WODY PODZIEMNE
WODY PODZIEMNE - są jednym ze składników hydrosfery.
Hydrosfera to wodna powłoka ziemska czyli woda we wszystkich stanach skupienia.
WODY PODZIEMNE powstają w wyniku przesiąkania przez warstwy przepuszczalne i szczeliny uskoków tektonicznych w skorupie ziemskiej wód opadowych i powierzchniowych. Wody podziemne są jedną z postaci wody na ziemi . Inne to oceany, morza ,jeziora , rzeki ,źródła , woda w biosferze , woda w atmosferze - to postacie wody w stanie ciekłym , stały - lądolody ,lodowce górskie ,kryształki lodu w atmosferze i stan gazowy - woda w atmosferze.
RODZAJE WÓD PODZIEMNYCH w zależności od zalegania:
WODY ZASKÓRNE - warstwa wodonośna leżąca pod powierzchnią ziemi , znajdująca się pod bezpośrednim wpływem zmian atmosferycznych. Ich ilość jest uzależniona od wielkości opadów . Podlegają one wahaniom temperatur . Są zwykle silnie zanieczyszczone .
WODY GRUNTOWE - woda znajduje się w strefie nasyconej, lepiej przefiltrowane , podlegają tylko rocznym wahaniom temperatur. Występuje tu warstwa wodonośna -strefa nasycona wodą wypełniającą wodne przestrzenie i pory skał.
WODY GŁĘBINOWE - silnie zmineralizowane nie podlegają wahaniom temperatur
i parowaniu . Mogą samoczynnie wypływać na powierzchnię tworząc źródła (dolinne ,warstwowe , szczelinowe )
FORMY WYSTĘPOWANIA
WODY ARTEZYJSKIE - wody znajdujące się w niecce geologicznej, w warstwie wodonośnej pomiędzy dwiema warstwami nieprzepuszczalnymi. Wypływają pod naporem ciśnienia hydrostatycznego.
WODY KRASOWE - wody płynące w skałach wapiennych.
Wody podziemne przybierają różne formy . Jedną z nich jest źródło.
ŹRÓDŁO - to naturalny ,ześrodkowany w jednym miejscu wypływ wody podziemnie na powierzchnię terenu .
Możemy wyróżnić dwa rodzaje źródła:
ZSTĘPUJĄCE - których przyczyną jest siła ciężkości
WSTĘPUJĄCE których przyczyną wypływów jest ciśnienie hydrostatyczne.
Miejsce wypływu źródła zależy od rzeźby terenu i budowy geologicznej , a przede wszystkim od formy , jaką tworzy warstwa nieprzepuszczalna.
Inną formą wody podziemnej jest kros. Kros to inaczej działalność wody w skałach , węglowych , gipsowych ,wapiennych , halcytach , magnezytach ,dolomitach , marglach. WODY TERMALNE -to także jedna z wielu form wód podziemnych . Wody termalne to woda powyżej 1000 C. Są to cieplice , termy oraz gejzery - gorące źródła , obszarów wulkanicznych, w których woda samoczynnie wytryskuje w regularnych odstępach czasu.
Ostatnia forma wód podziemnych to wody mineralne , są to wody ,które zawierają ponad 0,1 g soli mineralnej na 1 litr , lub mniejsze ilości pierwiastków lub związków aktywnych leczniczo .
Rozróżnia się wodoro-węglanowe - chlorkowe - siarczanowe . Ze względu na skład chemiczny wyróżnia się :SOLANKI - zawierające sól kamienną i sole magnezu, szczawy - zaw. kwaśne węglany wapnia i sodu oraz związki żelaza.
Wody siarczane zaw. siarczki sodu i wapnia wody arsenowe i wody radoczynne.
RZEKA, naturalny ciek powstający z połączenia potoków lub wypływający z jeziora, źródła, mokradła (rzadziej), zasilany podziemnie i powierzchniowo wodą z opadów atmosferycznych w jego dorzeczu, mający ukształtowane koryto, płynący pod działaniem siły grawitacyjnej.
Rzeki tworzą się na ogół przy opadach rocznych powyżej: 200-250 mm w strefie klimatu umiarkowanego, 400-500 mm w strefie podzwrotnikowej, 700-1000 mm w strefie równikowej. Ze względu na ciągłość zasilania rzeki dzieli się na: stale płynące, tj. prowadzące wody przez cały rok, związane z obszarami, na których opady przewyższają parowanie; okresowe, prowadzące wody okresowo, ale regularnie, związane z obszarami, gdzie występują pory — sucha i deszczowa; epizodyczne, prowadzące wodę sporadycznie i nieregularnie, występujące na obszarach suchych, gdzie opady są niewielkie, a woda w korycie płynie rzadko i b. krótko.
