Rozdział 17 ŚWIADCZENIA DLA OSÓB STARSZYCH

„Co zrobiłeś dziś dla swojej nieśmiertelnej duszy?" Mój ojciec często zadawał mi to pytanie, kiedy byłem młody. Kochałem ojca i aby mu sprawić przyjemność zawsze starałem się nauczyć czegoś pożytecz­nego. Gdy byłem starszy, co wieczór przed snem zadawałem sobie to pytanie i przypominałem sobie, co czytałem tego dnia. Jeśli zdarzyło mi się nie przeczytać niczego wartościowego, wstawałem i sięgałem po Pismo Święte albo literaturę piękną i czytałem, często zapamiętując fragmenty. Normy i wartości, jakich nauczyłem się z książek, były mi drogowskazem przez całe życie i pomagały zrozumieć siebie samego i bliskich mi ludzi.

Teraz mam prawie 90 lat i odczuwam już brzemię wieku. Słaby wzrok nie pozwala mi już czytać książek, które tak kocham. Słuch mam tak przytępiony, że nie mogę słuchać ich z płyt- Muszę polegać na tym, czego nauczyłem się w przeszłości. Myślę o postaciach z książek, o ideach zawartych w Piśmie Świętym. One są częścią mnie i podtrzy­mują mnie w moim samotnym życiu, dając mi wsparcie, abym żył w pokoju z samym sobą. Choć nie mogę już niczego z siebie dać in­nym, próbuję zachować pogodne usposobienie, pamiętam bowiem na­uki Platona: „Ten, kto jest spokojnego i wesołego usposobienia, nie odczuje silnie dolegliwości wieku, ale temu, kto przeciwnej jest natury, młodość i starość jednakowo brzemieniem ciąży"-

266 R.A. Skidmore, M.G. Thackeray

Aby jak najlepiej poznać warunki życia starszych Amerykanów, agencje rządowe, uniwersytety i organizacje prywatne prowadzą bada­nia nad ich życiem. Wyniki tych badań pokazują, że od 1900 r. nauka przyczyniła się do przedłużenia średniej długości życia o 27 lat, ale równocześnie społeczeństwo nie wykształciło zadowalających sposo­bów wypełnienia tych dodatkowych lat pożyteczną treścią.

Liczba Amerykanów w wieku powyżej 65 lat stale rośnie od 3 mi­lionów, czyli 5% ludności w 1900 r. do około 24,5 miliona, czyli 11%, w 1980 r. Szacuje się, że w 2000 r. mieszkańców w tej grupie wieko­wej będzie 30,5 miliona, a w 2030 r. około 17% procent ludności.

Kim są ci ludzie? Jakie mają źródła dochodów? Gdzie mieszkają? Jak spędzają czas? Jaki jest ich stan zdrowia? Kto się nimi opiekuje? Jaką rolę może odegrać praca socjalna w dostarczaniu im świadczeń? Ci „starsi Amerykanie" to matki i ojcowie, bracia i siostry, dziad­kowie i pradziadkowie. Niektórzy są zamożni, większość może sobie pozwolić na finansowanie potrzebnej im opieki, ale pozostali, 30-35%, żyją na poziomie minimum socjalnego lub poniżej minimum. Niektó­rzy nie są jeszcze starzy — prawie dwie trzecie jest w wieku 65 do 75 lat, inni są bardzo starzy — około 13 000 prawdopodobnie przekroczy­ło 100 lat życia. Niektórzy, nawet wśród najstarszych, cieszą się do­brym zdrowiem, inni są bezradni. Część mieszka samotnie we włas­nych domach, mieszkaniach, czy wynajętych pokojach, inni mieszkają z rodziną, a około 5% przebywa w placówkach opiekuńczych.

Znaleźć ich można we wszystkich stanach i we wszystkich krę­gach społecznych. Ponieważ stanowią pokaźną część społeczeństwa i ponieważ wielu z nich ma szczególne potrzeby, wielu zaś dalszych jest potencjalnie „potrzebujących", ich problemy stają się problemami społeczeństwa, a znalezienie rozwiązań staje się wyzwaniem dla na­uki, rządu, przemysłu, oświaty i przedstawicieli zawodów, charak­teryzujących się pomocniczością.

