Rozdział 6

Wspólnotowe formy życia ludzi

1. Wspólnoty i organizacje jako podstawowe formy zbiorowego życia ludzi

Ludzie potrafią współpracować trwale i celowo dla osiągnięcia stanów rzeczy przyszłych, istniejących tylko w ich wyobraźni, a z jakiegoś powodu dla nich cennych.

Procesy kształtowania ładu społecznego:

„oddolne-

powstające spontanicznie i tradycją utrwalane :

• Normy, wartości, obyczaje, inne kulturowe reguły życia społecznego

„odgórne” -

Kontrola społeczna - obserwowanie się ludzi nawzajem i wzajemne ocenianie swoich zachowań

Ewolucja zbiorowości:

Ewolucja od form kulturowo regulowanego współżycia do form celowo organizowanego współdziałania.

( od wspólnot do organizacji)

wspólnoty- to grupy ludzi spontanicznie i „oddolnie” skupiających się dla zbiorowego współżycia i pokonywania przeszkód zagrażających przetrwaniu.

Są to zbiorowości ludzi połączonych silną więzią psychiczną, powstałą na gruncie nie tylko związków obiektywnych (np. terytorialnych), ale także wspólnoty przekonań, uczuć, akceptowanych wartości.

Organizacje - świadome i sztuczne skupianie ludzi dla realizacji zamiarów (celów).

Pierwotnie są - wiązkami działań ukierunkowanych na osiągnięcie specyficznego celu

Wtórnie są - grupami społecznymi

Wspólnota zorganizowana - najwyżej rozwinięta, najpełniejsza i najtrwalsza forma zbiorowego życia i współdziałania ludzi (np. zakony, organizacje harcerskie)

2. Wspólnoty pierwotne (naturalne)

Charakterystyka ogólna

Wspólnotowe formy życia ludzi : pierwotne (naturalne) np. rodziny, plemiona, grupy rówieśnicze , wtórne (sztucznie tworzone) np. sekty, zakony

Wspólnoty naturalne są określane pierwotnymi, gdyż:

• Są historycznie najstarszymi formami zbiorowego współżycia ludzi

• Istnieją wcześniej niż tworzący je ludzie. Ludzie wchodzą do nich niezależnie od swojej woli (stają się ich członkami z tytułu samego faktu przyjścia na świat w określonej rodzinie)

• Są „naturalne” i istnieją równie prawomocnie, jak każda przychodząca na świat istota ludzka

• Są pierwszymi grupami społecznymi każdej jednostki ( do nich człowiek wchodzi najwcześniej)

Podział wspólnot naturalnych:

1. współżyjące realnie ( rodziny, grupy rówieśnicze, społeczności lokalne)

2. współżyjące duchowo ( narody, rasy, wielkie wspólnoty religijne)

Cechy grup wspólnotowych: ( pierwotnych)

• mają coś wspólnego (np. krew, język, terytorium, religię)

• podporządkowują się wzajemnie uzgodnionym (lub tradycją utrwalonym) i uświęconym normom, zwyczajom i obyczajom

• respektują oczekiwania i zobowiązania ( określone względem siebie, nie istniejące na papierze)

• różne małe i duże ojczyzny ( granic terytoriów, które uznają za własne na żadnej mapie nie ma ale istnieją w świadomości uczestników grupy)

• brak sformalizowanych kryteriów odróżniania „swoich” od „obcych” ( ale wiedzą kto kim jest)

• mają poczucie zbiorowej „tożsamości” (dlatego podtrzymują przynależność do danej zbiorowości)

• znają pojęcia lojalność i honor ( a więc i zdrady i plamy na honorze)

• są trwale zjednoczeni duchowo, do zorganizowanego współżycia przystępują w sytuacji zagrożenia

• jednoczące ich więzi permanentnie łączą integralne jednostki ludzkie

• pozycje w grupie zależne od : „ról społecznych” ( trwale zdefiniowanych tradycją) oraz cech osobistych jednostek

• „naturalni” przywódcy są wyłaniani przez członków wspólnoty

Społeczne funkcje wspólnot pierwotnych:

• dostarczają ludziom poczucia tożsamości (kim jestem?)

