw sprawują: wojewoda i działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży oraz działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży.
Podstawową jednostka samorządu terytorialnego jest gmina, tzw. ustawy samorządowe z 1999 wykreowały dodatkowe szczeble samorządu: powiat i samorządowe województwo.
System partyjny ulegał ciągłym fluktuacjom, co spowodowane jest młodością demokracji, kwestie rozłamów, zakładania nowych partii i szerokich koalicji dotyczą zwłaszcza obozu postsolidarnościowego.
Rosji system polityczny, Państwo federacyjne 21 republik (Czeczenia nie podpisała układu federacyjnego z 1992), 6 krajów, 10 okręgów autonomicznych, 50 obwodów, w tym 1 autonomiczny i 2 miasta wydzielone. Wchodzące w skład federacji organy maja zapewnioną ograniczoną autonomię wewnętrzną (m. in. polityka rozwoju regionalnego, kultura, część spraw socjalnych) - posiadają własne konstytucje, organy wykonawcze i ustawodawcze. 1918-1991 w składzie ZSRR, Od 1991 współtwórczyni Wspólnoty Niepodległych Państw.
W Rosji funkcjonuje prezydencki system rządów. Zgodnie z konstytucją, wprowadzoną w 1993 na mocy referendum, funkcję głowy państwa pełni prezydent.
Wybierany jest on w wyborach powszechnych na 4 lata, odgrywa kluczową rolę w systemie władzy w Rosji. Powołuje i odwołuje premiera (w uzgodnieniu z Dumą Państwową), a na jego wniosek mianuje ministrów. Może też przewodniczyć posiedzeniom rządu i własnym postanowieniem uchylić każdą jego decyzję. Ma on również istotne uprawnienia wobec parlamentu - może rozwiązać Dumę Państwową (izba niższa parlamentu), jeżeli odrzuci ona 3-krotnie proponowanego przez niego kandydata na premiera oraz gdy odrzuci wniosek premiera o udzieleniu rządowi wotum zaufania. Dysponuje także prawem weta wobec ustaw parlamentu, które może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów obu izb. Ma także prawo wydawania dekretów i rozporządzeń z mocą ustawy. Umocnieniu jego pozycji służy referendum, co pozwala mu działać bez zgody parlamentu. Ma on także uprawnienia wobec wymiaru sprawiedliwości: mianuje sędziów Sądu Najwyższego, Sądu Konstytucyjnego, Sądu Arbitrażowego i prokuratora generalnego. Ponadto jest gwarantem konstytucji, praw i swobód obywatelskich, naczelnym dowódcą sił zbrojnych oraz kieruje polityką zagraniczną państwa.
Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament - Zgromadzenie Federalne. W jego skład wchodzi izba wyższa, Rada Federacji (po 2 przedstawicieli z każdego z 89 podmiotów federacji: po 1 reprezentancie władzy ustawodawczej i wykonawczej) wybierana na 2 lata w wyborach pośrednich oraz 450-osobowa izba niższa - Duma Państwowa wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Połowa jej członków wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych, a druga połowa w okręgu ogólnokrajowym z list partyjnych. Wszystkie ustawy parlamentu wymagają zgody obu izb.
Uprawnienia parlamentu są niewielkie m.in. może pozbawić urzędu prezydenta, gdy dopuści się on zdrady stanu lub popełni ciężkie przestępstwo, ale decyzja taka wymaga jednak wyrażenia zgody przez co najmniej 2/3 Dumy i zatwierdzenia jej przez taką samą większość Federacji.
Organem władzy wykonawczej jest rząd, na którego czele stoi przewodniczący (premier). Członków rządu mianuje prezydent na wniosek premiera. Republiki wchodzące w skład Federacji Rosyjskiej mają własne konstytucje oraz organy władzy ustawodawczej i wykonawczej.
W Rosji funkcjonuje system wielopartyjny zapewniający pluralizm polityczny. Do najsilniejszych ugrupowań politycznych w Rosji należą: skrajnie nacjonalistyczna Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji utworzona przez W.W. Żyrinowskiego, Agrarna Partia, reformatorski Blok “Jabłoko”, Komunistyczna Partia Federacji Rosji (największa partia ponad 500 tys. członków) oraz Partia Rosji Jedności i Zgody.