O niektórych zagadnieniach dotyczących ludzi starszych piszą E. Brody i S. Brody:

... Rozpowszechnione wyobrażenie o ludziach starszych jako cho­rych, słabych, drżących i sklerotycznych niezbyt odpowiada rze-czywistos'ci. Większość ludzi starzeje się z godnością i nie pasuje do takich stereotypów. Starość nie jest chorobą, ale naturalnym etapem życia. Niemniej jednak, według wszelkich kryteriów osoby starsze zaliczają się do grup słabszych. Materialnie są ubożsi, czę­ściej zapadają na zdrowiu (fizycznie i umysłowo), częściej dozna­ją poczucia straty w stosunkach międzyosobowych oraz tracą sta-

Świadczenia dla osób starszych 267

tus i swoją rolę społeczną. Z całości starszej populacji można wy­odrębnić podgrupy, szczególnie zagrożone: mniejszości etniczne i rasowe, wdowy, chorych umysłowo i fizycznie, starców, ubogich żyjących w centrach miast, przebywających w instytucjach oraz emocjonalnie nadwrażliwych.

Krótko mówiąc, los osób starszych jest jedną z głównych kwestii socjalnych naszych czasów i jako taki zasługuje na priorytetowe potraktowanie przez pracę socjalną¹.

Większość z tych 24,5 miliona ludzi funkcjonuje samodzielnie al­bo z pomocą rodziny. Lecz potrzeby pozostałych bywają tak duże, że bez pomocy, ludzie ci nie pozostaną długo przy życiu.

Pierwsza Konferencja Białego Domu na temat starzenia zorganizo­wana w 1961 r. była wyrazem świadomości problemów, jakie stwarza­ją potrzeby osób starszych. Konferencja ta była ogólnokrajowym fo­rum obywatelskim, pragnącym zwrócić uwagę opinii publicznej na problemy i potencjał ludzi starszych.

Ustawa o starszych Amerykanach z 1965 r.

Delegaci na konferencję z 1961 r. zgłosili wiele postulatów na te­mat badań naukowych, kształcenia, organizacji federalnych i innych spraw dotyczących staros'ci, które przygotowały teren pod Ustawę Publiczną 89-73 zwaną Ustawą o starszych Amerykanach z 1965 r.²

Ustawa ta i późniejsze poprawki zapewniały nowe lub rozszerzone programy pomocy starszym osobom przez przydział poszczególnym stanom środków na cele planowania i świadczeń społeczności, kształ­cenia i badań naukowych oraz utworzenie w ramach Wydziału Zdro­wia, Edukacji i Pomocy Społecznej nowego urzędu nazwanego „Ad­ministracją ds. Wieku Starszego".

Łącznie z poprawkami, ustawa jest podstawą finansowania przez rząd federalny pomocy starszym. Ustawa stawia sobie dziesięć nastę­pujących celów.

1. Dochody zgodne z potrzebami;

2. Możliwie najlepsze warunki zdrowia fizycznego i psychicznego;

¹ Elaine M. Brody i Stanley J. Brody, „Decade of Decision for the Elderly", cyt.
za pozwoleniem Krajowego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych za: Social Work,
19 (wrzesień 1974 r.), s. 545.

² Older Americans Act of 1965, as Amended, Text andHistory (Waszyngton: U.S.
Department of HEW, listopad 1970 r.).

268 R.A, Skidmore. M.G. Thackeray

3. Odpowiednie warunki mieszkaniowe;

4. Świadczenia przywracające dla osób wymagających opieki insty­
   tucjonalnej;

5. Możliwość zatrudnienia;

6. Przejście na emeryturę w dobrym zdrowiu, z honorem j godno­
   ścią;

7. Uprawianie godziwych zajęć;

8. Sprawne świadczenia społeczności;

9. Natychmiastowa korzyść z wiedzy naukowej dla podtrzymania

i wydłużenia życia oraz zapewnienia szczęścia;

10. Wolność, niezależność i nieskrępowane korzystanie z prawa do planowania i kierowania własnym życiem³.

Stany i społeczności otrzymują środki finansowe na swoje progra­my dotyczące problemów starości. Pieniądze te przyznaje się na: 1) planowanie i koordynację programów; 2) działania sprzyjające osią­ganiu celów; 3) szkolenie personelu; 4) wprowadzanie nowych i roz­wijanie istniejących programów.

