Wykładnia

I. POJĘCIE

Cel wykładni: ustalenie znaczenia przepisu prawnego lub jego fragmentu zgodnie z prawem i w oparciu o przyjęte w doktrynie i orzecznictwie dyrektywy wykładni (w razie występowania wątpliwości, co do znaczenia przepisu).

1. Teoria klaryfikacyjna
Polega na wyjaśnianiu sensu przepisów budzących wątpliwości.
Jest kanonem wykładni.

2. Teoria derywacyjna
Wykładnia to rekonstruowanie z przepisów prawnych norm prawnych. (L.M. - ta teoria jest wadliwa;  ustalanie znaczenia to tylko 1 z etapów).

3. Teoria deklaratoryjna
Wykładnia to odtwarzanie sensu przepisów prawnych, a nie tworzenie.
Tradycyjny, utrwalony przez pozytywizm prawniczy punkt widzenia.

4. Teoria konstytutywna
W pewnych sytuacjach wykładania ma charakter twórczy - nie każda jednak.

Rozwijanie prawa  „Rechtsfortbildung”.
Ze względu na same właściwości tekstów prawnych wykładnia ma charakter twórczy, kreatywny. Nie zawsze możliwa jest interpretacja odtwórcza.
Zyskała zwolenników w latach 60. i 70. na skutek rozwoju badań nad językiem (Dworkin).
Orzecznictwo: sytuacje nadzwyczajne, wymagające szczególnego uzasadnienia.
Hart: „Open texture of law”  pojęcia języka potocznego mają często cząstkową, niezupełną interpretację. Czasami język milczy i trzeba wtedy interpretować twórczo.

Kiedy wykładnia ma charakter twórczy:
Odstępujemy od jasnego sensu językowego.
Przypadki wykładni rozszerzającej i zwężającej.
Przypadki pojęć niedookreślonych, otwartych semantycznie.

Teoria, za którą opowiadają się nasze sądy:
7 III 1995r. - orzeczenie TK: opowiada się za teorią deklaratoryjną.
SN: w pewnych sytuacjach sąd jest zmuszony użyć wykładni kreatywnej.
„Prawnik, gdy jest to możliwe powinien zawsze interpretować przepisy odtwórczo”.

Zakaz wykładni prawotwórczej.
Zakaz tworzenia prawa przez sądy.
Podstawowa dyrektywa wykładni prawa.
Sąd nie powinien dokonywać twórczej wykładni. Sąd nie może ani tworzyć norm nowych ani modyfikować znaczenia  norm istniejących (ale są pewne wyjątki).
Sądy w razie zaistnienia potrzeby zastosowania wykładni twórczej winny sygnalizować odpowiednim organom państwowym wady regulacji prawnej, a nie same je naprawiać.
W kręgu civil law sądy nie mogą tworzyć prawa ani w formie abstrakcyjnych uchwał ani w formie precedensów.

Wykładnia sensu stricto: wykładania dokonywana na podstawie dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej.
Wykładnia sensu largo: wykładnia sensu stricto + reguły wnioskowań prawniczych, reguły kolizyjne.
Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto.

II. GRANICE i CZAS DZIAŁANIA WYKŁADNI

1) Granice wykładni

Jak dalece i do jakiego stopnia pewne czynności przestają być interpretacją, a zaczynają być tworzeniem nowych norm.
W niemieckiej doktrynie istnieją 2 typy wykładni:
Rozwijanie prawa.
Wykładnia sensu stricto

Co do zasady:
Każda wykładnia powinna mieścić się w ramach dopuszczalnego sensu danego pojęcia w danym języku potocznym.
Można odstąpić od sensu językowego, jeśli rezultat wykładni jest absurdalny (uniknięcie absurdu).

2) Czas działania wykładni

Ustalenie czasu, od którego wykładnia wywiera skutki (szczególnie istotne, kiedy wykładnia jest formalnie wiążąca).

EX NUNC - skutki od momentu podjęcia decyzji np. wydania orzeczenia.
EX TUNC - skutki z mocą wsteczną np. od momentu wydania interpretowanego aktu.

Ex tunc nie narusza zasady lex retro non agit, gdy przyjmujemy deklaratoryjny charakter wykładni. Ale sąd może z ważnych powodów uchwalić inną datę obowiązywania wykładni.

7 III 1995r.
TK przyjął, że zasadniczo ze względu na fakt deklaratoryjnego charakteru wykładni, decyzję interpretacyjne wywierają skutki ex tunc.
Gdy istnieją rozbieżności w orzecznictwie, gdy nie można zarzucić adresatowi nieznajomości prawa, wtedy interpretacja wywiera skutki ex nunc, aby nie wywoływała negatywnych skutków lub żeby nie podważać zaufania do wcześniejszych wyroków (przed decyzją interpretacyjną).

III. MOC WIĄŻĄCA WYKŁADNI

1. Wykładnia autentyczna
Dokonana przez normodawcę.
Jest wokół niej najwięcej sporów.
Oficjalna: dokonywana w autoryzowanym, oficjalnym dokumencie urzędowym. Normodawca wypowiada się, co do zawartości normy. Ma moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został poddany do interpretacji. Rzadko spotykana ze względu na   3-podział władzy.
Nieoficjalna: intencje prawodawcy z oświadczeń; organ wydaje nieoficjalnie decyzję o treści danego aktu np. w środkach masowego przekazu; stenogramy z obrad parlamentu. Może najwyżej dostarczać argumentów.

2. Wykładnia legalna
Każda wykładnia dokonana przez organ uprawniony przez przepisy do ich interpretowania, który nie jest organem prawodawczym; np. SN.
Moc wiążącą wykładni tego rodzaju określa przepis upoważniający do dokonania interpretacji.
Na gruncie wykładni legalnej toczą się często spory, co do zakresu jej obowiązywania (spory o kompetencje).

Ma charakter abstrakcyjny, dokonuje jej się za pomocą uchwał lub wytycznych na specjalnych posiedzeniach sądu, a nie w toku rozstrzygania indywidualnych spraw.

3. Wykładnia operatywna
Dokonują jej sądy i inne organy stosujące prawo rozstrzygając indywidualne sprawy cywilne, karne, administracyjne i inne.
Ma charakter konkretny, a nie abstrakcyjny  nie wiąże innych sądów; wyjątki:

1)Wykładnia dokonana przez sąd apelacyjny jest wiążąca dla sądu niższej instancji, ponownie rozpatrującego sprawę.
2)Jeśli sąd zwróci się do SN, to wytyczne SN wiążą, ale tylko dany sąd.

Wykładnia operatywna formalnie nie wiąże, ale posiada moc perswazyjną, zwłaszcza gdy orzeczenia są publikowane.
Moc perswazyjna zależy od:
pozycji sądu
sposobu publikacji
stopnia jednolitości poglądów doktryny
Jeżeli na dany temat istnieje jednolitość poglądów w sądownictwie to moc perswazyjna posiada o wiele większe znaczenie.

4. Wykładnia doktrynalna
Formalnie nikogo nie wiąże.
Są to poglądy wypowiadane przez specjalistów, przedstawicieli doktryny prawniczej.
COMUNIS OPINIA DOCTORUM - jednolity pogląd doktryny, jego znaczenie rzadko jest podważane ze względu na autorytet ekspertów (np. opinie wypowiadane w komentarzach).
Anglia: Books of Authority: Cook, Littletone, Blackstone  “Commentaries on the Laws of England” - 1765r.

np. Wykładnia dokonana w głosach do orzeczeń najwyższych instancji sądowych.

IV. CLARA NON SUNT INTERPRETANDA

Przepis jasny nie wymaga interpretacji.
Istnieje jednak pogląd wg, którego każdy przepis wymaga interpretacji. Mówią tak ci, co rekonstruują normy prawne z różnych przepisów w ramach wykładni, a nie tylko interpretacji.
Wiąże się to z derywacyjną, a nie klaryfikacyjną funkcją wykładni.

Przepis budzi wątpliwości, gdy jest: nieostry, wieloznaczny, niejasny, sprzeczny z ratio legis (celem regulacji prawnej) itd.
Przepis wymaga wykładni: gdy jest wątpliwy oraz gdy jest jasny, ale istnieje na jego temat rozbieżne orzecznictwo sądów.
Przepis nie wymaga wykładni: nawet, gdy jest niejasny, ale istnieje na jego temat jasne i spójne orzecznictwo sądów.
Spójne i jednolite orzecznictwo sądów stwarza domniemanie, że ustanowiona w nim wykładnia jest prawdziwa.

