Spólki cywilne

• 1 stycznia 2001 roku spółki cywilne straciły podmiotowość prawną. Mogą jednak zawierać umowy, mogą pozywać i być pozywane.

• Nie posiadają własnego majątku - wkłady wniesione przez wspólników, własność nieruchomości i innych praw majątkowych nabywanych przez wspólników stanowią majątek wspólny wspólników. Spółka cywilna nie jest zatem przedsiębiorstwem.

• Za zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie zarówno majątkiem spółki, jak i majątkiem indywidualnym.

• ZALETY

• Łatwo założyć i łatwo prowadzić (Umowa spółki cywilnej nie wymaga nawet formy pisemnej)

• Niskie koszty rozpoczęcia i prowadzenia działalności, proste zasady księgowości,

• W prosty sposób można zrealizować coś razem z innymi (Często spółkę cywilna zakładają przyjaciele lub rodzeństwo, czyli osoby które mają do siebie duże zaufanie i dobrze czują się ze sobą.)

• Wszyscy pracują po równo (W spółce cywilnej każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzić jej sprawy, czyli za spółkę odpowiadają wszyscy równo).

• WADY

• Pełna i solidarna odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki czyli jeden za wszystkich, wszyscy za jednego. (Jeśli pojawią się długi i nie da się ich spłacić z majątku spółki, wspólnicy będą odpowiadać całym swoim majątkiem osobistym).

• odpowiedzialność solidarna nie można wyłączyć ani ograniczyć w umowie spółki,

• brak możliwości zaciągania zobowiązań i nabywania uprawnień przez spółkę

Spółka jawna

• To osobowa spółka handlowa - jest odpowiednikiem spółki cywilnej, tyle że jest wskazana dla działalności o większych rozmiarach (gdy przychody netto ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej co najmniej 400.000 EURO).

• Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru - nie wystarczy sporządzenie umowy.

• Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).

• Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia. Ten kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu przedsiębiorstwa przez tego przedsiębiorcę przed dniem utworzenia spółki.

Obowiązek ujawnienia w nazwie firmy nazwiska co najmniej jednego ze wspólników

Nowa ustawa z 1 stycznia 2001 roku szczegółowo określa, co powinna zawierać umowa spółki jawnej:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

3. przedmiot działalności spółki,

czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

ZALETY

• możliwość reprezentacji spółki przez każdego wspólnika, ale również możliwość wyłączenia w umowie wspólnika (bądź niektórych tylko wspólników) z reprezentacji,

• możliwość ujawnienia w nazwie firmy nazwiska jednego tylko wspólnika (np. Jan Kowalski i spółka),

• brak określonych wymagań kapitałowych (majątek spółki nie musi być duży),

• Łatwo założyć i łatwo prowadzić (Umowa spółki wymaga formy pisemnej, nie trzeba sporządzać aktu notarialnego)

• WADY

• odpowiedzialność całym majątkiem osobistym za zobowiązania firmy, jeżeli zobowiązania nie można zaspokoić z majątku firmy.

• Koszty założenia spółki: podatek od umowy spółki, wpis do rejestru przedsiębiorstw i jego ogłoszenie w Monitorze Polskim

• Wymóg prowadzenia pełnej księgowości

• Spółka partnerska

• jest nowym typem handlowej spółki osobowej wprowadzonym do systemu prawa z dniem 1 stycznia 2001 r. do Kodeksu spółek handlowych.

• Spółkę partnerską tworzą wspólnicy (partnerzy) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą.

• umowa wymaga formy aktu notarialnego,

• powstaje z chwilą wpisu do rejestru handlowego

• odpowiedzialność wspólników jest ograniczona tzn. partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności innych partnerów,

• działa pod własną firmą,

• pierwotnie musi się składać z co najmniej dwóch wspólników.

• niedopuszczalne jest tworzenie spółek partnerskich w innym celu niż wykonywanie wolnego zawodu, a także w celu wykonywania jakiejś działalności gospodarczej, np. produkcyjnej czy handlowej, obok wykonywania wolnego zawodu.

Partnerami w tej spółce mogą być wyłącznie osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów:

• adwokata,

• aptekarza,

• architekta,

• brokera ubezpieczeniowego,

• doradcy podatkowego, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego, biegłego rewidenta

• inżyniera budownictwa,

• księgowego,

• lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarza,

• notariusza,

• pielęgniarki, położnej,

• tłumacza przysięgłego oraz zawodów wymienionych w odrębnych ustawach.

• ZALETY

• Możliwość ograniczenia odpowiedzialności każdego wspólnika jedynie do jego własnych działań (wspólnicy spółki partnerskiej działają razem i dla wspólnego celu, ale każdy z nich ma możliwość ograniczenia swojej odpowiedzialności)

• Posiadanie firmy (nazwa spółki partnerskiej silnej ochronie)

• Możliwość łączenia pomysłów i kapitału wielu osób

• Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w wymiarze większym niż przewidziany dla spółki cywilnej

• WADY

• Założyć taką spółkę mogą tylko osoby wykonujące wolny zawód (koszty założenia spółki: akt notarialny, wpisu do rejestru handlowego i jego ogłoszenie w Monitorze Polskim)

• Wymóg prowadzenia pełnej księgowości (pełna księgowość)

• Trudność prowadzenia niektórych typów przedsiębiorstw (w tej formie można prowadzić działalność tylko związaną z wykonywaniem wolnego zawodu)

• Spółka komandytowa

• jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą.

• Za zobowiązania spółki wobec wierzycieli odpowiada co najmniej jeden wspólnik całym swoim majątkiem (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusz) jest ograniczona, odpowiada tylko do pewnej kwoty (sumy komandytowej).

• Komplementariusz zarządza spółką i podejmuje bieżące decyzje, podpisuje umowy w imieniu spółki. Jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest pełna.

• Komandytariusz jeśli zechce działać w imieniu spółki musi uzyskać zgodę swojego wspólnika w postaci pełnomocnictwa.

• ZALETY

• Możliwość ograniczenia odpowiedzialności niektórych wspólników (komandytariusze odpowiadają za zobowiązania spółki jedynie do wysokości sumy komandytowej).

• Posiadanie firmy (nazwa spółki komandytowej w myśl prawa to firma, która podlega silnej ochronie).

• Połączenie pracy jednego wspólnika z kapitałem drugiego. (Komandytariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki powyżej sumy komandytowej i mają znacznie mniejszy wpływ na działalność firmy niż komplemntariusze).

• WADY

• konieczność sporządzenia umowy w postaci aktu notarialnego.

• Koszty aktu notarialnego, wpisu do rejestru handlowego i jego ogłoszenia w Monitorze Polskim

• Pełna, solidarna choć subsydiarna odpowiedzialność niektórych wspólników za zobowiązania spółki

• Spółka komandytowo-akcyjna

• To spółka osobowa, mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.

• Akcjonariusz jest zobowiązany jedynie do działań określonych w statucie spółki. Jego nazwisko nie może być umieszczone w nazwie firmy

• Powstaje z chwilą wpisu do rejestru,

• Aktem, który reguluje wewnętrzne stosunki w spółce, jest statut, a nie umowa spółki (jak w przypadku pozostałych spółek osobowych). Statut spółki musi być sporządzony w formie aktu notarialnego

• Osoby podpisujące statut są założycielami spółki. Powinni go podpisać co najmniej wszyscy komplementariusze.

• Do założenia wymagany jest kapitał zakładowy w wysokości minimum 50 000 zł

• ZALETY

• Możliwość emitowania akcji i pozyskiwania tą drogą kapitału

• Możliwość ograniczenia odpowiedzialności niektórych wspólników (Wspólnicy pełniący rolę akcjonariuszy nie odpowiadają za zobowiązania spółki)

• Możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa w większym wymiarze (Skala działalności spółki komandytowo - akcyjnej nie jest ograniczona "ilościowo„).

• WADY

• Pełna odpowiedzialność niektórych wspólników za zobowiązania spółki

• Wysoki kapitał zakładowy (Do założenia wymagany jest kapitał zakładowy w wysokości minimum 50 000 zł.)

• Koszty założenia spółki: akt notarialny, wpis do rejestru handlowego i jego ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

• Wymóg prowadzenia pełnej księgowości

SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

• spółka prawa handlowego, obecnie regulowana przez Kodeks spółek handlowych.

• Określony umową związek podmiotów (wspólników), w którym odpowiadają oni wobec wierzycieli spółki tylko do wysokości imiennych udziałów w spółce, zapisanych w umowie spółki (wyjątkiem jest zadłużenie podatkowe).

• Do założenia wymagany jest kapitał w wysokości minimum 50 000 zł

• W jej imieniu działa zarząd, a nie wspólnicy. Przy zawieraniu umów między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.

Aby założyć taką spółkę trzeba dysponować kapitałem o wartości co najmniej 50 000 zł.

ZALETY

• możliwość pozyskania kapitału poprzez przyjęcie nowego wspólnika,

• możliwość pokrycia udziału w kapitale wkładem rzeczowym (maszyny, urządzenia, budynki).

• Ograniczona odpowiedzialność wspólników (Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają za zobowiązania spółki do wartości ich udziałów).

• Spółka posiada osobowość prawną

• Możliwość zaangażowania znacznego kapitału i prowadzenia przedsiębiorstw o dużych rozmiarach.

• WADY

• Koszty założenia spółki: akt notarialny, wpisu do rejestru handlowego i jego ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym

• Wysoki kapitał zakładowy i wysoka wartość udziału (Spółka z o.o. wymaga kapitału zakładowego w wysokości min. 50 000 zł.)

• Duża odpowiedzialność zarządu (Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, ale odpowiedzialność członków zarządu może być duża).

