PRACA KONTROLNA
TEMAT: Uzasadnij opinię o przydatności
romantycznych postaw dzisiaj
Romantyzm, jak każdy prąd literacki, kształtował się i rozwijał pod wpływem warunków społecznych i politycznych swej epoki.
Dzieje Europy od końca XVIII wieku do połowy XIX w. wypełnione są walkami rewolucyjnymi i narodowowyzwoleńczymi. Rozpoczyna je Wielka Rewolucja Francuska w roku 1789, która zniosła we Francji monarchię absolutną i feudalne przywileje szlachty, zrównała wobec prawa wszystkich obywateli bez względu na pochodzenie. „Ludzie rodzą się wolni i równi wobec prawa” - głosiła Deklaracja praw człowieka i obywatela, uchwalona w roku 1789 przez rewolucyjny parlament francuski.
Hasła rewolucji francuskiej: „Wolność, równość, braterstwo”, dzięki wojnom napoleońskim rozeszły się szybko po całej Europie.
Wszystkie te ruchy, zarówno wolnościowe, narodowowyzwoleńcze, jak i społeczne, doszły do najwyższego natężenia w roku 1848, zwanym Wiosną Ludów. Płomień rewolucji ogarnął wtedy całą Europę. W stolicach wielu państw europejskich wyrosły barykady, na których walczyli również Polacy, obdarzani wówczas zaszczytnym mianem „rycerzy wolności”.
Wiosna Ludów skończyła się wprawdzie klęską ruchów rewolucyjnych i narodowowyzwoleńczych, lecz triumf reakcyjnych władców nie trwał długo. Musieli oni, jedni wcześniej, drudzy później, zgodzić się na reformy polityczne i społeczne, które doprowadziły do zwycięstwa demokratyzmu w Europie oraz do całkowitego lub częściowego odzyskania niepodległości przez niektóre narody uciemiężone.
Wszystkie te procesy społeczne i polityczne znalazły odbicie ideowe w literaturze europejskiej. Pod ich wpływem kształtował się nowy prąd literacki, zwany romantyzmem.
Romantyzm pojawił się najpierw na zachodzie Europy: w Anglii, Niemczech i Francji, a później w Rosji i Polsce. Jako datę narodzin romantyzmu zachodnioeuropejskiego przyjmujemy ostatnie dziesięciolecie wieku XVIII, narodzin romantyzmu rosyjskiego i polskiego - przełom drugiego i trzeciego dziesięciolecia wieku XIX.
Literatura romantyczna była wyrazem buntu ideowego przeciwko ówczesnym stosunkom politycznym i społecznym oraz protestem przeciwko racjonalizmowi i klasycyzmowi wieku Oświecenia.
Twórcy romantyczni występowali w obronie wolności człowieka, domagając się dla każdego całkowitej swobody i niezależności. W utworach swoich ukazywali postacie nieprzeciętne, o bogatej i złożonej psychice, odróżniające się od otoczenia i toczące z tym otoczeniem walkę o prawo do osobistego szczęścia, niezależności i samodzielnego działania.
Romantycy przeciwstawiali się również racjonalistycznemu kultowi[1] rozumu, jednostronnej tendencji podporządkowania rozumowi całego życia człowieka i zepchnięcia na daleki plan uczucia i fantazji. Głosili niezależność, a nawet wyższość uczucia nad rozumem. Uważali, że za pomocą samego rozumu nie można poznać istoty człowieka i świata, że lepiej i pełniej dokona się tego za pomocą uczucia wyobraźni i intuicji. Dlatego też w swych utworach opisywali przede wszystkim uczucia przedstawianych postaci. Wyrażali także własne uczucia oraz własne myśli, pragnienia i poglądy, zarówno etyczne, jak społeczne i polityczne. Takie szerokie ujmowanie duchowych przeżyć człowieka przez romantyków wynikało z ich przeświadczenia, że świat ducha jest bogatszy i ważniejszy od świata materialnego.
W utworach swych występowali romantycy w obronie wolności własnego narodu i wolności innych narodów. Zwalczali wszelką przemoc i tyranię[2], sławili bohaterów poświęcających życie za wolność.
Przeniknięci gorącym uczuciem miłości ojczyzny, opiewali wielkość i piękno ojczystego kraju oraz wolnościowe dążenia narodu i jego walkę o wolność.
Bogatym źródłem dla ich twórczości stała się przeszłość narodowa, zwłaszcza z czasów Średniowiecza. Przyczyny tego zainteresowania się przeszłością były różne. Między innymi szukać ich należy w powszechnym wówczas w Europie wzmożeniu się uczuć narodowych, w niechęci, a nieraz i pogardzie dla współczesnej rzeczywistości, w tęsknocie za czymś innym, odmiennym od współczesnego świata. Łączyło się to często z idealizacją czasów i ludzi Średniowiecza, średniowiecznego rycerstwa, wśród którego romantycy dostrzegali wielkich bohaterów, walczących niezłomnie o urzeczywistnienie swych ideałów.