Aspekt dynamiczny wykładni
Przepis może być jasny, a z czasem stać się niejasny.
Wskutek wejścia w życie nowych przepisów.
W skutek zmiany kontekstów społ., pol., gosp.
W metodologii stosuje się 2 konteksty:
Heurezy: procesy myślowe prowadzącego do rozstrzygnięcia jakiegoś problemu.
Uzasadniania: podawanie argumentów (dyrektyw interpretacyjnych) w uzasadnianiu decyzji interpretacyjnych.

V. PODZIAŁ DYREKTYW WYKŁADNI

1.   J. Wróblewski:
Powody, dla których dokonuje się wykładni - rację: lingwistyczne, systematyczne i funkcjonalne.

PRZYCZYNY (RACJE) DLA KTÓRYCH MUSIMY DOKONYWAĆ INTERPRETACJI PRZEPISÓW
Racje językowe

Język w którym są sformułowane przepisy prawne nazywamy językiem prawnym.
Język prawny jest odmianą języka potocznego.
Wyrażenia są bardzo często niejasne, nieostre i wieloznaczne lub semantycznie niedookreślone (otwarte).
Racje systemowe
Przepis prawny zajmuje zawsze określone miejsce w akcie normatywnym, który z kolei jest składnikiem określonej gałęzi prawa.
Powoduje to, że przepis pozostaje w skomplikowanych relacjach z innymi przepisami.
Rozumienie każdego tekstu musi być zharmonizowane z rozumieniem innych przepisów.
Racje funkcjonalne
Wykładnia prawa nie może ignorować intencji normodawcy oraz celów jakie sobie stawiał, nie może być również obojętna wobec konsekwencji do jakich prowadzi określone rozumienie przepisu, powinna także brać pod uwagę przekonania moralne adresatów.
Wykładnia językowa nie może ograniczać się wyłącznie do kontekstu językowego i systemowego danego przepisu, ale musi brać pod uwagę także szeroko rozumiany kontekst funkcjonalny, a więc czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne i moralne.

Dyrektywy wykładni: językowe, systemowe i funkcjonalne.

2. Wg Ziembińskiego:
w. językowa
w. pozajęzykowa

3. Wg von Savigny
w. gramatyczna - w. jęz.
w. logiczna
w. systematyczna
w. historyczna

Wykładnia teleologiczna (celowościowa)  Teoria Iheringa.
Wg Savigniego  -    jest zbyt niebezpieczna („kryptoprawotwórcza”).
Wg Iheringa  - jest to jeden z najważniejszych typów wykładni i dodał go  klasycznego podziału  Savigniego.
Wg Wróblewskiego -  wykładnia teleologiczna jest elementem wykładni funkcjonalnej.

4. W prawie międzynarodowym:
podejście tekstualistyczne
podejście intencjonalistyczne (w. subiektywna)
podejście teleologiczne

W gruncie rzeczy zespół dyrektyw wykładni jest wspólny, bardzo podobny dla wszystkich klasyfikacji.
Ius interpretandi - dyrektywy uważane za wiążące  błędna interpretacja, niezgodna z ius interpretandi może być uznana za podstawę kasacji lub apelacji.

VI. LOGICZNY CHARAKTER DYREKTYW WYKŁADNI

I. DYREKTYWY KONKLUZYWNE
a b
Np. jeżeli coś jest wyjątkiem to nie podlega wykładni rozszerzającej.
Oparte na regułach log. form.

II. DYREKTYWY NONKONKLUZYWNE
Reguły stanowiące dobre racje za tym, by w sytuacji a stosować dyrektywę b.
-  można je czasem interpretować rozszerzająco
-  dopuszczają wyjątki
-  można od nich czasem odstąpić

Większość dyrektyw wykładni ma charakter niekonkluzywny.
Są one racjami, wskazówkami jak rozumieć przepisy.
Dlatego większość dyrektyw wykładni ma charakter topiczny.

Modele rozumowania, uzasadniania

I. MODEL SYLOGISTYCZNY
Decyzja przyjmuje postać sylogizmu prawniczego.
Pw: jeśli AB
Pm: Ulga jest wyjątkiem
Nie wolno int. ulgi rozszerzająco.

II. MODEL ARGUMENTACYJNY
Polega na ważeniu argumentów pro i contra.
Przeważa ten model.

Np. problem w prawie karnym:
Z jednej strony obrona konieczna jest wyjątkiem, więc nie wolno jej interpretować rozszerzająco.
Z drugiej strony in dubio pro reo, więc wątpliwości należy rozstrzygać na korzyć oskarżonego.
Trzeba więc szukać innych racji.

Większość dyrektyw wykładni to toposy, reguły nonkonkluzywne, dopuszczające wyjątki.
Rozumowania interpretacyjne mają najczęściej postać modelu argumentacyjnego (poza najprostszymi przypadkami).

VII. DYREKTYWY PREFERENCJI

Reguły rozwiązujące konflikty, różnych dyrektyw wykładni. Mówią jak ma się zachować interpretator, jeśli różne dyrektywy prowadzą do rozbieżnych wniosków.
Są to (wg prof. Wróblewskiego) dyrektywy wykładni II-stopnia.

Na poziomie doktrynalnym: różne szkoły preferują różne style interpretacyjne.
Na poziomie praktyki prawniczej: wykładnia nie jest jednorodna, ale ma większą stabilność.

a)Wykładnia subiektywna vs obiektywna

Wykładnia subiektywna - prawo to wyraz woli historycznego prawodawcy i tak powinno być interpretowane.
Wykładnia obiektywna - prawo zawsze obowiązuje z woli aktualnego prawodawcy, (bo może je uchylić). Tekst prawny ma obiektywne znaczenie w ogóle niezależne od woli prawodawcy.

W praktyce naszych sądów  wg orzeczenia TK im przepis starszy tym mniejsze znaczenie ma wykładnia subiektywna.

b)Formaliści vs nieformaliści

I. Formaliści  teorie statyczne
Prymat wykładni językowej nad celowościową i funkcjonalną.
Przepis ma raz na zawsze ustalone znaczenie, niezależnie od zmiennych okoliczności politycznych, społecznych, gospodarczych.
Prawo trzeba zmieniać, a nie naprawiać w drodze interpretacji.
Służą takim wartością jak: pewność, niezmienność prawa, jego przewidywalność.
Powołanie się na zasadę rządów prawa:

„Adresaci norm prawa powinni mieć prawo do działania w zaufaniu dla tego co napisano w przepisach  prawa”.

II. Nieformaliści  teorie dynamiczne
Znaczenie przepisów systematycznie się zmienia.
Interpretator musi podążać za zmieniającymi się warunkami społecznymi, gospodarczymi, politycznymi.
Wykładnia funkcjonalna, celowościowa jest najważniejsza.
Wykładnia powinna mieć znaczenie adaptacyjne, bo prawa nie można ciągle zmieniać.
Nie ma prymatu wyk. jęz. Równorzędne są w. systematyczna i funkcjonalna.

Teorie statyczne opowiadają się za literą prawa, natomiast teorie dynamiczne za jego duchem.
Styl statyczny interpretacji dominuje w czasach stabilizacji, natomiast styl dynamiczny w czasach przemian i reform.

Teorie intencjonalne i tekstualne
Teorie intencjonalne - zasadniczym celem wykładni jest odtwarzanie woli i intencji prawodawcy, a tekst prawny jest traktowany jako środek przekazu tych intencji.
Teorie tekstualne - akt normatywny z chwilą ustanowienia niejako odrywa się od osoby prawodawcy i zaczyna żyć własnych życiem. W sytuacjach wątpliwych powinno rozstrzygać znaczenie tekstu, a nie rzeczywiste intencje prawodawcy.

1. W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Tekstualiści vs. intencjonaliści vs. w. teleologiczna

Tekstualiści  - prymat wykładni językowej.
Intencjonaliści  - prymat wykładni intencjonalnej (genetycznej).

1969r. Konwencja wiedeńska ( o prawie traktatów).
Nie ma rozstrzygnięcia co do prymatu którejś wykładni, nie ma hierarchii dyrektyw preferencji.

Praktyka MTS:
Przeważa stanowisko tekstualistyczne (szczególnie jeśli traktat wywiera stosunki dla osób trzecich).

2. W PRAWIE EUROPEJSKIM
Praktyka ETS:
Ponieważ UE jest dynamiczna (z uwagi na trend do postępującej integracji) przeważa wykładnia celowościowa funkcjonalna (cele polityczne).

