„Są nauki którym dane jest pozostać wiecznie młodymi. Takimi naukami są wszystkie nauki historyczne, wszystkie dyscypliny, którym nie powstrzymywany ani na chwilę przypływ cywilizacji dostarcza ciągle nowych problemów.” M. Weber

Magdalena Zmysłowska

III rok

WEBER; „Gospodarka i społ.” PROROK

Notka biograficzna, czyli co trzeba wiedzieć o Weberze?

Socjolog, historyk i ekonomista niemiecki, żył w XIX/XX w. Zapoczątkował przełom antypozytywistyczny w uprawianiu socjologii, głosząc zasadniczą odrębność tej dyscypliny wobec nauk przyrodniczych. Przedmiotem socjologii są bowiem działania ludzkie, ostateczne tworzywo, z którego powstają struktury, organizacje, instytucje, a niezbywalnym elementem działań są znaczenia. Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania społecznego (działania jednostek). Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych, opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też empatia, do tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.

Weber nie był człowiekiem religijnym i uważał, że w czasach nowoczesnych religia będzie tracić na znaczeniu. Według niego religia jest iluzją. Wyznawcy różnych religii mogą być bowiem przekonani o prawdziwości swojej wiary i wadze rytuałów, w których uczestniczą, ale sama różnorodność religii i ich oczywisty związek z różnymi typami społeczeństw przeczy prawomocności tych przekonań. Naturalnym jest, że byt kształtuje świadomość - również w sferze religijnej, inaczej myśli ten kto przyszedł na świat jako myśliwy czy rolnik, a inaczej myśli hinduski bramin. Najwięcej uwagi Weber poświęcił religiom światowym, tzn. tym, które przyciągają największe ilości wyznawców. Weber szukał powiązań pomiędzy religią a zmianą społeczną.

Dodatkowo, według niego religia nie jest siłą zachowawczą - może bowiem prowadzić do dramatycznych zmian społecznych. „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”. Wiara religijna daje bowiem początek wielu ruchom społecznym dążącym do obalenia niesprawiedliwych systemów władzy.

W tekście - rozróżnienie na proroka, kapłana, czarownika, prawodawcę, podestę, tyrana, nauczyciela etyki, hinduskiego guru i mistatgoga.

„Nie każdy antropomorficzny bóg jest ubóstwionym nośnikiem zewnętrznego lub wewnętrznego zbawienia, a tym bardziej nie każdy jego nośnik stał się bogiem lub choćby zbawicielem.”

PROROK - człowiek obdarzony czysto osobistą charyzmą, który na mocy swej misji głosi religijną naukę lub boski nakaz. Istotne - osobiste powołanie!. To nie zamiar proroka przesądza o tym, czy utworzy on nową wspólnotę (vide „odnowiciel” a „twórca” religii).

- oddziałuje wyłącznie za sprawą swego daru, wywiera wpływ na ludzi swoją siłą, charyzmą, wiarą, jak zwał, tak zwał.

- zwiastuje objawienie

- sednem jego misji jest nauka lub przykazanie

- potrzebuje charyzmatycznego/magicznego wydarzenia by uzyskać autorytet i posłuch tu z kolei inaczej czarownik, on ma autorytet niejako siłą tradycji

- prorokuje za darmo - propaguje ideę dla niej samej, darmowość prorockiej propagandy -> inaczej kapłan, czarownik

- powołuje wspólnotę

- nie podejmują swej działalności na czyjeś zlecenie, ale z powodu własnej uzurpacji , na mocy boskiego objawienia i głównie w religijnych celach -> tak jak tyran

- jest zainteresowany szczególnie polityką zagraniczną jako areną czynów swego Boga (prorocy izraeliccy)

- początek jest działalności polega na gromadzeniu wokół siebie uczniów, doradzaniu im, zwłaszcza w sprawach etyki społecznej -> nauczyciel etyki

- narzędzie Boga

- funkcja pozasystemowa

Nie ma proroka, jeśli nie występuje zwiastowanie jakiejś religijnej prawdy zbawczej na mocy osobistego objawienia!

