Iwona Świtaj

III rok ISNS

WEBER „GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO”

POSTAĆ PROROKA

Notka biograficzna o autorze:

Karl Emil Maximilian Weber urodził się 21 kwietnia 1864 r. w Erfurcie w Turyngii. Pochodził z niemiecko- angielskiej rodziny znanych przedsiębiorców działających w branży tekstylnej. Wykładał prawo na uniwersytecie w Berlinie (od 1892 r.), ekonomię polityczną na uniwersytecie we Fryburgu (od 1894) i ekonomię na uniwersytecie w Heidelbergu (od 1897 r.), gdzie był związany z neokantowską szkołą badeńską. W 1893 r. Weber ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką. Po śmierci ojca przeżył ciężkie załamanie nerwowe. Na uniwersytet powrócił w 1918 r. obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia.
Najważniejsze dzieła Webera to „Etyka protestancka i duch kapitalizmu” (Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, (1905, wyd. pol. 1994 r.) oraz Gospodarka i społeczeństwo (Wirtschaft und Gesellschaft, 1922, wyd. pol. 2002 r.).
Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie metodologii nauk społecznych. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych jako nauk przyrodniczych. Weber postulował aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter, poprzez opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów idealnych), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań historyczno-porównawczych.

Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu działania społecznego. Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też, postulował badanie ludzkich zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych, opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też empatia, do tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.

Informacje na temat socjologii religii Maxa Webera:

Studia Webera nad religią wywarły ogromny wpływ na socjologię. Badał on religię jako rodzaj działania wspólnotowego, które zrozumieć można tylko wtedy, kiedy bierze się pod uwagę subiektywne przeżycia, wyobrażenia i cele jednostek. Religijnie lub magiczne zorientowane działanie jest skierowane na „ten świat”, a zarazem zakłada, że ten świat nie jest jedyny, że poza światem widzialnym istnieją moce niewidzialne. Religijne wyobrażenia o tamtym świecie wpływają na działanie ludzi w tym świecie, określają ich nastawienie do świata.

Webera interesował przede wszystkim wpływ idei religijnych, różnych form etyki religijnej na życie gospodarcze. U podłoża zaś tego zainteresowania leżał problem genezy zachodniej formy kapitalizmu, a szerzej - swoistego racjonalizmu zachodniej cywilizacji, który w gospodarce ujawniał się w postaci kapitalizmu. Perspektywa poznawcza Webera była tu świadomie eurocentryczna.

Weber sądził, że religia była samodzielnym czynnikiem wpływającym na rozwój społeczny. Naturalnie nie była czynnikiem jedynym, sama tez podlegała wpływom - zależała od kontekstu, od splotu innych czynników, od warstw, które daną religię wyznawały. Dopiero w epoce nowoczesnej religia traci na znaczeniu, ale Weber nie wykluczał, że może nastąpić jej renesans.

Badania religii rozpoczął od studiów nad etyką protestancką. „Etyka protestancka a duch kapitalizmu” jest jedną z najsłynniejszych rozpraw socjologicznych wszystkich czasów. Weber stwierdza, że przejście od nowego systemu społecznego, do nowego typu gospodarki było możliwe m. in. dzięki przemianie struktur świadomości i motywacji, stosunku nie tylko do pracy i zysku, lecz także do czasu i życia w ogóle. Kapitalizm jest dla niego także systemem etycznym i stylem życia, a nie tylko systemem gospodarczym. Pojawienie się kapitalizmu oznacza przemianę duchową, zerwanie z etyką czasów przedkapitalistycznych, z której punktu widzenia postępowanie kapitalistycznego przedsiębiorcy było godne pogardy i potępienia. Tej zmiany nie można wyjaśnić samym rozwojem gospodarczym. Słynna teza Webera głosi, iż „duch kapitalizmu” nie zrodził się ani ze stylu życia, w którym dominują doczesne interesy jednostki, ani z „liberalnego oświecenia”, lecz z ascetycznej religijności protestanckiej. Motywem działania pierwszych kapitalistów było nie dążenie do bogactwa, luksusu i użycia, lecz chęć osiągnięcia zbawienia, pobożność i asceza. W ascetycznym protestantyzmie o zbawieniu świadczyła wytrwała, codzienna, systematyczna praca i odniesione w niej sukcesy. Praca, zawodowa aktywność gospodarcza, ascetyczność, systematyczność indywidualizm - wszystko to złożyło się na nową postawę wobec świata, nazwaną przez Webera wewnątrzświatowym ascetyzmem.

W tekście autor stosuje - rozróżnienie na:

• proroka

• kapłana

• czarownika

• prawodawcę

• podestę

• tyrana

• nauczyciela etyki

• hinduskiego guru

• mistagoga

PROROK:

- człowiek obdarzony czysto osobistą charyzmą, który na mocy swej misji głosi religijną naukę lub boski nakaz. Najistotniejszą cechą jest osobiste powołanie. → to odróżnia go od kapłana

- głosi zbawienie na podstawie objawienia lub charyzmy

- oddziałuje wyłącznie za sprawą swego osobistego daru, wywiera wpływ na ludzi swoją siłą, charyzmą
- zwiastuje objawienie

- sednem jego misji jest nauka lub przykazanie

- potrzebuje charyzmatycznego tzn. magicznego uwierzytelnienia by uzyskać autorytet i posłuch - prorokuje za darmo - propaguje ideę dla niej samej → (zdarzali się prorocy, którzy zajmowali się prorokowaniem „zawodowo”)

