Data publikacji: 25.04.2008

Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce

Koncepcja Specjalnych Stref Ekonomicznych od wielu lat stosowana jest w zarówno w Europie jak i na świecie. Najbardziej znanymi strefami mogą poszczycić się mieszkańcy Wielkiej Brytanii czy Niemiec. W Polsce Ministerstwo Gospodarki tworząc pierwszą strefę wzorowało się na strefie przetwórczej lotniska w Shannon (Irlandia).

20 października 1994 weszła w Polsce ustawa o SSE. Zgodnie z tą ustawą Specjalna Strefa Ekonomiczna (SSE) umożliwia firmom prowadzenie działalności gospodarczej na atrakcyjnych warunkach. Zachęty podatkowe, dobrze rozbudowana infrastruktura to tylko niektóre plusy tego typu terenów. Specjalnie wyodrębniona i niezamieszkana strefa jest doskonałym miejscem do inwestycji zarówno dla polskich jak i zagranicznych firm.

SSE ekonomiczne zostały utworzone w celu:

• tworzenia nowych miejsc pracy a w konsekwencji zmniejszenia stopy bezrobocia strukturalnego,

• wyrównania rozwoju gospodarczego polskich regionów,

• przyspieszenia tego rozwoju poprzez wykorzystywanie nowoczesnych oraz innowacyjnych technologii,

• zwiększenia konkurencyjności towarów i usług na rynku,

• zagospodarowania majątku przemysłowego,

• rozwoju infrastruktury i stworzenia dogodnych warunków dla inwestorów polskich oraz zagranicznych.

Podobne do SSE cele realizują parki przemysłowe i technologiczne.

Parki przemysłowe to zespóły wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą pozostałą po restrukturyzowanych i likwidowanych przedsiębiorstwach. Jest one doskonałą szansą dla małych i średnich firm (zapewnia dogodne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej).

Z kolei parki technologiczne skupiają podmioty oparte na zaawansowanych technologiach: uczelnie, instytucje badawczo-rozwojowe oraz średnie i małe firmy. Głównym ich celem jest przepływ wiedzy pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami.

W artykule zostały opisane podstawowe pojęcia związane z funkcjonowaniem Specjalnych Stref Ekonomicznych. Wyjściową kwestią jest wyszczególnienie informacji zawartych w rozporządzeniu w sprawie ustanawiania strefy, które posłużą do ogólnej charakterystyki SSE w Polsce. Każda strefa ekonomiczna posiada nazwę oraz dokładnie wyznaczony obszar wraz z granicami. Przy ustanawianiu strefy ustalany jest wstępny okres jej funkcjonowania. Ważną kwestią dla potencjalnych przedsiębiorców jest określenie podmiotów, które mogą inwestować w strefie oraz przedmiotów działalności gospodarczej na które nie będzie wydawane zezwolenie uprawniające do ulg podatkowych. Kwestia samych ulg podatkowych również została potraktowana w sposób rozszerzony, jako główny czynnik motywujący do rozpoczęcia inwestycji w strefie. To, jak strefa funkcjonuje i jak się rozwija uzależnione jest od organu zarządzającego strefą oraz polityki przez niego obranej. Na końcu artykułu zostaną przedstawione warunki, jakie musi spełniać powiat, aby uzyskać status Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Pierwsze Specjalne Strefy Ekonomiczne w Polsce

W latach 1995-1997 powstało w całym kraju 17 SSE. 5 września 1995 została powołana strefa w Mielcu, jednak na inwestycję w tamtym regionie trzeba było poczekać do kwietnia 1996 roku. Wtedy właśnie zarząd Euro-Park Mielec wydał pierwsze zezwolenie na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Warunkiem funkcjonowania każdej strefy było ulokowanie się w niej przynajmniej jednego inwestora. Tego warunku nie udało się spełnić strefie mazowieckiej oraz częstochowskiej. W 2001 nastąpiła zatem ich likwidacja. Równocześnie w wyniku połączenia strefy tczewskiej i żarnowieckiej utworzono strefę pomorską. Według stanu na grudzień 2007 istnieje 14 SSE. Do największych można zaliczyć strefę: tarnobrzeską, wałbrzyską, katowicką oraz mielecką. Granice niektórych stref obejmują tylko jedno województwo (np. strefa legnicka) inne przekraczają granice wielu województw (strefa tarnobrzeska).