• socjalizują ( członków każdego społeczeństwa)

• dostarczają ludziom sensów życia

• dostarczają ludziom :

• poczucia bezpieczeństwa

• społecznej przynależności

• aprobaty

• uznania

• zakorzeniają ludzi moralnie

Wspólnoty naturalne = grupy społeczne o funkcjach uniwersalnych, wielorakich, słabo wyspecjalizowanych, zależnych od aktualnych potrzeb zarówno jednostkowych, jak i grupowych

Więzi społeczne we wspólnotach pierwotnych

Więzi społeczne - trwałe i permanentne międzyludzkie powiązania roszczeniowo- powinnościowe

Kontakty międzyludzkie = interakcje

„Stosunki społeczne” obejmują: str120

• społeczne podobieństwa, powiązania i odrębności

• obiektywne relacje i gradacje (jedni są starsi, bogatsi inni biedniejsi, młodsi)

• stosunki własności i wymiany handlowej

• powiązania wynikające z obiektywnych ,technicznych wymogów ( więzi przedmiotowe)

• wzajemne względem siebie odniesienia różnych grup i zbiorowości ( np. wrogowie i przyjaciele)

• postawy ludzi względem innych jednostek i grup społecznych wynikające ze społecznych stereotypów

• wszelkie interakcje

Więź ma charakter permanentny !

Więzi społeczne - trwale istniejąca między ludźmi siec wzajemnych , a zarazem prawomocnych, roszczeń i zobowiązań, niezależnie od tego, jaka jest podstawa ich „prawomocności”.

Charaktery więzi społecznych:

• podmiotowy ( świadomościowy) - wiążą ze sobą jednostki jako ludzi ( więzi pierwotne)

• przedmotowy ( zobiektywizowany) wiążą działania ludzi podejmowane w ramach wzajemnego od siebie uzależnienia wynikającego ze społecznego podziału pracy.( więzi wtórne)

Rodzaje więzi wspólnotowych:

• pokrewieństwa (leży u podstaw wspólnot rodzinnych i plemiennych)

• sąsiedztwa i bliskości terytorialnej ( wspólnoty lokalne)

• etniczne (rasowe, narodowe)

• statusowe ( ta sama klasa społeczna, stan społeczny, kasta)

• ideologiczne (religijne, światopoglądowe)

• emocjonalne (asocjacyjne) (osoby darzące się wzajemną sympatią np. małżeństwa)

• funkcjonalne ( role społeczne, wzajemne dopełnianie się ludzie np. mistrz i uczeń)

• hierarchiczne (relacje władzy i podporządkowania np. pan feudalny i jego poddani, szef gangu i podwładni)

Imperatywy wspólnotowe str123

Wspólnotowe powiązania są oparte na :

Poczuciu społecznej przynależności + imperatywy moralne

Imperatywy moralne („twarde” reguły współżycia):

• imperatyw wspólnoty duchowej

• solidarności

• wzajemności ( odpłacanie dobrem za dobro)

• zaufania ( nie zostanie się opuszczonym w potrzebie)

• lojalności

• obrony honoru ( prawo i obowiązek pomszczenia każdej zniewagi)

„metanormy” - zasady ogólne

pozbawienie więzi społecznych może oznaczać:

• społeczny ostracyzm (unikanie z osobą wszelkich kontaktów)

• pozbawienie praw członkowskich

• „wypędzenie” poza terytorium wspólnoty

• definitywne uwolnienie wspólnoty od danej jednostki ( zgładzenie)

wymóg lojalności -> główne spoiwo grupy

grupa wspólnotowa - im bardziej czuje się zagrożona w swoim bycie, im bardziej obawia się utraty tożsamości, im aktywniej musi bronić swego terytorium, tym ostrzej formułuje wobec swoich członków warunki lojalności, a w konsekwencji - kryteria zdrady.

Stopień identyfikowania się jednostek ze wspólnotą zależy od tego :

• jak szeroki zakres swoich jednostkowych potrzeb człowiek może we wspólnocie zaspokajać i w jakim stopniu może to osiągać

• jak wysokiego poziomu społecznego bezpieczeństwa i akceptacji wspólnota jest w stanie mu dostarczyć

• jaką opinią i społecznym prestiżem cieszy się ona w szerszym społeczeństwie

• na ile ludzie tworzą wspólnotę są jednorodni i nawzajem do siebie pod różnymi względami podobni

im wyższe powyższe wskaźniki tym wspólnota staje się bardziej spójna wewnętrznie, silniej poszczególne jednostki konformizuje ( upodabnia do siebie) oraz łatwiej je socjalizuje. Oznacza to jednocześnie wyraźniejsze wyodrębnienie i silniejszą izolację od pozostałych grup społecznych.

