Praca jako czynnik odradzający i umoralniający jednostkę

i społeczeństwo — czy teza ta jest nadal aktualna?

(przykład wypracowania)

Nasz naród znowu przegrał powstanie. Nie utraciliśmy niepodległości, tej już od dawna nie było nam dane znać, ale przegraliśmy znacznie więcej — wiarę, którą z taką żarliwością i zapałem podtrzymywali w podbitym narodzie nasi wieszcze. Ginął duch w ludzie. Wraz ze wspomnieniami poległych powstańcach odchodziła nadzieja na wolną Polskę. Klęska w narodowowyzwoleńczych położyła kres romantyzmowi i spowodowała ogromne przeobrażenia w sytuacji w kraju i sposobie myślenia Polaków Tragiczna sytuacja popowstaniowa przyspieszyła pojawienie się na scenie społecznej pokolenia młodych. Ich światopogląd, pozbawiony romantycznych naleciałości, wspierał się na idei odnowy społeczeństwa w każdej dziedzin jego funkcjonowania. Preferowanym przez nich środkiem realizującym tych szczytnych zamierzeń była praca, która w połączeniu z oświeceniowym racjonalizmem i utylitaryzmem miała stać się wybawieniem dla wolnego ludu. Rolę przewodnią uzyskała nauka. Szybki rozwój materialny i cywilizacyjny przyczynił się do zmiany anachronicznych stosunków społecznych. Na ruinach romantycznego mistycyzmu i idealizmu tryumf iścił materializm. Osią przemian stało się zjawisko pracy w różnych pos ciach i wszelka działalność w ogóle. Polscy pozytywiści nadali pracy rangę czynnika odradzającego i umor niającego jednostkę i społeczeństwo. Pomimo ogromnych dokonań i pr obrażeń, jakie miały miejsce w naszym narodzie i przetrwały do dnia d siejszego, ze smutkiem i żalem muszę stwierdzić, iż szlachetna idea p cy, jako motoru postępu, zdezaktualizowała się. Istnieje ona w szczątk wej formie, pielęgnowana jedynie przez ludzi prawych, o nienagan postawie moralnej, których coraz mniej można spotkać wśród nas. Ak ność dla dobra ogółu przestała uszlachetniać. Najwyższa pora zrozumieć, że nie sentymenty i pragnienia decydują o sile I sprawności państwa, a w konsekwencji o jego miejscu w gronie najlep­szych, ale jego siła, rozumiana jako wykształcone, zjednoczone społeczeń­stwo i silny organizm gospodarczy. Praca, tylko i wyłącznie praca, może wytworzyć zdrowe moralnie i potężne ekonomicznie państwo. Filozofia pozytywistyczna, której główne założenia przedstawiłem we wstępie, traktowała człowieka jako cząstkę ogółu, przeciwstawiała się indywidua­lizmowi w wydaniu romantycznych przywódców — natchnionych, ale nie­zdolnych do działania. Na pewno trzeba szanować jednostkę, na co zwrócili uwagę twórcy międzynarodowych konwencji o ochronie praw człowieka, ale gdy interes państwa tego wymaga (lub interes społeczny, gdy państwo formalnie przestało istnieć), należy z pokorą włączyć się do zorganizowa­nej pracy i tworzyć od nowa to, co poprzednie pokolenia zniszczyły nadu­żywając tego daru wolności. Każda próba reform świata powinna zaczy­nać się od nas samych. Mam tu na myśli zawsze aktualną potrzebę pracy nad samym sobą. Przykłady odnajdujemy wśród największych postaci epoki pozytywizmu i bohaterów dzieł literackich tamtego okresu. Wielu lumina­rzy było samoukami. Pokonując trudności losu, ciężko pracując, zdobywali środki na naukę. Wiedza była dla nich nadrzędną wartością, do której dą­żenie uważali za swój najwyższy obowiązek, nie tylko względem swojej osoby, ale wszystkich członków społeczeństwa. Wiedza nobilitowała, po­magała zrozumieć świat, zapewniała pozycję życiową i otwierała nowe moż­liwoscz kreowania świata. Każdy człowiek bez względu na czas, w jakim jest mu dane oglądać ten „najlepszy ze światów”, powołany jest do ulep­szania własnej osoby pod każdym względem. Pogląd ten współbrzmi z głosem Kościoła, w którym jako dzieci Boga musimy dążyć do doskona­łości. Podobieństwa odnajdujemy w filozofii św. Franciszka i św. Tomasza z Akwinu, którzy twierdzili, iż istota właściwie pojmująca swe przeznacze­nie musi starać się wznieść wyżej, ponad przeciętność. Interpretuję to jako normę życia społecznego. Potrzeba ciągłego, samodzielnego rozwoju jest w naturze zakodowana, lecz dopiero pozytywizm uczynił z tego najwięk­;zy przymiot i cnotę. Z budującym przykładem Wokulskiego spotykamy się N powieści Bolesława Prusa „Lalka”. Ponieważ rodzina nie mogła zapewnić riłodemu Stasiowi godziwej edukacji, on sam zdobywał pieniądze, aby ikończyć gimnazjum i Szkołę Główną — przodującą uczelnię w kraju. Chłopak ogromnym zapałem, mozolnie zgłębiał kolejne tajniki wiedzy przyrodni­:zej, którą był zafascynowany. Siły dodawało mu jego pragnienie dokona­iia wielkich odkryć naukowych, które spowodowałyby odmianę na lepsze Dsu wielu ludzi. Jego altruistyczna postawa zasługuje na najwyższą pochwa­~. Doceniam i szanuję jego wolę „zbawienia ludzi przy pomocy dokonań a niwie uczonych badań”, lecz wydaje mi się, że znacznie bardziej sku­~czne byłoby objęcie programem edukacyjnym szerszej rzeszy ludzi, po­bawionych tych możliwości. Na tym właśnie oparty był program „pracy podstaw”. Główne założenia można odnaleźć w utworze programowym olskich pozytywistów „Nad Niemnem „. Witold, syn Benedykta Korczyńskie­o, szerzył wiedzę agrarną wśród chłopów. Podobną postawę prezentowałatytułowa bohaterka noweli Żeromskiego „Siłaczka”, która w praktyce rea­lizowała słowa wielkiego polskiego poety — Juliusza Słowackiego:

„lecz zaklinam — niech żywi nie tracą nadziei

I przed narodem niosą oświaty kaganiec

A kiedy trzeba — na śmierć idą po kolei

Jak kamienie przez Boga rzucone ma szaniec !„

To wszystko stanowi argument na poparcie tezy, iż tylko wykształcone społeczeństwo może śmiało realizować ambitne cele i zamierzenia. Tylko ludzie światli mogą przewodzić zbiorowości, bez ryzyka doprowadzenia do katastrofy. Nietrudno zgodzić się z pozytywistami, że aktywność społeczna jest czyn­nikiem odradzającym naród. Najwięksi twórcy epoki, jak: Orzeszkowa, Konopnicka, Świętochowski byli zaangażowani w działalność dla dobra ogółu. Organizowali obchody rocznic ważniejszych wydarzeń historycznych I świąt narodowych, walczyli z Hakatą (ślady tego odnajdujemy w powie­ści „Placówka”) i jej antypolską działalnością, wspierali więźniów politycz­nych. Swoim optymizmem i zapałem budzili nadzieję w ujarzmionym na­rodzie. Także w literaturze, która popularyzowała idee solidaryzmu społecz­nego, odnajdujemy postawy zgodne z duchem epoki. Wyżej wspomniany bohater „Lalki” Wokulski, gdy zdobył znaczny majątek na handlu z Rosją, powrócił do kraju i tu organizował życie gospodarcze. Tak dochodzę do interpretacji kolejnego znaczenia pracy w życiu narodu. Mam na mysli aktywność na polu działalności ekonomicznej. Pozytywiści mówili o tym jako „pracy organicznej”, której przykłady odnajdujemy w „Nad Niemnem”. Polska pozostając pod zaborami, utraciła swój I tak nienajwyższy poten­cjał przemysłowy. Praca organiczna miała na celu odbudowę gospodarki rękami Polaków oraz wzrost zamożności wszystkich członków naszej zbio­rowości, nie tylko małej części bankierów, przemysłowców itp. Propago­wano nowoczesne formy ekonomiczne w przemyśle, rolnictwie i handlu. Miało to na celu umocnić nasz stan posiadania i zwiększyć siłę w przyszłym boju z zaborcami. Problem gospodarki pozostał aktualny, lecz w zupełnie innym wymiarze. Pozbawiony jest podtekstów ideologicznych, które zostały zastąpione przez wymierną wartość pieniądza. Nikt też nie wspomina o za­możnym społeczeństwie. Raczej mamy do czynienia z „zakalcem”, w którym znajdują się rodzynki. Powstaje niebezpieczna dysproporcja, która nie wrozy pomyślnej przyszłości, a tak w ogóle, z pozytywistycznym kultem pracy nie ma to w rzeczywistości nic wspólnego.

Praca świadczy o naszym zaangażowaniu i otwartości. Poprzez nią ujaw­nia się nasza postawa moralna, jej skutki są miarą naszej przydatności dla społeczeństwa. Na myśl przychodzą mi słowa prezydenta Stanów Zjedno­czonych J. F. Kennedy”ego:

„Nie pytaj, co kraj może zrobić dla ciebie

Zapytaj, co ty możesz zrobić dla niego...”

Nasz dług wobec Ojczyzny musimy spłacić uczciwą pracą, a nie złodziej­stwem i unikami przed obowiązkiem służby dla Jej dobra. Szkoda bardzo, że nie wychowuje się młodych w poszanowaniu tych wartości. Odchodzi się od modelu wychowania przez uświadomienie roli aktywności w pro­cesie kształtowania teraźniejszości i przyszłości.

---