• Wymóg prowadzenia pełnej księgowości i badania sprawozdań (Spółka z o.o. wymaga prowadzenia księgowości w pełnym zakresie i badania sprawozdań finansowych).

• brak możliwości zawierania umów o pracę z członkami zarządu będącymi jednocześnie wspólnikami bez powołania pełnomocnika lub rady nadzorczej

• Spółka akcyjna

• jest formą działalności przeznaczoną dla średnich i dużych firm. Do jej założenia wymagany jest kapitał wynoszący minimalnie 500 000 zł.

• Spółka akcyjna kumuluje kapitały wielu osób lub firm, które za swoje wkłady obejmują akcje. Choć może ją założyć tylko jedna osoba, to jest ona przeznaczona do zebrania kapitału od wielu akcjonariuszy.

• W Polsce spółki akcyjne działają obecnie na podstawie kodeksu spółek handlowych.

• Kapitał akcyjny spółek akcyjnych podzielony jest na akcje. Akcje mogą być notowane (kupowane i sprzedawane) na giełdzie.

• Ma ona osobowość prawną, czyli jest wyodrębnionym organizacyjnie i majątkowo podmiotem prawa. Do jej założenia i prowadzenia zaleca się zatrudnianie profesjonalnej obsługi księgowej i prawnej.

• Akcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności osobistej za zobowiązania spółki, a ich obowiązki ograniczają się tylko do świadczeń oznaczonych w statucie.

• W spółce powołuje się organy takie jak: walne zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd, komisja rewizyjna.

• ZALETY

• Ograniczona odpowiedzialność (Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki).

• Osobowość prawna (W myśl prawa to spółka akcyjna jest podmiotem prawa).

• Status papieru wartościowego przyznany akcji (są papierami wartościowymi, które mogą podlegać obrotowi na giełdach).

• łatwe sprawdzenie wiarygodności spółki przez potencjalnych kontrahentów (jawność danych finansowych spółki)

• Możliwość zaangażowania znacznego kapitału (Można nie tylko w łatwy sposób zebrać kapitał zakładowy, ale także go podwyższyć w drodze nowych emisji akcji).

• Możliwość prowadzenia znacznych przedsiębiorstw (Prawie wszystkie rodzaje przedsiębiorstw można prowadzić w tej formie prawnej).

• WADY

• Wymóg prowadzenia pełnej księgowości i badania sprawozdań finansowych

• Konieczność zatrudniania specjalistycznej obsługi prawnej, finansowej i zarządczej

• Podwójne opodatkowanie dochodów (jako osoba prawna rozlicza się CITem (podatek dochodowy od osób prawnych) oraz dywidendy z jej opodatkowanego zysku obciążone są zryczałtowanym podatkiem w wysokości 15%).

• brak wpływu na działalność spółki przez mniejszych udziałowców

• Koszty założenia: akt notarialny, wpis do rejestru handlowego i jego ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

• Proces rejestracji jest trudny i czasochłonny (duże wymagania formalne dotyczące działalności spółki)

• Wysoki kapitał zakładowy (Spółka akcyjna wymaga kapitału zakładowego na poziomie przynajmniej 500 000 zł.)

• skomplikowany proces likwidacji

Rynek

Rodzaje konkurencji

Rynek - to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych między sprzedającymi - oferującymi towary i usługi a nabywcami - reprezentującymi potrzeby poparte określonymi funduszami nabywczymi.

Potoczna definicja:

Rynek - miejsce kupna i sprzedaży, ponieważ obejmuje całokształt warunków, w jakich dokonuje się wymiana towarów i usług.

Rynek można rozpatrywać z punktu widzenia jego cech tj.:

1. Zasięg geograficzny, czyli rynek lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy oraz światowy.

2. Przedmiot wymiany, czyli rynek dóbr i usług, rynek pieniężno-kredytowy, papierów wartościowych (kapitałowy) oraz rynek pracy

3. Ujęcie branżowe, czyli rynek poszczególnych towarów np. rynek mięsa, zboża, węgla itd.

Zakres kontroli, czyli rynek wolny i rynek regulowany

Rynek wolny - to taki, nad którym władze gospodarcze nie sprawują bezpośredniej kontroli. Sprzedawcy i nabywcy mają swobodę w określaniu ilości sprzedawanych i nabywanych dóbr oraz cen, po jakich dokonują wymiany.

Rynek regulowany - to taki, nad którym władze gospodarcze sprawują bezpośrednią kontrolę m. in. poprzez udzielanie uczestnikom wymiany licencji, ustalania obowiązujących cen minimalnych czy maksymalnych itd.

Mechanizm rynkowy

Podstawowe elementy rynku to: popyt, podaż i ceny, a zachodzące między nimi zależności przyczynowo-skutkowe nazywa się mechanizmem rynkowym lub popytowo-podażowo-cenowym.

Istotą tego mechanizmu jest to, że zależności popytowo-podażowe powstają za pośrednictwem cen między równoprawnymi podmiotami gospodarczymi, dążącymi do osiągania korzyści ekonomicznych poprzez dokonywanie dobrowolnych transakcji kupna i sprzedaży towarów i usług.

Konkurencja

To proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swoich interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości lub innych cech wpływających na decyzje zawarcia transakcji.

Konkurencja występuje zarówno między nabywcami, jak i między sprzedawcami. Nabywcy konkurują z innymi nabywcami o ograniczoną ilość dóbr znajdujących się na rynku, natomiast sprzedawcy konkurują z innymi sprzedawcami o pozyskanie konsumentów.

Konkurencja odbywa się w formie cenowej i pozacenowej.

• Konkurencja doskonała - nigdy nie występowała na rynku, to stan, w którym zarówno po stronie popytu jak i podaży jest bardzo dużo podmiotów, ale żaden z nich nie ma znaczącego wpływu na przebieg procesów gospodarczych.

• Konkurencja wolnorynkowa - zdobywanie nabywców na towary głównie poprzez obniżanie cen, a co za tym idzie obniżanie kosztów produkcji

• konkurencja niedoskonała - nie jest konkurencją cenową, opiera się na reklamie i promocji sprzedaży. Główną rolę odgrywa zróżnicowanie struktury asortymentowej wytwarzanych produktów. Jest coraz więcej odmian tych samych lub podobnych produktów i coraz pełniej są zaspokajane życzenia nawet drobnych nabywców. Dokonuje się ekspansja na rynek.

• Popyt

• Popyt - ilość towarów, którą mogą nabyć kupujący przy różnym poziomie cen, czyli jest to zapotrzebowanie, które znajduje potwierdzenie w możliwościach nabywczych.

• Popyt odzwierciedla odwrotną zależność między ceną dobra a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym okresie, przy założeniu, że wszystkie elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmian.

• Na popyt wpływają:

• Poziom cen danego dobra - zależność odwrotnie proporcjonalna tzn. im niższa cena tym wyższy popyt i na odwrót.

• Dochody nabywców - wyróżniamy:

• dochody nominalne (wyrażone w jednostkach pieniężnych i nie uwzględniają zmian poziomu cen)

• dochody realne (wyrażają to, co można nabyć za dochód nominalny przy istniejącym poziomie cen - im wyższe są dochody realne ludności tym wyższy popyt).

• Na popyt wpływają:

• Potrzeby, preferencje, gusty, moda, zależne od wieku, miejsca zamieszkania itp.

• Liczba i struktura ludności - zmiany liczby ludności oraz jej struktury w różnych przekrojach np. wg wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania powodują zmiany wielkości i struktury popytu.

• Oczekiwania dotyczących zmian cen i dochodów- nabywcy mogą wyprzedzać w czasie zakupy pewnych dóbr, przewidując znaczące podwyżki ich cen.

• Na popyt wpływają:

• komplementarność dóbr - tzw. wzajemne się uzupełnianie dóbr w procesie konsumpcji; oddzielnie nie można konsumować, np. wielkość popytu na benzynę zależy nie tylko od jego ceny, ale również w pewnym stopniu od cen samochodów, gdyż towary te nabywane są łącznie.

• substytucyjność dóbr - konsument zaspokajając swoje potrzeby może zastępować jedne dobra innymi, np. cena masła zależy nie tylko od ceny i dochodów ludności, ale również od ceny margaryny.

• Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość popytu jest cena danego dobra. Zależność popytu od ceny można przedstawić w postaci następującej funkcji:

• Q^D = f (P)

• gdzie:

• Q^D - wielkość popytu na dane dobro

• P - cena tego dobra

• 
  

• Krzywa popytu jest graficzną interpretacją prawa popytu. Powstaje przez zestawienie wielkości popytu z różnymi wielkościami ceny w danym okresie

• Krzywa popytu D₁ opada w prawo, jest więc malejącą funkcją ceny. Taki efekt wynika z efektu substytucyjnego i dochodowego zmiany ceny.

• Efekt substytucyjny - polega na tym, że zmiana ceny danego dobra zmienia relacje jego ceny do cen pozostałych dóbr, co powoduje substytucję, czyli dobra drożejące są zastępowane relatywnie taniejącymi. Zmiany cen określonego dobra wywołują zmiany popytu na dobro substytucyjne.

• Efekt dochodowy - polega na tym, że zmiana ceny wpływa na zmianę realnych dochodów. Jeżeli cena danego dobra wzrośnie, to nastąpi spadek realnych dochodów, konsumenci będą mogli kupować mniej tego dobra oraz innych dóbr i na odwrót

Elastyczność popytu

Ukazuje, jak reaguje popyt na zmianę czynnika, który go określa. Jest to relacja między tempem zmian popytu, a szybkością zmiany czynników wpływających na popyt.

