Autor referatu : Iwona Matuszczak-Szulc, maj 2007 r.

Tytuł :

Specjalne strefy ekonomiczne jako innowacyjny czynnik rozwoju miast i regionów w Polsce.

1. Wstęp

Polska znalazła się na piątym miejscu w światowym rankingu krajów cieszących się największym zaufaniem inwestorów - wynika z raportu na temat bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ, FDI Foreign Direct Investment Confidence, 2005 r.) firmy konsultingowej A.T. Kearney. Przyczyny dużej liczby inwestycji są związane przede wszystkim ze strategicznym położeniem naszego kraju w Europie, zasobami kadrowymi, pożądaną strukturą wieku społeczeństwa, obecnością w strukturach unijnych, znaczącym rynkiem zbytu oraz z systemem zachęt inwestycyjnych przygotowanych dla przedsiębiorców. Najbardziej rozpowszechnioną w Polsce formą zachęty poprzez udzieloną pomoc regionalną jest zwolnienie od podatku dochodowego przyznawane przedsiębiorcom prowadzącym działalność na terenie specjalnych stref ekonomicznych. Wysokość pomocy publicznej zależna jest od lokalizacji i wielkości inwestycji, kosztów kwalifikowanych inwestycji, a także sektora gospodarki. Pułap dopuszczalnej wielkości pomocy publicznej dla każdego województwa określa mapa pomocy regionalnej. Inwestorzy w Polsce bardzo chętnie korzystają z pomocy regionalnej, czego najlepszym dowodem jest popularność SSE jako miejsc lokalizacji nowych inwestycji.

Celem referatu jest przedstawienie zagadnienia specjalnych stref ekonomicznych jako ważnego instrumentu polityki regionalnej z jednoczesnym uwzględnieniem wpływu tychże stref na rozwój miast i regionów w Polsce. Na obecnym etapie stanowi początek gruntownej analizy powyższego zagadnienia przez autorkę, które zostanie przeprowadzone w przyszłej rozprawie doktorskiej.

Proponowany zakres problemu jest przedsięwzięciem nowatorskim. Istnieją wprawdzie prace przeglądowe w ramach poszczególnych zagadnień czy też opisujące pojedyncze strefy ekonomiczne, jednak nie ma kompleksowego opracowania ukazującego związki, zależności między funkcjonowaniem specjalnych stref ekonomicznych a rozwojem miast i regionów w Polsce. Temat jest niezwykle istotny w kontekście przyszłorocznych prac Ministerstwa Gospodarki przygotowujących argumentację do negocjacji z Komisją Europejską ewentualnego przedłużenia funkcjonowania tychże preferencyjnych obszarów w Polsce poza rok 2017.

W opracowaniu korzystano przede wszystkim z dostępnych materiałów źródłowych Ministerstwa Gospodarki (Departament Instrumentów Wsparcia) i poszczególnych instytucji zarządzających specjalnymi strefami ekonomicznymi oraz zasobów literaturowych związanych z tematem w sposób pośredni. Cennym źródłem są także zasoby Internetu. Zakres rzeczowy obejmuje analizę aktów prawnych stanowiących podwaliny pod funkcjonujące strefy oraz danych statystycznych zgromadzonych przez odpowiedzialne organy administracji państwowej. Zakres przestrzenny - dotyczy 14 obecnie istniejących specjalnych stref ekonomicznych ze szczególnym uwzględnieniem Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej INEST-PARK z siedzibą w Wałbrzychu oraz Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro -Park z siedzibą w Mielcu. Zakres czasowy obejmuje

lata 1994 -2006.

Zastosowano metodę badawczą polegającą na analizie literaturowej i statystycznej. Ponadto przeprowadzono liczne rozmowy i dyskusje z osobami zawodowo związanymi z tematem pracy podczas stażu w Ministerstwie Gospodarki oraz w siedzibie zarządzającego strefą wałbrzyską. Te standardowe techniki pozwoliły na zebranie obszernego materiału o charakterze ilościowym i jakościowym, który posłużył do napisania referatu.

2. Geneza i charakterystyka specjalnych stref ekonomicznych w Polsce

W pierwszej połowie lat 90-tych wiele regionów kraju oraz tradycyjnych ośrodków przemysłowych dotkniętych zostało skutkami gwałtownej recesji. Wyraźna stała się potrzeba stworzenia instrumentu gospodarczego, przy którego pomocy rząd udzielić mógłby wsparcia regionom borykającym się z narastającym bezrobociem oraz ośrodkom przemysłowym wymagającym wsparcia procesów restrukturyzacji. Tego typu instrument nie powinien jednocześnie angażować niezwykle szczupłych środków budżetowych. Takie przesłanki legły u podstaw uchwalonej jesienią 1994 r. ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych stanowiącej odpowiedź na liczne postulaty środowisk regionalnych. Opierając się na doświadczeniach strefy ekonomicznej lotniska Shannon w Republice Irlandii działającej od 1958 r., przy współudziale firmy International Development Ireland Ltd. zaproponowano tworzenie na wydzielonych, ograniczonych obszarach kraju, specjalne strefy ekonomiczne, dających możliwość stosowania zachęt inwestycyjnych, przede wszystkim w zakresie prawa podatkowego (podatku dochodowy, od nieruchomości) nie stanowiących jednocześnie enklaw prawnych w zakresie prawa celnego czy prawa pracy.