Wielkiej Brytanii system polityczny, dziedziczna monarchia konstytucyjna o systemie parlamentarno-gabinetowym, unitarne państwo. Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej w rozumieniu kontynentalnym (jeden akt prawny - ustawa zasadnicza), podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:
1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament najstarszą z nich jest Wielka Karta Wolności z 1215, Bill of Rights (Deklaracja Praw) z 1689, Act of Settlement (Akt o sukcesji) z 1701, ustawy o parlamencie z 1911 i 1949, ustawy o ministrach Korony z 1937, 1964 i 1975,
2) prawo precedensowe (tzw. normy common law), są to orzeczenia sądowe, które regulują istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;
3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse.
Funkcję głowy państwa pełni dziedziczny monarcha, będący też głową Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów.
Król formalnie jest szefem władzy wykonawczej, do niego też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo łaski, wypowiadanie wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa musi je jedynie zatwierdzić. Faktycznie monarcha pełni funkcje reprezentacyjne oraz symboliczne.
Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu składającego się z Izby Gmin i Izby Lordów. Izba Lordów — wyższa izba parlamentu, liczy ponad tysiąc członków. Zasiadają w niej członkowie arystokracji brytyjskiej: parowie dziedziczni (stanowią większość Izby) i mianowani dożywotnio (od 1958) oraz parowie duchowni (biskupi Kościoła anglikańskiego) oraz parowie prawa (wybitni profesorowie prawa). Do kompetencji Izby Lordów należą jedynie znikome uprawnienia sądowe oraz ustawodawcze (w praktyce politycznej ustaliło się, że funkcję legislacyjną pełni izba niższa). Izba Gmin — niższa izba parlamentu (właściwe ciało ustawodawcze) liczy 659 posłów pochodzących z wyborów bezpośrednich i powszechnych, posłowie są wybierani w okręgach jednomandatowych, według systemu większościowego. Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele powyżej 18 roku życia, bierne powyżej 21 lat. Wybieralna Izba Reprezentantów nie ma określonego czasu kadencji - wybierana jest na okres nie dłuższy niż 5 lat. Parlament obraduje na sesjach (sesja trwa 9 miesięcy w roku).
Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce jednak wszystkie najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin a Izba Lordów ma tylko głos doradczy. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.
Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, w skład którego wchodzi premier, ministrowie i ministrowie niższej rangi. Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.
Centralną postacią systemu brytyjskiego jest premier. Członkowie rządu są faktycznie odpowiedzialni przed premierem (on wnioskuje ich powołanie i odwołanie), premier jest szefem Gabinetu, przywódcą większości w Izbie, przywódcą partii sprawującej rządy w państwie. Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii.
Wymiar sprawiedliwości należy do sądów, naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy, orzeka on ponadto o zasadności impeachmentu. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako Najwyższy Sąd Apelacyjny (parowie prawa są faktycznie sędziami Sądu Najwyższego, mianowanymi przez króla dożywotnio).
W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny (system partyjny). Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Instytucjonalizacja tego systemu posunęła się tak daleko, że zasady działania Izby Reprezentantów są dostosowane do podziału na rządzącą większość i opozycję. Opozycja wypowiada się w każdej kwestii podejmowanej przez rząd, przedstawiając alternatywne rozwiązania przygotowane przez tzw. gabinet cieni - skupiony wobec lidera opozycji, potencjalny, przyszły rząd.
Podział terytorialno-administracyjny Wielkiej Brytanii jest zróżnicowany. Anglia i Walia podzielone są na hrabstwa, Szkocja dzieli się na obwody, a Północna Irlandia na dystrykty. W każdej z tych jednostek administracyjnych ludność wybiera radę na 4-letnią kadencję, nie ma organów wykonawczych.