Istnieją trzy odmiany elastyczności popytu:

• elastyczność cenowa,

• elastyczność dochodowa,

• elastyczność mieszana.

• Wartości w dochodowej elastyczności popytu przybierają wartości dodatnie, ponieważ popyt zazwyczaj rośnie, gdy rosną dochody nabywców:

• E_y = 0 - popyt sztywny względem dochodów nabywców (nie reaguje na dochody), np. sól, trumny.

• 0<E_y<1 - Niska elastyczność dochodowa. Dotyczy z reguły dóbr podstawowych. Popyt zmienia się wolniej niż zmieniają się dochody nabywców.

• E_y = 1 - wartość graniczna między popytem nisko a wysoce elastycznym, tempo zmian popytu jest równe tempu zmian dochodów nabywców.

• E_y>1 - wysoka elastyczność dochodowa popytu. Charakteryzuje dobra luksusowe (wyższego rzędu)

elastyczność mieszana - dotyczy relacji między zmianą popytu na jedno dobro („x”), a zmianą ceny innego dobra („Y”) i gdy X i Y pozostają w związku substytucyjnym lub komplementarnym. Jest swoistą zmianą elastyczności cenowej. Miarą elastyczności mieszanej jest współczynnik elastyczności mieszanej.

W przypadku dóbr substytucyjnych, gdy rośnie cena dobra Y to rośnie popyt na dobro X, wówczas współczynnik elastyczności mieszanej przyjmuje wartości dodatnie.

W przypadku dóbr komplementarnych zmiany ceny i popytu następują w przeciwnych kierunkach, czyli współczynnik ten przyjmuje wartości ujemne.

Podaż

Podaż - ilość towarów, która jest oferowana na rynku do sprzedania po danych cenach.

Podaż - odzwierciedla dodatnią zależność między ilością dobra, którą producenci skłonni są oferować w danym okresie, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegają zmianie.

Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest określana przez czynniki tj.:

• ceny danego dobra - wzrost ceny, przy niezmienności innych czynników, zachęca producentów do zwiększenia ilości dostarczanego dobra, ponieważ w ten sposób wzrosną ich zyski (i na odwrót).

Ceny czynników produkcji - określają poziom kosztów, a te z kolei przy danej cenie dobra wpływają na wielkość osiąganych zysków. Wyższe ceny czynników produkcji powodują wzrost kosztów wytwarzania i obniżenie zysku, co zmniejsza ilość dostarczanego dobra na rynek

• technologie - nowoczesne technologie umożliwiają wytwarzanie dóbr przy użyciu mniejszych nakładów czynników produkcji, co powoduje zmniejszenie kosztów wytwarzania i wzrost opłacalności produkcji. Pozwala to na osiągnięcie większej produkcji przy danych zasobach czynników produkcji i dostarczenie większej ilości danego dobra na rynek, często po niższej cenie.

• Cele działalności przedsiębiorstwa- głównym celem jest osiągniecie zysku, co zachęca do zwiększenia podaży.

• Oczekiwania dotyczące przyszłych cen - wpływają na decyzje produkcyjne wytwórców. Jeżeli przewiduje się, że cena dobra w przyszłości wzrośnie to producenci mogą ograniczyć lub wstrzymać produkcję.

• rzadkość czynników produkcji - na koszty produkcji składają się dostępność surowców, czynników produkcji. Rzadkość odbija się w cenie (jeżeli rzadkość jest duża, to cena też jest duża), a to wpływa na ograniczenie rozmiarów produkcji.

• uwarunkowania systemowo - instytucjonalne - uwarunkowania stworzone przez państwo m. in. polityka podatkowa państwa. Podatki wpływają na zyski przedsiębiorstwa. Wzrost podatków ogranicza produkcję, spadek natomiast stymuluje.

• Jednym z ważniejszych czynników określających wielkość podaży jest cena danego dobra. Zależność podaży od ceny można przedstawić w postaci następującej funkcji:

• Wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co jego cena. Wyższej cenie dobra odpowiada większa jego ilość dostarczana na rynek, natomiast mniejsza cena ogranicza wielkość podaży.

• Q^S = f (P)

• gdzie:

• Q^S - wielkość podaży na dane dobro

• P - cena tego dobra

• Jest to dodatnia zależność między zmianą cen produktów, a zmianą ilości oferowanych dóbr.

• Krzywa podaży - graficzna interpretacja prawa podaży

Wzrost ceny określonego dobra powoduje poprawę opłacalności jego produkcji, co zachęca producentów do odpowiedniego przestawienia produkcji i wytwarzania większej ilości tego dobra. W efekcie zwiększa się podaż.

Krzywa podaży S wznosi się w miarę przesuwania się w prawo, jest funkcją rosnąca ceny. Jej nachylenie może być różne.

Wielkość podaży odnosi się do szczególnego zestawienia ceny i ilości, jest wybranym punktem na krzywej podaży (punkty A-F). Zmiana wielkości sprzedaży odpowiada ruchowi po krzywej podaży od jednego punktu do drugiego i jest wynikiem zmiany ceny.

Równowaga rynku

Powstaje przez zestawienie na wspólnym wykresie krzywej popytu na dane dobro z krzywą podaży. Umożliwia ustalenie ilości dobra sprzedawanego i nabywanego na rynku oraz określa cenę równowagi rynkowej.

Cena ta jest stabilna do momentu, gdy zmienią się warunki po stronie popytu lub podaży, co spowoduje odpowiednie przesunięcia krzywych.

Jednocześnie zmniejszy się ilość zaoferowanego dobra - nastąpi przesunięcie po krzywej podaży S w dół od punktu S₂ do punktu E.

Obniżka ceny zachęci konsumentów do kupna - przesunięci po krzywej popytu D w dół od punktu D₁ do E

Tendencja do spadku cen będzie występować do momentu osiągnięcia punktu E przy cenie równowagi P_E, czyli gdy popyt zrówna się z podażą.

• Przy cenie P₂, wyższej od ceny równowagi, producenci są skłonni sprzedawać ilość Q₃, a konsumenci mogą nabyć ilość Q₂.

• Wystąpi więc nadwyżka podaży nad popytem, ponieważ cena jest zbyt wysoka, aby zrównoważyć ilość dostarczaną z ilością zapotrzebowania.

• Producenci chcąc sprzedać, musza obniżyć cenę.

• NIEDOBÓR

• Przy cenie P₁, niższej od ceny równowagi mamy odwrotna sytuację. Konsumenci chcą nabyć ilość Q₄, a producenci mogą sprzedawać ilość Q₁

• Wystąpi więc niedobór, ponieważ cena jest zbyt niska, aby zrównoważyć popyt z podażą.

• Konsumenci chcą nabywać większa ilość dobra, występującego w niedostatecznej ilości na rynku, będą skłonni zapłacić wyższą cenę, ale to ograniczy ich zamierzone pierwotne zakupy.

• Producenci będą podwyższać cenę.

• Nastąpi przesunięcie po krzywej popytu D w górę od punktu D₂ do E.

• Przy rosnącej cenie producenci mogą dostarczać większą ilość dobra - nastąpi przesunięci po krzywej podaży S w górę od punktu S₁ do punktu E.

• Tendencja do wzrostu cen będzie występować do momentu osiągnięcia punktu E przy cenie równowagi P_E, czyli gdy popyt zrówna się z podażą.

Czym jest ekonomia?

Według A. Marshalla

„Ekonomia polityczna czy ekonomika jest badaniem rodzaju ludzkiego w jego codziennym życiu gospodarczym, bada ona tę stronę działalności indywidualnej i społecznej, która jest najściślej związana z osiąganiem i użytkowaniem rzeczy materialnych, niezbędnych do dobrobytu”

Często używane określenie ekonomii:

Ekonomia jest nauką badającą jak ludzie radzą sobie z rzadkością, czyli brakiem nieograniczonej dostępności dóbr.

Wg E. Taylora:

„jest to nauka o tym, jak rozwiązać problem alokacji ograniczonych (rzadkich) zasobów w celu optymalnego zaspokojenia konkurujących ze sobą potrzeb”.

KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki, których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych. ZASOBY - to nagromadzenie różnych elementów (składników) niezbędnych w procesach produkcyjnych.

ZASOBY, czyli czynniki produkcji to praca, ziemia i kapitał. W nowoczesnym modelu jako osobny zasób wymienia się także przedsiębiorczość

ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty, ale i woda, zasoby mineralne, roślinność.

PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest większy.

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ jest również zasobem ludzkim. Jest to umiejętność organizacji czynników produkcji, zapewniających optymalne wytworzenie danego dobra.

Nowe ujęcie zasobów

Z punktu widzenia wzrostu i rozwoju gospodarczego współcześnie w każdej gospodarce należy wydzielić co najmniej pięć zasobów:

1. Zasoby ludzkie (zasoby pracy (czysta siła robocza) + kapitał ludzki + kapitał społeczny)

2. Zasoby kapitału fizycznego obejmujące kapitał rzeczowy (w tym pieniądze) oraz zasoby naturalne

3. Technologię

4. Kapitał ludzki

5. Kapitał społeczny

Kapitał społeczny- to indywidualne i instytucjonalne stosunki międzyludzkie. Tworzą go takie kategorie jak: zaufanie, normy postępowania obowiązujące w danym społeczeństwie oraz sieci łączności (powiązania)

Kapitał ludzki- to zakumulowany zasób wiedzy, kwalifikacji, umiejętności oraz gotowości zwiększania potencjału gospodarczego przez jego właścicieli. To ekonomiczny potencjał produktywności społeczeństwa, który reprezentują wykształceni i zdolni do uczenia się osobnicy.