3. PRAKTYKA W POLSKIM PRAWIE WEWNĘTRZNYM
2 zasady w polskich sądach od 89':

1) Dyrektywa pierwszeństwa wykładni językowej

Jest to zasada powszechnie przyjęta zarówno w krajach common jak i civil law, mimo, że czasem jest krytykowana na poziomie doktrynalnym.

UK  Golden Rule
USA  Plain Meaning Rule

„Jeżeli sens językowy jest jasny to zasadniczo interpretator powinien się na nim oprzeć, chyba, że za odstąpieniem od tego sensu przemawiają bardzo ważne racje”.   Holms

Etapy wykładni:
1)Jeżeli przepis jest wątpliwy należy dokonywać wykładni językowej.
2)Jeżeli rezultat wykładni językowej jest wątpliwy należy dokonywać wykładni systemowej.
3)Jeżeli rezultat wykładni systemowej jest wątpliwy należy dokonywać wykładni funkcjonalnej.
4)Jeżeli przepis nadal budzi wątpliwości i nie da się go zinterpretować trzeba go zmienić lub uchylić.
Wtedy stosowny organ (TK) może złożyć do Sejmu sygnalizację nt. tego konkretnego przepisu.

ALE:
Żaden sędzia nie może odmówić wydania wyroku w sprawie powołując się na niemożność interpretacji danego przepisu.
Jest to reguła proceduralnego rozstrzygania sporu.

2) Dyrektywa subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej

Podstawową funkcją wykładni systemowej i funkcjonalnej jest rozstrzyganie wątpliwości, jeśli w. językowa nie daje jasnego rezultatu.
Wyk. funkcjonalna i syst. pozwalają także rozstrzygnąć problem wyboru pomiędzy różnymi możliwymi znaczeniami wykładni językowej.
Wykładnia systemowa lub funkcjonalna może służyć by zmodyfikować sens przepisu lub od niego odstąpić.
Muszą to jednak uzasadniać bardzo ważne rację aksjologiczne.
Może się tak stać tylko w sytuacjach szczególnych.
Wchodzą wtedy w grę reguły odstępstwa.

Reguła harmonizowania kontekstów - nawet, gdy wykładnia językowa rozwiewa wątpliwości to dobry interpretator sprawdza inne dyrektywy wykładni i potwierdza nimi wyk. językową. Inaczej: reguła potwierdzania - traktowanie przez sądy w. syst. i fun. jako sprawdzenia prawidłowości w. j. oraz jako sposób potwierdzenia jej rezultatów.

1.  PORZĄDEK PREFERENCJI ABSOLUTNY
Jeżeli zawsze A (wyk. jęz.) ma pierwszeństwo przed B (wyk. syst.), a B ma zawsze pierwszeństwo przed C (wyk. funk.)  ale tak nie jest!

2. PORZĄDEK PREFERENCJI PRIMA FACIE
W normalnych sytuacjach wykładnia językowa ma pierwszeństwo przed systemową, a ta przed funkcjonalną.
Zasada prymatu wyk. jęz. nie wyklucza, że w pewnych sytuacjach można odstąpić od tej wykładni.

VIII. REGUŁY ODSTĘPSTWA

W pewnych nadzwyczajnych okolicznościach interpretator może odstąpić nawet od jasnego i oczywistego sensu wykładni językowej.

A) Oczywisty błąd legislacyjny

np. Błąd redakcyjny, matematyczny.
Należy wtedy dokonać konsultacji aktu.
Od stosowania takiego aktu wstrzymuje się aż do jego naprawy.

np.
K.k. francuski: „za porwanie odpowiada tylko ten, kto pojmał kilku nieletnich”. albo „do pociągu można wchodzić tylko jak jedzie” (Francja).

B) Wykładnia językowa prowadzi do absurdu
np.
W starożytności: „do miasta nie można wchodzić w nocy z żelazem”  chodzi o broń a nie o kosztowność.
„Jeśli przerwa w wykonywaniu kary trwała rok to można się ubiegać o warunkowe zwolnienie”. Jeden z sądów zadał SN pytanie prawne: czy jeśli oskarżony uciekł, to czy też może ubiegać się o warunkowe zwolnienie.

C) Wykładnia językowa prowadzi do rażącej sprzeczności z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi
np.
Problem, czy straż graniczna może odwołać się od orzeczeń swoich władz do sądu. Ustawa mówiła, że nie ale byłoby to sprzeczne z konstytucyjnym prawem do sądu.
Od decyzji rektora też można się odwołać do sądu.

D) Wykładnia językowa prowadzi do rezultatów rażąco niesprawiedliwych

TK zwraca uwagę, że każde takie odstępstwo musi być uwarunkowane szczególnie ważnymi względami aksjologicznymi.
Sprawiedliwość jest względna, więc musi nastąpić rażące złamanie podstawowych zasad.

np.
„Obłożna choroba” - sąd uznał, że zawał nie jest obłożną chorobą bo trzeba dużo chodzić, choremu więc nie przysługują żadne świadczenia.
Orzeczenie SN: „obłożna”  to każda ważna choroba.

Kpk: W sprawach z oskarżenia prywatnego, jeżeli występuje oskarżyciel prywatny  jeśli postępowanie umorzono zawsze płacił oskarżyciel prywatny.
Jednak jeśli do umorzenia dochodzi np. w wyniku opieszałości  prokuratury  oskarżyciel prywatny nie ponosi           kosztów.

E) Wykładnia. językowa prowadzi do rezultatów rażąco irracjonalnych

SPÓR:
Jeśli sąd uważa, że zachodzą szczególnie ważne racje przemawiające za odstąpieniem od wyk. jęz., to jak dalece sąd może odstąpić od jej jasnego sensu?
 Sąd korzysta wtedy z wyk. funkcjonalnej i systemowej.

Czy taka wykładnia powinna mieścić się w ramach normalnego, słownikowego sensu językowego, czy może mieć zupełnie nowe, wykraczające poza ten sens znaczenie?
np.
Sąd z uwagi na ochronę środowiska uznał, że przejażdżka konna w parku to użycie pojazdu mechanicznego.
[ odstępstwo od znaczenia słownikowego]

Za pierwszeństwem wykładni językowej przemawiają:
Argumenty analityczne: wykładnia językowa jest wykładnią tekstów prawnych.
Argumenty polityczne: każdy obywatel w państwie demokratycznym ma prawo stosować się do tego co prawodawca powiedział w tekście prawnym, a nie do tego co chciał powiedzieć gdyby znał nowe okoliczności.

IX.  WYKŁADNIA JĘZYKOWA

Odgrywa szczególną rolę zasada prymatu wyk. jęz.
Wyk. jęz. wskazuje też na granicę wykładni (bo każda wykładnia powinna mieścić się w granicach możliwego językowego sensu).
Wyk. jęz. tworzy skomplikowany zespół reguł.
W prawie europejskim: wszystkie formy jęz. mają taką samą moc.
W redagowaniu tekstów prawnych stosujemy:
I.Język potoczny
II.Język prawny
III.Język prawniczy (np. dobra wiara, zasady współżycia społecznego)
IV.Język specjalistyczny (Fachsprache)

W ramach każdego języka można wyróżnić 3 typy reguł.

1. Reguły semantyczne / znaczeniowe
Używane najczęściej.
Ich stosowaniu służą słowniki.
np.„Kto dostarcza inną osobę w celu uprawiania nierządu podlega określonej karze”  sąd musiał rozstrzygnąć co oznacza słowo „dostarczać”. Wg słowników dostarczanie to nie tylko dostarczenie osobiste, ale i polecenie dostarczenia.
np. Czy budowa wokół domu płotu lub chodnika to wydatek na budowę domu? NSA uznał, że nie.

2. Reguły syntaktyczne/ gramatyczne / składniowe
Używane są często.
Np. przestępstwo trwałe  wyrażane zawsze przez formę niedookreśloną czasownika („kto rozpowszechnia”).
Bardzo często spotyka się wykładnię spójników i, lub, albo, bądź itp.

np. Ustawa o kombatantach: uprawnienia kombatanta traci osoba, która pracowała w UB i wykonywała uprawnienie śledcze i operacyjne związane z zwalczeniem opozycji. Sąd interpretował to tak, że osoba musiała wykonywać oba te rodzaje uprawnień.
Mimo iż w ten sposób wykładnia  prowadzi do rezultatów sprzecznych z ratio legis.

3.Reguły pragmatyczne
Odwołują się do zasad używania języka w różnych kontekstach społecznych.
Np. kiedy składa się gratulacje, a kiedy kondolencje.
Sądy rzadko odwołują się do tych reguł. Ale np. zdjęcia ze ślubu  czy ślub jest wydarzeniem prywatnym czy publicznym; sąd uznał, że zależy to od kontekstu sposobu org. tego ślubu.