3. Typy wspólnot pierwotnych str 125

Grupy społeczne które się najczęściej zalicza do wspólnot pierwotnych:

• rodzina

• wspólnota lokalna, religijna

• naród

• grupa rówieśnicza

wspólnota totalna - np. sekta, zakon, gang

Wspólnoty obcowania bezpośredniego (realnego współżycia)

Wspólnoty realnego współżycia: rodziny, społeczności lokalne, grupy rówieśnicze

Cecha tego rodzaju wspólnoty:

Więzi społeczne łączące ludzi mają charakter osobisty (personalny), czyli istnieją między osobami konkretnymi, a nie kategoriami osób (np. współwyznawcami danej religii).

Więzi -> charakter osobisy

Cechy wspólnot realnego współżycia:

• małą liczba członków

• określony oraz znany z imienia i nazwiska skład osobowy

• Możliwość wchodzenia każdego z każdym w bezpośrednie kontakty osobiste („face-to-face”) oraz nawiązywania wewnętrznych „koalicji”

• Poczucie wzajemnego uzależnienia przy realizacji wspólnych celów i wcielaniu w życie wyznawanych ideałów

• Wyodrębnione terytorium uznane za własne

• Wysoki stopień poczucia przynależności grupowej i identyfikowania się jednostek z grupą

• Istnienie wzajemnie uzgodnionych norm i zasad współżycia oraz kryteriów kooptacji nowych członków

• Silna i wszechobecna kontrola społeczna

• Ożywiona komunikacja wzajemna

• Wewnętrzne zróżnicowanie „ról społecznych”

• Istnienie nieformalnego przywództwa, czyli akceptowanej władzy, której każdy uczestnik grupy jest zobowiązany się podporządkować

• Zdolność do podejmowania w razie potrzeby skoordynowanego działania zbiorowego

Rodzina str128

Dla jednostki rodzina jest ważna, gdyż:

• W rodzinie przychodzimy na świat

• Członkowie rodziny - pierwsi ludzie, z którymi się kontaktujemy

• Z członkami rodziny nawiązujemy nasze najpierwsze i najtrwalsze więzi emocjonalne

• Z rodziną łączą nas więzi pokrewieństwa

• Więzi pokrewieństwa są „ dożywotnie”

• W niej uczymy się słów ojczystego języka

• W niej nabywamy podstawowe umiejętności praktyczne

Społeczne funkcje rodziny:

• Rodzina- miejsce biologicznej reprodukcji ( uznawane, legalne)-> biologiczne przetrwanie społeczeństwa

• Zapewnia potomstwu utrzymanie się przy życiu

• Najważniejsza w procesie uspołeczniania jednostek

• Kontroluje zachowania człowieka najszerzej i najwnikliwiej

• Określa punkt startu życiowej drogi człowieka ( „ miejsce reprodukcji klasowej”)

• Kształtuje życiowe aspiracje człowieka

• Przekazuje człowiekowi podstawowe dziedzictwo kulturowe własnego narodu, jest pomostem za pośrednictwem którego jednostka wchodzi w większą wspólnotę ( staje się członkiem danego narodu)

Rodzina nuklearna - ( w społeczeństwach uprzemysłowionych) nieliczna , dwupokoleniowa(rodzice i dzieci)

Grupa rówieśnicza

„paczka rówieśnicza”-> partnerskie współżycie z innymi

Wspólnota lokalna

• więzi sąsiedzkie

Wspólnoty duchowe (wyobrażeniowe)

Ludzie są duchowo (wyobrażeniowo) ze sobą powiązani ponieważ mając coś wspólnego, odrębnego i społecznie istotnego.