Kapitał strukturalny- obejmuje: sprzęt komputerowy, oprogramowanie, bazy danych, strukturę organizacyjną, znaki handlowe, patenty i wszystko inne, co wspiera produktywność pracowników.

Kapitał intelektualny - związany jest ze studiowaniem korzeni wartości przedsiębiorstwa. Aby go ocenić, należy zbadać ukryte czynniki decydujące o wartości widocznej części przedsiębiorstwa. Czynniki te obejmują dwie formy: kapitał ludzki i strukturalny oraz kulturę organizacyjną i filozofię firmy.

Makroekonomia bada takie zjawiska jak dochód narodowy oraz czynniki jego wzrostu, problemy równowagi ogólnej i rynkowej oraz zagadnienia funkcjonowania całej gospodarki takie jak: zatrudnienie, płace, handel oraz pieniądz i banki

• MAKROEKONOMIA jest nauką, która zajmuje się współzależnościami w gospodarce jako całości, czyli traktuje o zjawiskach gospodarczych z punktu widzenia systemów gospodarek narodowych różnych krajów.

• MAKROEKONOMIA

• Przedmiotem jej badań są również wielkie organizacje międzynarodowe, gospodarka grupy zintegrowanych państw (np. UE) oraz problemy globalne (przeludnienie świata, zagrożenia ekologiczne).

• MIKROEKONOMIA jest gałęzią ekonomii, zajmującą się szczegółową analizą decyzji jednostek gospodarczych, badaniem poszczególnych rynków funkcjonujących w ramach danej gospodarki.

Bada procesy z punktu widzenia wyodrębnionych przedmiotowo rynków procesów produkcji.

Mikroekonomia zajmuje się m. in. takimi zagadnieniami jak:

• co określa cenę poszczególnego dobra,

• co decyduje o wysokości płac, zysków, stopy procentowej

• jak poszczególne narzędzia ingerencji państwa w sprawy gospodarcze (np. ustawy) wpływają na poziom produkcji na poszczególnych rynkach.

• MEZOEKONOMIA - ekonomia średniej skali (pośrednia między mikro- a makroekonomią).

Bada funkcjonowanie grup podmiotów, podsystemów ekonomicznych, np. funkcjonowanie grup przedsiębiorstw wyodrębnionych na różne sposoby. Opisuje i analizuje zjawiska związane z:

• procesami przemian strukturalnych,

• zjawisk związanych ze zmianami w działowo-gałęziowej, sektorowej i regionalnej strukturze produkcji i zatrudnienia.

EKONOMIA GLOBALNA - zajmuje się funkcjonowaniem systemu gospodarki światowej.

We współczesnej ekonomii najczęściej wyróżnia się dwa podejścia do procesu analizy ekonomicznej:

EKONOMIA POZYTYWNA ma za zadanie wyjaśnianie zjawisk ekonomicznych, jest oparta na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Jest nauką badającą jak rzeczywiście przebiega proces gospodarczy, stara się zgodnie z prawdą opisać przebieg procesu gospodarczego.

Jej celem - obok wyjaśniania - jest także edukacja oraz formułowanie hipotez (prognoz). Ekonomia pozytywna formułuje sądy, będące obiektywnym i naukowym objaśnieniem funkcjonowania gospodarki.

EKONOMIA NORMATYWNA zawiera natomiast sądy wartościujące. Bada jak powinien kształtować się proces gospodarczy. Jej funkcją jest doradzanie, świadome przekształcanie rzeczywistości według własnych poglądów badacza.

Ekonomia normatywna formułuje twierdzenia, oparte na subiektywnym systemie wartościowania

Współczesne systemy gospodarcze

Rodzaje systemów gospodarczych

Gospodarka jest podsystemem większej całości, czyli systemu społeczeństwa. Składa się z części (podsystemów) o nieograniczonej liczbie, uporządkowanych i pozostających w określonych relacjach względem siebie.

Każdy system gospodarczy składa się z instytucji, organizacji i jednostek, które działają w czasie, są powiązane między sobą przepływami produktów i informacji, związane są z podejmowaniem i realizacją decyzji ekonomicznych.

GOSPODARKA WOLNORYNKOWA

Zasoby są w posiadaniu prywatnym, ich alokacja odbywa się jedynie i wyłącznie w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Taka gospodarka rozwinęła się w Europie zachodniej w drugiej połowie XIX w. W tym okresie pojawiało się teoretyczne uzasadnienie, że mechanizm rynkowy stwarza sytuacje maksymalnie użyteczną zarówno dla producentów jak i konsumentów. Obecnie w czystej postaci taka gospodarka nie istnieje

Gospodarka rynkowa wyłoniła się z gospodarki naturalnej.

Gospodarka naturalna jest to organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział (dystrybucja) są nastawione na bezpośrednie zaspokojenie potrzeb producentów. Jej podstawą są zwyczaje i tradycja. Rutyna i przyzwyczajenie w stosowaniu metod produkcji i dystrybucji powodują, że zmiany w technice gospodarowania oraz w stosunkach gospodarczych dokonują się powoli

• Początki gospodarki rynkowej związane są z rozwojem społecznego podziału pracy, specjalizacją producentów oraz wzrostem roli własności prywatnej.

• Wymiana wprowadza do gospodarki naturalnej zasadnicze zmiany spowodowane podziałem pracy i specjalizacją, które wywołują wzajemną zależność wszystkich uczestników procesu produkcyjnego.

• Wymiana powoduje podział społeczeństwa na grupy i podgrupy społeczno-zawodowe oraz warstwy.

Podział ten zależy od zajęć, jakim oddają się jednostki gospodarcze.

• Grupy produkcyjne są zarazem grupami dystrybucyjnymi, gdyż w istocie produkcja i dystrybucja stanowią dwie strony tego samego procesu.

• Obecnie w krajach Europy Środ. i Wsch. zwiększa się stopniowo zakres gospodarki rynkowej. W Polsce osiągnięty został już znaczny stopień rozwoju rynku dóbr i usług konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Rozwija się rynek walutowy, kapitałowy oraz rynek pracy.

GOSPODARKA RYNKOWA MIESZANA

W tym systemie dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów. Są one jednak modyfikowane przez następujące fakty:

• Cześć zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów

• Istnieje również integracja państwa w sprawy gospodarcze, korygująca i uzupełniająca mechanizm rynkowy.

Jest to taka gospodarka, w której oprócz podstawowego mechanizmu napędowego (rozwojowego) istnieje i odgrywa istotna rolę mechanizm wspomagający (korygujący).

• taka gospodarka występuje w wielu współcześnie rozwiniętych gospodarkach kapitalistycznych m. in. W krajach skandynawskich, we Francji, Wielkiej Brytanii, Korei Południowej.

• Gospodarka mieszana rozpatrywana jest z punktu widzenia struktur własności, organizacji, struktury podmiotów gospodarczych pod względem wielkości, form podziału. Ważnym kryterium jest struktura własnościowa majątku narodowego.

• W tych krajach podstawowym mechanizmem rozwoju jest mechanizm rynkowy, a wspomagający i korygujący- ingerencja państwa w procesy gospodarcze.

Gospodarka mieszana rozpatrywana jest z punktu widzenia struktur własności, organizacji, struktury podmiotów gospodarczych pod względem wielkości, form podziału. Ważnym kryterium jest struktura własnościowa majątku narodowego.

4. GOSPODARKA CENTRALNIE KIEROWANA

W tym systemie zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów określana jest planem centralnym rządu. W praktyce, w okresie 1918-89 w Europie obserwować można było dwa warianty (odmiany) takiego sytemu:

• Socjalizm planowy - zasoby były własnością państwa, ich alokacja odbywa się zgodnie z centralnym planem państwa (b. ZSRR, b. NRD)

• Socjalizm rynkowy - zasoby były własnością państwa lub w dyspozycji realnej samorządów i innych podmiotów gospodarczych; alokację zasobów determinował w pewnym stopniu mechanizm rynkowy (b. Jugosławia,

• W znacznej grupie państw europejskich głównym mechanizmem napędowym był system centralnego sterowania tzw. nakazowo-rozdzielczy.

• System ten polegał na wykorzystaniu przez administrację państwa nakazów prawno-organizacyjnych do sterowania gospodarką. Oprócz nakazów i zakazów administracja centralna stosowała w bardzo szerokim zakresie rozdzielnictwo rodzaju dóbr, tzn. zarówno czynników produkcji jak również dóbr konsumpcyjnych.

• Część gospodarki narodowej podlegała bezpośrednio prawom rynkowym.

Sprawność systemów gospodarczych

Dla społeczeństwa i gospodarki nie jest obojętne, jaki system gospodarczy istnieje w danym kraju. Od tego, jaka jest jego efektywność, zależy osiągnięty poziom gospodarki oraz w decydującym stopniu poziom życiowy ludności.

Sprawność systemów gospodarczych pozwala odpowiedzieć na pytanie, który z istniejących systemów jest lepszy

Kryteria oceny systemów gospodarczych wg. J. Kornai:

• realny wzrost systemu gospodarczego - wzrost produkcji dochodu narodowego, konsumpcji oraz wolumenu mocy produkcyjnych.

• postęp techniczny - system powinien zapewnić (stymulować) wprowadzenie nowych wynalazków (nowe produkty, nowe sposoby postępowania i nowe technologie)

• przystosowawcze własności systemu - oznaczają one zdolność adaptacyjną systemu do koniecznych zmian produkcji i konsumpcji oraz sposobu funkcjonowania systemu

Kryteria oceny systemów gospodarczych wg. innych ekonomistów:

• Efektywność alokacji - statyczna i dynamiczna, w tym ostatnim chodzi o wkład postępu technicznego w rozwój gospodarczy

• Tempo wzrostu gospodarczego

• Satysfakcja konsumenta - stopień wpływu indywidualnych preferencji konsumenta na strukturę produkcji krajowej, stopę oszczędności i ilości wykonywanej pracy systemu

Kryteria oceny systemów gospodarczych wg. Innych ekonomistów (cd.)