1. DYREKTYWA JĘZYKA POTOCZNEGO
Interpretator powinien nadać wyrażeniu takie znaczenie, jakie ma ono w języku potocznym, naturalnym.
Jeżeli w języku potocznym normie można przypisać wiele znaczeń to należy wybrać to, które jest najbardziej oczywiste.
Jest to domniemanie języka potocznego (J. Wróblewski) bo są od niej wyjątki. Nie jest to slang, ale język literacki.

Wyjątki od dyrektywy języka potocznego:
Jeżeli dane wyrażenie jest zdefiniowane w tekście prawnym, to należy odstąpić od znaczenia potocznego takiego wyrażenia.

2. DYREKTYWA JĘZYKA PRAWNEGO
Definicje mają pierwszeństwo przed znaczeniem potocznym. Chodzi o wszystkie definicje:

I.def. legalne (zawarte w tekście prawnym mają formę normy prawnej, wiążącego przepisu pr.).
II.def. kontekstowe (normodawca nie definiuje znaczenia wprost, lecz używa pojęcia w różnych kontekstach).
III.def. wyraźne

PROBLEM  Czy jedną definicję można stosować także w innych aktach normatywnych?
Odp.  „o zasadach techniki prawodawczej” z 2002r.:

Domniemanie znaczenia kodeksowego  jeśli nie ma innej definicji, pojęcie ma takie znaczenie jakie ma w kodeksie.
Jeśli prawodawca chce odstąpić od takiego znaczenia to musi to wyraźnie zaznaczyć.
Jeśli nowa definicja ma dotyczyć całej ustawy  należy ją umieścić w przepisach ogólnych ustawy.
Jeśli części ustawy to należy ją umieścić w odpowiednich przepisach szczegółowych, np. „w rozumieniu tej ustawy”.
Definicje zawarte w niższych aktach prawnych nie wiążą przy interpretacji wyższych aktów normatywnych.
Akty wykonawcze nie powinny interpretować pojęć ustawowych, chyba, że ustawa na to wyraźnie pozwala.

PROBLEM  Czy pojecie zdefiniowane w 1 gałęzi prawa można stosować w innej gałęzi prawa? Odp.  w orzecznictwie:

Można je stosować, jeśli zawarto je w przepisach źródłowych danej gałęzi prawa (np. w kodeksie) gdzie pojęcia te występują w sposób pierwotny np. def. przewoźnika bierzemy z prawa przewozowego.
np. W prawie podatkowym nie ma def. budowli i budynku  nie wiadomo czy można stosować definicję z prawa budowlanego. SN uznał, że nie można bo jest za szeroka. Dlatego zawsze trzeba sprawdzić, czy def. z jednej gałęzi prawa jest adekwatna do innej gałęzi prawa.

3. DYREKTYWY JĘZYKA SPECJALISTYCZNEGO

Pojęcia własne - techniki, nauki, rzemiosła, handlu itp.
Jeśli prawodawca używa pojęć z danego j. specjalistycznego, to należy tym pojęciom nadać takie znaczenie, jakie mają one w tym języku specjalistycznym.

JĘZYK PRAWNICZY jest jedną z odmian języka specjalistycznego.
Często nie istnieje definicja legalna danego pojęcia, ale jego znaczenie wypracowane jest w prawoznawstwie, jurysprudencji.
Jeśli pojęcie ma określone znaczenie w języku prawniczym to należy mu nadać właśnie takie znaczenie.

Pierwszeństwo języka prawniczego nad językiem potocznym i innymi językami specjalistycznymi  dyrektywa języka prawniczego.
Stosujemy ją, jeśli istnieje na dany temat communis opinio doctorum - jednolite stanowisko doktryny.

ZNACZENIE LITERALNE NORMY - jest nim jej znaczenie potoczne, a jeżeli prawodawca nadał pojęciu swoiste znaczenie prawne, lub jeśli to swoiste znaczenie wynika z języka prawniczego lub specjalistycznego, to znaczeniem literalnym jest właśnie to znaczenie.

Hierarchia:
1.Dyrektywa języka prawnego (definicja legalna)
2.Dyrektywa języka prawniczego
3.Dyrektywa języka specjalistycznego
4.Dyrektywa języka potocznego

4. ZAKAZ WYKŁADNI SYNONIMICZNEJ

Różnym pojęciom nie należy nadawać tego samego znaczenia (nawet gdyby te pojęcia byłyby bliskoznaczne).

np.funkcjonariusz publiczny (1) ≠ osoba pełniąca funkcję publiczną (2)
1. pojęcie węższe (osoba zatrudniona w organie państwowym).
2. pojęcie szersze (obejmuje także instytucje pozapaństwowe np. egzaminator z WORD, dyrektor szkoły).

Wyjątki: ustawa = akt ustawowy

5. ZAKAZ WYKŁADNI HOMONIMICZNEJ
Dyrektywa konsekwencji terminologicznej
Tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń.
Pojęcie zdefiniowane w jednym akcie normatywnym, powinno mieć takie same znaczenie w innych aktach normatywnych. Ale tak nie jest, istnieje wiele wyjątków.
np. SN: „zatrudnienie” , „dochód”, „przerwa w pracy” -  wiele znaczeń.

6. ZAKAZ WYKŁADNI PER NON EST

Niewolono tak interpretować przepisu, aby jakaś jego część okazała się zbędna.
np. Matka wystąpiła do sądu w imieniu niepełnoletniego dziecka o zaprzeczenie ojcostwa. SN uznał, że jest to niedopuszczalne, bo wtedy fragment przepisu z k.r.o. okazałby się zbędny: że dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wystąpić o zaprzeczenie ojcostwa.

7. LEGE NON DISTUNGUENTE

Tam gdzie prawodawca nie wprowadza rozróżnień, tam nie powinien ich wprowadzić interpretator.
np. Pojęcie „winy” jeśli prawodawca nie sprecyzował, czy chodzi winę umyślną, czy nieumyślną, to interpretator nie może rozróżniać.

X.  WYKŁADNIA SYSTEMOWA

Ma charakter subsydiarny.
Nie może stanowić samodzielnej podstawy do ustalenia znaczenia danej normy, ale może zadecydować, które z możliwych znaczeń zastosujemy.
Opiera się ona na założeniu, że przepisy prawne są w określony sposób uporządkowane.  Reguły tego uporządkowania dają interpretatorowi wskazówki, jak należy interpretować przepisy.
„Norm nie można interpretować w izolacji, trzeba brać pod uwagę inne, powiązane przepisy”.
Systematyka pozioma - treść normy.
Systematyka pionowa - hierarchia norm.

1. PRZEPISY NALEŻY INTERPRETOWAĆ ZGODNIE Z ZASADAMI PRAWA

Zasady prawa są dyrektywami:
legislacyjnymi
interpretacyjnymi

Zasady prawa
Uniwersalne - równość, państwo prawa.
Częściowe syst. prawa - sprawiedliwość podatkowa, prawda materialna.

Zasady prawa
Explicite sformułowane - art. 2 konst.
Implicite - takie które trzeba wyinterpretować lub wywnioskować z innych przepisów. Np. zasada ochrony praw słusznie nabytych  wyint. z art. 2 konst. - zasada bezpieczeństwa prawnego.

Orzeczenie TK: nawet, mimo wprowadzenia nowej konstytucji i zmiany wielu zasad implicite na explicite, katalog zasad nie został zamknięty.

R. Alexy: optymalizacyjny charakter zasad prawa:
Zasady pokazują idealny stan rzeczy, np. idealna równość.
Przy interpretacji zasad należy im nadać jak najszerszy zakres.

Nakaz interpretacji rozszerzającej zasad prawa, pod warunkiem uwzględnienia możliwości prawnych i faktycznych.

Wszystkie prawa i wolności obywatelskie konstruują zasady prawne.
Mają charakter reguł optymalizacyjnych np. prawo do sądu, wolność zrzeszania się.