Tabela 1. Specjalne Strefy Ekonomiczne w Polsce: obszar i lokalizacja w 2006 roku

Strefa	Obszar strefy (ha)	Lokalizacja strefy (województwo)
Kamiennogórska	511,64	dolnośląskie
Katowicka	707,12	śląskie, małopolskie
Kostrzyńsko-Słubicka	677,02	lubuskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie
Krakowska	219,12	małopolskie, podkarpackie
Legnicka	416,80	dolnośląskie
Łódzka	511,64	łódzkie, wielkopolskie, mazowieckie
Mielecka	707,12	podkarpackie, małopolskie
Pomorska	677,02	pomorskie, kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie
Słupska	219,12	zachodniopomorskie, pomorskie
Starachowicka	329,74	świętokrzyskie, mazowieckie, opolskie, łódzkie
Suwalska	288,94	podlaskie, warmińsko-mazurskie
Tarnobrzeska	1 049,19	podkarpackie, mazowieckie, lubelskie, dolnośląskie, małopolskie, świętokrzyskie,
Wałbrzyska	939,43	dolnośląskie, opolskie, wielkopolskie
Warmińsko-mazurska	524,07	warmińsko-mazurskie, mazowieckie

Opracowanie własne na podstawie Ministerstwa Gospodarki

Efekt śnieżnej kuli

Strefy różnią się między sobą liczbą inwestorów, nowych miejsc pracy czy też wielkością poniesionych nakładów inwestycyjnych. Wszystkie te elementy decydują o stopniu zagospodarowania strefy. Średni stopień zagospodarowania terenów SSE w 2006 roku wynosił ok. 68%. Najwyższy stopień zagospodarowania prezentowała krakowska strefa ekonomiczna, a najniższy strefa suwalska. W tej ostatniej aż 70% powierzchni to tereny niezagospodarowane.

Co decyduje o atrakcyjności strefy, jej stopniu zagospodarowania a w rezultacie wpływa na  stopień rozwoju - Iwona Chojnowska-Haponik, dyrektor Departamentu Obsługi Inwestorów w Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A. zwraca uwagę na dwa najważniejsze elementy. Po pierwsze Specjalna Strefa Ekonomiczna musi dysponować atrakcyjnymi terenami pod inwestycje. W miejscu słabo rozwiniętej infrastruktury koszty związane z prowadzeniem działalności zdecydowanie wzrastają. Drugi element decydujący o zagospodarowaniu strefy to obecność przynajmniej jednego dużego inwestora, który zachęci innych inwestorów do rozpoczęcia działalności. Chojnowska-Haponik nazywa to efektem śnieżnej kuli. Za przykład podaje strefę pomorską, w której ulokowała się firma Sharp. Marka znana na całym świecie zachęciła mniejszych inwestorów do korzystania z terenów strefy, a więc stała się swoistą reklamą Polski północnej.

Kto może inwestować w strefie?

W Specjalnej Strefie Ekonomicznej może inwestować przedsiębiorca, czyli każdy kto prowadzi działalność gospodarczą bez względu na formę prawną. Istnieją jednak rodzaje działalności, które nie mogą być objęte zezwoleniem na inwestowanie. Taką działalnością jest handel detaliczny i hurtowy. Jeśli firma zdecyduje się sprzedawać produkty, które nie są wytwarzane lub przetwarzane na obszarze strefy to musi liczyć się z tym, że dochód uzyskany z tej sprzedaży będzie podlegał normalnemu opodatkowaniu. Realizacja inwestycji przez przedsiębiorstwo musi być zbieżna z planem rozwojowym danej strefy. Każda strefa wyznacza sobie gałęzie przemysłu, które będzie specjalnie promować i rozwijać. Od planu rozwoju strefy zależy również to, czy na obszarze strefy znajdą się małe, średnie czy duże przedsiębiorstwa, samodzielne koncerny czy kooperujące ze sobą firmy. W praktyce preferuje się dużych inwestorów, którzy oferują prowadzenie długoletniej działalności gospodarczej. Zarządzający strefą mogą przykładowo nałożyć dodatkowe ograniczenia typu zatrudnienie przynajmniej 100 osób przez minimum 5 lat. Jest to podyktowane polityką inwestycyjną rządu. Tylko znaczące inwestycje pomogą zniwelować różnice między zachodnią w wschodnią częścią Polski. Trzeba dodać, że nie tylko inwestorzy muszą spełniać konkretne wymagania. W strefie konieczne jest istnienie warunków do rozpoczęcia określonej działalności. Zatem zezwolenie na prowadzenie działalności może uzyskać każdy przedsiębiorca, którego działalność nie jest skoncentrowana tylko na handlu hurtowym i detalicznym oraz jest zbieżna z planem rozwojowym danej strefy.