Wielka Brytania. Partie polityczne. W Wielkiej Brytanii istnieje system dwupartyjny; oznacza to, że mimo działania w państwie wielu partii, tylko dwie najsilniejsze uczestniczą (alternatywnie, zależnie od wyników wyborów do Izby Gmin) w tworzeniu rządu i sprawowaniu władzy. Utrzymywaniu się ich pozycji sprzyja system wyborczy, który wspiera ugrupowania najsilniejsze, dyskryminując partie trzecie. Głównymi partiami są: Partia Konserwatywna (CP, Conservative Party) działająca od 1834, i socjaldemokratyczna Partia Pracy (LP, Labour Party), założona 1900; trzecia partia ogólnonarodowa, reprezentowana w Izbie Gmin to Liberalni Demokraci (LD, Liberal Democrats) — 1988. Regionalne znaczenie ma Szkocka Partia Narodowa (SNP, Scottish National Party) — 1934, i Partia Walii (PC, Plaid Cymru) — 1925. Odrębny system (wielopartyjny) istnieje w Irlandii Północnej.
Stanów Zjednoczonych system polityczny, republika związkowa składająca się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny), o prezydenckim systemie władzy. Podstawowymi zasadami ustrojowymi USA są: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są suwerennymi jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie checks and balances (hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają. Podstawą ustroju jest Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787 wraz z 10 podstawowymi poprawkami przyjętymi w 1791 oraz 17 poprawkami z lat 1795-1992.
Centralną postacią w systemie politycznym jest prezydent, który łączy funkcje głowy państwa i szefa rządu. Jego uprawnienia są bardzo szerokie. Jest on organem władzy wykonawczej. Prezydent kieruje pod adresem Kongresu orędzia, w których zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji ustawodawczych. Może w drodze weta zawiesić przedstawiony przez Kongres projekt ustawy, którego nie akceptuje. Weto prezydenckie może być jednak odrzucone, gdy ponownie projekt ten zostanie przyjęty większością 2/3 głosów w Izbie Reprezentantów i w Senacie. Prezydent nie ma prawa rozwiązać Kongresu. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody Senatu umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego stanowiska obu izb parlamentu. Prezydent stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników, jest głównodowodzącym armii i floty Stanów Zjednoczonych.
Dysponuje też prawem łaski. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Może być jednak postawiony w stan oskarżenia i usunięty ze stanowiska, jeżeli w drodze procedury impeachment zostanie uznany winnym zdrady, korupcji lub innego ciężkiego naruszenia przepisów prawa.
Kadencja prezydencka trwa 4 lata (nie może być wybrany więcej niż 2 razy). Kandydat na ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać w kraju nie mniej niż 14 lat. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a dopiero ci na kandydatów na prezydenta. Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem Jego uprawnienia są bardzo małe. W razie usunięcia prezydenta ze stanowiska, jego śmierci lub rezygnacji, wiceprezydent przejmuje jego funkcje.
Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres: Izba Reprezentantów i Senat. Senat - wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu). Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Wybrana może zostać osoba, która ukończyła 30 lat, jest co najmniej 9 lat obywatelem Stanów Zjednoczonych i zamieszkuje w dniu wyborów w tym stanie, w którym jest wybierana. Do kompetencji Senatu należy: ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych, zatwierdzanie wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych, orzekanie o zasadności impeachmentu, wybieranie wiceprezydenta, gdy kandydaci nie zdobyli większości głosów elektorskich.
Ważną rolę w systemie politycznym USA pełni Sąd Najwyższy, który jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa. Jego przewodniczący i członkowie powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Sąd Najwyższy stoi na straży konstytucyjności działań władzy wykonawczej i ustawodawczej bądź w zgodności ustaw z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią instancją apelacyjną.
Stanowy aparat państwowy ma całkowitą autonomię. Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny. Władzę wykonawczą sprawuje wybierany (na okres 2-4 lat) gubernator. Organy ustawodawcze są we wszystkich stanach 2-izbowe (poza Nebraską). Obie izby wybierane są w głosowaniu powszechnym - niższej na 2 lata, wyższej na 4. Podstawową jednostką regionalną jest hrabstwo, w którym ważną rolę odgrywa szeryf, wybierany na 2-4 lata. Jest on naczelnikiem policji.