- porównany do reformatora → zwiastowanie może powołać nową wspólnotę

- nie podejmują swej działalności na czyjeś zlecenie, ale z powodu własnej uzurpacji , na mocy boskiego objawienia i głównie w religijnych celach

- początkiem jest działalności polegająca na gromadzeniu wokół siebie uczniów, doradzaniu im, zwłaszcza w sprawach etyki społecznej → porównany do nauczyciela etyki

- jest narzędziem Boba, zwiastuje jego wolę - normy i nakazy

- przekazuje objawioną wiedzę, głosząc aktualne, emocjonalne kazania na mocy własnego autorytetu - mowy, pamflety

- głosi etyczną naukę, nie dbając o swój ekonomiczny byt

- funkcja pozasystemowa

- ABY BYŁ PRAWDZIWYM PROROKIEM MUSI ZWIASTOWAĆ JAKĄŚ RELIGIJNĄ PRAWDĘ ZBAWCZĄ NA MOCY OSOBISTEGO OBJAWIENIA!!

KAPŁAN:

- pretenduje do autorytetu w służbie świętej tradycji

- udziela dóbr zbawczych na mocy swego urzędu, jego działalność opiera się na autorytecie urzędu

- uprawomocniany jest przez swój urząd

- nie ma powołania o takiej mocy jak prorok

- urząd - funkcja systemowa

- otrzymuje zapłatę

CZAROWNIK:

- jest przepowiadaczem przyszłości, wskazywanej przez wyrocznię lub wizję senną

- oddziałuje wyłącznie za sprawą swego daru

- sednem jego misji jest magia

- przepowiadaniem, magiczną terapią i doradzaniem zajmuje się „zawodowo” → otrzymuje ZAPŁATĘ

- np. wywoływacz deszczu

PRAWODAWCA:

- powoływany na swój urząd z reguły, gdy występowały społeczne napięcia

- zajmował się systematycznym porządkowaniem prawa

- jego zadaniem było doprowadzenie do stanowego kompromisu, stworzenie świętego prawa i staranie się o jego uwierzytelnienie przez Boga

PODESTA:

- powoływany z zewnątrz, aby zyskać bezstronnego pana (np. podczas wojen)

TYRAN:

- uzurpuje sobie władzę, ale nie ma elementu boskiego objawienia

NAUCZYCIEL ETYKI:

- przepełniony nową mądrością gromadzi wokół siebie uczniów

- doradza w prywatnych i publicznych sprawach, przekazuje nabytą wiedzę na mocy zlecenia

- istotne jest to co przekazuje

- nie głosi kazań

GURU:

- jest nauczycielem przekazującym nabyta wiedzę na mocy zlecenia - nie autorytetu

- nie głosi rewolucyjnie → objawienia u proroka

MISTAGOG:

- udziela sakramentów, czyli spełnia magiczne działania gwarantujące dobra zbawcze (odróżniają się od czarowników stopniowo)

- może gromadzić wokół siebie szczególna gminę; udziela magicznego zbawienia

- udziela on magicznego zbawienia, ale nie głosi etycznej nauki(tworzy ona jedynie drugoplanowy dodatek), lecz jest ona przekazywana w magicznym kunszcie

- „zarabia” na zajmowaniu się magią

- Mistagog może (bo objawia nowe drogi zbawienia)być uznawany za proroka, ale Weber go z kręgu tego pojęcia wyklucza (ze względu na pobieranie pieniędzy za usługi).

Ważną informacją porządkującą jest to, iż każda z postaci opisanych w tekście jest przedstawiana przez pryzmat proroka, który stanowi centrum i jest najważniejszą z postaci.

TYPY PROFECJI:

1. profecja etyczna - na mocy nakazu, abstrakcyjnej normy wymaga się posłuszeństwa jako spełnienie etycznego obowiązku - prorok mówi o tym, że człowiek który chce być zbawiony musi przestrzegać nakazów i norm (np. Zaratustra i Mahomet); typ profecji charakterystyczny dla Chin.

W przypadku profesji etycznej prorok jest narzędziem na mocy poruczenia boga zwiastującym boga, jak i jego wolę - czy to w postaci konkretnego nakazu, czy abstrakcyjnej normy - i na mocy tego poruczenia wymagającym posłuszeństwa jako spełnienia etycznego obowiązku;

2. profecja przykładowa - prorok jest człowiekiem wzorem, za sprawą swojego urzędu wskazuje innym jak mają postępować; apeluje do interesu własnego osoby, która chce zostać zbawiona , aby poszła tą samą drogą co on (np. Budda), typ profecji charakterystyczny dla Indii

PUNKTY PODSUMOWUJĄCE PROROKA( to co jeszcze zostało powiedziane na zajęciach):

1. Prorok pojawia się w chwili napięcia, złej sytuacji społecznej, kryzysów, konfliktów

2. Prorok może być zastąpiony

3. Prorok nie musi być prorokiem dal wszystkich

4. Nie jest się prorokiem na zawsze

5. Trzeźwe kalkulacje - nie są dostępne dla wszystkich; łatwiej jest posłuchać proroka

6. Prorok i charyzma to nie są rzeczy wartościujące - nie musi dobrych rzeczy

7. Prorok nie musi być wykształcony

8. Można zostać prorokiem po śmierci

9. Zyskuje aprobatę głosząc poprawę losu

10. Może zahamować dezintegrację społeczeństwa

Źródła:

• http://www.zgapa.pl/zgapedia/Max_Weber.html

• Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002

• Max weber „Gospodarka i społeczeństwo”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

---