Zarządzanie Specjalnymi Strefami Ekonomicznymi

Zarządzający to spółka kapitałowa, w której większość głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników posiada Skarb Państwa lub samorząd województwa. W przypadku posiadania przez Skarb Państwa 100% udziałów, nadzór właścicielski nad spółką sprawuje Minister Gospodarki. Skład rady spółek nadzorczych jest zależny od tego czy większość głosów posiada Skarb Państwa czy samorząd województwa. Z kolei wynagrodzenie członków rad nadzorczych nie może przekroczyć kwoty jednego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale roku poprzedniego, podawanego przez GUS. W roku 2006 było to 2821,36zł. Dodatkowo możliwe jest dawanie rocznych nagród w wysokości do 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Do głównych zadań spółek nadzorczych należy:

• promowanie SSE zarówno w kraju jak i zagranicą (taka promocja jest dużo łatwiejsza gdy strefa posiada liczących się na rynku inwestorów),

• organizowanie przetargów na nieruchomości i tereny niezagospodarowane,

• udzielanie zezwoleń na rozpoczęcie działalności gospodarczej,

• zdobywanie prawa własności gruntów lub też prawa użytkowania gruntów (konieczna jest bowiem: stała kontrola nad atrakcyjnością gruntów oraz odstępowanie w razie potrzeby pewnych regionów w zamian za inne, korzystniejsze dla inwestorów),

• kontrola działalności przedsiębiorców (przedsiębiorcy powinni działać zgodnie z polityką strefy i planem jej rozwoju),

• opieka nad inwestorami (pomoc w załatwianiu formalności, pośredniczenie w kontaktach pomiędzy władzą a przedsiębiorcami),

• budowanie infrastruktury, permanentne zwiększanie atrakcyjności strefy.

Działalność spółek nadzorczych ma duże znaczenie dla końcowego wyniku finansowego strefy. Przede wszystkim zarządzający muszą wywiązać się ze sprzedaży gruntów i nieruchomości. Jakikolwiek zastój grozi również zastojem finansowym strefy. Konieczne jest również kontrolowanie należności z poprzednich lat. Często na ujemny wynik finansowy strefy mają wpływ odpisy aktualizujące należności. W 2006 roku ujemny wynik finansowy osiągnęły dwie strefy: suwalska oraz warmińsko-mazurska.

Dlaczego warto inwestować w strefie - zwolnienia podatkowe

Specjalne Strefy Ekonomiczne oferują nie tylko tereny przygotowane pod inwestycje, ale również umożliwiają prowadzenie działalności podlegającej ulgowemu traktowaniu podatkowemu. Dochody, które uzyska przedsiębiorca inwestujący w SSE będą zwolnione z podatku dochodowego CIT lub PIT w zależności od formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej. Oprócz zwolnienia z podatku dochodowego przedsiębiorca otrzymuje w pełni przygotowaną pod inwestycje działkę po niższej cenie. Ma również prawo do zwrócenia się o darmową pomoc w załatwianiu formalności związanych z inwestycją. Niektóre gminy oferują również zwolnienie z podatku od nieruchomości.

Regionalna pomoc publiczna

Unia Europejska, w celu rozwoju najsłabiej rozwiniętych regionów oferuje tzw. regionalną pomoc publiczną. Zwolnienie z podatku dochodowego dotyczy nowych inwestycji, które pociągają za sobą tworzenie nowych miejsc pracy. Aby korzystać z pomocy publicznej niezbędne jest uzyskanie od Zarządu Strefy zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. Wysokość pomocy uzależniona jest od takich czynników jak: lokalizacja inwestycji, wielkość nakładów inwestycyjnych lub kosztów zatrudnienia nowych pracowników. Pomoc zależy również od wielkości przedsiębiorstwa.

Od 2007 do 2017 roku obowiązuje mapa pomocy regionalnej, ustalająca maksymalną wysokość pomocy dla każdego z regionów Polski. Niższe PKB w porównaniu z innymi krajami europejskimi powoduje, że pomoc regionalna dla Polski jest stosunkowo wysoka. Na mapie 1. można zaobserwować, że najwyższa pomoc regionalna - 50% dotyczy województwa: lubelskiego, podkarpackiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, świętokrzyskiego, opolskiego, małopolskiego, lubuskiego, łódzkiego, kujawsko-pomorskiego. Najniższą, bo 30% pomoc uzyskają już od 2011 roku inwestorzy województwa mazowieckiego.