W Stanach Zjednoczonych jest system dwupartyjny (system partyjny). Od połowy XIX w. dominują dwie wielkie partie: Partia Demokratyczna i Partia Republikanów
Stany Zjednoczone. Partie polityczne. W Stanach Zjednoczonych istnieje w praktyce system dwupartyjny, który tworzą 2 najpotężniejsze partie: Partia Demokratyczna (Democratic Party), istniejąca od lat 20. XIX w., i Partia Republikańska (Republican Party) — 1854. Obie gł. partie nie reprezentują zdecydowanie określonych ideologii politycznych, są pozbawione jednolitego programu i zinstytucjonalizowanych struktur. Swoje działania podporządkowują wymogom walki wyborczej i zapewnieniu sukcesu wyborczego reprezentowanym przez nie elitom. Najwyższą instancją w obu partiach jest, zwoływana co 4 lata, konwencja krajowa. Jej podstawowym zadaniem jest wyłonienie kandydata na urząd prezydenta i wiceprezydenta oraz uchwalenie programu wyborczego. Najwyższym szczeblem struktury organizacyjnej jest komitet krajowy, składający się z przedstawicieli poszczególnych stanów. Za przywódcę partii jest uznawany prezydent lub kandydat na prezydenta. Zasadniczym ogniwem w strukturze obu partii jest organizacja stanowa, której zadaniem jest obsadzanie stanowisk we władzach danego stanu, zwłaszcza stanowiska gubernatora. Nie istnieje pojęcie członkostwa danej partii — za członków uznawani są ci, którzy zarejestrują się w poczet członków partii bądź sami się za takich uważają. Za najważniejszą metodę wyłaniania kandydatów przez partie polityczne uznaje się prawybory, które umożliwiają udział w procesie nominacyjnym; zakończenie tego procesu oznacza początek kampanii wyborczej.
Ukraina - 24 sierpnia 1991 r. Ukraina odzyskała niepodległość jako republika. W czerwcu 1996 r. została uchwalona konstytucja, zgodnie z którą władzę wykonawczą pełni prezydent (obecnie Wiktor Juszczenko) powoływany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych. Organem władzy wykonawczej jest także rząd na czele z premierem (tzw. Gabinet Ministrów). Na wniosek prezydenta, przez parlament Ukrainy - Rada Najwyższa Ukrainy, jest powoływany premier (obecnie Wiktor Janukowycz). Konstytucja określa odpowiedzialność premiera przed prezydentem. Parlament Ukrainy jest jednoizbowy i liczy 450 deputowanych.
Norwegia. Ustrój polityczny. Zgodnie z konstytucją z 1814 (wielokrotnie nowelizowaną) Norwegia jest dziedziczną monarchią konstytucyjną Głową państwa jest król (królowa). Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego parlamentu, Stortingu, wyłanianego w wyborach powszechnych, bezpośrednich i równych, wg systemu proporcjonalnego, w głosowaniu tajnym, na 4-letnią kadencję. Storting liczy 165 deputowanych i nie może być rozwiązany przed upływem kadencji. Na 1. sesji Storting dzieli się (na cały czas kadencji) na 2 części: Lagting (1/4 składu Stortingu) i Odelsting (3/4); nie mają one charakteru izb parlamentarnych; obradują osobno w toku prac ustawodawczych, w innych kwestiach (także przy niezgodności stanowisk Lagtingu i Odelstingu wobec projektu ustawy) decyzje zapadają na posiedzeniach plenarnych Stortingu. Monarcha dysponuje prawem weta zawieszającego wobec ustaw przyjętych przez parlament (prawo to nie obejmuje uchwał budżetowych). Storting powołuje ombudsmana ds. kontroli administracji. Władzę wykonawczą konstytucja powierza królowi; faktycznie władzę tę sprawuje rząd (zw. Radą Państwa), składający się z premiera (z tytułem min. stanu) i ministrów (radców stanu), powoływany i odwoływany przez króla, który może przewodniczyć obradom rządu. Wymiar sprawiedliwości należy do niezawisłych sądów: I i II instancji oraz Sądu Najwyższego, który pełni też funkcję trybunału konstytucyjnego.