W orzecznictwie TK szczególną rolę w interpretacji przepisów prawnych mają zasady:
Państwa prawnego
Sprawiedliwości społecznej
Demokracji
Równości
Podziału władz
Prawa do sądu i uczciwego procesu
Wolności gospodarowania i ochrony własności
Ochrony praw słusznie nabytych

2. NAKAZ INTERPRETACJI NORM NIŻSZYCH W ZGODZIE Z NORMAMI WYŻSZYMI

Wyprowadza się stąd zasadę:
Nakaz interpretacji wszystkich przepisów prawa w zgodzie z konstytucją. Zasada prymatu wykładni zgodnej z konstytucją.
Można odstąpić od przepisu jeśli ten jest niezgodny z konstytucją.
Domniemanie konstytucyjności przepisów prawnych:
Ciężar dowodu spoczywa na osobie kwestionującej ten fakt.
Zobowiązanie do takiej interpretacji przepisu, która byłaby zgodna z konstytucją.
Ale taka interpretacja nie może prowadzić do oczywistej sprzeczności z jasnym sensem językowym.
Taki przepis należy uchylić.
Musi być to ciągle wykładnia secundum legem.

3. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI

Wprowadzając ograniczenia praw i wolności obywatelskich, ale także innych zasad prawa należy zawsze wybierać taką interpretację, która pozwoli osiągnąć cele, którym te ograniczenia służą, a przy tym będzie najmniej uciążliwa dla zasad prawnych oraz praw i wolności obywatelskich.
Ograniczeń nie można wprowadzać poza konieczna miarę.
Zasadę proporcjonalności większość państw przejęła z niemieckiego TK.
Powszechnie uważa się (L.M. nie), że nowa konstytucja wprowadziła tą zasadę explicite.
Ograniczenia praw i wolności obywatelskich mogą być wprowadzanie tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne.

W pełni zasada proporcjonalności skalda się z 3 elementów:
1)Warunek celowości: czy wprowadzenie ograniczeń praw i wolność pozwoli zrealizować założony cel prawodawcy.
2)Warunek konieczności: czy założonego celu nie można osiągnąć w inny sposób.
3)Wprowadzając ograniczenia należy zawsze wybierać środki jak najmniej uciążliwe.
4.  NAKAZ INTERPRETACJI PRZEPISÓW PRAWA POLSKIEGO W ZGODZIE Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM I EUROPEJSKIM.

Art. 87: umowa międzynarodowa jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego.
Art. 91: umowy międzynarodowe stanowią część wewnętrznego porządku prawnego.
ust.1  Są bezpośrednio stosowane jeśli są bezpośrednio wykonalne.
ust. 2 Prymat umowy międzynarodowej ratyfikowanej za zgodą Sejmu nad ustawami.
ust. 3 Akty prawne wydawane przez org. międzynarodowe mają pierwszeństwo nad ust. w  fprzypadku kolizji i są bezpośrednio stosowane.

Zasadę tą stosują głównie: TK, NSA, SN.
Nakaz ten zakłada, że najpierw należy ustalić sens przepisu pr. międzynarodowego.

Jak interpretuje się postanowienia umów międzynarodowych?
Ogólne zasady znajdują się w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969r.
(Art. 31-33).
Te zaś zasady wskazują na duże podobieństwo do zasad interpretacji przepisów prawa polskiego  bo z prawa rzymskiego wywodzi się kanon interpretacji: ius  interpretandi.

Różnice w interpretacji prawa międzynarodowego i wewnętrznego.
Art. 31 ust.1 Traktat należy interpretować:
w dobrej wierze,
zgodnie ze zwykłym znaczeniem wyrażeń,
biorąc pod uwagę jego kontekst i cel.
Jest to zarówno wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna.

3 stanowiska w doktrynie prawa międzynarodowego:

I.  TEKSTUALIZMU - pierwszeństwo tekstu przepisu nad celem i intencjami. Stanowisko to ,odpowiada pierwszeństwu wykładni językowej.
II. .INTENCJONALIZMU - (oryginalizm) pierwszeństwo woli stron nad literalnym tekstem ,ustawy.  Prymat wykładni subiektywnej.
III. TELEOLOGICZNA - pierwszeństwo celu jakiemu wykładnia służy. Wykładnia celowościowa.

W pracach nad konwencją wiedeńską nie doszło do uzgodnienia stanowisk, dlatego rozstrzygnięcie pozostawiono praktyce.
Generalnie MTS mówi, że pierwszeństwo ma tekst, jeśli jest on jasny to zasadniczo nie można powoływać się na cel i wolę.
Jednak - zwłaszcza w umowach dwustronnych, jeśli wola stron jest jednoznaczna to  podejście intencjonalistyczne.
W umowach wielostronnych i tam gdzie skutki dotyczą osób trzecich  szczeg. tekstualizm.

Art. 31 ust. 2-3 - nakaz brania pod uwagę porozumienia stron traktatu, dokumenty zw. z daną umową i praktyką.

Art. 32 - uzupełniające środki interpretacyjne  gdy zastosowanie reguł z art. 31 pozostawi wątpliwości lub prowadzi do absurdu lub do nieracjonalnych rezultatów:
materiały przygotowawcze
okoliczności zawarcia umowy

Art. 33 - rozwiązanie problemów lingwistycznych, gdy języki są inkompatybilne:

Traktat sporządza się generalnie w j. angielskim, ale przyjęto, że sporządza się go też w tylu wersjach językowych ile jest języków stron.

Reguły w przypadku inkompatybilności języków:
Należy oprzeć się na wersji pierwotnej (co nie jest reguła wiążącą).
Szuka się wspólnego mianownika.
Należy odwołać się do celu umowy.
Problem: czy odwoływać się tylko do doktryny międzynarodowej, czy także do polskiej  L.M uważa, że także do polskiej.
Nakaz interpretacji pr. polskiego w zgodzie z pr. europejskim:
W ETS mówi się o prymacie wykładni funkcjonalnej, szczególnie celowościowej.
Wykładnia gospodarcza - odwołuje się do dorobku nauk ekonomicznych (bo w UE dominuje integracja gospodarcza).

5. NAKAZ INTERPRETACJI PRZEPISÓW PRAWNYCH W SPOSÓB NIEPROWADZĄCY DO LUK

Luki rzeczywiste (techniczne, konstrukcyjne):
Brak niezbędnej regulacji prawnej.
Swoiste
Brak przepisów, które zgodnie z innymi przepisami powinny zostać wydane, a których brak utrudnia podjęcie decyzji.
Techniczne
Proceduralna niekompletność regulacji, która utrudnia lub uniemożliwia podjęcie decyzji. Np. ma być wybrany organ, ale nie ma podanego kworum lub wymogu większości.

Luki nierzeczywiste (ocenne, pozorne):
Ujemna ocena:
Braku przepisu - luka extra legem
Istnienia przepisu - luka contra legem
Treści przepisu (zbyt nieprecyzyjny) - luka intra legem

6. ZAKAZ INTERPRETACJI PRZEPISÓW PRAWNYCH W SPOSÓB PROWADZĄCY DO SPRZECZNOŚCI

Niezgodność norm, jest pojęciem szerszym niż sprzeczność zasad w logice.
W wykładni sprzeczność:
Normy konfliktowe - takie, których w pewnych okolicznościach nie da się zrealizować łącznie.
Normy prakseologicznie niezgodne - takie, których skutki realizacji 1 z norm unicestwiają skutki realizacji drugiej normy, często np. w prawie budowlanym.
Normy sprzeczne analitycznie - to normy, które  przy niezgodnych lub częściowo niezgodnych hipotezach  mają sprzeczne dyspozycje bądź sankcję. (Np. gdy jedna coś zakazuje, a druga to samo nakazuje).

7. ARGUMENTUM A RUBRICA

Przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systemie wewnętrznym i zewnętrznym aktu.
Jeśli np. przepis zamieszczono w przepisach ogólnych danego aktu - ma on zastosowanie dla całego aktu.

XI. WYKŁADNIA FUNKCJONALNA

Są to wszystkie dyrektywy w których nie odwołujemy się do w. językowej i systemowej.
Odwołujemy się do: kont. społecznego, moralności, kont. ekonomicznego, kont. politycznego, celów, intencji.
Ma charakter subsydiarny, wchodzi w grę dopiero wtedy, gdy nie udało się ustalić sensu przepisu odwołując się do wykładni językowej i systemowej.
Wiąże najmniej, dlatego przestrzega się przed nadużywaniem tej wykładni. Bo staję się formą kryptoprawotwórstwa (ukrytego tworzenia prawa).
Ale jest ważna bo dzięki niej można dostosować prawo do życia i do zmieniających się warunków.
Np. spór Nowa Huta vs. ministerstwo o „pyły ogółem” i „pyły zawieszone”.