Schemat 1. Pomoc regionalna w Polsce w latach 2007-2013

Źródło: Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A

Fundusz strefowy wspiera pierwszych inwestorów

Fundusz strefowy powstał po to, by zrekompensować przedsiębiorstwom, które weszły do SSE przed 2000 rokiem, korzyści utracone w wyniku wejścia w życie Traktatu Akcesyjnego. Ściągane po 2000 roku podatki od tych przedsiębiorców trafiają do funduszu strefowego. Środki te do roku 2023 mogą być wykorzystywane jako dotacje do nowych inwestycji realizowanych przez samego podatnika lub spółkę powiązana z nim kapitałowo lub organizacyjnie.

Elastyczność Specjalnych Stref Ekonomicznych

Aby funkcjonowanie Specjalnych Stref Ekonomicznych spełniało wymagania Ministerstwa Gospodarki konieczna jest elastyczność w ich funkcjonowaniu. Z jednej strony stała kontrola działalności stref zmusza do likwidacji niektórych z nich, z drugiej zaś można zdecydować się na łączenie sąsiadujących ze sobą stref (przykładem jest tutaj strefa pomorska powstała w wyniku połączenia strefy tczewskiej i żarnowieckiej).

Oprócz zmian terytorialnych stref następują zmiany w regulacjach prawnych. Ostatnia taka zmiana miała miejsce 23 czerwca 2006 roku. Obejmowała korekty w czterech punktach. Po pierwsze nastąpiło zwiększenie maksymalnego obszaru stref z 8 tys. ha do 12 tys. ha. Przed tą zmianą aż 70% obszaru stref było już zagospodarowane, co skutecznie utrudniało przedsiębiorcom pozyskanie dużych działek pod działalność gospodarczą. Druga korekta dotyczyła wprowadzenia trybu bezprzetargowego, co skróciło czas udostępniania gruntów SSE spółkom zarządzającym. Z tego udogodnienia skorzystali już przykładowo kooperanci firmy Sharp. Inną zmianą było przekazanie Ministrowi Gospodarki większych uprawnień właścicielskich w stosunku do spółek zarządzających SSE. Umożliwiło to bezpośredni wpływ na decyzje podejmowane przez spółki (kontrolowanie realizacji celów) oraz na skład osobowy tych spółek. Ostatnia korekta dotyczyła usprawnienie działań funduszu strefowego. Od 2006 roku przedsiębiorcy mogą otrzymywać dotacje sukcesywnie, a nie tak jak wcześniej jako jednorazową wpłatę na daną inwestycję.

Wymogi, jakie musi spełniać powiat, aby otrzymać status SSE

Dobrym miernikiem rozwoju gospodarczego regionu jest stopa bezrobocia. W zależności od jej wielkości powiat ubiegający się o status strefy ekonomicznej musi zobowiązać się do utworzenia określonej liczby nowych miejsc pracy oraz poniesienia pewnych nakładów inwestycyjnych. Im niższa stopa bezrobocia tym więcej miejsc pracy trzeba stworzyć oraz tym więcej pieniędzy zainwestować w nową działalność.

Głównym celem stref jest wyrównywanie rozwoju gospodarczego regionów Polski. W strefach położonych na ścianie wschodniej stosuje się warunki łagodzące. W tym wypadku jest to obniżenie o 30% wymagań dotyczących liczby nowych miejsc pracy i wielkości inwestycji. Pomimo to województwa świętokrzyskie, podkarpackie czy lubelskie mają problem z pozyskiwaniem znaczących inwestorów.

Firma chcąca uzyskać zgodę na inwestycje w SSE musi wykazać, że jej działalność przyczynia się do rozwoju wysokich technologii, a w wyniku tego do wzrostu konkurencyjności gospodarki regionu. O tym, czy firma proponuje innowacyjne rozwiązania decydują dwie, niezależne od firmy, jednostki naukowe prowadzące badania lub prace naukowe. Stworzona ekspertyza informuje nie tylko o rodzaju wykorzystanej technologii ale także o tym, od jakiego czasu proponowana technologia stosowana jest na świecie czy w Europie.

Inwestycja proponowana przez przedsiębiorstwo musi być realizowana w zakresie usług informatycznych (IT) lub usług rachunkowości i kontroli ksiąg (BPO). Od 2005 roku właśnie tego rodzaju usługi objęte są w SSE zwolnieniami podatkowymi.