Każdy pracujący ze starszymi powinien być dobrze zaznajomiony z przepisami Ustawy o Starszych Amerykanach łącznie z aktualnymi warunkami przyznawania środków.

Konferencja Białego Domu na temat starzenia w 1971 r.

Druga Konferencja Białego Domu na temat starzenia odbyła się w listopadzie 1971 r. Ośrodki przygotowujące konferencję od strony merytorycznej poproszono o sformułowanie ogólnokrajowej polityki na temat starości oraz elastycznego planu działań, który by zaspokoił potrzeby osób starszych.

W małych grupach na poziomie społeczności starsi ludzie mówili o swoich problemach i potrzebach. Wśród społeczności organizowano konferencje i profesjonaliści mieli okazję dowiedzieć się, że ludzie, którzy pomagali budować kraj, nie chcą cofać się do „starych dobrych czasów", ale chcą nadal uczestniczyć w budowie i rozwoju i mieć

³ Tamże, s. 2.

Świadczenia dla osób starszych 269

swój udział w zmianach. Powtarzają za Jungiem, że „Popołudnie życia nie może kierować się regułami poranka".

Na wiosnę 1971 r. w 50 stanach i pięciu terytoriach odbyto spot­kania przedkonferencyjne. Delegaci reprezentowali wszystki grupy et­niczne, poziomy materialne i organizacje socjalne. Tysiące uczestni­ków rozpowszechniło wśród milionów ludzi informacje o życiu star­szych osób, ich potrzebach i aspiracjach. Wreszcie, 1700 delegatów przyjechało do Waszyngtonu, aby radzić nad pomyślną przyszłością dla wszystkich Amerykanów.

Spośród zaleceń rząd wybrał cztery cele:

1. Dochody zgodne z potrzebami;

2. Odpowiednie warunki mieszkaniowe;

3. Przychylność urzędów i instytucji oraz nowa postawa wobec sta­
   rości;

4. Niezależność i godność.

Odpowiednie warunki mieszkaniowe

Pojęcie zapewnienia osobom starszym godziwych warunków mie­szkaniowych uległo znacznemu rozszerzeniu w stosunku do dawnych idei mówiących o umieszczaniu ich gdzieś, na zacisznej wsi. Dziś mó­wi się o zapewnieniu starszej osobie możliwości wyboru spośród róż­nych oferowanych miejsc. Większość osób woli pozostać we własnym domu lub mieszkać z dziećmi czy krewnymi.

Rząd przeprowadził eksperyment t zasiłkiem mieszkaniowym, który umożliwia odbiorcom samodzielne wyszukiwanie i nabywanie mieszkania. Doprowadziło to do powstania wielu prywatnych i publi­cznych ośrodków przeznaczonych właśnie dla osób starszych. Niektó­re z nich oferują samodzielne, niezależne mieszkania oraz wspólne te­reny i zajęcia rekreacyjne; inne zapewniają wspólne posiłki i świad­czenia indywidualne; jeszcze inne zapewniają określoną opiekę medy­czną, wyżywienie i pomoc domową.

Wydział Mieszkalnictwa i Rozwoju Miejskiego nieustannie rewi­duje i dostosowuje swój program, aby zapewnić osobom starszym lep­sze warunki mieszkaniowe. W centrach miast dochodzi często do sytu­acji kryzysowych, gdy nowe przedsięwzięcia architektoniczne i prze­mysłowe powodują wyburzanie domów, w których mieszkali ubodzy starsi ludzie. W wielu przypadkach, są to lokale niezbyt nadające się

270 R.A.jkfdmore. M.G, Thackeray

do zamieszkania, ale dla tych ludzi stanowią dom. Dzięki nowym prze­pisom, przed usunięciem mieszkańców należy im zapewnić mieszkanie o odpowiednim standardzie.

Tym starszym osobom, którym stan zdrowia pozwala na pozosta­nie w domu, ale które potrzebują pomocy, udziela się, od niedawna, świadczeń socjalnych i zdrowotnych. Praktyka ta z pewnością upo­wszechni się, gdy tylko jej walory znajdą szerokie uznanie. Świadcze­nia takie obejmują pomoc domową, dostarczanie posiłków, wizyty pie­lęgniarek, zakupy i doradztwo.