• Stabilność gospodarki, jej cele rozwojowe (tempo i kierunki zmian strukturalnych)

• Bezpieczeństwo narodowe (m.in. zdolność przeznaczenia odpowiednich zasobów na obronę)

• Rozkład dochodów

Rynek jako mechanizm regulacji

Rynek - miejsce, w którym dokonuje się transakcji kupna - sprzedaży, podsystem w systemie gospodarki narodowej, która sprawia, że gospodarka nie popada w anarchię.

Działa na zasadzie procesów, wytwarza się tyle dóbr, ile są w stanie nabyć konsumenci i takie dobra, na które jest zapotrzebowanie. Jest to najskuteczniejszy mechanizm regulacji w skali systemu gospodarek narodowych.

Podmioty gospodarujące i ich funkcjonowanie we współczesnej gospodarce

We współczesnych systemach ekonomicznych można wskazać na 3 bardzo istotne podmioty. W każdej gospodarce narodowej są to:

• gospodarstwa domowe,

• przedsiębiorstw , -państwo

Własność i kontrolna ziemi, pracy i kapitału jest bezpośrednio podstawą funkcjonowania gospodarstw domowych. Ostatecznie decyzje o tym, jak i które zasoby zastosować w produkcji, opierają się na potrzebach gospodarstw domowych

Cały ten proces obejmuje dwa rodzaje strumieni między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami

• Strumienie finansowo-pieniężne - przepływają od gospodarstw domowych za pośrednictwem rynku, w formie opłaty za dobra i usługi, do przedsiębiorstw na rynku. Następnie ma miejsce ponowny przepływ płatności od firm przez rynek do gospodarstw.

Przepływy realne, niepieniężne (niefinansowe) - ziemią, praca i kapitał przepływają od gospodarstw za pośrednictwem rynku zasobów do przedsiębiorstw

Natomiast realne dobra i usługi przepływają od przedsiębiorstw za pośrednictwem rynku dóbr konsumpcyjnych do gospodarstw

Gospodarstwa domowe - obecne nie spełniają dwóch istotnych ról: produkcji (jako pozyskiwanie dóbr) i dystrybucji. We współczesnych gosp. domowych pozostała nadal funkcja konsumpcyjna. Poprzez konsumpcję następuję odtworzenie zdolności ludzi do pracy.

Zakres konsumpcji ma znaczny wpływ na odtwarzanie (reprodukcję) pracy. Im konsumpcja jest większa, to zdolność do pracy też jest większa.

Odrębność ekonomiczna - przedsiębiorstwo prowadzi działalność na własny rachunek, własny koszt i własne ryzyko. Pokrywa swoje wydatki ze swoich przychodów. Przedsiębiorstwo, które nie ma takiej zdolności przestaje istnieć.

Osobowość prawna - przedsiębiorstwo jest podmiotem prawa i jako takie może wchodzić w relacje uznane przez prawo z innymi podmiotami. Posiadanie osobowości prawnej pozwala przede wszystkim na zawieranie transakcji handlowych.

Państwo w gospodarce rynkowej - to podmiot, który z historycznego punktu widzenia charakteryzuje się różną rolą w gospodarce rynkowej.

Państwo w charakterze podmiotu gospodarczego występuje też samodzielnie jako potężna siła ekonomiczna m.in.. w dziedzinie produkcji.

Państwo jest właścicielem wielu ważnych, kluczowych gałęzi i udziałowcem we własności kapitału bankowego i przemysłowego, systemu łączności, transportu, systemu energetycznego, przemysłu górniczo-wydobywczego, hutniczego i gospodarki komunalnej

Główne źródło dochodów państwa to podatki (ok. 80%). Są one płacone zarówno przez:

• gospodarstwa domowe - głównie bezpośrednie (od dochodów) i pośrednie (podatki od zakupów - VAT oraz akcyzowy)

• przedsiębiorstwa - płacą głównie podatki dochodowe)

Przedsiębiorstwo w ujęciu modelowym jest to organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność gospodarcza przynosząca zyski poprzez sprzedaż produktów i usług

Odrębność ekonomiczna oznacza wyłącznie dysponowanie zasobem majątkowym przez jego właścicieli, którzy samodzielnie odtwarzają i rozwijają działalność gospodarczą z dochodów uzyskanych z rentownej działalności

• Osobowość prawna oznacza zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, zaciągania kredytów, występowania jako pomiot w handlu wewnętrznym i zagranicznym.

Przedsiębiorstwo jest podstawowym podmiotem gospodarki rynkowej, które kreuje podaż, jak również popyt. Samo realizuje swoje cele i spełnia określone funkcje w gospodarce. Warunkiem przetrwania przedsiębiorstwa jest innowacyjność.

Mikroprzedsiębiorstwo - to przedsiębiorstwo, które:

• zatrudnia mniej niż 10 pracowników

jego roczny obrót (ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych) nie przekracza 2 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 milionów euro Małe przedsiębiorstwo

• zatrudnia średniorocznie mniej niż 50 pracowników

• jego roczny obrót nie przekracza 10 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 milionów euro;

Średnie przedsiębiorstwo

• zatrudniało średniorocznie mniej niż 250 pracowników

• jego roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 milionów euro;

• techniczne (produkcja)

• handlowe (kupno, sprzedaż, wymiana)

• finansowe* (poszukiwanie kapitału i obrót nim)

• ubezpieczeniowe (ochrona majątku i* osób)

• rachunkowościowe (inwentaryzacja, bilanse, koszty, statystyka)*

administracyjne

Funkcje przedsiębiorstwa

Do administracyjnych zaliczamy:

• przewidywanie (badanie przyszłości i ustalanie odpowiedniego do niej programu działania)

• organizowanie (tworzenie materialnego i społecznego organizmu* przedsiębiorstwa)

• wydawanie poleceń (oddziaływanie na personel*)

koordynowanie (harmonizowanie wszystkich czynności i wysiłków)

Misja przedsiębiorstwa powinna wyraźnie określać podstawowe powołanie przedsiębiorstwa, w tym celu powinna jednoznacznie wskazywać rynki i specjalności, które są jego celem

Przykład misji przedsiębiorstwa:

„wytwarzać i montować części wewnętrznych i zewnętrznych źródeł światła oraz sprzedawać te produkty instytucjom państwowym i prywatnym usługodawcom”

Różni się ono od sformułowań:

„projektować, produkować” czy „montować i rozprowadzać”

Cel jest to pewien pożądany przyszły stan rzeczy, ukierunkowujący działania i wyznaczający ich strukturę.

Cele ekonomiczne

długoterminowy i krótkoterminowy zysk

poprawa rentowności

poprawa pozycji na rynku

Reprodukcja zasobów kapitałowych

Cele techniczno-produkcyjne

Maksymalizacja produkcji

poprawa jakości

wzrost produktywności

innowacyjność

Cele społeczne

Cele ogólnospołeczne

Cele załogi

Cele regionalne i społeczne

Regionalne wykorzystanie zasobów przyrody

Ochrona i odnowa środowiska

Aktywizacja regionu

Rozwój infrastruktury komunalnej i regionalnej

Podstawowe modele rynku

Konkurencja

To proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić oferty korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości lub innych cech wpływających na decyzje zawarcia transakcji.

W zależności od intensywności konkurencji na poszczególnych rynkach wyróżnia się cztery podstawowe modele rynku:

• konkurencja doskonała

• monopol

• konkurencja monopolistyczna

• oligopol

• Na rynku doskonale konkurencyjnym występuje duża liczba producentów. Wszyscy producenci wytwarzają i sprzedają homogeniczne, co oznacza, że dobra jednego wytwórcy są nie do odróżnienia od dóbr wszystkich pozostałych producentów.

• Konsumenci są w pełni zorientowani w poziomie cen różnych producentów i jest im obojętne, u którego z nich dokonają zakupu.

• Nowe firmy zawsze mogą wejść na rynek danego produktu, a firmy działające na danym rynku mogą się z niego wycofać, gdyż koszty wejścia i wycofania są znikome.

• Na rynku występuje duża liczna konsumentów, przy czym żaden z nich nie jest na tyle silny, aby wpływać na rynkową cenę produktu.

• Pojedyncze firmy nie mają kontroli nad kształtowaniem się ceny produktu, ponieważ każda firma produkuje tak niewielką część całkowitej produkcji, zwiększenie czy zmniejszenie przez nią produkcji nie wywiera wpływu na całkowitą podaż produktu, a więc i na jego cenę.

Natomiast wszystkie firmy razem mogą wpływać na cenę, która może rosnąć lub spadać, w wyniku zamian całkowitego popytu lub całkowitej podaży

To porozumienie, zrzeszenie, związek lub zjednoczenie przedsiębiorstw albo pojedyncze przedsiębiorstwo, skupiające cała, względnie znaczną część produkcji lub usług, dzięki czemu może ustalić korzystne dla siebie warunki wytwarzania i ceny oraz osiągnąć wysokie zyski.

Formy monopolu:

• czysty monopol,

• monopol naturalny,

• monopson,

• kartel,

trust,

• koncern,

• konglomerat,

• holding,

• konkurencja monopolistyczna,

oligopol

• Jedna firma jest jedynym producentem lub dostawcą danego produktu lub usługi. Produkt monopolu nie ma dobrego lub bliskiego substytutu.