Wg stanu na dzień 31 grudnia 2006 r. specjalne strefy ekonomiczne w Polsce zajmowały obszar 8.164,31 ha i były znacznie rozproszone. Strefy znajdowały się na terenie 98 miast i 76 gmin.

Tabela nr 1. Specjalne strefy ekonomiczne w liczbach

Lp.	Nazwa specjalnej strefy ekonomicznej	Obszar (ha)	Zezwolenia wydane	Nakłady inwestycyjne (mln zł)	Stworzone miejsca pracy	Nakłady inwestycyjne (mln zł/1ha)	Miejsca pracy na 1 ha
1.	Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości	240,72	39	1000,80	3302	6,78	22
2.	Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna	1189,16	143	10 197,20	32 204	15,66	49
3.	Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna	806,89	91	1500,20	10 075	3,34	22
4.	Krakowski Park Technologiczny	264,48	30	481,80	4711	3,73	37
5.	Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna	416,80	49	3125,60	6945	15,01	33
6.	Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna	511,64	76	3008,50	8 172	8,23	22
7.	Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec	707,12	78	2804,30	11 983	12,49	53
8.	Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna	677,02	51	1730,60	12 013	4,14	29
9.	Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna	219,12	35	517,30	1926	3,91	15
10.	Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowicka”	329,74	60	593,90	6055	3,80	39
11.	Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna	288,94	58	630,30	4090	6,38	41
12.	Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna	1049,19	88	2394,20	14 755	3,96	24
13.	Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna	939,43	79	5872,10	22 980	7,40	29
14.	Warmińska-Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna	524,07	47	1573,60	7206	5,05	23
RAZEM		8164,31	924	35 430,30	146 417	7,13	31

Źródło : dane Ministerstwa Gospodarki

3. Wybrane zagadnienia funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce.

Analiza wpływu funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych na gospodarkę regionalną pozwala wyodrębnić kilka ważnych grup czynnikówpośrednich i bezpośrednich. Jednak nie ma możliwości dokonania empiryczno-statystycznej weryfikacji znaczenia tych czynników, ponieważ w lokalnym (regionalnym) systemie statystyki społeczno-ekonomicznej nie gromadzi się informacji niezbędnych do takiej weryfikacji. Dodatkowym utrudnieniem jest także fakt, iż w rzeczywistości strefy nie tworzą jednolitego i zwartego obszaru, a niejednokrotnie składają się z kilku-kilkunastu podstref leżących w dość znacznej odległości od głównej siedziby strefy.

W największym uproszczeniu można stwierdzić, iż oddziaływania specjalnych stref ekonomicznych na otaczającą przestrzeń społeczno-ekonomiczną mogą mieć bezpośredni i pośredni charakter. W pierwszym przypadku łączą się z działaniami i przedsięwzięciami realizowanymi przez międzynarodowe i krajowe podmioty gospodarcze funkcjonujące w specjalnej strefie ekonomicznej.

Takie oddziaływania przyjmują na przykład postać bezpośredniego zatrudnienia i bezpośredniej produkcji w firmach działających w strefie, a także wzrostu dochodów osób zatrudnionych w tych firmach, liczby źródeł wiedzy i kapitał oraz nowych technologii czy bezpośrednich przedsięwzięć inwestycyjnych i infrastrukturalnych.

Z kolei pośrednie oddziaływania specjalnych stref ekonomicznych na przestrzeń społeczno-ekonomiczną regionu przyjmują postać zatrudnienia u kooperantów (echo mnożnikowe), wzrostu produkcji u kooperantów, a nawet przyrostu kapitału społecznego czy efektu konkurencji. Na uwagę zasługuje także fakt wzbogacenia lokalnych samorządów dzięki wpływom podatkowym, które mogą stać się źródłem inwestycji infrastrukturalnych i poprawy jakości usług publicznych. Finalnie otrzymujemy „nową wartość dodaną” w postaci pozytywnych skutków lokalizacji, czyli tworzenia się nowej przestrzeni społeczno-ekonomicznej.