Przychylność urzędów i nowa postawa wobec starości

Nikt nie umiera „ze starości". Według Amerykańskiego Towarzy­stwa Medycznego — nie ma takiej choroby. Jednak zmiany fizyczne są nieuniknionym rezultatem starzenia. Około 75% osób starszych, do wieku 75 lat, cierpi lub cierpiało na przynajmniej jedno przewlekłe schorzenie. Do najczęściej spotykanych należą te same, które dotykają także młodszych ludzi: choroby serca, nadciśnienie, astma, cukrzyca, artretyzm, poza tym ograniczenia typowe dla wieku późniejszego jak: przytępienie słuchu, osłabienie wzroku, przypadłości psychiczne łącz­nie z otępieniem starczym oraz niesprawność spowodowana urazami, zwłaszcza upadkami, które są przyczyną 11% przypadków hospitaliza­cji osób starszych.

Program Medicare pokrywa część kosztów hospitalizacji i różnych zabiegów medycznych. Jednakże ci, którzy liczyli, że zaspokoi on wszystkie potrzeby lecznicze, zawiedli się. Do najczęściej przytacza­nych braków tego programu należy to, że nie pokrywa on długotermi­nowego pobytu w domach opieki, kosztów lekarstw, okularów ani apa­ratów słuchowych. Lekarstwa zaś często stanowią najpoważniejszy wydatek na cele medyczne osób chronicznie chorych.

Medicaid natomiast jest programem socjalnym administrowanym przez stany, przeznaczonym dla osób starszych nie objętych progra­mem Medicare.

Część kłopotów z zapewnieniem odpowiedniej opieki medycznej powodują sami starsi. Często, nie szukają oni pomocy do momentu aż jest na nią za późno; powodem jest obawa, że przyczyną ich dolegli­wości może być rak lub inna śmiertelna choroba, albo dlatego, że stra-

Świadczenia dla osób starszych 271

ciii możliwość kontaktu ze swym domowym lekarzem. Wielu z nich nie nauczono poddawać się regularnym badaniom okresowym, nie ostrzeżono przed niebezpieczeństwami samodzielnego wyręczania le­karza i nie wpojono im zasad bezpieczeństwa. Ich rodziny także lekce­ważą wczesne symptomy, traktując je jako objawy starości. Niektórzy boją się szpitala, inni nie szukają pomocy ponieważ nie mogą sobie na nią pozwolić.

Starsi ludzie padają ofiarą wypadków w domu prawie dwa razy częściej niż przeciętny dorosły i trzy razy częściej są to wypadki śmiertelne. Ich choroby trwają dłużej, a jeśli konieczna jest hospitali­zacja, pobyt w szpitalu trwa dwa razy dłużej niż u młodszych ludzi. Opieki nie otrzymuje prawie połowa starszych, cierpiących na artre-tyzm, reumatyzm i przepuklinę, albo tracących wzrok i słuch. Co siód­my przypadek choroby serca nie jest leczony.

Większość ludzi, którzy zawodowo opiekują się ludźmi starszymi i chorymi, nie jest zainteresowana udzielaniem im pomocy. Ta swoista znieczulica rozpoczyna się już w szkołach i akademiach medycznych. Jeden z badaczy odkrył, że w 51 na z 99 przebadanych katalogów uczelni medycznych nie było wzmianki o nauce opieki nad starszymi, a tylko 15 z 20 000 pracowników naukowych tych placówek zajmowa­ło się problemami starości jako specjalizacją⁴.

Wśród starszych i ubogich są tacy, którym potrzebne są okulary i sztuczne zęby, a nie mają ich, także tacy, którzy powinni co dzień za­żywać lekarstwa, lecz nie zażywają, którzy nie chodzą do lekarza aż poważnie zachorują. Wielu pracowników służby zdrowia nie ma cier­pliwości do pracy ze starszymi, zwłaszcza jeśli ci pacjenci są w dodat­ku ubodzy. W niektórych ambulatoriach personel zwodzi ich i odsyła „z kwitkiem", nie udzieliwszy potrzebnej pomocy.