• Jest zabezpieczony przed konkurencją za pomocą barier ekonomicznych, technologicznych, prawnych lub innych uniemożliwiających innym podmiotom wejście na rynek.

• Firma może podnieść cenę swojego produktu, sprzedając mniej, lub ją obniżyć, aby sprzedać więcej. Dokonuje ona wyboru takiej kombinacji cenowo-ilościowej, która maksymalizuje jej zysk.

Monopol naturalny

• To taka gałąź gospodarki, w której długookresowe koszty przeciętne i krańcowe spadają wraz ze wzrostem produkcji, co prowadzi do zdominowania produkcji przez pojedynczą firmę.

Przykładem takiego monopolu są przedsiębiorstwa użyteczności publicznej tj. dysponujące sieciami energetyczną, telefoniczną, wodociągów

Kartel

• Firmy mogą uzgodnić takie zachowanie, jak gdyby były jednolitym monopolem, tworząc w ten sposób kartel.

• Jest on organizacją niezależnych producentów zmierzających do wykluczenia konkurencji między sobą poprzez wspólną regulację udziałów w rynku, poziomów produkcji i cen, w celu podnoszenia cen i zysków ponad poziomy wyznaczone przez konkurencję.

Trust

• Jest połączeniem przedsiębiorstw w jedno nowe przedsiębiorstwo, w wyniku czego następuje centralizacja produkcji i kapitału. Władzą jest rada wykonawcza.

Dotychczasowi właściciele przedsiębiorstw wchodzących w skład trustu, przekształcają się w akcjonariuszy (udziałowców), otrzymując zaświadczenia (certyfikaty) trustowe opiewające na uprzednio posiadany majątek, które stanowią podstawę do podziału zysków

Koncern

• Jest zespołem odrębnie działających przedsiębiorstw, należących jednak do wspólnego właściciela. Duże, silne kapitałowo przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych firm lub doprowadza do fuzji organizacyjnych, uzyskując nad nimi kontrolę.

• Poszczególne firmy wchodzące w skład koncernu działają samodzielnie, opierając się na rachunku ekonomicznym.

Centrala ustanawia długofalowe strategie rozwoju przedsiębiorstw oraz określa im zasięg rynków zbytu, eliminując konkurencję między tymi przedsiębiorstwami

Konglomerat

• Polega na przyłączeniu do monopolu przedsiębiorstw niezmonopolizowanych, a działających w różnych gałęziach gospodarki.

• Inwestując swoje zyski, dywersyfikuje rodzaje produkcji i rynki zbytu, dzięki czemu osiąga zyski z dodatkowych dziedzin, jak również rozkłada ryzyko na większą liczbę różnorodnych sfer działania

Holding

• Jest spółką dysponującą pakietem kontrolnym akcji innych firm. Teoretycznie wystarczy posiadanie nieco więcej niż 50% akcji innych spółek, aby je można było kontrolować.

Spółki akcyjne, wchodząc w skład holdingu, dysponują kapitałem własnym i uzyskanym ze sprzedaży obligacji oraz same kontrolują inne przedsiębiorstwa, dlatego holding może kontrolować kapitał wielokrotnie przewyższający jego własny kapitał, np. Holding „Stocznia Gdynia SA” czy spółki węglowe

Konkurencja monopolistyczna

• Występuje tu wielu producentów, przy czym każdy z nich wytwarza stosunkowo małą część całkowitej produkcji trafiającej na rynek.

• Poszczególne firmy wytwarzają produkty niewiele różniące się od siebie, jednakże wyroby jednej firmy mają pewne cechy odróżniające je od produktów innych firm. Produkty poszczególnych firm są bliskimi, lecz nie doskonałymi substytutami.

• Wejście na rynek jest dość łatwe, ale wiąże się z pewnymi kosztami. Nowa firma musi wprowadzić na rynek produkt odróżniający się od innych oraz zdobyć klientów.

• Przeważają formy konkurencji pozacenowej, czyli reklama, jakość itd.

• Firmy mają ograniczoną kontrolę nad ceną produktu; zależy to głównie od stopnia zróżnicowania produktu oraz od liczby i bliskości konkurentów.

Firmy mają najczęściej lojalnych konsumentów preferujących ich produkty, co powoduje, że niewielka podwyżka ceny nie skłoni tych konsumentów do poszukiwania bliskiego substytutu u konkurentów

Oligopol

• Charakteryzuje się tym, że mała liczba producentów lub sprzedawców dominuje nad całym rynkiem danego wyrobu. Każda z firm dostarcza na rynek dużą część całkowitej produkcji, w związku z tym ich działaność wpływa znacząco na inne firmy.

• Takie firmy wytwarzają identyczne produkty tj. stal, miedź, cynk, albo produkty bardzo zróżnicowane np. samochody, środki piorące itd.

• Wejście na rynek oligopolistycznych nowych firm jest bardzo trudne.

Rynek kapitałowy

Podstawowym zadaniem i przedmiotem działalności rynku kapitałowego jest przetwarzanie kapitałów pieniężnych o charakterze oszczędnościowym na kapitał trwały produkcyjny i nieprodukcyjny

Celem rynku kapitałowego jest umożliwienie pozyskiwania środków finansowych na zapewniającą dochody działalność inwestycyjną.

Podaż na rynku kapitałowym to zasoby finansowe:

• pochodzące z oszczędności gospodarstw domowych,

• pieniężne utworzone przez zyski przedsiębiorstw,

• przymusowe tworzone przez państwo za pomocą systemu podatkowego oraz długu publicznego,

• gromadzone przez banki i instytucje dokonujące długoterminowych lokat, tzw. instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, inwestycyjne i inne).

Popyt na rynku kapitałowym zgłaszają:

• Przedsiębiorstwa, gdy ich własne fundusze nie wystarczają na finansowanie rozwoju,

• państwo i instytucje z nim związane,

• organy samorządowe,

• gospodarstwa domowe poszukujące długoterminowych pożyczek hipotecznych na budownictwo mieszkaniowe.

Dobrze rozwinięty i działający rynek kapitałowy ma bardzo duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki, ponieważ sprzyja istnieniu korzystnych dla jej rozwoju zjawisk tj.:

• alokacja kapitału - przemieszczanie się kapitału między różnymi sektorami rynku finansowego i częściami gospodarki sprzyjające rozwojowi najbardziej dochodowych jej dziedzin.

transformacja kapitału - przekształcenie niewykorzystanych środków finansowych (oszczędności) w środki finansujące rozwój

• mobilizacja kapitału - dzięki istnieniu rynku kapitałowego następuje wzrost liczby potencjalnych uczestników finansowania zadań inwestycyjnych podmiotu gospodarczego, co daje:

• większy i łatwiejszy dostęp do kapitału

• umożliwia finansowanie bardzo dużych zadań inwestycyjnych

• sprzyja rozłożeniu ryzyka inwestycyjnego związanego z działalnością tego podmiotu.

• ocena kapitału - sprzyja kierowaniu kapitałów do najbardziej efektywnych firm, jest jednocześnie oceną strategii rozwoju firm i sposobu zarządzania nimi.

Rynek kapitałowy dostarcza kapitału dla operacji długoterminowych, tutaj realizowane są decyzje inwestycyjne.

• Podmioty działające w sferze produkcji i usług mogą na nim pozyskać kapitały, natomiast kapitałodawcy ulokować oszczędności. Celem inwestowania jest osiągnięcie korzyści, ale zawiera ono element ryzyka, a korzyść jest oddalona w czasie.

• Umożliwia emitentowi papierów wartościowych uzyskanie środków na planowaną przez niego działalność gospodarczą, nabywcy natomiast stwarza możliwość zyskownej lokaty posiadanych środków finansowych lub zabezpieczenia posiadanego kapitału.

• Umożliwia łatwe i szybkie przenoszenie środków finansowych zarówno między różnymi sektorami rynku finansowego, jak i różnymi częściami gospodarki.

Dokonywana jest tu bieżąca ocena działalności jednostek gospodarczych, dzięki której środki finansowe kieruje się do tych najbardziej efektywnych.

Instrumenty finansowe

Na rynkach finansowych przedmiotem inwestowania są instrumenty finansowe, czyli umowy między stronami, regulujące zależność finansową między nimi. Istnieje wiele typów finansowych, w tym:

• wierzycielskie, za pomocą których następuje udzielenie pożyczek lub kredytów,

• własnościowe, w których jedna strona przekazuje drugiej prawa własności,

• terminowe, określające możliwe przyszłe płatności między stronami,

• hybrydowe, zawierające elementy dwóch lub trzech z wyżej wymienionych

Szczególnym przypadkiem instrumentu finansowego jest papier wartościowy, czyli instrument finansowy zabezpieczony aktywami emitenta. Papierami wartościowymi obraca się na zinstytucjonalizowanym rynku. Rynek ten może być:

• rynkiem pierwotnym, na którym prawa majątkowe zostają przekazane przez emitenta papierów wartościowych inwestorowi, a wystawca instrumentu finansowego zostaje zasilony w kapitał,

rynkiem wtórnym, na którym zachodzi obrót papierami wartościowymi między inwestorami i następuje rynkowa wycena instrumentów finansowych

Papiery wartościowe

To dokumenty stwierdzające określone prawa majątkowe.

Dzielą się na dokumenty o charakterze:

• finansowym, np. akcje, obligacje, weksle

• handlowym, np. listy przewozowe.

Podział w zależności od rodzaju praw związanych z posiadaniem papierów wartościowych:

• papiery dłużne (wierzycielskie)

• potwierdzające własność.