Niewątpliwie wspieranie usług badawczo-rozwojowych jest koniecznym elementem dbania o przyszłość strefy. Liczy się tutaj nie tylko liczba nowo utworzonych miejsc pracy czy wielkość inwestycji ale przede wszystkim rodzaj prowadzonej działalności.

Ostatni wymóg określa kryterium niezbędności obszaru. W trakcie prowadzenia prac budowlanych wynikają różne trudności techniczne związane z powiększeniem się zapotrzebowania na dodatkowe konstrukcje, np.: mosty, drogi, parkingi czy budynki socjalne. Zarząd strefy przewiduje 2ha dodatkowego gruntu na tego typu obiekty.

Podsumowanie

Specjalne Strefy Ekonomiczne to wyodrębnione administracyjnie i niezamieszkane obszary, przystosowane do prowadzenia działalności gospodarczej. Rozbudowana infrastruktura oraz zwolnienia podatkowe mają na celu ułatwianie lokowania inwestycji na ich terenie.

Pierwsza SSE powstała w Polsce w roku 1995 w Mielcu. Miał to być pierwszy krok w kierunku wyrównania rozwoju gospodarczego polskich regionów. Sama koncepcja SSE nie była nowatorska. Przez wiele lat tego typu strefy funkcjonowały w krajach Europy i na świecie.

W 2006 roku istniało w Polsce 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych. Do największych można zaliczyć strefę wałbrzyską, tarnobrzeską oraz katowicką.

Najważniejszym elementem wpływającym na rozwój stref jest wielkość obszaru zagospodarowanego. Ma tutaj znaczenie obecność w strefie jednego dużego inwestora, który samoistnie staje się maszyną napędzającą resztę inwestycji.

W Polsce oprócz Specjalnych Stref Ekonomicznych dobrze funkcjonują parki przemysłowe i technologiczne, które skoncentrowane na małym obszarze wspierają małych i średnich przedsiębiorców oraz pośredniczą w wymianie informacji między przedsiębiorcami a placówkami naukowymi.

Zezwolenie na prowadzenie działalności w SSE może uzyskać każdy przedsiębiorca, którego działalność jest dozwolona w strefie oraz zbieżna z ogólnym planem rozwojowym tej strefy. Liczy się również specyfika obszaru danej strefy: czy strefa może zaoferować przedsiębiorcy odpowiednie warunki dla wybranej inwestycji.

Zarządzanie SSE należy do spółek nadzorczych, kontrolowanych przez Ministerstwo Gospodarki lub samorząd województwa. Do podstawowych zadań zarządu należy koordynowanie działalności gospodarczej w granicach strefy, promowanie samego obszaru gospodarczego, organizowanie przetargów na nieruchomości czy w końcu wydawanie zezwoleń na rozpoczęcie działalności.

Zwolnienia podatkowe stanowią główny bodziec inwestowania w SSE. Unia Europejska, w ramach tzw. regionalnej pomocy publicznej, umożliwia uzyskiwanie dochodu nieobciążonego podatkiem PIT lub CIT. Zgodnie z mapą pomocy regionalnej pomoc ta oscyluje w granicach 40-50% dla jednego województwa.

Zmiany, jakie dokonały się po 2000 roku (podniesienie podatków) wymusiły utworzenie funduszu strefowego. Jego zadaniem jest gromadzenie pieniędzy z podatków od tych przedsiębiorstw, które wstąpiły do strefy przed 2000 rokiem, a następnie przeznaczanie ich na dofinansowanie nowych inwestycji tych przedsiębiorstw.

Aby powiat mógł uzyskać status Specjalnej Strefy Ekonomicznej musi spełnić następujące kryteria: kryterium liczby nowych miejsc pracy lub wielkości nakładów inwestycyjnych, kryterium wspierania rozwoju innowacyjnych technologii, kryterium wspierania rozwoju sektora nowoczesnych usług, kryterium wspierania usług badawczo-rozwojowych oraz kryterium niezbędności obszaru.

Gabriela Jabłońska
Sedlak & Sedlak

Bibliografia:

Grzegorz Grablewski , Anna Szymańska , Łukasz Janowski, Kto może inwestować w strefie [w]: http://www.rp.pl
Ministerstwo Gospodarki, Informacja o realizacji ustawy o Specjalnych Strefach Ekonomicznych, stan na 31 grudnia 2006
Ministerstwo Gospodarki, Kryteria obejmowania gruntów prywatnych statusem specjalnej strefy ekonomicznej 2007
Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A, Zachęty podatkowe w SSE, [w]: http://www.paiz.gov.pl

Data publikacji: 25.04.2008

---