Np. narody, wielkie wspólnoty religijne, kasty, rasy

O wielkich wspólnotach wyobrażeniowych można powiedzieć, że istnieją „ w takiej tylko mierze, w jakich ich członkowie intelektualnie i emocjonalnie identyfikują się ze zbiorowością, której uczestników w większości nigdy nie spotykają bezpośrednio”

Kasta str. 133

Kasta -> wielka wspólnotowa grupa społeczna, której członkiem człowiek staje się już w momencie urodzenia, dziedzicząc po przodkach trwały społeczny status całej swojej wspólnoty.

Jednostki nie mogą się przemieszczać między kastami. Do danej kasty człowiek zostaje przypisany na całe życie.

Naród str 134

Naród - wspólnota etniczno- kulturowo- cywilizacyjna

Pierwotne hordy -stosunkowo małe grupy, słabo uporządkowane i wewnętrznie niezróżnicowane, które wędrując zbiorowo w poszukiwaniu pożywienia - przepędzały hordy innych nomadów

Plemię- grupa, której członkowie swoje pochodzenie wywodzili od wspólnego przodka

Wspólnoty etniczne miały najczęściej charakter plemienny - posiadały wspólne cechy biologiczne oraz wspólnotę obyczaju

Naród jest wspólnotą kulturową i cywilizacyjną, opartą na świadomościowym poczuciu własnej tożsamości, na którą składają się:

• własny język ojczysty

• własna ojczyzna ( miejsce na ziemi uznawane za własne)

• własna historia

• własne postacie bohaterów, symbole zwycięstw i klęsk

• własne wierzenia i obyczaje

• własne korzenie cywilizacyjne (czyli trwały dorobek zmaterializowany np. historyczne budowle, świątynie)

• zborowo odczuwana wola posiadania niezależnej polityki czyli własnego, suwerennego państwa

4. Wspólnoty wtórne ( sztucznie tworzone)

Wspólnoty wtórne zawsze muszą uzasadniać rację swojego istnienia jakąś szczególną misją społeczną

Podział wspólnot wtórnych: współżycia realnego i duchowego

Czynnik duchowy jednoczący ludzi w wspólnotach wtórnych jest uświadomiona wspólnota położenia społecznego, interesów, ideologii. (losu, zagrożeń, interesów itp.)

Wtórne wspólnoty realnego współżycia

Sekta str 143

Podstawową funkcją rytuałów jest odzwyczajenie ludzi od samodzielnego myślenia i podejmowania decyzji, czyli pozbawiania ich własnej woli.

Wspólnota zorganizowana - zakon misjonarski

5. Wspólnoty doraźne str 152

Wspólnota doraźna - krótkotrwałe zgromadzenia ludzi, którzy spotkali się w tym samym czasie w określonym miejscu

Wspólnota doraźna to nie grupa społeczna

Rodzaje doraźnych zgromadzeń:

• Zbiegowisko ( wypadek samochodowy), zniknięcie przyczyny = koniec zbiegowiska, losowe

• Audytorium ( publiczność) , zamierzane

• Tłum - twór nienormalny

Tłum cechuje wysoka emocjonalność, osłabienie wpływu czynników intelektualnych oraz wyraźna skłonność do ulegania sugestiom.

Przyczyny takich właściwości tłumu:

• W tłumie zachodzą tak bliskie kontakty przestrzenne między uczestnikami, że ludzie wzajemnie „zarażają się” emocjami

• Tłum rodzi w jednostkach poczucie nieprzezwyciężonej mocy

• W tłumie zanika kontrola społeczna; jednostki czują się anonimowe, a to rodzi poczucie bezkarności

• Indywidualne cechy uczestników „ roztapiają się” w „psychice” tłumu i pojawia się specyficzna jedność uczuć, wierzeń i działania

• Tłum jest dogmatyczny i nietolerancyjny

• Czynności intelektualne są zredukowane do najbardziej elementarnych i mechanistycznych

6. Funkcje i dysfunkcje wspólnot ludzkich

siła wspólnot tkwi w konformizmie

Rozdział 7

Kultura jako system zbiorowych wyobrażeń str157

1. Rozumienie zjawisk kulturowych

Mechanizmy regulacyjne:

• regulacje oparte na podzielanych przez ludzi wierzeniach i przekonaniach, zapewniające im współżycia w ramach wspólnoty

• regulacja wynikające z różnych potrzeb zbiorowego współdziałania ludzi dla realizacji z góry założonych celów, zapewniająca im zorganizowaną współpracę