Zastosowanie:
Duża rola w prawie konstytucyjnym: bo często występują w nim odwołania do celów, wartości, zasad, ideałów np. dobro wspólne, moralność.
Często stosuje się też w prawie cywilnym: jest to niezupełna, otwarta gałąź prawa.
Mała rola w prawie karnym i podatkowym: bo są to przepisy represyjne. Należy tu w.f. stosować ze szczególną ostrożnością. Nie można zastąpić sensu literackiego (jasnego i oczywistego). Dopuszczalna jest tylko na korzyść oskarżonego.

Jej rola stale rośnie, budzi to jednak wiele obaw. Przede wszystkim dlatego, że powoływanie się przy interpretowaniu normy na cele, racje polityczne czy normy moralne może doprowadzić do innej interpretacji niż wynikałoby to z zastosowania wykładni językowej.

Z drugiej strony we współczesnych tekstach prawnych rośnie rola różnego rodzaju terminów wartościujących, pojęć niedookreślonych i klauzul generalnych. W takich sytuacjach reguły wykładni funkcjonalnej pełnią doniosłą rolę, ponieważ mogą być swoistym drogowskazem wskazującym kierunek interpretacji.

Podrodzaje w. funkcjonalnej:

a. Wykładnia celowościowa (teleologiczna)

Odwołanie do ratio legis normy.
Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej.
Najczęściej stosowany rodzaj w.f.
Ważna jest w prawie konstytucyjnym (np. preambuła).
np. przepis o zmianie kwalifikacji prawnej czynu, sąd powinien powiadomić oskarżonego na rozprawie. SN orzekł, że lepiej będzie nawet przed rozprawą.

b. Wykładnia statyczna i dynamiczna

W. statyczna
Daje priorytet wykładni językowej.
Uważa, że przepis ma jedno, niezmienne, stałe znaczenie, niezależnie od kontekstu społ., gosp., pol.
np. małżeństwo homoseksualne  należy zmienić przepis.

W. dynamiczna
Dopuszcza szerokie stosowanie wykładni funkcjonalnej.
Zakłada, że sens przepisu jest dynamiczny i może się zmieniać.
np. pojęcie broni.

c. Wykładnia subiektywna i obiektywna

W. subiektywna
Zgodna z wolą historycznego prawodawcy, który normę ustawił.
W. obiektywna
Zgodna z wolą aktualnego prawodawcy.
Wykładnia zgodna z obiektywnym sensem słów.
Z chwilą publikacji tekst odrywa się od osoby prawodawcy, interpretując jego znaczenie odwołuje się do znaczenia językowego, a nie do intencji.

Generalnie:
Przepisy młode interpretuje się zgodnie z wolą historycznego prawodawcy (odwołując się do materiałów przygotowawczych).
Przepisy starsze interpretuje się zgodnie z wolą aktualnego prawodawcy.
SN: przepisy prawa komunistycznego, które zachowały moc obowiązującą nie mogą być interpretowane z wolą historycznego prawodawcy, lecz aktualnego.
Rola wykładni subiektywnej i obiektywnej maleje: bo akty tworzone są kolektywnie, proces tworzenia jest wysoce sformalizowany i zinstytucjonalizowany, nie wiadomo więc o czyją wolę chodzi.

4.,,,PRZY INTERPRETACJI NALEŻY BRAĆ POD UWAGĘ POWSZECHNIE AKCEPTOWANE NORMY MORALNE

Uniwersalne standardy, akceptowane przez większość społeczeństwa.
W prawie międzynarodowym: akceptowane przez cywilizowane społeczeństwa.

5. ARGUMENT KONSEKWENCJONALISTYCZNY, PRAGMATYCZNY

Należy brać pod uwagę skutki danej interpretacji i wybierać taką interpretację, której skutki będą najbardziej korzystne.
Nie należy nadużywać tego argumentu, bo konsekwencję trudno jest przewidzieć.
Można go używać, kiedy prawdopodobieństwa wystąpienia określonych skutków jest duże i przewidywalne.

6. ARGUMENTUM AD ABSURDUM

Odmiana argumentu konsekwencjonalistycznego
Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do wyniku absurdalnego, kuriozalnego.

7. WYKŁADNIA KOMPARATYSTYCZNA

Odgrywa dużą rolę od czasu przemian ustrojowych z 89'.
Polega na odwoływaniu się do porządku prawnego innych państw.

XII. DOMNIEMANIA INTERPRETACYJNE

Odnoszą się do wykładni przepisów prawa.
To nie to samo co domniemania dowodowe (np. domniemanie dobrej wiary, pochodzenia dziecka z małżeństwa), które ułatwiają lub zwalniają sąd lub stronę od ciężaru przeprowadzenia dowodu.

2 funkcje:
1..domniemywany fakt nie wymaga interpretacji np. domniemanie aktu, że jest zgodny z  konstytucją.
2. przesuwają ciężar dowodu na drugą stronę - na tego kto domniemanie kwestionuje.

Najważniejsze domniemanie interpretacyjne:

1. Domniemanie zgodności z konstytucją każdego aktu normatywnego.
Ogólnie: domniemywuje się, że akt hierarchicznie niższy jest zgodny z aktem hierarchicznie wyższym.
Stąd dyrektywa: „należy interpretować wszystkie przepisy prawne w zgodzie z konstytucją”.
Nie może jednak być to wykładnia contra legem, jeśli oczywisty sens językowy jest sprzeczny z konstytucją przepis trzeba zmienić.
Musi być to wykładnia secundum legem.

2. Domniemanie racjonalności prawodawcy.
Domniemanie, że prawodawca nie stanowi:
norm sprzecznych
norm w których byłyby luki
norm niemożliwych do realizacji
Stwarza pole do nadużyć i pokusę do naprawienia przy jego pomocy błędów prawodawcy przez interpretację.
Praktycznie nigdzie nie występuje (poza Polską).

np. W prawie podatkowym był absurd przepisu dot. kopalni odkrywkowej, że płaci się za podatek tylko za budynki na powierzchni ziemi, a nie pod powierzchnią.
np. Art. 62 konst.  prawo wybieranie nie przysługuje osobom ubezwłasnowolnionym, nie można stosować argumentu a contrario, bo wtedy osoba ubez. mogła by być wybierana.

3. Reguły in dubio:
1)In dubio pro libertate
2)In dubio pro reo
3)In dubio pro tributario
4)In dubio pro communitate

Ad.1 Wszystkie wątpliwości dotyczące praw i wolności obywatelskich należy interpretować na korzyść obywatela (i przeciwko rządowi).
Reguła ta chroni mniejszości (np. etniczne, religijne, seksualne).
Ad.2 Wszystkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.
Sądy długo twierdziły, że wszystkie przepisy prawa karnego należy interpretować ściśle literalnie (ani na korzyść, ani na niekorzyść oskarżonego) i tą regułę należy stosować tylko do postępowania dowodowego.
Ostatecznie zwyciężyło stanowisko, że we wszystkich etapach postępowania.
Ad.3 Wszystkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść podatnika, pro tributario, contra fisco.
Ad.4 Występuje w prawie międzynarodowym.

XIII. PODZIAŁ WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA ZAKRES

Deklaratywna
Interpretatio declarativa
Rezultat zgodny z rezultatem wykładni językowej.
Daje wynik zgodny z wolą prawodawcy to, co powiedział pokrywa się z tym, co chciał powiedzieć.
Rozszerzająca
Interpretatio extensiva
Rezultat szerszy od rezultatu wykładni językowej.
Prawodawca powiedział mniej niż chciał powiedzieć.
Zwężająca
Interpretatio restrictiva
Rezultat węższy od rezultatu wykładni językowej
Prawodawca powiedział więcej niż chciał powiedzieć.

ZASADY:

1. Generalny nakaz wykładni literalnej wszystkich przepisów prawa.
Szczególnie mocno akcentowany w prawie karnym i podatkowym (bo nie można rozszerzać zakresu odpowiedzialności karnej i obciążeń podatkowych).
Np. SN: przepis o immunitecie. Nie wolno go interpretować rozszerzająco, bo stanowi wyjątek od powszechnej odpowiedzialności, ale i nie wolno interpretować zwężająco, bo utrudnia to wykonywanie mandatu.

2. Generalnie wolno stosować wykładnie rozszerzającą w stosunku do praw i wolności obywatelskich, ale nie wolno do obowiązkóws.
Prawa i wolności poddane są szczególnej ochronie  wykładnia życzliwa.
Ochrona praw socjalnych ważona jest możliwościami finansowymi państwa.

3. Nie wolni interpretować rozszerzająco przepisów kompetencyjnych, odw. się do wykładni funkcjonalnej i celowościowej.
Bo zakaz domniemywania kompetencji.

