Uzasadnienie potrzeby monitoringu stężenia teofiliny

Monitorowanie stężenia teofiliny jest ważne ze względu na wąskie okienko terapeutyczne leku. Nie bez znaczenia jest również stosunkowo częsta w populacji nadwrażliwość na teofilinę obajwiająca się zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, nudnościami, wymiotami, bólami głowy, drżeniem mięśniowym, pobudzeniem OUN, częstoskurczem i kołataniem serca. Przekroczenie dawki nie jest trudne ze względu na niski indeks terapeutyczny. Przedawkowanie objawia się nadmiernym pobudzeniem, drżeniem, hipertermią i ostatecznie zatrzymaniem krążenia.

Terapeutyczne monitorowanie leków w surowicy krwi gwarantuje realizację racjonalnej farmakoterapii. Skuteczne działanie lecznicze leków można osiągnąć tylko przy optymalnym zakresie stężeń w osoczu krwi. Powyżej tego poziomu należy spodziewać się niepożądanych działań ubocznych, a przy niższych stężeniach dany preparat może niewywołać zamierzonych skutków terapeutycznych. Pomiar stężenia leku w osoczu jest wskaźnikiem działania farmakologicznego. Zmianom stężenia leku w osoczu towarzyszą też zmiany stężenia w miejscu działania oraz na poziomie receptorowym. U różnych pacjentów przyjmujących ten sam lek według danego schematu mogą wystąpić różnice między dawką leku a jego stężeniem w osoczu i efektem terapeutycznym.

Na ten stan rzeczy mają wpływ: różna dostępność biologiczna, różnice osobnicze wpływające na wchłanianie w przewodzie pokarmowym, poziom metabolizmu, masa i budowa ciała, dystrybucja w płynnych kompartmentach, wiązanie z miejscami nieaktywnymi w ustroju, szybkość metabolizmu i wydalania. Natomiast na powyższe właściwości mają wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe, choroby, interreakcje z innymi lekami.

Oznaczenie stężenia leku w surowicy umożliwia wykrywanie przekroczenie dopuszczalnych stężeń danej substancji leczniczej i kontrolę wrażliwości pacjentów na dany lek.

Teofilina - opis substancji

theophylline
antiasthmaticum, bronchodilatans

Działanie: Naturalna pochodna metyloksantyny, obecnie otrzymywana syntetycznie. Nie wyjaśniono jej mechanizmu działania, prawdopodobnie działa przez hamowanie fosfodiesterazy (enzymu rozkładającego wewnątrzkomórkowy cAMP) i blokowanie receptorów adenozynowych. Rozważa się inne mechanizmy działania: wpływ na wewnątrzkomórkowe przesunięcia jonów wapnia, działanie antagonistyczne w stosunku do prostaglandyn, pobudzanie endogennego uwalniania amin katecholowych, hamowanie syntezy komórkowego cGMP i synergizm z β-adrenomimetykami. Pobudza ośrodek oddechowy i naczynioruchowy rdzenia przedłużonego; rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, a także naczyń krwionośnych (rozszerza naczynia tętnicze mózgu, serca, nerek, płuc i skóry oraz naczynia żylne); zwiększa przepływ nerkowy, działając słabo moczopędnie; nieznacznie obniża ciśnienie tętnicze; w dużych dawkach działa dodatnio ino- i chronotropowo na serce; wzmaga kurczliwość przepony, przez co ułatwia oddychanie chorym na POChP. Teofilina słabo rozpuszcza się w wodzie, w 90-100% wchłania się z przewodu pokarmowego, t_max wynosi 1-3 h (preparaty o przedłużonym uwalnianiu 3-6 h). Wchłanianie po podaniu doodbytniczym w postaci czopków jest powolne i może być zróżnicowane. Stopień wiązania z białkami osocza wynosi u dorosłych i dzieci ok. 56%, a u wcześniaków 36%. Metabolizm zachodzi w wątrobie (demetylacja, utlenianie). t_1/2 leku w surowicy wynosi średnio 7,7 h u niepalących osób dorosłych i 3,7 h u dzieci, charakteryzuje się jednak znaczną zmiennością osobniczą (odpowiednio 3-15 h i 1-9 h); t_1/2 jest znacznie wydłużony u noworodków i niemowląt do 1. rż. U palących tytoń lub marihuanę eliminacja leku jest przyspieszona (t_1/2 wynosi 4-5 h u osób palących 1-2 paczki papierosów/d i wraca do normy po 6-24 mies. po zaprzestaniu palenia). Wydalanie następuje głównie z moczem w postaci metabolitów. Stężenie terapeutyczne we krwi wynosi zwykle 10-20 µg/ml, jednak występuje duża zmienność osobnicza.