Wspólnotowe fundamenty ładu społecznego -> zbiorowe wyobrażenia

Pojęcie „kultura” str158

Kultura - wszystko ,co nie jest naturą, ale dziełem człowieka

Kultura = dorobek materialny( to co zmaterializowane) + dorobek duchowy( istniejące w ludzkiej świadomości, wyobrażeniach i wierzeniach czyli w postaci symbolicznej)

Dorobek cywilizacyjny - wszystko, co się składa na zmaterializowane (utrwalone) dziedzictwo ludzkości

Kultura ( w innym ujęciu)- to zbiór celów, wartości i norm

Cywilizacja - sfera środków działania umożliwiających ludziom realizowanie celów i wartości (np. nauka, technika)

Rozwój cywilizacyjny - mierzalny postęp

Rozwój kulturowy - to coraz większa różnorodność i wielokierunkowość

Społeczne funkcje i znaczenia kultury symbolicznej

Wytwory kultury ludzie wymyślili i utrwalili w zbiorowej pamięci jako skuteczne sposoby zaspakajania różnych potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych.

Podział indywidualnych potrzeb człowieka na związane z:(wg psychologów) (wg piramidy Masłowa)

• przetrwanie biologicznym ( głód, pragnienie)

• poczuciem bezpieczeństwa

• przynależnością społeczną ( społeczna akceptacja)

• uznaniem

• samorealizacją ( samoekspresją)

Dzięki rozwojowi świadomego myślenia człowiek zyskał:

• zdolność utrwalania historii

• zdolność abstrakcyjnego myślenia + przewidywania i tworzenia wyobrażeń przyszłości

• samoświadomość (zdawanie sobie sprawy z własnej egzystencji)

Lęki ludzkie są związane z problemami:

• jak przetrwać w świecie

• przyrody

• społecznym

• jak opanować lęki transcendentne

człowiek żyje w :

czasie- przeszłym, teraźniejszym i przyszłym

przestrzeni - przyrodniczej, społecznej, transcendentalnej

wytwory kultury użytkowej -> służą redukcji niepewności związanej z przetrwaniem człowieka

wytwory kultury symbolicznej -> służą redukcji niepewności związanej z przetrwaniem człowieka w środowisku społecznym oraz jego lęków transcendentalnych

Tworzenie treści(znaczeń) kultury symbolicznej to proces społecznego wytwarzania znaczeń:

• semantycznych- tworzenie języka międzyludzkiej komunikacji (nazywanie istot, rzeczy, zjawisk itd.)

• symbolicznych- wiązanie znaczeń dosłownych ze znaczeniami przenośnymi

Symbol- to każdy znak (słowo, gest, przedmiot itp.), który poza własnym, dosłownym znaczeniem, zawiera znaczenie inne, ukryte, ale zarazem czytelne dla większości członków danej społeczności.

• Aksjologicznych (czyli wartościujących)- nadawanie społecznej rangi

• Podział wartości:

-Poznawcze

-Moralne

-Estetyczne

-Pragmatyczne

Kultura symboliczna (system uzgodnionych znaczeń) jest fundamentem ładu społecznego, gdyż dzięki niej większość ludzi żyjących w danym społeczeństwie może:

• Znaczenia te jednolicie rozumieć

• Za ich pomocą zrozumiale się komunikować

• Definiować własną tożsamość (przynależność do jakiejś grupy)

• Wiedzieć, co jest dobre, a co złe

• Przewidywać zachowania innych ludzi w różnych społecznych sytuacjach

• Poddawać ocenie i kontroli zachowania własne, jak i zachowania innych członków społeczności

• Odkrywać sens uczestnictwa w różnych zbiorowych działaniach

Płaszczyzny kultury

„wymiary” „żywej” kultury symbolicznej - psychologiczny, behawioralny, materialny

wymiar psychologiczny - rozpoznawanie i przypisywanie przez ludzi określonych znaczeń do różnych symboli, zdarzeń, zjawisk itp. oraz ich przeżywanie (stosunek emocjonalny do nich).

