Zakończenie

Rozwój stosunków między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w pierwszych latach Polski Ludowej opierał się na niezmienności fundamentalnych zasad, które legły u podstaw polityki wyznaniowej państwa. Zmieniły się warunki wewnętrzne i zewnętrzne, w których wypadało realizować politykę wyznaniową, lecz generalne kierunki tej polityki zostały niezmienne przez cały okres Polski Ludowej. Kościół po zakończeniu drugiej wojny światowej uwzględnił nowe realia społeczne i państwowe, stworzone nieuchronnymi procesami rozwoju socjalizmu. Zasady współżycia Kościoła i państwa oraz ludzi wierzących i niewierzących, przyjęte u zarania władzy ludowej w Polsce nie ulegały ewolucji w przeciwieństwie do stanowiska Kościoła w odniesieniu do tych kwestii. Hierarchia katolicka w Polsce dwukrotnie odegrała prekursorską rolę w Kościele, decydując się na zawarcie porozumienia w 1950 roku i uzupełnienia tegoż aktu w roku 1956. I jakkolwiek te dwa dokumenty z lat pięćdziesiątych nie we wszystkim były realizowane w ówczesnym czasie to niewątpliwie świadczą o dążeniu władzy duchowej i świeckiej do ułożenia pozytywnych między sobą relacji. Mimo różnic w sferze światopoglądowej stosunki między państwem a Kościołem w latach 1944-1956 nie zawsze musiały prowadzić do konfrontacji, choć i takie występowały w tym okresie; jednak mimo wielu spornych kwestii i różnic można było zespalać wysiłki w działalności przynoszącej wspólne dobro wszystkim obywatelom Polski Ludowej, niezależnie od ich stosunku do religii.

---