Domy spokojnej starości

Bardziej niż wszystkim innym grupom — może z wyjątkiem najmłod­szych — osobom starszym potrzeba pomocnych usług profesji pracy socjalnej. Odnosi się to szczególnie do tych, którzy przebywają w in­stytucjach lub są chorzy albo niepełnosprawni.

Żadnej chyba grupie nie potrzeba pomocy bardziej niż bezsilnym i zaniedbanym pensjonariuszom domów spokojnej starości. Niestety, poziom oferowanych przez te domy świadczeń jest godny ubolewania.

⁴ C.H. Percy, Growing Old in the Country of the Young, 1974, przedruk za po­zwoleniem McGraw-Hill Book Co., ss. 22, 23.

272 R.A. Skidmore, M.G, Thackeray __

Według jednego z opracowań, spośród 214 domów spokojnej starości w Chicago tylko dwa miały pełnoetatowych pracowników socjalnych, 21 korzystało z usług pracowników dochodzących, a 180 nie zatrud­niało żadnego pracownika socjalnego⁵.

Przed 1966 r. w Stanach Zjednoczonych istniało stosunkowo nie­wiele domów opieki dla starszych. Ze wzrostem potrzeb, po wprowa­dzeniu Medicare i Medicaid, na budowę ośrodków opieki długoter­minowej nad chorymi popłynęły pieniądze rządowe i prywatne. Po­trzeba istnienia domów spokojnej starości jest autentyczna i dlatego warto podnieść jakość świadczonych w nich usług.

Każdego dnia w domach spokojnej starości przebywa milion star­szych ludzi i co piąty człowiek spędzi część swojego życia w takim domu. Ponadto 1,3 miliona otrzymuje opiekę we własnym domu, a ko­lejne 1,1 miliona mieszka w ośrodkach zbiorczych, gdzie otrzymuje częściową pomoc w postaci, choćby, wyżywienia. Bez wymienionych świadczeń, wielu z tych 2,4 miliona osób nie mogłoby się utrzymać, żyjąc poza domem spokojnej starości.

Starsi ludzie patrzą na dom spokojnej starości z obawą i niechęcią, uważają bowiem, że przekroczenie jego bram to preludium do śmierci. „Wyraźnie wyższą śmiertelność zanotowano wśród przyjętych do do­mów spokojnej starości niż w grupach kontrolnych wytypowanych na ogół spośród czekających na przyjęcie. Zjawisko to, jeden z badaczy nazwał »wstrząsem« przenosin, zaobserwował bowiem 42-procentową śmiertelność wśród przyjętych do domu opieki i 28-procentową wśród oczekujących. Niektórzy specjaliści podają jako przyczynę wyrwanie z otoczenia, inni wskazują na postawy towarzyszące przenosinom"⁶.

Istnieje rozpowszechnione przekonanie, że rodziny oddają star­szych do domów opieki, aby się ich pozbyć, badania jednak wskazują, że to nieprawda. Elaine Brody z Filadelfijskiego Centrum Geriatry-cznego tak pisze o rodzinach stojących wobec tej perspektywy:

Zwykle są to ludzie, którzy wyczerpali wszystkie inne możliwości, przeżyli, w międzyczasie, dotkliwe stresy osobiste, społeczne i fi­nansowe, i podjęli ostateczną decyzję z najwyższym trudem. W gerontologii to już przestał być problem⁷.

⁵ Jordan I. Kosberg, „The Nursing Home: A Social Work Paradox", Social Work,
18 (marzec 1973 r.}, s. 105.

⁶ Podkomisja ds. Opieki Długoterminowej Specjalnej Komisji ds. Starzenia, Se­
nat USA, Nursing Home Care in the United States: Failure in Public Policy, Introduc-
tory Kepor (Waszyngton: U.S. Government Printing Office, 1974 r.), ss. 17-18.

⁷ Tamże, s. 18.