Autorzy analizy oddziaływania specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu wyróżniają dwa podstawowe rodzaje efektów mnożnikowych. Są to efekty zaopatrzeniowe, które wynikają z dodatkowego popytu, tworzonego przez nowo powstałe lub rozwijające się przedsiębiorstwa, umożliwiającego wzrost firm, będących dostawcami dóbr i usług. Natomiast efekty dochodowe będące skutkiem zwiększenia się siły nabywczej ludności poprzez wynagrodzenia pracowników, a tym samym przyczyniające się do rozwoju firm, zaspakajających potrzeby konsumpcyjne. W ten sposób rozwój jednych firm za pośrednictwem dodatkowego zapotrzebowania na produkty i usługi „mnoży się” w postaci rozwoju innych podmiotów gospodarczych. Podmioty te z kolei same pobudzają większy popyt, wywołując kolejny cykl efektów mnożnikowych. Wspomniany wyżej wpływ nowych inwestycji na otoczenie jest wprost proporcjonalny do ich zakorzenienia w owym otoczeniu. Pozytywne efekty funkcjonowania firmy w zakresie miejsc pracy, wpływu na rozwój lokalnych dostawców dóbr i usług itd., występują na większą skalę, jeśli działalność inwestora prowadzona jest w danym miejscu dostatecznie długo. Pytanie o trwałość inwestycji w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce jest szczególnie zasadne. Niepewność, czy firmy pozostaną w regionach po wyczerpaniu uzyskanej pomocy publicznej spędza sen z powiek przedstawicielom Ministerstwa Gospodarki. Stąd też m.in. rozważanie możliwości przedłużenia funkcjonowania systemu ulg podatkowych poza lata 2015-2017 .

Tabela nr 2. Wielkość przyznanej pomocy publicznej w specjalnych strefach ekonomicznych w poszczególnych latach (w mln zł).

Rok	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	Razem
Wartość	16,00	31,3	88,2	281,6	334,2	264,3	477,8	656,2	459,1	2608,70

Źródło : dane Ministerstwa Gospodarki

Potwierdzeniem wpływu specjalnych stref ekonomicznych na otaczające środowisko są opinie mieszkańców miast, w których powyższe strefy działają najdłużej. Jako pierwsze miasto badanie sondażowe ilościowe przeprowadził Mielec, uzupełniając je o wywiady pogłębione z lokalnymi liderami życia społeczno-gospodarczego. Przytłaczająca większość respondentów (89%) uznaje pozytywną rolę SSE w rozwoju Mielca. Dobrze wyraził to jeden z mieszkańców stwierdzając, że „powstanie specjalnej strefy ekonomicznej było największym impulsem wzrostu gospodarczego w ostatnich 20 latach w Mielcu”. Najczęściej wskazywano rozszerzenie rynku pracy, rozbudowę infrastruktury technicznej, promocję Mielca na zewnątrz, korzystny wpływ strefy na estetykę miasta i nowoczesny wygląd fabryk, sponsoring wydarzeń kulturalnych i sportowych w mieście. Mieszkańcy wskazywali także na negatywne aspekty wpływu specjalnej strefy ekonomicznej, tj. zanieczyszczenia środowiska, hałas, niszczenie lasów, rosnący ruch samochodowy i niszczenie nawierzchni. W oczach lokalnych liderów natomiast specjalna strefa ekonomiczna stanowi największy sukces, swoiste „być albo nie być” dla miasta (początkiem strefy było zagospodarowanie terenów po upadającym WSK PZL- Mielec). Na uwagę zasługuje fakt zaniepokojenia mieszkańców Mielca terminem zakończenia działania systemu zwolnień podatkowych dla przedsiębiorców mających zezwolenie na działalność w strefie oraz ich troskę o przyszłość gospodarki miasta.

4. Zakończenie

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, można jednoznacznie stwierdzić, iż oddziaływanie specjalnych stref ekonomicznych na sąsiadujący region jest niewątpliwie duże i zróżnicowane. Jest to zdecydowany impuls dla rozwoju najbliższych miast poprzez tworzenie szeroko pojętej infrastruktury, bezpośrednie wpływy do budżetu, bogacenie się mieszkańców, ale także najmniej mierzalny czynnik psychologiczny, który pozwala ludziom optymistycznie patrzeć w przyszłość. Nie dziwi więc fakt, iż władze lokalne za wszelką cenę starają się włączyć swoje grunty w zasoby strefowe, burząc pierwotne założenia twórców uprzywilejowanych terenów. Dlatego też można sądzić, że przedłużenie zwolnień podatkowych poza rok 2017 jest dla kraju sprawą priorytetową. Pozwoli to przede wszystkim na dużo większe zakorzenienie się istniejących już przedsięwzięć czy też rozpoczęcie nowych inwestycji. Polska powinna zrobić wszystko, aby stać się konkurencyjną w stosunku do sąsiadów, a specjalne strefy ekonomiczne wydają się być najlepszym tego rozwiązaniem.