W zależności od długości rzeki i wielkości jej dorzecza wydziela się rzeki: małe (dł. 100-200 km, pow. dorzecza 1-10 tys. km2), średnie (dł. 200-500 km, pow. dorzecza 10-100 tys. km2), duże (dł. 500-2500 km, pow. dorzecza 0,1-1 mln km 2), wielkie (dł. ponad 2500 km, pow. dorzecza ponad 1 mln km 2).
Ze względu na charakter środowiska fizycznogeogr. dorzecza oraz morfologię doliny rozróżnia się rzeki: górskie (wyżynne), o głębokich dolinach, wąskich korytach (często z progami i wodospadami) i dużym spadku; równinne (nizinne), o szerokich dolinach, krętych korytach (często dzielących się na odnogi) i niewielkim spadku; jeziorne, wypływające z jezior lub przepływające przez jeziora; bagienne, przepływające przez bagna lub odwadniające obszary bagienne; krasowe, zasilane wodami podziemnymi na obszarach krasowych (kras).
Przy średnich i niskich stanach wody rzeka płynie korytem, podczas wezbrań także terenem zalewowym (łożyskiem); koryto jest zazwyczaj wyraźnie wcięte w podłoże, w jego ukształtowaniu gł. rolę odgrywa nurt rzeczny; kształt koryta zależy od wielkości przepływu, ilości i jakości rumowiska rzecznego oraz materiału budującego dno i brzegi koryta. Wody rzeki wykonują pracę: erozyjną (żłobią koryto w głąb, np. powodując powstanie dolin o kształcie litery V (erozja denna) i wszerz, m.in. meandry), transportową (przenoszą znaczne ilości materiału wyerodowanego w łożysku rzeki głównej i jej dopływów oraz spłukiwanego ze zboczy doliny; rumowisko rzeczne), akumulacyjną (osadzają niesiony materiał na odcinkach, na których wskutek zmniejszania spadku rzeka płynie wolniej). Prędkość płynięcia wody w rzece (mierzona w m na sek.) zależy od nachylenia terenu (spadku rzeki), charakteru dna i brzegów oraz masy spływających wód.
Działalność wód powierzchniowych
Rzeki kształtują powierzchnię ziemi, wymywają glebę, kruszą skały nanoszą piasek, kamienie i głazy. Rzeki mogą zmieniać swój bieg. Omijają własne zakola, pozostawiając słodkowodne jeziora.
Rzeki gromadzą wodę w rozmaity sposób. Podstawowym jej dostawcą są źródła, - czyli miejsca, gdzie wody gruntowe wydostają się na powierzchnię ziemi. Strumienie źródlanej wody wzbogaconej deszczówką łączą się ze sobą i spływają do morza. Rzeki mają ogromny wpływ na kształtowanie krajobrazu. Przebywając określoną drogę od źródeł do morza nie zachowują się obojętnie wobec napotkanych rzeczy.
Płynąc w kierunku morza rzeki niszczą skały i drążą doliny. Przenoszą głazy, kamienie i inne materiały w odległe miejsca. Wprawdzie płynąca woda ma wielką siłę, jednak to kamienie i inna materia pochodząca z wietrzenia, zabierana przez wodę w trakcie jej podróży, w rzeczywistości niszczą podłoże. Woda porywa ze sobą materiał skalny z dna i z brzegów. Kamienie ocierają się o siebie i nawzajem ścierają. Silny prąd potrafi rozkruszyć nawet duże bloki skalne. Drobny materiał, taki jak piasek i muł, ma właściwości trące podobnie jak środki czystości używane w gospodarstwie domowym. Wraz z biegiem rzeki kawałki skał zmieniają się w małe gładkie kamyczki.
Rzeki różnią się między sobą w zależności od terytorium, po jakim płyną. Ich droga od źródła do morza jest bardzo urozmaicona.