Świadczenia dla osób starszych 273

Dom Monteflore w Cleveland zatrudnił profesjonalnych pracowni­ków socjalnych do objaśniania pacjentowi i rodzinie całego programu i udzielania wsparcia w trakcie procedury przyjmowania. We współ­pracy z Żydowskim Ośrodkiem Świadczeń Rodzinnych, który kieruje do tego domu wielu pacjentów, zaproszono na procedurę składania wniosku i przyjmowania do domu dorosłe dzieci wszystkich nowych pacjentów. Program ten miał na celu:

1) Objas'nić proces starzenia, 2) wytłumaczyć charakter schorzeń typowych dla starszych, 3) wyjaśnić świadczenia oferowane w do­mu, 4) omówić metody radzenia sobie w trudnych sytuacjach, 5) dać możliwość podzielenia się z innymi, odczuwanymi troska­mi i smutkami⁸.

Zapoczątkowany w 1971 r. program dowiódł, że relacje grupowe są najbardziej terapeutycznym sposobem przezwyciężenia uczuć ner­wowości, winy, niechęci; sposobem umożliwiającym także wymianę doświadczeń i wspomagającym tym samym konstruktywne podejście do swoich problemów i rozwiązanie ich. Dorosłe dzieci, towarzyszące przyjęciu, wyzbywają się poczucia winy dzięki temu, że zrozumieli proces starzenia, otrzymali wsparcie pracownika socjalnego i spostrze­gli, że podobne przeżycia są także udziałem innych, znajdujących się w takiej samej sytuacji.

Pracownicy socjalni powiedzieli: „My, którzy pracujemy z osoba­mi starszymi, uważamy, że do realizacji ideałów naszej służby nie­zbędne jest oddanie i poświęcenie. Jeśli wiąże się to z dodatkowym wysiłkiem wyciągnięcia ręki do szczególnie potrzebujących, to saty­sfakcja, jaką z tego czerpiemy, jest dostateczną zapłatą"⁹.

Rodziny, poszukujące miejsca w domu spokojnej starości, spoty­kają się ze smutnym stanem rzeczy, wiele bowiem domów opieki jest dalekich od ideału. Nieliczne tylko oferują opiekę i usługi, których ży­czyliby sobie pacjenci i rodzina. Odgłosy rozczarowania i niezadowo­lenia klientów docierają do zarządzających tymi placówkami, którzy powinni zrozumieć, że ich usługi muszą osiągnąć standardy wymagane przez klientów.

Tytułem eksperymentu wprowadzono kilka programów sprawdza­jących zastosowanie pracy socjalnej i innych świadczeń w domach spokojnej starości. Jeden z takich programów z 1971 r. opracowano pod kątem rozwijania aktywności społecznej, pomocy pensjonariu-

⁸ Fernanda Dorucci, „Classes for Adull Children of ihc Aged", Social Work, 19 (listopad 1974 r.), s. 732. ^y Tamże, s. 733.

;3 — Wprowadzenie do pracy...

274 R.A. Skidmore, M.G. Thackeray

szom w odzyskaniu ról obywatelskich, zapewnienia doradztwa osobi­stego i pomocy właścicielom i personelowi w uwzględnianiu emocjo­nalnych potrzeb pensjonariuszy.

W programie wspieranym finansowo przez Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego i Stanowy Wydział Świadczeń Rodzinnych wzięło udział 10 studentów i jeden pracownik dydaktyczny, którzy roztoczyli opiekę nad 16 domami spokojnej starości.

Grupy resocjalizacyjne spotykały się w celu odnowienia u pensjo­nariuszy umiejętności społecznych takich jak porozumiewanie się, nawiązywanie znajomości i inne aspekty kontaktów osobistych oraz podejmowanie decyzji w sprawach osobistych i rodzinnych. Sesje grupowe prowadzili studenci-praktykanci; zajęcia odbywały się od poniedziałku do piątku w grupach, po 20-30 osób. Więk­szość uczestników była stosunkowo młoda (65 do 75 lat), choć zdarzali się także osiemdziesięcio- i dziewięćdziesięciolatkowie. W każdej grupie połączono pensjonariuszy z przynajmniej dwóch domów, aby dać im możliwość poszerzenia kręgu znajomych. Spotkania były ciekawe i zabawne; obejmowały takie zajęcia jak gry towarzyskie, oglądanie filmów, uprawianie hobby, zwiedzanie muzeów i innych interesujących miejsc.