Jednak warto zwrócić uwagę na konieczność „wartościowania” przyszłych inwestycji bezpośrednich, aby były pożądane z punktu widzenia naszego kraju. Do tej pory strefy w znacznej mierze były lekarstwem na chorobę, jaką było wysokie bezrobocie oraz bezużyteczne tereny poprzemysłowe. Ten etap Polska ma już za sobą. W przyszłości należy skupić się na przyciąganiu inwestycji wysokich technologii, angażujących młodą, polską inteligencję, dając alternatywę dla powszechnej i niepokojącej emigracji.

Literatura

1. Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, red. T.Kalinowski, Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2006.

2. Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej specjalnej strefy ekonomicznej, red. B.Domański, K.Gwosdz, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

3. Foreign Direct Investment Confidence Index, A.T. Kearney, 2005.

4. Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, stan na 31 grudnia 2006 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007.

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 października 2006 r. w sprawie ustalenia mapy pomocy regionalnej, DzU 2006 nr 190, poz. 1402.

6. Stymulowanie innowacyjności i zdolności eksportowych polskiej gospodarki poprzez poprawę struktury napływu inwestycji zagranicznych do Polski, red. T.Kalinowski, Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2007.

7. Traktat ustanawiający Światową Organizację Handlu (DzU 1995 nr 98, poz.483).

8. Ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, DzU 1994 nr 123, poz. 600 z późn.zm.

9. Ustawa z dn. 30 kwietnia 2004 r. postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, DzU 2004 nr 123, poz. 1291.

10. Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna INCEST-PARK, red. B. Fiedor, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lanego we Wrocławiu, Wrocław 2007.

Streszczenie

Specjalne strefy ekonomiczne są pożądanym instrumentem przyciągania nowych inwestycji, przede wszystkim ze względu na pomoc publiczną udzielaną przedsiębiorcom w formie zwolnień od podatku dochodowego. W chwili obecnej, na terenie 98 miast i 76 gmin Polski, funkcjonuje 14 tego typu obszarów zróżnicowanych pod względem powierzchni, warunków zagospodarowania oraz infrastruktury. Z perspektywy 12 lat, powstanie specjalnych stref ekonomicznych, uznać należy za skuteczne przedsięwzięcie. Stworzenie nowych miejsc pracy, podniesienie poziomu infrastruktury technicznej oraz zwiększenie wpływu środków do budżetów lokalnych w efekcie zdecydowanie wpłynęło na rozwój miast i regionów Polski.

W najbliższym czasie Ministerstwo Gospodarki rozpocznie przygotowanie argumentacji popierającej przedłużenie działalności specjalnych stref ekonomicznych poza rok 2017, co wydaje się być kierunkiem słusznym. Jednak warto zwrócić uwagę na konieczność „wartościowania” inwestycji, aby były pożądane z punktu widzenia potrzeb naszego kraju. W przyszłości należy skupić się na przyciąganiu inwestycji wysokotechnologicznych, angażujących młodą, polską inteligencję, dając alternatywę dla powszechnej i niepokojącej emigracji.

Spetial evonomic zones - an innovative stimulus to economic groth of polish towns and regions (summary).

Special Economic Zones are a desirable instrument for attracting new enterprises mainly due to their public assistance activity in the form of Income Tax exemptions for entrepreneurs. At present within 98 Polish towns and cities as well as 76 municipalities 14 SEZs of different areas of land, economic requirements and infrastructure facilities are in operation. Looking at this venture in the perspective of 12 years, benefits derived from the creation of Special Economic Zones should be evident. Creation of employment opportunities, enhancement of technology and triggering a large flow of foreign and domestic investment to the local budgets have already contributed to a significant progress of towns and regions in Poland.

In the nearest future The Ministry of Economy intends to formulate argumentation supporting an extension of SEZs' operation beyond the year 2017, which seems a highly beneficial objective. However, it is worth emphasizing that there is a need for precise “assessment” of the investments so that they are most desirable, considering our country's individual needs. In the future primarily customized cutting edge investments involving young Polish intelligence should be encouraged to provide an alternative option for the worrying widespread emigration.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 października 2006 r. (Dz.U. z dnia 19 października 2006 r.)

DzU 1994 nr 123, poz. 600, z późn. zm.

Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna INVEST-PARK, red. B. Fiedor, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Lanego we Wrocławiu, Wrocław 2007.

Dziesięć lat doświadczeń pierwszej polskiej specjalnej strefy ekonomicznej, red. B.Domański, K.Gwosdz, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

Ibidem

Ibidem

Stymulowanie innowacyjności i zdolności eksportowych polskiej gospodarki poprzez poprawę struktury napływu inwestycji zagranicznych do Polski, red. T.Kalinowski, Instytut Badań Nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2007.

6

---