Górny bieg rzeki
W pobliżu swoich źródeł rzeka płynie na znacznej wysokości nad poziomem morza i ma bardzo wartki bieg, dzięki czemu jej zdolność erozyjna jest największa. Woda wyrywa głazy i okruchy skalne. Duże bloki uderzając o siebie, stopniowo rozkruszają się na mniejsze kawałki, tworząc żwir, piasek i muł. Rzeka wciąż dość płytka. Jej dno pełne jest głazów. Płynąc po terenie górzystym rzeki są niewielkie a ich bieg jest przeważnie krótki jak np. w Norwegii czy w Andach, gdzie gwałtownie spadają ku wybrzeżom Ameryki Południowej. „Młoda” rzeka górska płynie tak szybko, że tylko niewiele roślin jest w stanie zakorzenić się w jej korycie. Ryby tu także nie znajdują sobie sprzyjającego środowiska. Woda jest czysta i zimna a na dnie spoczywają setki kamieni oraz głazów. Górskie rzeki wiją się wśród stromych wąwozów i dolin, tworząc niezwykle malowniczy krajobraz.
W górnym biegu rzeki występuje zjawisko erozji wgłębnej, która szybciej postępuje w skałach luźnych, miękkich niż w litych, twardych. Skały odporne na erozję tworzą progi w dnie, a na rzece bystrza lub wodospady. Rzeka dążąc do wyrównania spadku pokonuje progi również drogą erozji wstecznej. Erozja wsteczna prowadzi do cofania się progu wodospadu. Spadając z dużą energią woda podcina próg u podstawy, a kruszejąca powyżej podcięta skała odrywa się i powoduje cofanie się progu.
Niesiony przez rzekę materiał osadzany jest w miarę zmniejszenia się jej spadku - najpierw grubszy, a dalej coraz drobniejszy. Jeżeli spadek rzeki maleje gwałtownie, wtedy rzeka przeciążona niesionym rumowiskiem zrzuca jednocześnie gruby i drobny materiał. Podobny jest efekt, gdy szybko opadną wody powodziowe. Górskie rzeki uchodząc do rzek o mniejszym spadku często tworzą ze zrzucanego materiału stożki napływowe. W górskich odcinkach rzek ze względu na duże spadki i dużo ostrokrawędzistych okruchów w dnie rzeki procesy erozji przeważają nad akumulacją i rzeki przyczyniają się do silnego rozcięcia obszarów i urozmaicenia ich rzeźby.
Środkowy bieg rzeki
W środkowym biegu, rzeka staje się dojrzała. Teraz płynie po łagodnym terenie, zwalnia tempo, pojawiają się ryby i rośliny. Występuje zjawisko erozji bocznej. Rzeka płynie zakolami przerzucając nurt z jednego brzegu na drugi. Jednocześnie następuje wypełnianie części koryta osadami. Koryto pokrywa muł i głęboki żwir. Rzeka wije się leniwie zataczając szerokie łuki. Niesie coraz więcej wody, którą gromadzi z opadów i dopływających strumieni.
Dolny bieg rzeki
W swoim dolnym biegu, na płaskich nizinach, „stara” już rzeka płynie jeszcze wolniej. Brzegi są bardzo niskie i jeśli topniejące śniegi lub obfite opady deszczu podwyższą poziom wód rzeka łatwo występuje z brzegów i zalewa otaczające ją obszary, tzw. Równie zalewowe. Przy dużej ilości wody, lecz bardzo małym spadku rzeka przede wszystkim osadza niesiony materiał, który zrzuca w całości przy ujściu. Gdy zbiornik wodny, do którego uchodzi rzeka jest płytki, a przy jego brzegach nie występują silne prądy ani pływy, wtedy materiał rzeczny osadza się przy brzegu. Nadbudowuje dno zbiornika, niekiedy aż do powierzchni wody - wtedy rzeka wydłuża swój bieg, rozdziela się na szereg ramion i rozbudowuje nadwodną część swoich osadów. Powstaje stożek napływowy nazywany deltą. Rzeki wynoszą ogromne ilości materiału, i delty osiągają znaczne rozmiary np. Amazonki obejmuje powierzchnię 100 tyś.km², Gangesu 86 tyś.km², Missisipi 32 tyś.km², Wisły 1,6 tyś.km².
Natomiast w strefach pływów, powstają ujścia lejkowate - estuaria, gdyż wdzierająca się fala przypływu niszczy brzegi. Lejkowate ujścia powstają również, gdy rzeki kończą swój bieg w głębokim morzu.Rozcięte dawne dno rzeki tworzy terasę wznoszącą się niekiedy wiele metrów ponad nowe dno.