UZASADNIJ POTRZEB臉 EDUKACJI ZDROWOTNEJ W CA艁YM OKRESIE 呕YCIA CZ艁OWIEKA :OM脫W JEJ ETAPY W DZIECI艃STWIE I M艁ODO艢CI.
Edukacja zdrowotna jest procesem kt贸ry trwa ca艂e 偶ycie. Jest elementem socjalizacji pierwotnej, obejmuj膮cej dzieci艅stwo i m艂odo艣膰 oraz wt贸rnej w okresie doros艂o艣ci.
Edukacja zdrowotna odbywa si臋 w spos贸b naturalny(nieformalny, spontaniczny) i formalny ( zorganizowany), we wszystkich miejscach gdzie ludzie 偶yj膮, ucz膮 si臋, wypoczywaj膮 itp. W promocji zdrowia okre艣lono te miejsca jako siedliska. Siedliskami, kt贸re odgrywaj膮 szczeg贸ln膮 rol臋 w edukacji zdrowotnej s膮: rodzina, przedszkole, szko艂a, zak艂ady opieki zdrowotnej, ale edukacja ta ma odbywa si臋 tak偶e w innych siedliskach (np. spo艂eczno艣ci lokalnej).
Rodzice s膮 pierwszymi i najwa偶niejszymi nauczycielami zdrowia. W domu rodzinnym dokonuje si臋 g艂贸wna cz臋艣膰 socjalizacji zdrowotnej, polegaj膮cej na kszta艂towaniu w interakcji z rodzicami i innymi cz艂onkami rodziny, umiej臋tno艣ci, zachowa艅 sprzyjaj膮cych dobremu samopoczuciu oraz ochronie przed zagro偶eniami dla zdrowia w dzieci艅stwie i w dalszym 偶yciu. Socjalizacja zdrowotna jest cz臋艣ci膮 og贸lnego procesu socjalizacji i sk艂adaj膮 si臋 na ni膮 trzy podstawowe elementy:
- dzieci ucz膮 si臋 i praktykuj膮 r贸偶ne zachowania zwi膮zane ze zdrowiem kontek艣cie codziennego 偶ycia( np. w czasie posi艂k贸w)
- dzieci s膮 aktywnymi uczestnikami w艂asnej socjalizacji zdrowotnej ( nie tylko obserwuj膮 ale te偶 rekonstruuj膮)
- istniej膮 dwustronne interakcje mi臋dzy g艂贸wnymi aktorami procesu socjalizacji ( nie tylko obserwuj膮 ale te偶 podejmuj膮 dzia艂ania)
Edukacja zdrowotna powinna wspiera膰 proces socjalizacji zdrowotnej i uczestnicz膮 w niej w spos贸b 艣wiadomy i nieu艣wiadomiony obok rodzic贸w, wszyscy cz艂onkowie rodziny.
W domu rodzinnym cz艂owiek powinien:
- uzyska膰 podstawowe umiej臋tno艣ci dotycz膮ce troski o cia艂o i wiele umiej臋tno艣ci psychospo艂ecznych oraz mie膰 mo偶liwo艣膰 ich wykorzystania w codziennym 偶yciu
-mie膰 mo偶liwo艣膰 kszta艂towania i praktykowania zachowa艅 prozdrowotnych
-uczestniczy膰 i zdobywa膰 do艣wiadczenia w podejmowaniu decyzji, dokonywania wybor贸w
-uzyskiwa膰 podstawow膮 wiedz臋 dotyczac膮 r贸偶nych spraw zwi膮zanych ze zdrowiem w tym tak偶e seksualno艣ci膮
- mie膰 mo偶liwo艣膰 wyra偶ania swojej opinii i rozmawiania o sprawach, kt s膮 dla niego wa偶ne, uzyskiwa膰 wsparcie w swoich dzia艂aniach bezpo艣rednio lub po艣rednio zwi膮zanych ze zdrowiem.