Kultura „programuje” ludzkie umysły

Behawioralna płaszczyzna(wymiar) kultury - repertuar zachowań odpowiednich do każdej sytuacji społecznej

Materialna płaszczyzna - zmaterializowane symbole np. przedmioty codziennego użytku( talizmany, magiczne kamienie), obiekty kulturowe(świątynie, ołtarze, pomniki), dzieła sztuki

Podstawowe wytwory symbolicznej kultury „socjetalnej”, czyli służącej kształtowaniu i podtrzymywaniu ładu społecznego, to:

• Język (werbalny, niewerbalny, symboliczny)

• Społecznie podzielana wiedza i przekonania

• Wartości i normy moralne

• Zwyczaje, obyczaje i obrzędy

• Władza wspólnotowa ( czyli przywództwo)

Język i symbole(służą) -> społeczna komunikacja

Przekonania, zwyczaje, obyczaje-> społeczna integracja i tożsamość

Wartości , normy moralne, wspólnotowe przywództwo-> funkcje regulacyjne

2. Język międzyludzkiej komunikacji

Język jest uzgodnionym w danym społeczeństwie specyficznym kodem międzyludzkiej komunikacji i nośnikiem informacji.

Najważniejsze języki społecznej komunikacji: język werbalny(przekazywanie wiedzy o rzeczywistości), niewerbalny(tzw. Mowa ciała) (emocje), symboliczny język wizualny ( przekazywanie wartości)

Język werbalny

Język naturalny = potoczny

Języki sztuczne (np. język techniczny)

Język pełni funkcje: komunikacyjną, poznawczą, przechowuje informacje

Poznanie - jest to doświadczenie zamienione w myślenie i przekształcone przez myślenie.

Język niewerbalny („mowa ciała”)

Mimika, gestykulacja, tonacja głosu

Wizualny język symboliczny

Aby przyswoić sobie różne idee człowiek musi je sobie jakoś wyobrazić i emocjonalnie przeżyć. Inaczej pojęcia, które je określają, pozostaną puste.

Wizualizacja polega na kojarzeniu idei z różnymi realnymi obiektami, które dane społeczeństwo czyni ich symbolami.

Symbolem może być wszystko, czemu społeczeństwo przypisze określone i odniesione do jakiejś idei znaczenie. Jednak musi to być coś, co jest ludziom w danej kulturze znane, z czym na co dzień obcują, czego mogą doświadczać własnymi zmysłami.

3. Kulturowe wzmacnianie integracji i tożsamości społecznej

Kulturowo wytworzonymi „narzędziami” wzmacniania integracji i budowania społecznej tożsamości grup ludzkich są: potoczna wiedza i podzielane przez ludzi przekonania oraz zwyczaje, obyczaje i obrzędy.

Wiedza potoczna i przekonania zbiorowe str181

Stereotypy- skrótowe, uproszczone i wartościująco zabarwione obrazy rzeczywistości funkcjonujące w świadomości społecznej.

Swoje społeczne zachowania ludzie nie opierają bezpośrednio na wiedzy o faktach obiektywnych, ale na ich własnych interpretacjach, które kształtują się zarówno w procesie poznawania społecznych wyobrażeń, jak i pod wpływem doświadczeń własnych oraz różnych towarzyszących im doznań emocjonalnych. Obiektywne sytuacje są przez ludzi zamieniane w ich myślowe reprezentacje, które nie zawsze w pełni odzwierciedlają stany obiektywne.

Wiedza o przeszłości pełni wiele funkcji integracyjnych, ponieważ: str 186

-dostarcza społecznych dowodów prawdy (coś potwierdzonego praktyką pokoleń, utrwalone

tradycją)

- dostarcza dowodów historycznej ciągłości danego społeczeństwa i wielkości jego dorobku kulturowego.

- dostarcza mitów i symboli

- Ludzi współczesnych do czegoś zobowiązuje (jako spadkobierców)

- Pozwala tworzyć wizje przyszłości ukierunkowujące ludzkie działania zbiorowe.