4. Pojęcia ilościowe podlegają wykładni literalnej.

5. Wyjątków nie interpretuje się rozszerzająco.

np.
TK przepisy ograniczające wydawanie paszportów to wyjątek od zasady, że każdemu należy się paszport.
Wznowienie postępowania to wyjątek od zasady nienaruszalności prawomocnych orzeczeń.
NSA: ulgi, zwolnienia podatkowe to wyjątki od zasady, że każdy ma płacić podatek (zas. sprawiedliwości podatkowej).
Instytucja warunkowego zwolnienia - też wyjątek.

6.  Nie mogą być interpretowane rozszerzająco przepisy zawierające:
wyliczenia enumeratywne
wyrażenia
„tylko”
„jedynie”
„wyłącznie”

7. Jeśli przepis zawiera wyliczenia przykładowe lub wyrażenie „i inne” wolno go interpretować rozszerzająco.

8. Czasami za wykładnią rozszerzającą przemawia ratio legis.
np. W przypadku zawiadomienia o zmianie kwalifikacji czynu.
W pr. karnym: zakaz rozszerzania zakresu odpowiedzialności karnej. Można tylko na korzyść oskarżonego, (in dubio pro reo, nullum crimen nulla poena sine lege).
W pr. podatkowym: (In dubio pro tributario, nullum tributum sine lege).

9. Rzadziej występuje wykładnia zwężająca.
Tylko tam gdzie wolno posłużyć się regułami odstępstwa.

10.Przepisy prawa procesowego mogą być zasadniczo interpretowane za pomocą wykładni rozszerzającej i zwężającej.

XIV. MATERIAŁY INTERPRETACYJNE

„Interpretatorowi wolno jest korzystać z wszelkich materiałów, które są relatywne dla ustalenia sensu interpretowanego przepisu prawnego”.
Są to wszystkie materiały, dokumenty, źródła, które można wykorzystać uzasadniając decyzję interpretacyjną.
2 reguły:
Można użyć wszystkiego, co może się przydać (ta reguła przeważa).
Nie wszystko, co relatywne może być wykorzystane, np.:
Francja - nie można powoływać się na: doktrynę i orzecznictwo.
Włochy - nie można powoływać się na: doktrynę.
UK - długo nie można było korzystać z materiałów przygotowawczych (to się zmieniło).
Skandynawia - materiały przygotowawcze są bardzo ważne.

1.Brzmienie przepisu.
2.Orzecznictwo sądowe.
3.Doktryna prawnicza (literatura naukowa, komentarze, głosy, podręczniki).
4.Materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych, a także materiały z obrad parlamentu, komisji parlamentarnych, rządowych itd.).
5.Projekty ustaw i innych aktów normatywnych (również teksty uchylonych).
6.Materiały komparatystyczne (obce teksty prawne, orzecznictwo i doktryna).
7.Wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych.
8.Wiedza specjalistyczna, nieprawnicza.
9.Praktyka prawnicza (konwencja wiedeńska: do interpretacji umów międzynarodowych można wykorzystywać praktykę stosowania).

ad. 2
Ma znaczenie nawet tam gdzie nie ma precedensu.
Obok brzmienia przepisu jest to najczęściej wykorzystywany materiał interpretacyjny.
np. W Niemczech 95% orzeczeń odwołuje się do orzecznictwa.
ad. 4
W Polsce są dopuszczane, ale w umiarkowany sposób ponieważ reprezentują różne punkty widzenia.
ad. 3
Do 89' rzadko wykorzystywane jako mat. int., obecnie coraz częściej.
Ma duże znaczenie, tak jak cytat z jednolitego orzecznictwa sądowego.
Pogląd doktryny musi być zgodny - comunis opinio doctorum.
ad.7
Czy można powołać biegłego dla wyjaśnienia sensu przepisu prawnego?
Bo istnieje zasada iura novit curia (sąd zna prawo) i obejmuje ona również znajomość wykładni prawa.
Jednak istnieje wiele przepisów specjalistycznych, technicznych dlatego można (chociaż rzadko) powołać biegłego dla wydania opinii (w Polsce). W Anglii jest to zabronione.
1908: sąd uznał, że w przypadku wątpliwości interpretacyjnych jest dopuszczalny dowód z biegłego.

XV. REGUŁY WNIOSKOWAŃ PRAWNICZYCH

Reguły te odnoszą się do tych sytuacji, które nie zostały wyraźnie uregulowane przez obowiązujące przepisy prawne.
Znaczenie tych reguł jest olbrzymie, ponieważ organ stosujący prawo nie może odmówić wydania merytorycznej decyzji powołując się na to, że brak jest odpowiedniego przepisu.
Taką regułę zawierał już Kodeks Napoleona - sędzia nie może odmówić sprawiedliwości powołując się na to, że prawo jest niejasne lub milczy.
Razem z regułami kolizyjnymi należą do wykładni sensu largo.

Ogólne zasady stosowania argumentum a simile i a contrario:
Są to wnioskowania wykluczające się. Tam gdzie wolno stosować analogię, tam nie wolno wnioskować z przeciwieństwa i odwrotnie.

Systemy otwarte
Regulacja nie jest zamknięta i wyczerpująca, jest niezupełna.
Wolno stosować analogię.
Np. prawo cywilne i jego gałęzie
(pr. pracy, handlowe).
Systemy zamknięte
Uważa się, że regulują wszystkie stany rzeczy. Regulacja zupełna
Nie wolno stosować analogii.
Np. prawo karne, podatkowe.

Zasadniczo wolno stosować analogie w stosunku do uprawnień.
Nie wolno stosować jej do obowiązków, w stosunku do których stosujemy wnioskowania a contrario.
Tam gdzie wolno stosować reguły wykładni rozszerzającej, tam wolno wnioskować z analogii.
Granicą wykładni sensu stricto jest normalne znaczenie słów. Np. samochód to zwierze, nie jest to wykładnia sensu stricto, ale wnioskowanie z analogii.

1. ARGUMENTIUM A SIMILE

Wnioskowanie z podobieństwa lub analogii.
Analogia iuris jest mniej określona, więc w pierwszym rzędzie posługujemy się analogią legis, jeśli nie da to rezultatu stosujemy analogię iuris.
Należy poszukiwać przepisów najpierw w najbardziej zbliżonych gałęziach prawa.

A) Analogia z ustawy (analogia legis)
Jej podstawą jest zawsze jakiś konkretny przepis prawny (lub grupa przepisów np. ustawa), który musi zostać wskazany we wnioskowaniu organu stosującego prawo.

W wnioskowaniu z analogii można wyróżnić następujące etapy:
I.Ustalenie, że określony fakt nie został uregulowany przez przepisy prawne.
II.Ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod wieloma wglądami podobne do faktu nieunormowanego.
III.Powiązanie z faktem nieunormowanym podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych, co z faktem bezpośrednio regulowanym przez przepisy prawne.

„Gdzie taka sama racja tam powinny być takie same konsekwencje”.
Podobieństwo faktów, które decydują o zastosowaniu analogii może wynikać zarówno z:
Fizycznych podobieństw faktów (np. powód siedzi w więzieniu i chce złożyć powództwo cywilne, stosuje się wtedy przepisy kpk  może wnieść  do zarządu więzienia) .
Porównywania celów regulacji (np. rolnicy protestowali wobec elektryfikacji państwa i stawianiu słupów na ich działkach, państwo uznało, że jest to taka sama sytuacja  jak żądanie przeprowadzenia drogi) - gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy.

Przykłady:
Do przepisów o użytkowanie wieczyste, stosuje się przepisy o własności.
kpk: Postępowanie można wznowić, gdy zostanie oparte na uchylonym wyroku karnym. NSA: postępowanie można wznowić, gdy zostanie oparte na uchylonej decyzji administracyjnej.
Sąd antymonopolowy: jeśli gmina prowadzi działalność gospodarczą, stosuje się do niej przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praktykom antymonopolowym.

Prawo karne i podatkowe:
Analogia na niekorzyść jest niedopuszczalna.
Nie wolno w drodze analogii rozszerzać odpowiedzialności karnej ani obciążeń podatkowych lub wprowadzać nowych.
Dopuszczalna jest analogia na korzyść oskarżonego/podatnika.
Brak regulacji uważany jest za regulację negatywną.