Etapy ed zdrowotnej dzici i m艂odzie偶y
Rola i znaczenie rodziny i ed zdrowotnej a tak偶e udzia艂 podmiot贸w wspieraj膮cych j膮, zmieniaj膮 si臋 w zale偶no艣ci od okresu rozwoju dziecka- od funkcji opieku艅czyh i piel臋gnacyjnych -do wspierania i towarzyszenia dziecku.
W koncepcji etap贸w wychowania zdrowotnego M .Demel bierze pod uwag臋 aktywno艣膰 dziecka i jego 艣wiadome zaanga偶owanie w sprawy zdrowia . Etapy te pokrywaj膮 si臋 cz臋艣ciowo z fazami rozwoju dziecka.
-etap heteroreprodukcji- od urodzenia do 2-3 r.偶. Dziecko jest reaguj膮cym „przedmiotem” , odbiorc膮 zabieg贸w piel臋gnacji i opieki ze strony doros艂ych. Stopniowo zaczyna wykonywa膰 proste polecenia i na艣laduje pewne zachowania doros艂ych nie rozumiej膮c jeszcze co i dlaczego robi膮. Wykonywanie pewnych czynno艣ci prowadzi do automatyzacji. Dziecko uczy si臋 swego cia艂a (najpierw potrafi pokaza膰 cz臋艣ci swojego cia艂a, p贸藕nij je nazywa).
-etap po艣redni - okres przedszkolny i m艂odszy szkolny. Zwi臋ksza si臋 udzia艂 dziecka w dbaniu o swoje zdrowie. Dziecko 艣wiadomie na艣laduje zachowania doros艂ych, opanowuje podstawowe umiej臋tno艣ci dotycz膮ce higieny osobistej i bezpiecze艅stwa, ale wymaga przypomnienia i nadzoru ze strony doros艂ych. Uczestniczy w pracach nad utrzymaniem porz膮dku w domu, podejmuje samodzielnie pewne inicjatywy. Zadaniem rodzic贸w jest m. in: tworzenie pozytywnych wzorc贸w, stwarzanie warunk贸w do uczenia si臋, bezpiecznego eksperymentowani, korygowania niekt贸rych zachowa艅 itp. Rozpoczyna si臋 proces na艣ladowa艅 zachowa艅 r贸wie艣nik贸w, wp艂ywu TV, gier i reklamy. Partnerami rodzic贸w staje si臋 przedszkole i szko艂a.
- autoedukacja( samowychowanie) - dziecko staje si臋 艣wiadomym, wsp贸艂tw贸rc膮 swego zdrowia. U nastolatk贸w rozwija si臋 poczucie w艂asnej to偶samo艣ci, zmienia si臋 obraz w艂asnej osoby i cia艂a, pojawia si臋 potrzeba niezale偶no艣ci, intymno艣ci, pr贸by zmieniania si臋 siebie, sprawdzania. Eksperymentuj膮 z substancjami psychoaktywnymi, s膮 pod wp艂ywem r贸wie艣nik贸w, TV , Internetu (ignoruj膮 uwagi rodzic贸w). Zadaniem rodzic贸w jest towarzyszenie nastolatkowi w jego poszukiwaniach. Dzia艂ania rodzic贸w powinny by膰 wspierane przez szko艂臋.
- heteroedukacja odwr贸cona (inwersja)- odwr贸cenie r贸l- m艂ody cz艂owiek staje si臋 艣wiadomym wychowawc膮 doros艂ych- dziecko przenosi do domu np. to czego nauczy艂o si臋 w szkole, zobserwowa艂o co jest sprzeczne z tym co jest praktykowane w domu ( np. dieta, wykonywanie bada艅). Dziecko jest tu inicjatorem dzia艂a艅 zwi膮zanych ze zdrowiem. Elementy heteroedukacji odwr贸conej wyst臋puj膮 te偶 we wcze艣niejszych etapach.