TYPY PROFECJI:

1. profecja etyczna - na mocy nakazu, abstrakcyjnej normy wymaga się posłuszeństwa jako spełnienie etycznego obowiązku - prorok mówi o tym, że człowiek który chce być zbawiony musi przestrzegać nakazów i norm (np. Zaratustra i Mahomet); charakterystyczne dla Chin

W przypadku profesji etycznej prorok jest narzędziem na mocy poruczenia boga zwiastującym boga, jak i jego wolę - czy to w postaci konkretnego nakazu, czy abstrakcyjnej normy - i na mocy tego poruczenia wymagającym posłuszeństwa jako spełnienia etycznego obowiązku;

2. profecja przykładowa - prorok jest człowiekiem wzorem, za sprawą swojego przykładu wskazuje innym drogę religijnego zbawienia; apeluje do interesu własnego osoby, która chce zostać zbawiona , aby poszła tą samą drogą co on (np. Budda), typ profecji charakterystyczny dla Indii

Jednakże, bez względu na charakter profecji, wyznacza ona zawsze (prorokowi, jego uczniom) pewną filozofię życia, ową nić przewodnią, zyskaną dzięki świadomie jednorodnej i zorientowanej na sens (poszukiwanie sensu) postawie wobec życia. Konsekwencja w postrzeganiu świata (życie i świat ma ten sam sens, a zachowanie ludzi musi mieć na uwadze ów sens!). Nieistotna jest struktura logiczna (dopuszczalne heterogeniczne motywy) struktury sensu, musi być ona spójna! I tak w całej tej koncepcji dominują praktyczne oceny. Struktura sensu wiąże się z próbą systematyzacji wszystkich przejawów życia (czyli zespolenia zachowań w pewien sposób życia). Struktura sensu zawiera też koncepcję religijną świata jako kosmosu, wymaga się by ów kosmos tworzył sensowną całość.

KAPŁAN:

- pretenduje do autorytetu w służbie świętej tradycji

- udziela dóbr zbawczych na mocy swego urzędu, jego działalność opiera się na autorytecie urzędu

• otrzymują zapłatę

• urząd - funkcja systemowa

CZAROWNIK:

- sednem jego misji jest magia

- zazwyczaj jest przepowiadaczem przyszłości

- objawienie jest spowodowane wizją senną lub „wyrocznia” tak powiedziała

- otrzymują zapłatę za swoje USŁUGI

PRAWODAWCA - jego zadaniem jest usystematyzowanie lub ukonstytuowanie prawa, albo on, albo jego dzieło (PRAWO) musi zyskać uznanie bogów, albo a priori, albo ex post

- powoływany gdy było społeczne napięcie, celem jego działań jest regulacja życia społecznego (vide cele prawa!) + społeczne uzasadnienie dla alokacji kapitału i dystrybucji dóbr (język ekonomii, nie Webera!)

PODESTA - powoływany z zewnątrz, aby zyskać bezstronnego pana (np. podczas wojen)

TYRAN - uzurpują sobie władzę, ale nie ma elementu boskiego objawienia

NAUCZYCIEL ETYKI - gromadzi wokół siebie uczniów, doradza i ewentualnie próbuje nakłonić do tworzenia etycznych porządków,

-nie głosi kazań

GURU- jest nauczycielem przekazującym nabyta wiedzę

- naucza na postawie zlecenia - nie autorytetu

- nie głoszą rewolucyjne :> objawienia

FILOZOFICZNY ETYK czy REFORMATOR SPOŁECZNY - mogą być bliscy prorokowi, jako typy intelektualistów-głosicieli zbawczych doktryn

MISTAGOG - udziela sakramentów, czyli spełnia magiczne działania gwarantujące dobra zbawcze (odróżniają się od czarowników stopniowo), w następstwie gromadzenia wokół siebie szczególnej gminy [na podłożu dziedzicznej charyzmy wykształciły się dynastie mistagogów

- udziela on magicznego zbawienia, ale nie głosi etycznej nauki, albo też tworzy ona jedynie drugoplanowy dodatek

- mistagog jest biegły w przekazywanym dziedzicznie magicznym kunszcie, zależy też mu na tym, by owa sztuka przynosiła mu ekonomiczny byt;

Mistagog MOŻE (bo objawia nowe drogi zbawienia) być uznawany za proroka, ale Weber go z kręgu tego pojęcia wyklucza (bo chce $$)

Celem istnienie wszelkiej maści proroków, kapłanów (czyt. Cel metafizyki) jest znalezienie odpowiedzi na pytanie - co ma stanowić sens życia i jak ma wyglądać świat by odpowiadać owemu sensowi? Problemy religijne proroków i kapłanów są źródłem, które zrodziło nieuprawianą przez kapłanów filozofię, następnie zaś tylko o nie się spierano (co samo w sobie stanowi element religijnego rozwoju).

1

---