Podział ze względu na obowiązki emitenta:

• papiery wartościowe na okaziciela (należy do nich większość instrumentów

• papiery wartościowe imienne (np. akcje uprzywilejowane)

• papiery wartościowe na zlecenie (np. polisy ubezpieczeniowe).

Funkcje papierów wartościowych

• alokacyjna - pozwala zgodnie z preferencjami inwestora, przemieszczać kapitały z jednej gałęzi gospodarki do drugiej, np. z rynku kapitałowego na rynek pieniężny, z rynku akcji na rynek obligacji itd.

• pozyskiwania środków na realizację przedsięwzięć - na rozwój przedsiębiorstw, inwestycje państwowe

• uproszczenia obiegu gospodarczego - dzięki standardowej formie i treści dokumentów zawieranie umów między stronami następuje sprawniej i zgodnie z literą prawa

• Kredytową - drogą emisji obligacji można zaciągnąć duże pożyczki u wielu kapitałodawców

• Zastawczą - papiery wartościowe są dogodnym zabezpieczeniem kredytu

• Centralizacji kapitału - drogą emisji akcji i obligacji można zebrać kapitał wystarczający do realizacji wielkich przedsięwzięć gospodarczych

• Sygnalizacyjną - zmiany cen papierów wartościowych na rynkach zinstytucjonowanych są barometrem stanu gospodarki; dla emitujących je podmiotów są informacją, jak inwestorzy oceniają ich działalność

• Dochodową - podmioty gromadzące oszczędności, mogą czerpać korzyści finansowe z posiadania i sprzedaży papierów wartościowych (odsetki, dywidendy)

• Spekulacyjną - aktywni inwestorzy (często zmieniający strukturę lokat) obok czerpania korzyści z siebie, upłynniają rynek, zdejmując z niego część ryzyka (ryzyko płynności)

Emisja papierów wartościowych

Jest to zaciąganie pożyczek w drodze sprzedaży obligacji oraz powiększenie kapitału w drodze sprzedaży akcji. Sposoby emisji:

• Emisja własna - wystawca papierów wartościowych sam je sprzedaje wśród publiczności. Wyróżniamy:

• Subskrypcję własną - zapisy na akcje, przy podaniu publiczności istotnych informacji dotyczących emitenta i papieru wartościowego

• Sprzedaż z wolnej ręki - gdy emitent sam sprzedaje papiery na giełdzie lub bezpośrednio kontaktuje się z ewentualnymi nabywcami.

• Emisja obca - korzystanie z usług instytucji finansowych, które przejmują organizację emisji. Występuje w dwóch postaciach jako :

• subskrypcja obca - gdy pośrednik organizuje zapisy na akcje, ale nie ponosi (nie zapewnia zebrania kapitału)

emisje gwarantowaną - gdy pośrednik sam zobowiązuje się do zakupienia walorów, jeśli nie znajdzie innych nabywców

W zależności od liczby podmiotów, do których skierowana jest oferta, rozróżniamy:

• Emisja zamknięta - w której uczestniczą założyciele i zaproszone osoby.

Przeprowadzenie jej nie wymaga procedur określonych w przepisach prawa, regulujących dopuszczanie papierów wartościowych do publicznego obrotu. Transakcje tymi walorami odbywają się na rynku prywatnym.

• Emisja publiczna - skierowana do dużej, określonej przepisami liczby osób (w Polsce min. 300 osób) lub nieoznaczonego kręgu osób.

Konieczna jest zgoda na emisję państwowego organu nadzoru (Komisja Papierów Wartościowych i Giełd), co wymaga podniesienia kosztów procedury dopuszczenia do publicznej emisji oraz rejestracji papierów w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych.

Transakcje tymi walorami odbywają się na rynku publicznym, kontrolowanym przez organy państwowe

AKCJE

Papier wartościowy stwierdzający bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w spółce akcyjnej, uprawniający do partycypacji w jej zyskach w formie dywidendy.

Oznacza to, że:

• ich posiadacz odpowiada za zobowiązania spółki do wysokości posiadanych akcji,

• ma prawo do uczestnictwa w zarządzaniu spółką, podziale zysków lub majątku w razie likwidacji oraz prawo poboru akcji nowych emisji.

• Akcja stanowi odpowiednik części kapitału spółki i jej wartość w czasie trwania spółki nie może być zwrócona akcjonariuszowi.

• Dochód z akcji składa się z dwóch części:

• Dywidendy - udział w zyskach netto spółki

• Wzrostu wartości rynkowej akcji.

• Akcje są papierami wartościowymi o wysokim poziomie ryzyka, a ich ceny na rynku wtórnym ulegają istotnym, nie zawsze obiektywnie uzasadnionym wahaniom.

KLASYFIKACJA AKCJE

Akcje mogą występować w dwóch formach:

1. tradycyjnej, papierowej - w formie dokumentu papierowego składającego się z trzech części:

• właściwego zapisu udziałowego

• arkusza kuponów dywidendowych, uprawniającego do inkasowania dywidendy

• talonu dającego prawo do otrzymania kolejnego arkusza kuponów dywidendowych

2. niekonwencjonalnej, zdematerializowanej

• w formie zapisu komputerowego, który upraszcza i przyspiesza obrót papierów wartościowych

Ze względu na legitymację prawną akcje dzieli się na:

• akcje na okaziciela - umożliwiające egzekucje praw przez okaziciela

• akcje imienne - umożliwiające egzekucję praw jedynie przez osobę umieszczoną na dokumencie i w księdze akcyjnej

Ze względu na sposób wnoszenia kapitału do spółki wyróżniamy:

• akcje gotówkowe - w zamian za wpłaty pieniężne

• akcje aportowe - w zamian za aporty (budynki, grunty, maszyny, licencje itd.)

Ze względu na charakterystykę praw udziałowych:

• akcje zwyczajne - najbardziej powszechne na rynku, dające nabywcy równe prawa do dywidendy, liczby głosów na walnym zgromadzeniu oraz udziału w majątku likwidowanej spółki.

• akcje uprzywilejowane (preferencyjne, priorytetowe) dają nadzwyczajne prawa do:

• liczby głosów na WZA - najwyżej 2 z jednej akcji

• wysokości dywidendy - maksymalnie do 150% zwykłej dywidendy

• udziału w podziale likwidowanego majątku spółki (najpierw spłacani są posiadacze akcji uprzywilejowanych)

• akcje złote - umożliwiają blokowanie niekorzystnych dla ich właściciela uchwał WZA, nieobecne w Polsce

OBLIGACJE

To papiery wartościowe przynoszące dochód w stosunku do kapitału wyłożonego na ich zakup. Są dokumentem zawierającym zobowiązanie dłużne emitenta w stosunku do każdego kolejnego posiadacza tego dokumentu (wierzyciela) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.

• Podstawową zaletą obligacji jest możliwość uwolnienia przez pożyczkodawcę zaangażowanych środków poprzez sprzedaż posiadanych walorów na rynku wtórnym.

• Posiadacz obligacji ma możliwość uzyskania stałego dochodu (w przypadku obligacji o stałym oprocentowaniu) lub zmiennego dochodu.

• Inwestowanie w obligacje jest obarczone mniejszym ryzykiem niż inwestowanie w akcje, ponieważ akcje zwykle nie mają gwarantowanej wypłaty dywidendy, a ceny akcji są mniej stabilne od cen obligacji.

• Nabywanie obligacji skarbowych jest praktycznie pozbawione ryzyka niewypłacalności

KLASYFIKACJA OBLIGACJI

Ze względu na podmiot uprawniony do emisji wyróżnia się:

• obligacje skarbowe - emitowane przez Skarb Państwa, będące jednym z najważniejszych źródeł finansowania deficytu budżetowego; emituje je Minister Finansów

• obligacje municypalne/komunalne - emitowane przez gminy

• obligacje przedsiębiorstw - emitowane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą posiadające osobowość prawną

• obligacje instytucji finansowych - emitowane przez banki, towarzystwa ubezpieczeniowe

Ze względu na termin wykupu dzielą się na:

• krótkoterminowe - okres wykupu do 5 lat,

• średnioterminowe -5 -10 lat,

• długoterminowe - powyżej 10 lat,

• nie podlegające wykupowi - renta wieczysta

Ze względu na gwarancje wypłaty odsetek i wykupu obligacje dzielą się na:

• zabezpieczone - gwarancji takich udzielają banki lub państwo (zastaw, hipoteka, gwarancja NBP lub Skarbu Państwa),

• niezabezpieczone - gwarancja emitenta

Instytucje rynku kapitałowego

Obrót instrumentami rynku kapitałowego odbywa się na giełdach papierów wartościowych oraz na rynkach pozagiełdowych.

Giełda jest instytucją na której odbywa się publiczny obrót kapitałowymi papierami wartościowymi, stanowiącą zespól osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowanych w celu kojarzenia ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych.

Główne cechy giełdy są podstawą jej definicji:

• istnienie wewnętrznej organizacji opierającej się na odpowiednich normach prawnych,

• stałe zasady handlu,

• brak konieczności okazywania przedmiotu transakcji,

• ścisły krąg podmiotów uczestniczących w handlu giełdowym,

• jednorodność (a wiec i zamienność) przedmiotu transakcji - papierów wartościowych,

• stałe miejsce i czas spotkań,

• ceny transakcji podawane do wiadomości publicznej.

Uczestnikami giełdy są:

• pośrednicy - maklerzy papierów wartościowych, czyli kompetentni przedstawiciele firm maklerskich i banków upoważnieni przez pracodawców do zawierania transakcji w ich imieniu, działający na zlecenie i rachunek klientów, a także instytucje organizujące rynek i obrót papierami wartościowymi,

• samodzielni uczestnicy giełdy - osoby dopuszczone do handlu giełdowego z prawem zawierania transakcji we własnym imieniu i na własny rachunek np: zarządzający firmami

• urzędnicy - osoby czasowo dopuszczone do handlu giełdowego zawierające transakcje z upoważnienia, w imieniu i na rachunek przedsiębiorstw, w których pracują,

"goście" - inne osoby przebywające na giełdzie bez prawa uczestnictwa w transakcjach - obsługa, gońcy, reporterzy, itp.

Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego

Rozwój gospodarczy (ekonomiczny)

• Dotyczy strefy działalności ludzkiej, która wiąże się z gospodarowaniem, a więc produkcją i podziałem dóbr i usług.

• Oznacza zmiany zdolności wytwórczych, stosunków ekonomicznych, produkcji, struktury i mechanizmu funkcjonowania gospodarki, konsumpcji oraz środowiska naturalnego.

• Rezultatem rozwoju gospodarczego jest doskonalenie wszystkich jego czynników oraz wzrost ilości i jakości dóbr i usług zaspokajających określone potrzeby.

Najważniejsze jego składniki to:

• Majątek,

• Struktura gospodarki narodowej,

• Mechanizm jej funkcjonowania

• Ilość,

• Jakość

• Dystrybucja dóbr i usług

• Stan środowiska naturalnego

• Wzrost gospodarczy

• Wyraża zmiany, które mogą być odwzorowane przez zależności między liczbami jednoznacznie wyrażającymi określone rodzaje strumieni dóbr i usług oraz zasobów w procesie produkcji i podziału.

• Oznacza to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Jeśli w kolejnym roku w całej gospodarce uda się sprzedać więcej towarów i usług niż w roku poprzednim - mamy do czynienia ze wzrostem gospodarczym

• Oznacza zmianę strumieni dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, poprawę relacji ilościowych produkcji i podziału dóbr oraz świadczonych usług, co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenia ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa.

• Najważniejsze jego składniki to:

• czynniki sprawcze, które zwiększają strumienie dóbr i usług,

• Stopa wzrostu gospodarczego, która jest podstawową wielkością strategiczną określającą tempo (szybkość) zmian

• Suma dóbr i usług

• Jakość dóbr i usług przypadająca na 1 mieszkańca w danej gospodarce.

Czynniki wzrostu gospodarczego

W systematyce czynników wzrostu gospodarczego wyróżnia się trzy ujęcia:

1. historyczne - według których głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego są kapitał, ziemia i praca

2. modelowe - w których głównymi czynnikami bezpośrednimi są zatrudnienie i wydajność pracy, natomiast głównymi czynnikami pośrednimi są majątek produkcyjny i jego efektywność oraz inwestycje i ich efektywność

3. Systemowe - w których na podstawie różnych kryteriów dzieli się czynniki wzrostu gospodarczego m.in. na:

• Ekonomiczne (tradycyjne) - zasoby naturalne, majątek, zasoby demograficzne

• Nowoczesne - postęp naukowy i organizacyjny

• Postęp w kierowaniu gospodarką zmiany strukturalne i międzynarodowy podział pracy

• Społeczne - infrastruktura ekonomiczna i społeczna

• Rynkowe - konkurencja i równowaga

• Specjalne - proporcjonalność i dysproporcje rozwoju

Grupa czynników ekonomicznych o charakterze wymiernym dzieli się na:

• Bezpośrednie - zatrudnienie (Z) oraz wydajność pracy (W)

• pośrednie - majątek produkcyjny (Mp) oraz efektywność wykorzystania majątku produkcyjnego (E)

Drugi podział uwzględnia czynniki:

• ekstensywne - zatrudnienie (Z) oraz majątek produkcyjny (Mp) (oznaczają przede wszystkim zmiany ilościowe tj. przyrost zatrudnienia, trwałych i obrotowych środków produkcji i związanych z nimi inwestycji)

• intensywne - wydajność pracy (W) oraz efektywność wykorzystania majątku produkcyjnego (E) (oznaczają istotne zmiany jakościowe w czynnikach produkcji tzn. wzrost wydajności pracy siły roboczej, rozwój kapitału ludzkiego i intelektualnego, wzrost efektywności wykorzystania majątku, efektywność inwestycji, postępu naukowo-technicznego.

• Zależność wzrostu gospodarczego (ΔD) od głównych czynników przedstawia funkcja:

• gdzie:

• Z - zatrudnienie

• K - kapitał fizyczny

• T - technologia i organizacja wiedzy, służące celom praktycznym

• H - kapitał ludzki

• S - kapitał społeczny

Kapitał fizyczny (K) - trwały (ziemia, budynki, budowle, maszyny) i obrotowy (materiały, urządzenia, energia) - przypadający średnio na jednego zatrudnionego, decyduje o uzbrojeniu technicznym zatrudnionych i potencjalnych zdolnościach wytwórczych gospodarki.

Zatrudnienie (Z) - jest wielkością złożoną i zróżnicowaną ze względu na pełnione funkcje w gospodarce. Składa się z kadry kierowniczej najwyższego, średniego i niskiego szczebla zarządzania, kadry samodzielnych specjalistów, pracowników o wysokich, średnich i niskich kwalifikacjach oraz pracowników bez kwalifikacji.

echnologia (T) - to zespół środków i sposobów transformacji rzeczowych i osobowych czynników produkcji w produkty. Decyduje ona o poziomie technicznym i jakości produktów oraz ich formach wartości użytkowej - postaci, miejsca, czasu i posiadania.

Kapitał ludzki (H) - to zasoby wiedzy, umiejętności, zdrowia, energii witalnej zawarte w społeczeństwie.

Kapitał społeczny (S) - to indywidualne i instytucjonalne stosunki międzyludzkie, wyznaczające więzi i normy postępowania ludzi w procesach gospodarczych

Czynniki przyspieszające i ograniczające tempo wzrostu gospodarczego

• Czynniki ograniczające tempo wzrostu gospodarczego ujawniają się zwłaszcza w okolicznościach radykalnych zmian programu gospodarczego, forsowania nadmiernej dynamiki rozwoju kraju lub gdy popełnione zostaną ewidentne błędy w zakresie polityki gospodarczej.

Czynniki przyspieszające i ograniczające występują z różnym natężeniem i zależą od osiągniętego poziomu rozwoju kraju i same ten rozwój warunkują

Konsumpcja - (czynnik najczęściej ograniczający) osiągnięty poziom konsumpcji przy danym dochodzie narodowym wyznacza minimalną stopę konsumpcji

Dochód narodowy (D) - To suma dóbr i usług nowo wytworzonych w danym roku w gospodarce narodowej za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju (niezależnie od miejsca ich użycia) wyrażona w cenach tych czynników. Ustala się ją, sumując produkcję czystą, czyli wartość dodatnią poszczególnych działów gospodarki narodowej.

Konsumpcja

Obniżenie minimalnej stopy konsumpcji umożliwia wzrost stopy inwestycji, ale wywołuje niezadowolenie pracowników najemnych, niepokoje konflikty społeczne, co powoduje spadek wydajności pracy i obniżenie tempa wzrostu dochodu narodowego w następnych latach.

2. Siła robocza - może wywołać wzrost jak również zahamować wzrost gospodarczy. Powodem może być niedostosowanie struktury kwalifikacji do struktury stanowisk pracy w układzie sektorowym, działowo-gałęziowym i regionalnym.

Nadmierne zatrudnienie hamuje tempo wzrostu gospodarczego, ponieważ uniemożliwia osiąganie wyższej wydajności pracy.

Natomiast niechęć pracowników do wykonywania pewnych usług może hamować wzrost gospodarczy

3. Handel zagraniczny - może hamować tempo wzrostu gospodarczego, gdy niezbędny import jest ograniczony możliwościami eksportowymi gospodarki, kiedy istnieje blokada danej gospodarki, kiedy korzyści z handlu przechwytują partnerzy zagraniczni.

Gdy handel zagraniczny jest efektywny, jest wtedy najbardziej uniwersalnym czynnikiem skutecznego przełamywania wszelkich ograniczeń wzrostu.

4. Wymogi ekologiczne - przekroczenie norm ochronnych stanu środowiska naturalnego pogarsza warunki życia ludności, produkcji i konsumpcji. Wpływa to na zmniejszenie tempa wzrostu dochodu narodowego poprzez pogorszenie stanu zdrowotnego pracowników i spadek, bądź małą dynamikę wydajności pracy.

Wymaga zmiany struktury produkcji i stosowania ekologicznych technik i technologii produkcji, co zwiększa ich kapitałochłonność i zmniejsza tempo wzrostu gospodarczego.

5. Luka organizacyjno-instytucjonalna - czynnikiem ograniczającym wzrost gospodarczy jest zła organizacja pracy i produkcji - wadliwa struktura organizacyjno-instytucjonalna kierowania gospodarką.

Uniemożliwia to zwiększenie dochodu narodowego, jaki można osiągnąć przy wysokim poziomie pracy wykonawczej i kierowniczej

6. Luka technologiczna - czyli różnice między krajami przodującymi w świecie a słabej rozwiniętymi z punktu widzenia techniki i technologii.

W likwidacji luk technologicznych podstawową rolę odgrywają procesy innowacyjne - produktowe, technologiczne i organizacyjne, które zależą od stanu i rozwoju zaplecza naukowo-technicznego gospodarki i jej chłonności innowacyjnej.

Dodatkowo wzrost gospodarczy ograniczać mogą:

• Trudności w zaopatrzeniu gospodarki w surowce czy energię,

• Przestarzała infrastruktura techniczna,

• Niesprawna i niewydolna infrastruktura społeczna

Zbyt słabo rozwinięte dziedziny gospodarki np. rolnictwo

17

---