W przedstawianiu przeszłości romantycy starali się być w zgodzie z prawdą historyczną. Z zamiłowaniem odtwarzali życie, zwyczaje i stroje ludzi dawnych czasów.
Ze wzrostem uczuć narodowych i zainteresowania się przeszłością wiązał się u romantyków również wzrost zainteresowania się ludem, jego życiem, poezją, podaniami i wierzeniami. Dla twórców romantycznych pojęcie ojczyzny rozciągało się na cały naród, a nie tylko na warstwy wyższe. Co więcej, lud, przywiązany do tradycji przodków, przechowujący odwieczne zwyczaje i podania, był według nich lepszym wyrazicielem ducha narodowego, aniżeli warstwy wyższe o kosmopolitycznej kulturze.
Urzekła ich poezja ludowa, tak bardzo odmienna od panującej literatury klasycznej. Dostrzegli, że w poezji ludowej decydującą rolę odgrywają uczucia i fantazja, prawda miesza się ze zmyśleniem, występują duchy i tajemnicze zjawy wymierzające sprawiedliwość, wydarzają się różne dziwne cuda. Zachwyceni świeżością i oryginalnością poezji ludowej, romantycy zaczęli ją naśladować, wprowadzając do swych utworów ludową fantastykę, baśniowość i tajemniczość, tak całkowicie obcą ich poprzednikom - poetom klasycznym.
Z biegiem czasu to zainteresowanie ludem pogłębiło się i przybrało inne formy. Ośrodkiem zainteresowania stała się teraz już nie fantastyka poezji ludowej, ale sam lud, jego życie, cierpienie i krzywda, co nadało literaturze romantycznej wyraźny charakter społeczny.
Romantycy odkryli także piękno natury. Poetów klasycznych interesował przede wszystkim człowiek, a natura była tylko tłem dla działalności człowieka, i to natura użytkowa i opanowana przez niego dla materialnych korzyści. Tymczasem romantycy zajęli wobec przyrody zupełnie inną postawę: nie użytkownika, lecz artysty podziwiającego bezinteresownie jej piękno. Dlatego też szukali natury pierwotnej, nie ujarzmionej przez człowieka, dzikiej i tajemniczej, niezwykłej i zadziwiającej swą potęgą. I taką ukazywali w swych utworach, czyniąc z niej nie tylko tło dla przeżyć człowieka, lecz także symbol jego stanów uczuciowych, a nieraz nawet żywą, uduchowioną, choć nieświadomą swego życia istotę. W utworach romantycznych zjawiły się więc dzikie puszcze, góry i morza, noce księżycowe, wschody i zachody słońca, mgły rozsnute nad ziemią, ruiny zamków. Wszystkie tajemnicze, owiane dziwnym czarem, urzekające niezwykłym pięknem.
Charakteryzując romantyzm europejski, musimy pamiętać, że nie był on wszędzie jednakowy. Obok cech wspólnych, które omówiliśmy, każda z literatur romantycznych miała cechy odrębne, związane ze stanem kultury i sytuacją polityczno-społeczną danego narodu.
Odrębność ta ujawniła się zwłaszcza w treści ideowej literatury. Ogólnie biorąc, w literaturze angielskiej i francuskiej dominowała idea walki z uciskiem kapitalistycznym, w literaturze niemieckiej rosyjskiej - walki z uciskiem feudalnym.
W literaturze krajów podbitych i pozbawionych niepodległości państwowej, jak np. Polski, wysuwała się na czoło idea walki narodowowyzwoleńczej.
Niejednolitość romantyzmu europejskiego wyrażała się również w wielkiej różnorodności poglądów polityczno-społecznych głoszonych przez poszczególnych twórców romantycznych. W każdym kraju obok poetów, którzy byli zwolennikami rewolucji społecznej, krytykowali ostro arystokrację i szlachtę, bronili żarliwie chłopstwa i proletariatu, występowali też poeci - zdecydowani wrogowie wszelkich ruchów rewolucyjnych, obrońcy arystokracji i szlachty, nie interesujący się w ogóle życiem i losem uciskanych i upośledzonych warstw społecznych.
Romantyzm był nie tylko prądem literackim. Oddziaływaniem swoim objął całe ówczesne życie umysłowe i kulturalne; przeniknął do filozofii i polityki, do malarstwa, rzeźby i muzyki, piętno swe wycisnął nawet na ubiorze i stylu życia. Wpływ jego jest tak trwały, że nawet dzisiaj ludzi, którzy w dążeniu do urzeczywistnienia swych ideałów nie liczą się z żadnymi trudnościami ani rzeczywistością, nazywa się romantykami, wielką, idealną miłość - miłością romantyczną, a urzekający swym pierwotnym pięknem krajobraz - krajobrazem romantycznym.
[1] Kult (z łac.) - uwielbienie.
[2] Tyrania (z grec.) - rządy okrutne, gwałcące wszelkie prawa, narzucające swą wolę za pomocą terroru i ucisku.