Nie wolno stosować analogii do przepisów kompetencyjnych:
Nie wolno domniemywać kompetencji, muszą one wynikać wprost z przepisów.
NSA: nie wolno jest stosować analogii:
w prawie ubezpieczeń społecznych
do wyjątków, lex specialis

Problem luk:
Wnioskowanie z analogii jest sposobem na uzupełnianie luk.
Chodzi tu o luki rzeczywiste (techniczne)  rzeczywisty brak regulacji.
Nie wolno stosować analogii do luk pozornych (ocennych), bo interpretator nie jest od poprawiania ustaw.
Odstępstwo: regulacja sformułowana przez SN w 1969r. - w skrajnych przypadkach, gdy istniejąca regulacja nie spełnia elementarnych wymogów racjonalności, można przyjąć, że regulacji w ogóle nie ma i można stosować analogię.
np. Wyrok SN z 1999r.: regulacja w kodeksie handlowym nie wykluczała sytuacji, że ktoś w spółce zawrze sam ze sobą umowę, ze szkodą dla osób trzecich (np. wierzycieli).
SN uznał, że brak tego zakazu jest błędem legislacyjnym  należy stosować art. 108 kc „pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnych osoby, którą reprezentuje.
Nie można stosować analogii do luk swoistych.

B) Analogia z prawa (analogia iuris)
Podstawą analogii nie jest żaden ściśle wskazany przepis prawny, ale nieraz  bardzo ogólnie określone zasady na których opiera się prawo.
Daje większy zakres swobody niż analogia legis, jest niesprecyzowana i wobec tego należy zachować ostrożność stosując ją.
Jej stosowanie nie może zagrażać prawu i wolnościom obywatelskim.
Jednak nawet w prawie karnym, gdy jest to z korzyścią, nie można wykluczyć analogii iuris.

Analogia różni się od wykładni tym, że wykładnia musi mieścić się w ramach możliwego znaczenia słownikowego danego zwrotu,  podczas gdy analogia poza to znaczenie znacznie wykracza.

2. ARGUMENTUM A CONTRARIO

Wnioskowanie z przeciwieństwa
Odwrócenie wnioskowania z analogii.
Zabrania zastosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są pod wieloma względami do siebie podobne, ale nie identyczne.

Analogie wolno stosować, kiedy niestosuje się argumentum a contrario (i vice versa).
Gdy w przepisie występują zwrotu typu „wyłącznie”, „jedynie” „tylko” to należy zastosować wnioskowanie z przeciwieństwa, ponieważ użycie tych zwrotów sugeruje, iż intencją prawodawcy było ograniczenie danej normy wyłącznie do faktów w niej wskazanych.
Stosuje się ją do przepisów szczegółowych.
Nie wolno stosować do przepisów zawierających „w szczególności”, „zwłaszcza”  jest to regulacja niezupełna.

Analogia jest dopuszczalna w prawie cywilnym (chodź przyjmuje się iż w prawie rzeczowym powinno się wnioskować z przeciwieństwa).
W przypadku gałęzi prawa podobnych  do prawa cywilnego należy stosować analogię, a w przypadku gałęzi podobnych do prawa karnego należy stosować argumentum a contrario.
W przepisach przyznających obywatelom uprawnienia i korzyści dopuszcza się możliwość stosowania analogii, podczas gdy w odniesieniu do przepisów nakładających obowiązki należy opierać się na argumentum a contrario.
W prawie procesowym dopuszczalne są oba.

Nie wolno stosować wnioskowania a contrario jeśli prowadzi to do wniosków sprzecznych z konstytucją.
Czasami zakaz wnioskowania a contratio można uzasadnić zasadą racjonalności.

np.
Art. 58 kc - „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego”   a contrario - „czynność zgodna z ustawą i zasadami współżycia społecznego jest ważna”.
Art. 688 kc - „Umowa najmu lokalu zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana”   a contrario „umowa zawarta na czas oznaczony nie może być wypowiedziana”.

Wyrok TK po wejściu w życie nowej konstytucji:
Dawniej uważano, że katalog zasad konstytucji nie jest zamknięty.
Problem - czy w związku z nową konstytucją katalog został zamknięty?
Trybunał Konstytucyjny uznał, że dalej nie jest, wiec nie jest dopuszczalne wnioskowanie a contrario.
Jeśli konstytucja nie wymienia danej normy to nie znaczy, że ona nie istnieje, np. zasada państwa prawnego (explicite)  wyprowadza się z niej zasadę ochrony praw słusznie nabytych i zasadę bezpieczeństwa prawnego obywateli (implicite).

3. ARGUMENTUM A FORTIORI

Przebiega wg schematu „Jeżeli A, to tym bardziej B”.
Występuje w dwóch odmianach:
Argumentum a maiori ad minus (wnioskowanie z większego  na mniejsze).
Podstawą wnioskowania jest przepis uprawniają cy, a wnioskowanie ma strukturę:     „Komu wolno jest wię cej, temu tym bardziej wolno jest mniej”.
np. Jeśli sąd może kogoś pozbawić władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może tą władzę ograniczyć.
Argumentum a minori ad maius (wnioskowanie z mniejszego na większe).
Podstawą wnio skowania jest przepis zakazujący, a wnioskowanie przebiega wg schematu: „Jeżeli zakazane jest mniej, to tym bar dziej zakazane jest więcej”.
np. Jeżeli zakazane jest deptanie tra wy, to tym bardziej zakazane jest łamanie krzewów i drzew.

4. REGUŁY INSTRUMENTALNEGO NAKAZU I ZAKAZU

Reguły te odwołują się do wiedzy o związkach przyczynowych od których zależy (nie)spełnienie danej normy.
Zgodnie z regułą instru mentalnego nakazu jeżeli obowiązuje określona norma, to tym samym nakazane jest czynienie tego wszystkiego, co jest przyczynowo koniecz ne do realizacji tej normy.
np. Jeśli lekarz ma obowiązek ratowania życia pacjenta i w danej sytuacji do osiągnięcia tego celu konieczne jest podanie określonych leków, to lekarz ma taki właśnie obowiązek.

Zgod nie z regułą instrumentalnego zakazu jeżeli obowiązuje określona nor ma, to tym samym zakazane jest czynienie tego wszystkiego, co przy czynowo wykluczałoby realizacje tej normy.
np. Jeśli strażnik ma obowiązek strzeżenia określonego obiektu, to tym samym nie jest mu wolno spać lub oddalać się w trakcie służby od tego obiektu.

XVI. REGUŁY KOLIZYJNE

Są podstawą, w oparciu o którą przyjmuje się, że doszło do derogacji milczącej.

Trzy podstawowe typ:
1.  Reguła hierarchiczna (lex superior derogat legi inferiori)
Norma hierarchicznie wyższa (np. ustawa) uchyla niezgodną z nią normę hierarchicznie niższą (np. rozporządzenie).
Wśród reguł kolizyjnych reguła hierarchiczna ma najwyższą moc.
Norma wyższa uchyla normę niższą bez wzglę du na to, w jakim czasie obie normy zostały wydane i bez względu na to, która z nich jest bardziej ogólna.

2.  Reguła chronologiczna (lex posterior derogat legi priori)
Akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej pod warunkiem, że akt późniejszy ma nie niższą moc prawną niż akt wcześniejszy.
Nie jest zatem tak, że późniejsze rozporządzenie uchyla niezgodną z nim ustawę.

3.  Reguła merytoryczna (lex specialis derogat legi generali)
Stosuje się ją do norm, których zakresy zastosowania pozostają w sto sunku zawierania się (nadrzędności, podrzędności).
Zakres lex spe cialis musi zawierać się w zakresie lex generalis.
Lex specialis oznacza normę bardziej szczegółową, a lex generalis normę bardziej ogólną.

Norma specjalna nie uchyla, w sensie, iż pozbawia mocy obowiązującej, normę ogólną (byłby to oczywisty absurd), a jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku zbiegu obu norm.
Reguła lex specialis derogat legi generali nie jest regułą derogacyjną, a jedynie regułą wskazującą jak stosować przepisy ogólne i specjalne w przy padku ich kolizji.

Sytuacja zbiegu reguły chronologicznej i merytorycznej. Problem, jak należy rozwią zać kolizję tego rodzaju budzi spory. Wielu uważa, że w takiej sytu acji należy zastosować zasadę, że norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej specjalnej. Wielu jest jednak zdania, że status tej reguły jest sporny i że w takim przypadku o tym, którą z norm zastosować powinny zadecydować względy celowościowe.
Gdy sąd napotka niezgodne normy, to nie może uchylić jednej z nich wydając odpowiednią uchwałę. Takie uprawnienie w Polsce ma wyłącznie Trybunał Konstytucyjny. Zwykłe sądy mogą natomiast powołując się na regułę kolizyjną odmówić zastosowania w danym przypadku jednej z nie zgodnych norm.

---