SKAMANDRYCI, W: HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ W X TOMACH, T. XX-L. MIĘDZYWOJENNE,

RED. A. SKOCZEK, S. 222-226.

Etap I:

• 1916, studenckie pismo „Pro Arte et Studio” (1916-18). Poeci skupieni wokół:

1. Jan Lechoń (Leszek Serafinowicz)

2. Julian Tuwim

3. Mieczysław Grydzewski

4. Jarosław Iwaszkiewicz

• „nie mieli jeszcze wyraźnej świadomości swoich celów”

• „nie podejmowali zespołowych wystąpień”

• łączyła ich negacja poezji młodopolskiej

• „odmienna w stosunku do innych, a zbliżona nawzajem” działalność artystyczna

• 1918, Wiosna, J. Tuwim - ważny moment konsolidacji grupy

• utwór kontrowersyjny

• dominujące obrazy: wielkomiejski tłum jako czarna masa, ujmowany w aspekcie biologicznym / fizjologicznym

• w obronie atakowanego autora wystąpił Lechoń w liście otwartym do redakcjo: „wszystko jest od Boga, chociaż zbrukane, zbłąkane i nędzne”, co stało się zapowiedzią ich poetyki codzienności

Etap II:

• 1918 - przekształcenie „Pro Arte et Studio” w „Pro Arte”; otwarcie kawiarni Pod Picadorem

• XII 1919 - I wystąpienie poetów pod nazwą „grupy Skamandra”

• I 1920 - nr 1 miesięcznika „Skamander”

• zespół konstytuuje tzw. „wielka piątka”: do Lechonia, Tuwima, Iwaszkiewicza dołącza Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński

• poeci ci publikują swe I tomy poetyckie, mają za sobą debiut, wchodzą w właściwy, skamandrycki okres działalności grupowej

• grupa ostatecznie stabilizuje się; luźniej z nią związani: Maria Pawlikowska, Kazimiera Iłłakowiczówna,, Józef Wittlin, Stanisław Baliński

• są skupieni wokół 2 czasopism: miesięcznika „Skamander” (1920-28, 1935-39) i tygodnika „Wiadomości Literackie” (1924-39)

• 1928 - koniec tak rozumianej działalności grupowej

• koniec „jasnego” X-lecia

• koniec okresu szczególnej ekspansji grup tworzonych przez poetów I pokolenia powojennego

• Skamander:

• grupa sytuacyjna

• konsolidacji sprzyjała sytuacja, w której wystąpili i realizowali plan poetycki

• więzi towarzyskie

• rozumienie zadań poezji, określane przez sytuację konfliktową „pomiędzy «paseizmem» a «futuryzmem», tendencjami młodopolskimi i nowymi kierunkami” → taki sposób myślenia o poezji ujawniły wstępne deklaracje z I numerów „Skamandra” (zaledwie ogólne ramy programowe, na które składały się postulaty:

1. swobodny rozwój talentu

2. odpowiedzialność za pracę poetycką

3. szacunek dla przeszłości + aprobata współczesności

4. dążenie do „uprozaicznienia”poezji

5. demokratyzacji poezji

6. związanie poezji z codziennością

7. odrzucenie modelu poezji romantycznej i młodopolskiej + kreowanego przez nią wizerunku poety odseparowanego od społeczeństwa i życia codziennego

• mieli przeświadczenie, że:

1. tworzą nową polską jakość kulturalną

2. ich zadaniem jest ukształtowanie nowoczesnego modelu kultury i literatury, a w efekcie nowoczesnego społeczeństwa

• realizowali to poprzez twórczość poetycką, działalność publicystyczną na łamach pism, w kabarecie (ważna rola w programowym dążeniu do demokratyzacji sztuki, zbliżenia jej do masowego odbiorcy i dnia codziennego, do odrzucenia elitarnego modelu poezji)

• chcieli włączyć polskie społeczeństwo w krąg przemian świadomościowych o cywilizacyjnych (co było już uprawiane na Zachodzie). Poezja miała pełnić w tym ważną rolę:

1. demokratyczna

2. aktywistyczna

3. witalistyczna

4. optymistyczna

5. wpisująca się w paradygmat poezji „miejskiej”

6. realizująca poetykę codzienności i konkretu

7. „uprozaiczniona”

• ze sztuki nie zostaje „zdjęta” odpowiedzialność za kształt życia społecznego; odpowiedzialność ta = postawa afirmacji rzeczywistości oraz dążenia do aktywnego przeciwstawienia się polskiemu „kompleksowi cywilizacyjnemu”

• taki sposób myślenia włącza Skamandrytów w krąg XX-wiecze, awangardowego myślenia utopijnego związanego z wiarą w postęp cywilizacyjny i społeczny, z ujawnioną w wierszu Wierzyńskiego Hymn o wynalazku wiarą w nieograniczone możliwości ludzkiej ekspansji kulturowej

„herbem człowieka”, któremu „żadnych granic prawie nie ma”, staje się „boski wynalazek”

• afirmacji codzienności służyło wyprowadzenie poezji na ulice (np. Heroike, Wierzyński)

• skamandrycka codzienność - = codzienność miejska (którą poeta ma opisać)

• wyjście poezji na ulice oznacza koniec poezji konfesyjnej, skupionej na wewnętrzności, wyrażającej rozterki i stany poety; wkracza on w zewnętrzność, w przestrzeń miasta, fascynującą ruchem, dynamizmem życia, gwarem, przypadkowością spotkań (np. Tuwim, Colloquium niedzielne na ulicy)

• rejestrują też poeci przejawy sztuki masowej, ulicznej (która wkracza jako temat i inspiracja dla poezji ) - np. Wierzyńskiego, Heroika

• poezja ta dzieje się „tu i teraz” (prezentyzm, dążenie do notacji chwili, bezpośrednie wyrażanie doznań poety związanych z sytuacją, w której uczestniczy)

• bohater = zwykły człowiek, najczęściej mieszkaniec miasta, żyjący chwilą, sytuowany w sferze praktycznego wymiaru codzienności, która jest źródłem poetyckiej epifanii (Wierzyński, Grzmi, Msza; Tuwim, Akacje, Ranyjulek)

• owe epifanie wiążą się w poezji wczesnoskamandryckiej z szczególnym kultem życia we wszystkich jego przejawach, zmienności, dynamizmie (→panteizm)

• w obręb tej przestrzeni współczesności włączony zostaje poeta = bohater wierszy (staje się poetą w wyniku pracy poetyckiej rozumianej jako rzemiosło, sposób bycia w świecie)

Skamandryci:

• dokonali istotnego odświeżenia i unowocześnienia środków poetyckich i gatunków

• wprowadzili do poezji obrazek rodzajowy; często stosowali poezję rozmowy (dialogizacja, a nie monolog poety odseparowanego; dialog ze światem, innymi)

• poezja konkretu (zwłaszcza u Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej); ważna rola przedmiotu + gestu jako ośrodków obrazu poetyckiego i zarysowanej w wierszu sytuacji lirycznej

• uprozaicznienie poezji

• język potoczny, żywioł języka mówionego, prozaizmy, elementy stylizacji językowej (słownictwo, składnia = żywe wypowiedzi)

• poezja nie rodzi się z kontemplacji epizodu / elementu świata, ale z fascynacji dynamizmem, przemiennością życia → dzięki temu dynamizacja poezji

---