-

Zwyczaje, obyczaje i obrzędy

Zwyczaje społeczne

O zwyczajach można mówić w sensie : indywidualnym i społecznym

W sensie:

indywidualnym = nasze codzienne przyzwyczajenia (np. kulinarne, higieniczne)

społecznym = rozpowszechnione w danej ludzkiej zbiorowości i akceptowane formy zachowań przejawianych głównie w różnych sytuacjach publicznych (np. w teatrze, na wykładzie) ( jak wypada a jak nie)

Zwyczaje ( to również) -sposoby rozwiązywania różnych problemów praktycznych, nie mających bezpośredniego związku z relacjami społecznymi (np. sposoby odżywiania się, spędzania czasu wolnego)

Społeczna rutyna - po co coś wymyślać, skoro inni od dawna tak robią i to z dobrym skutkiem

Style życia - zbiory sposobów zaspokajania różnych potrzeb (od biologicznych do estetycznych)

Przyjmowanie określonych stylów życia = skrajny przejaw konformizmu

Konformizm- podporządkowywanie jednostkowych zachowań i przekonań naciskom (rzeczywistym lub wyobrażonym) wywieranym przez grupę społeczną

Obyczaje

Obyczaje - (podobnie jak zwyczaje)gotowe repertuary działań odpowiednich do różnych społecznych sytuacji, są zawsze powiązane z jakimś istotnym znaczeniem, z jakąś wartością ważną da przetrwania i utrzymania tożsamości danej grupy

Obyczaje są oceniane w kategoriach „należy”- „nie wolno”

Naruszanie obyczajów narusza człowieka na potępienie, odrzucenie.

Kiedy człowiek dostatecznie silnie przyswoił sobie obyczaje swojej grupy to, naruszając je, ma nie tylko poczucie wstydu, ale również poczucie winy

Obrzędy, ceremonie, rytuały

Obrzędy - zespoły działań i praktyk (ceremonialnych, rytualnych itp.), odnoszących się do sytuacji i zdarzeń niecodziennych, odświętnych, mających istotne znaczenie dla podtrzymywania ducha społecznej spójności i tożsamości. Są one zbiorem powinności, które dotyczą już nie tylko zachowań zewnętrznych, ale również przeżyć wewnętrznych człowieka.

Obyczajowość obrzędowa jest szczególną formą przekazu wartości uznawanych za najważniejsze dla przetrwania i podtrzymania tożsamości danej grupy społecznej, jest publicznym wyrazem nieustannego odnawiania i potwierdzania moralnych wartości danej wspólnoty

4. Kulturowe sposoby regulacji ludzkich zachowań

Normy i wartości

Normy moralne

Normy moralne są zasadami działania ujmowanymi w formę ogólnych wskazówek lub w konkretne wzorce zachowań ( które mogą być zalecane lub nakazane /wzorce pozytywne/ albo odradzane lub zakazane /wzorce negatywne/).

Normy moralne odnoszą się do wszystkich członków zbiorowości, w której są uznawane, bez względu na zajmowaną pozycję i rolę społeczną pełnioną przez konkretne jednostki.

Każdej normie moralnej towarzyszy zapowiedź sankcji wyrażonej w postaci jakiejś obietnicy lub groźby.

Społeczne Tabu - zachowania w danej kulturze tak kategorycznie zabronione, że nie tylko nie wolno się ich dopuszczać, ale nawet nie wolno o nich pomyśleć (np. zakaz kazirodztwa)

Normy moralne są niezbędne dla funkcjonowania ludzkich zbiorowości, ponieważ:

• Trwale regulują stosunki między różnymi społecznymi pozycjami i rolami, między różnymi grupami, między jednostkami a grupami itp.

• Umożliwiają ludziom rozpoznawanie, jakie zachowania są społecznie akceptowane, a jakie akceptowane nie są; które są dozwolone, a które zakazane

• Pozwalają ludziom przewidywać nawzajem swoje zachowania w różnych społecznych relacjach

• Dostarczają poczucia społecznego bezpieczeństwa ( ponieważ zawarte w nich regulacje powstrzymują ludzi przed naruszaniem dóbr i praw innych)

• Chronią słabszych, mniej zaradnych ( formułując różne zakazy i zobowiązania np. chronią dzieci, starców, kaleki)

• Umożliwiają uspołecznianie kolejnych pokoleń

Role społeczne

Rola społeczna - zbiór oczekiwań, jakie społeczeństwo formułuje wobec osób zajmujących określone pozycje społeczne

Konflikt ról- zbyt duża ilość oczekiwań (np. mąż - żołnierz człowiek musi wybrać)