Wskazania z ChPL: Stany przebiegające ze zwężeniem dróg oddechowych (astma, POChP, stany zapalne oskrzeli z odczynem spastycznym i inne).

Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu, świeży zawał serca, zaburzenia rytmu serca o charakterze tachyarytmii (w przeszłości lub obecnie), niestabilna dławica piersiowa, ciężkie nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatia przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu, nadczynność tarczycy, padaczka, czynna choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, porfiria, ciężka niewydolność nerek lub wątroby. Nie stosować u dzieci do 3. rż. (postaci o przedłużonym działaniu do 5.-6. rż.), pozajelitowo - do 6. mż. Szczegółowe informacje dotyczące przeciwwskazań i środków ostrożności - patrz: zarejestrowane materiały producenta.

Interakcje: Działania niepożądane nasilają się w czasie stosowania β-adrenomimetyków, efedryny i innych pochodnych metyloksantyny. Inhibitory enzymów mikrosomalnych wątroby (antybiotyki makrolidowe, doustne środki antykoncepcyjne, fluwoksamina, β-sympatykolityki, cymetydyna, enoksacyna, cyprofloksacyna) zwiększają stężenie teofiliny we krwi. Induktory enzymów mikrosomalnych (barbiturany, ryfampicyna, fenytoina, karbamazepina) zmniejszają stężenie teofiliny we krwi. Teofilina wzmaga działanie sympatykomimetyków, furosemidu, glikozydów naparstnicy i rezerpiny, a osłabia działanie węglanu litu (zwiększone wydalanie przez nerki). Wykazuje antagonizm z β-sympatykolitykami. Eliminacja leku następuje szybciej u chorych leczonych długotrwale kortykosteroidami.

Działanie niepożądane: Podrażnienie błony śluzowej żołądka (bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty), biegunka, bóle głowy, bezsenność, niedociśnienie, skurcze dodatkowe, częstoskurcz (kołatanie serca), pobudzenie, drżenie kończyn, osutka. W razie przedawkowania (stężenie leku w osoczu powyżej 20-25 µg/ml): silne podniecenie, drgawki, hipertermia, niedociśnienie, komorowe zaburzenia rytmu serca, ciężkie zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (w tym krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego). U dzieci drgawki mogą wystąpić jako pierwsze działanie niepożądane.

Ciąża i laktacja: Kategoria C. Lek przenika do pokarmu kobiecego; nie stosować w okresie karmienia piersią.

Dawkowanie: Podstawą obliczenia dawki powinna być należna masa ciała (wzrost w cm minus 100, minus 10%), ponieważ teofilina nie ulega dystrybucji do tkanki tłuszczowej. P.o. preparaty o przedłużonym działaniu najczęściej stosuje się następująco: u dzieci 3.-9. rż. do 24 mg/kg mc./d w 2 daw. podz., 9.-12. rż. do 20 mg/kg mc./d, 12.-16. rż. 18 mg/kg mc./d, dorośli 8-12 mg/kg mc./d, najczęściej co 12 h (w razie braku efektu dawkę można zwiększyć do 15 mg/kg mc./d i podawać w 3 daw. podz.). Niektóre preparaty można podawać 1 ×/d. P.r. Dorośli. 350 mg 2-4 ×/d. I.v. w ostrych i ciężkich skurczach oskrzeli początkowo; dawkowanie indywidualne, początkowo zwykle 5 mg/kg mc./h, następnie w zależności wieku i efektów leczenia, zwykle 0,25-1 mg/kg mc./h. U chorych na zapalenie płuc, choroby serca, wątroby lub nerek, osób w podeszłym wieku, niedotlenionych, z przewlekłym sercem płucnym lub zakażeniem wirusowym należy zmniejszyć dawkę w związku z wydłużeniem czasu metabolizmu leku. Wskazane może być monitorowanie stężenia leku we krwi; jest to szczególnie ważne u osób starszych, w przypadku chorób towarzyszących, stosowania innych leków (możliwość interakcji) lub dużych dawek.

Uwagi: Nie dzielić i nie rozgryzać tabletek i kapsułek, popijać małą ilością wody. Tabletki z zaznaczonym rowkiem w razie potrzeby dzielić dokładnie wzdłuż linii podziału. U niektórych osób teofilina może pogarszać sprawność psychofizyczną. Poszczególne preparaty mogą różnić się właściwościami farmakokinetycznymi.

Uzasadnienie i efekty leczenia teofiliną

Teofilina działa na ośrodek oddechowy pobudzając go. Rozluźnia również mięśniówkę oskrzeli i rozszerza naczynia krwionośne. Wzmaga kurczliwość przepony przez co ułatwia oddychanie. Po zastosowaniu teofiliny pacientka zgłosiła znaczne zmniejszenie duszności.