Raz w miesiącu wszystkich pensjonariuszy zapraszano na wspólne spotkanie, na które przychodziło 150-200 osób. Do ulubionych rozrywek należały tańce, bilard i inne gry. Organizowano występy i pokazy, także z udziałem pensjonariuszy. Oni sami decydowali, czego chcą, i uczestniczyli w przygotowaniach na ile było to moż­liwe.

Studenci pracy socjalnej spędzali jeden dzień w tygodniu w przy­dzielonym im domu, gdzie spotykali się z pensjonariuszami na za­jęciach „problemowych" dotyczących trudności, wynikających z życia w domu i sposobów ich rozwiązywania. Właściciele do­mów dodawali czasem własne propozycje. Dawało to sposobność podniesienia morale pensjonariuszy i usprawnienia świadczeń. Po­za tym studenci pracowali także z pensjonariuszami indywidual­nie, w sprawach osobistych.

Choć wielu uważa, że ze starczego otępienia już się nie wychodzi, w przypadkach gdzie dawało to szansę powodzenia, podjęto zaję­cia z „orientacji w rzeczywistości". Pracując z klientami indywi-... dualnie, studenci uczyli ich, „kim są, gdzie się znajdują, jaki dziś dzień". W nauce tej brał udział cały personel odpowiedzialny za danego pensjonariusza. Był to powolny proces, ale dowiódł, że

Świadczenia dla osób starszych 275

U wielu ludzi stan otępienia nie jest nieodwracalny i można przy-• wrócić im zdolność funkcjonowania.

Spotkania grupowe dawały ludziom zajęcie, utrzymywały lub przywracały stan aktywności umysłowej, łagodziły poczucie sa­motności, osłabiały depresje i uzależnienie od lekarstw, powodo­wały też wzrost zadowolenia pensjonariuszy. Równocześnie, po­trzebowali oni mniej pomocy ze strony personelu domu¹⁰. Czynnikiem decydującym o tym, czy dany program socjalny zo­stanie podjęty, jest postawa właściciela domu. Ponadto, z powodu bra­ku koniecznych funduszy, większość domów spokojnej starości nie może sobie pozwolić na program socjalny dla swoich pacjentów.

Alternatywy wobec domu spokojnej starości

Większość starych ludzi wolałaby pozostać we własnym domu lub w domach krewnych. Dzięki opiece domowej, zapewnieniu posiłków i pomocy domowej można odwlec kosztowniejszą opiekę w domu spokojnej starości lub wręcz całkiem jej uniknąć.

Na domowe świadczenia medyczne składają się wizyty pielęgnia­rek, usługi laboratoryjne, fizykoterapia, lekarstwa i sprzęt medyczny.

Programy żywienia rozwinęły się znacznie w latach siedemdziesią­tych i dzielą się ogólnie na dwa rodzaje: dostarczanie posiłków do do­mu sześć razy w tygodniu lub podawanie ich we wspólnej jadłodajni.

Pomoc domowa zaspokaja potrzeby tych, którzy nie są chorzy, ale nie potrafią się już samodzielnie uporać z niektórymi pracami domo­wymi. Dzięki tym świadczeniom utrzymują się tysiące ludzi, którzy w innym wypadaku musieliby trafić za rządowe pieniądze do domów spokojnej starości.

Ośrodki opieki dziennej

Wiele osób, mieszkających samodzielnie, potrzebuje świadczeń ofero­wanych przez instytucje. Wysokie koszty pobytu w domach spokojnej starości połączone z pragnieniem osób starszych i ich rodzin, aby po­zostali w swoim środowisku, przyczyniły się do powstania ośrodków opieki dziennej.

Ich zadaniem jest zapewnienie opiekuńczego otoczenia i wsparcia emocjonalnego w ciągu dnia. Pracownicy socjalni spełniają zwykle ro-

¹⁰ Materiał adaptowano ze sprawozdania Sherry O. Reese, b. profesora pracy so­cjalnej Podyplomowej Szkoły Pracy Socjalnej Uniwersytetu Utah.

276 R.A. Skidmore, M.G. Thackeray

lę łącznika między programem a rodzinami oraz między ośrodkiem a innymi agencjami. Ponieważ program jest nowy, istnieje potrzeba edukacji opinii publicznej — a szczególnie osób starszych i ich rodzin — o jego możliwościach. Rodzaj zajęć zależy od potrzeb grupy, a za­daniem programu jest dopomóc uczestnikom w dobrym funkcjonowa­niu w swojej grupie społecznej.