Japonia. Ustrój polityczny. Japonia, zgodnie z. konstytucją z 1946 (weszła w życie 1947), jest dziedziczną monarchią konstytucyjną. Cesarz (tennō) stanowi „symbol państwa i jedności narodu”, nie kieruje państwem, pełni funkcje ceremonialno-reprezentacyjne, mianuje premiera (desygnowanego przez parlament) i prezesa Sądu Najwyższego (desygnowanego przez rząd).Najwyższym organem ustawodawczym jest 2-izbowy parlament. W skład Izby Reprezentantów (Shūgiin, izba niższa) wchodzi 480 deputowanych wybieranych co 4 lata w systemie mieszanym: 300 — w głosowaniu bezpośrednim w 1-mandatowych okręgach wyborczych, pozostałych 180 — w systemie proporcjonalnym w 11 wielomandatowych okręgach regionalnych. Spośród 252 członków Izby Radców (Sangiin, izba wyższa) 152 osoby są wybierane w systemie większościowym w 47 okręgach wyborczych (prefekturach), a pozostałe 100 — w systemie proporcjonalnym w ogólnokrajowym okręgu wyborczym. Kadencja w izbie wyższej trwa 6 lat, wymiana połowy składu odbywa się co 3 lata. Izba niższa ma szersze uprawnienia od izby wyższej w zakresie władzy ustawodawczej oraz kontroli rządu i administracji.Władza wykonawcza należy do gabinetu składającego się z premiera i ministrów. Powoływany przez parlament premier, który sam musi być członkiem parlamentu, mianuje i odwołuje ministrów (przynajmniej 1/2 ich składu musi być powoływana spośród członków parlamentu). Władzę sądowniczą sprawuje Sąd Najwyższy, 8 sądów wyższych, sądy okręgowe oraz rodzinne. W Japonii nie istnieje instytucja trybunału konstytucyjnego.
Japonia. Partie polityczne. W życiu politycznym Japonii dominuje konserwatywna Partia Liberalno-Demokratyczna (Jiyū Minshutō) założona 1955. Istotną rolę w parlamencie odgrywają także liberalna Demokratyczna Partia Japonii (Minshutō) założona 1998, i buddystyczna Nowa Partia Kommeito (Shin Kōmeitō) — 1998. Mniejsze znaczenia mają partie socjaldemokratyczna i komunistyczna.
Hiszpania. Ustrój polityczny. Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Obowiązuje konstytucja z 1978. Głową państwa jest król, symbol jedności i trwałości państwa oraz jego najwyższym reprezentantem. Osoba króla jest nietykalna, nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności. Jego akty urzędowe wymagają kontrasygnaty. Król powołuje premiera, członków rządu, jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, rozwiązuje parlament, sankcjonuje ustawy, korzysta z prawa łaski. Faktyczna pozycja obecnego króla w systemie politycznym wynika z jego wielkiego osobistego autorytetu, związanego z rolą, jaką odegrał w przechodzeniu do demokracji parlamentarnej w Hiszpanii.Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament, Kortezy Generalne, złożony z Kongresu Deputowanych i Senatu, o kadencji 4-letniej. Wybory do 350-osobowy Kongres są powszechne, bezpośrednie, równe i proporcjonalne, z głosowaniem tajnym. Senat jest izbą reprezentacji terytorialnej; 208 senatorów pochodzi z wyborów powszechnych, większościowych, wg zasady równej reprezentacji wszystkich prowincji, ponadto 50 senatorów jest wybieranych przez zgromadzenia ustawodawcze regionów autonomicznych. Władza wykonawcza należy do rządu. Premiera, o dominującej pozycji w rządzie, powołuje król za zgodą Kongresu Deputowanych. Rząd musi mieć zaufanie Kongresu. Dla zapobieżenia częstym i długotrwałym kryzysom rządowym konstytucja przyjęła, tak jak w Polsce, procedurę tzw. konstruktywnego wotum nieufności.Wymiar sprawiedliwości należy do niezawisłych sądów. Najwyższą instancją sądownictwa jest Trybunał Najwyższy. Organem kierowniczym sądownictwa jest powoływana przez króla 21-osobowa Rada Główna Władzy Sądowej, pod przewodnictwem prezesa Trybunału Najwyższego. Zgodności prawa z konstytucją strzeże Trybunał Konstytucyjny. Nad poszanowaniem praw obywatelskich czuwa wysoki komisarz parlamentu, obrońca ludu (ombudsman).Hiszpania jest państwem unitarnym, zdecentralizowanym. Dzieli się na 17 regionów autonomicznych, które obejmują jedną lub kilka prowincji. Każdy region ma własny statut (konstytucję), 1-izbowe zgromadzenie ustawodawcze (parlament), a także organy wykonawcze: przewodniczącego i rząd. Stosunki między regionalnymi rządami i parlamentami są uregulowane wg zasad systemu parlamentarno-gabinetowego. Niezależnie od autonomii regionalnej istnieje system samorządu terytorialnego (w gminach i prowincjach).
