ZBIGNIEW JAROSIŃSKI, FUTURYZM, W: SŁOWNIK LITERATURY PL XX W., RED. A BRODZKA I IN., WROCŁAW 1992, S. 312-321.
idea futuryzmu rozbłysła w PL po odzyskaniu niepodległości:
1. nowa sytuacja społeczna życia wolnego od więzów zaborczych
2. sprzyjające warunki do artystycznego nowatorstwa, odwagi, usiłowań podjęcia wyzwań rzuconych przez współczesną kulturę europejską
krytyka (zwł. gazetowa) pojęciu temu nadawała sens szerokim, mało precyzyjny. Stosowała je do poezji z widoczną artystyczną śmiałością + aprobatą cywilizacyjnej współczesności
był na początku hasłem poezji świadomie nowatorskiej
w Europie minął już szturmowy okres futuryzmu
F.T. Marinetti ogłosił Akt założycielski i manifest futuryzmu (1909)
kolejne manifesty włoskie dopowiedziały jego artystyczne żądania
„słowa na wolności” - poezja, która wyzwolić się powinna z rygorów składni
1912 - futuryzm pojawił się w Rosji
1. „ego-futuryści” - sprzeciw wobec konwencji tradycyjnej skłaniał się ku wyzwalającym postawom dandysowskim
2. „kubo-futuryści” - szukali nowych założeń poezji (j. zaumny - pozarozumowy)
w latach przedwojennych - wzorce futurystycznego działania na arenie publicznej, ekscentryczne, agresywne, nastawione na zyskanie rozgłosu
powstanie in. dążeń o awangardowym obliczu
ok. 1913 - „kubizm poetycki”
1915, Zurych - dadaizm - najbardziej radykalnie kwestionujący tradycyjne estetyczne i społeczne podstawy sztuki
futuryzm PL czerpał inspiracje z tych dążeń
byliśmy spóźnieni, ale i in. państwa Europy wsch. (Czechy, Węgry, Łotwa, Chorwacja, Serbia) - narodziny ruchów po Wlkiej Wojnie - polityczna odnowa życia narodowego
dopiero po I wojnie zawiązał się prawdziwie międzynarodowy obieg wydawnictw i idei nowatorskich
W-wa: futuryzm zainaugurowali Anatol Stern, Aleksander Watt: w II 1919 wystąpili z pierwszym Wieczorem podtropikalnym urządzonym przez białych Murzynów - recytacje przeplatały się ze skandalizującymi sztubackimi żartami
koniec 1920 - wyd. kolorowy almanach „Gga”:
manifest Prymitywiści do narodów świata i PL
cykle wierszy: obraza tradycji, dobrego smaku
Kraków - powstało II ugrupowanie: klub futurystów „Katarynka”
Tytus Czyżewski (poeta, malarz formista), Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec
urządzali „poezokoncerty” (zwł. na UJ)
początek 1921 - połączenie obu grup:
w W-wie, Krakowie, Łodzi, Lwowie i in. organizowali wieczory, poranki, bale (ok.30-40 w ciągu 3 lat)
zaskakujące ekstrawagancje poprzedzone hałaśliwą reklamą
wygłaszali na tych imprezach prelekcje o współczesnych dążeniach w sztuce i własne przekłady nowej poezji francuskiej, rosyjskiej
zdobyli do recytacji znanych aktorów, do dekoracji i plakatów - plastyków
pisały o nich gazety jako o aktualnej ciekawostce
budzili irytację felietonistów i coraz większe zniecierpliwienie władz administracyjnych, policyjnych (zakazy występów, konfiskata wydawnictw)
VI 1921 - wyd. Jednodniówki futurystów, wypełnionej manifestami „do narodu PL w sprawie”:
„natychmiastowej futuryzacji życia”
„krytyki artystycznej” (jest niepotrzebna)
ortografii fonetycznej
niepodpisane, ale autor = Jasieński
X 1921 - Nóż w brzuchu - przede wszystkim wiersze (najbardziej obyczajowo zuchwałe)
wieczory futurystyczne = środek kolportażu poezji
E. Balcerzan: dominującym stylem futurystycznego działania była „strategia skandalu”