Świadczenie to odciąża rodzinę od pełnienia całodobowej opieki, odwleka opiekę instytucjonalną lub wręcz pozwala jej uniknąć, poma­gając równocześnie utrzymać najwyższy poziom funkcjonowania za­równo pod względem fizycznym jak i emocjonalnym¹¹.

Zdrowie psychiczne

W niezbyt odległej przeszłości ludzi starszych i zniedołężniałych umieszczano w szpitalach psychiatrycznych, ponieważ nie było dla nich innego miejsca. Obecnie, około 1% z nich przebywa w szpitalach psychiatrycznych, a około 30% wszystkich pacjentów w stanowych placówkach tego rodzaju stanowią osoby powyżej 65 roku życia.

Od 15 do 25% starszych osób mieszkających w społeczności cier­pi na przypadłości psychiatryczne w stopniach od umiarkowanego do silnego. Pomimo tego mogą oni pozostać wśród społeczności, ponie­waż: 1) są w stanie spełniać czynności konieczne do funkcjonowania, choćby w mocno ograniczonym zakresie; 2) nie wchodzą w kontakt z policją, lekarzami, pracownikami socjalnymi i innymi, którzy mogli­by wnioskować o umieszczenie ich w instytucjach; 3) nie są tak po­ważnie chorzy jak pacjenci szpitali psychiatrycznych¹².

Stereotyp określa, że starsi ludzie są skostniali, „za starzy, aby mo­gli się zmienić". A przecież, żaden inny wiek nie zmusza człowieka do sprostania tylu radykalnym zmianom. Do zmian tych należą: utrata współmałżonka; utrata pracy i związanej z nią pozycji w społeczności; utrata zarobków w dotychczasowej wysokości, co często wymusza zmianę nawyków, a nawet warunków mieszkaniowych; słabsze zdro­wie; utrata znajomych i przyjaciół z powodu śmierci lub zmiany miej­sca zamieszkania.

Ludzie, którzy wcześniej potrafili przystosować się do zmian ży-

¹¹ Margery G. Cohen, „Alternative to Institutional Care of the Aged", Social Ca-
sework, 54 (październik 1973 r.), s. 447-52.

¹² Alexandcr Sirnon, „The Psychology of Aging". Aging: Prospects and Issues
(University of Southern California, Ethel Percy Andrus Gerontology Center, 1973 r.),
ss. 13-20,

Świadczenia dla osób starszych 277

ciowych, także w późniejszym wieku potrafią zaakceptować te zmiany i dostosować swe postawy i działania do nowych warunków. Kto się tego nie nauczył wcześniej nie będzie mógł znaleźć odpowiednich sub­stytutów. Stąd zaś tylko mały krok do poczucia izolacji, samotności, lęków, hipochondrii i depresji. Objawem tej ostatniej często bywają symptomy somatyczne. W takich przypadkach leczenie internistyczne dotyczy tylko dolegliwości cielesnych, nie pomagając usunąć głębszej przyczyny.

Po jedenastu latach badań Narodowy Instytut Zdrowia Psychicz­nego zidentyfikował dwie ważne bariery socjopsychologiczne, które często stają na drodze do utrzymania zdrowia psychicznego w późniejszych latach życia: 1) niezdolność do odzyskania równowa­gi po urazach psychicznych; 2) brak „prawdziwych" celów życio­wych.

Ponieważ starzeniu się towarzyszą często „symptomy pozbawie­nia", wiele rodzin sądzi, że są to po prostu objawy starości. Tymcza­sem wcale tak nie musi być bowiem istnieją organizacje zdrowia psy­chicznego oferujące świadczenia zaradcze. Pracownicy socjalni, wspólnie z innymi profesjami, pracują z takimi osobami, pomagając im utrzymać kontakt z rzeczywistością, rekompensować straty i znaleźć pocieszenie.

Biblioteka Pracownika Socjalnego

RexA.Skidmore MiltonG.Thackeray

wprowadzenie do pracy socjalnej

Katowice 1998

Przekład: Tadeusz Sianek

---