Hiszpania. Partie polityczne. W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny; oprócz partii ogólnopaństwowych działają też partie regionalne. Głównymi partiami są: centroprawicowa, konserwatywna Partia Ludowa (PP, Partido Popular), założona 1989, i socjaldemokratyczna Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE, Partido Socialista Obrero Español) — 1879, a także Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE, Partido Comunista de España) — 1921, od 1986 działająca w koalicji Zjednoczonej Lewicy (IU, Izquierda Unida). Do najważniejszych regionalnych ugrupowań politycznych należą: katalońska centroprawicowa koalicja Konwergencja i Unia (CiU, Convergencia i Unió) założona 1979 i Baskijska Partia Narodowa (EAJ, Euzko Alderdi Jeltzalea, Partido Nacionalista Vasco) — 1895.
Portugalia. Ustrój polityczny. Zgodnie z konstytucją z 1976 (wielokrotnie nowelizowana) Portugalia jest republiką. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych i bezpośrednich (nie może kandydować na 3. kadencję z rzędu). Ma on realne kompetencje jako strażnik systemu ustrojowego państwa. Władzę ustawodawczą sprawuje 1-izbowy parlament, Zgromadzenie Republiki (230 członków), wyłaniany w wyborach powszechnych, bezpośrednich i równych, wg systemu proporcjonalnego, w głosowaniu tajnym, na 4-letnią kadencję. Do jego kompetencji należy przede wszystkim uchwalanie ustaw, statutów regionów i budżetu Portugalii oraz kontrola działalności rządu i administracji. Władza wykonawcza należy do rządu. Prezydent — uwzględniając wynik wyborów do parlamentu — powołuje premiera, a na jego wniosek — ministrów. Wymiar sprawiedliwości sprawują niezawisłe sądy (m.in.: Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, Najwyższy Trybunał Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny). Azory i Madera są regionami autonomicznymi; każdy z nich ma własny statut i organa władzy (zgromadzenie ustawodawcze i rząd o kompetencjach wewnętrznych). Reprezentantem państwa w regionie jest minister republiki, powoływany przez prezydenta.
Portugalia. Partie polityczne. Po 1974 w Portugalii powstał stabilny system wielopartyjny, w którym dużą przewagę uzyskały 2 partie: socjaldemokratyczna Partia Socjalistyczna (Partido Socialista) założona 1973, i liberalna Partia Socjaldemokratyczna (Partido Social Democrata) — 1974. Partiami o mniejszym poparciu społ., ale stale obecnymi w parlamencie, są: chadecka Partia Ludowa (Partido Popular) założona 1974; oraz marksistowska Portugalska Partia Komunistyczna (Partido Comunista Português) — 1921, która od 1987 uczestniczy w wyborach w ramach Zjednoczonej Koalicji Demokratycznej.
Węgry. Ustrój polityczny. Obowiązuje konstytucja z 1949, zmieniona 1989. Głową republiki jest prezydent, wybierany na 5 lat (z prawem jednej reelekcji) przez Zgromadzenie Narodowe. Jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, przysługuje mu prawo inicjatywy ustawodawczej oraz weta ustawodawczego. Władzę ustawodawczą pełni 1-izbowe Zgromadzenie Nar. (386 posłów), wybierane na 4 lata w wyborach powszechnych wg ordynacji mieszanej (proporcjonalno-większościowej). Władza wykonawcza należy do rządu z premierem (jego kandydaturę przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu prezydent) na czele. Wymiar sprawiedliwości sprawują niezawisłe: Sąd Najwyższy, Sąd Stołeczny, sądy wojewódzkie i miejscowe.
Węgry. Partie polityczne. W życiu politycznym Węgier największe znaczenie mają: Węgierska Partia Socjalistyczna (Magyar Szocialista Párt) założona 1989, liberalny Związek Wolnych Demokratów (Szabad Demokraták Szövetsége) — 1988, konserwatywno-liberalny Związek Młodych Demokratów-Węgierski Związek Obywatelski (Magyar Polgári Szövetség—FIDESZ) — 1988, chadeckie Węgierskie Forum Demokratyczne (Magyar Demokrata Fórum) — 1987.