Konflikt w roli - wobec tej samej pozycji ze strony różnych grup społecznych płyną sprzeczne oczekiwania (np. innych zachowań od strony chłopca oczekują rodzice a innych koledzy)

Rozwiązanie konfliktu w roli polega na zidentyfikowaniu, która grupa odniesienia jest dla człowieka najważniejsza

Wartości str201

Wartości autoteliczne - wartości, których potrzeby istnienia się nie uzasadnia i których nie traktuje się instrumentalnie jako środków do osiągania żadnych żadnych celów. (wartości same w sobie)

Podział autotelicznych wartości moralnych:

• Wartości humanistyczne - dotyczą ideału człowieka (męstwo, szlachetność, uczciwość itp.) oraz stosunków międzyludzkich (wierność, lojalność itp.)

• Wartości rodzinne (np. miłość, wierność, zobowiązanie do wzajemnego szanowania się)

• Wartości patriotyczne- dotyczą stosunku człowieka do własnej wspólnoty

• Wartości społeczne - dotyczą wyobrażanego ideału stosunków społecznych panujących we wspólnocie (równość, wolność, braterstwo)

Wartości zawsze są powiązane z silnymi przeżyciami i emocjami.

Społeczeństwa wprowadzają do świata wartości porządek poprzez:

• ich zdefiniowanie

• zhierarchizowanie - określenie które można poświęcać na rzecz innych

• wyprowadzanie z nich norm społecznych

deontologie - środowiskowe kodeksy etyczne różnych grup zawodowych

Podzielanie tych samych wartości jest istotnym czynnikiem umacniania zbiorowej spójności i tożsamości.

Wartości silnie ukierunkowują zbiorową energię, aktywność i dążenia ludzi.

Systemy moralne i etyczne

„Złota zasada postępowania” - „ nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe” ( występuje wszędzie)

W zależności od tego, jaki rodzaj uzasadniania norm przeważa, wyróżnia się:

• moralność ludową -odwołuje się do tradycji i obyczaju

• moralność religijna -odwołuje się do boskiego objawienia

• etykę teologiczną-powiązaną z filozofią religijną

• etykę laicką -powiązaną ze świecką refleksją filozoficzną

Moralność ludowa

Imperatyw- konieczność nałożona na określonych członków społeczeństwa (np. krewnych zabitego) pod groźbą utraty honoru, czyli społecznego poważania. „oko za oko”, „ząb za ząb”

Zasady egzogami- określające, kto dla kogo jest, a kto nie jest bliskim krewnym oraz zakazy łączenia się w związki małżeńskie osób blisko ze sobą spokrewnionych.

Moralność religijna

Objawiona prorokom wola boska - dodatkowe uzasadnienie norm moralnych poza tradycją

Normy moralne w świętych księgach przedstawiane były jako pozytywne i negatywne wzorce osobowe oraz pożądane i nakazane oraz niepożądane i zakazane wzorce postępowania.

Etyki teologiczne

Etyka to system moralny oparty na refleksji i świadomym odwoływaniu się do wartości.

Etyka teologiczna - oparta na filozofii o charakterze religijnym

Wg kościoła autoteliczne = ostateczne, do niczego nie odnoszone, ani wobec niczego nie pełniące żadnych funkcji instrumentalnych, same w sobie będące sensem i celem ludzkiej egzystencji.

Teologiczne systemy moralne = systemy teistyczno- heteronomiczne ( ponieważ „umocowane” są w woli boskiej- stąd teistyczne i są wobec człowieka zewnętrzne- heteronomiczne)

Etyki laickie

Systemy laicko- autonomiczne

Postawa norm moralnych = wartości odkrywane przez rozum, który umie odróżniać dobro od zła

5. Przywództwo jako władza wspólnotowa

Specyfika władzy wspólnotowej

Władza wspólnotowa pochodzi z suwerennej woli zbiorowości, a nie z zewnętrznego nadania czy mianowania

Władza wspólnotowa-> przywództwo

Podstawy wspólnotowych reguł powierzania funkcji przywódczych: (podstawy prawomocnego obejmowania we wspólnotach funkcji przywódczych)

• Tradycja - jest rozwiązaniem kulturowym trwale nadającym władcze uprawnienia jednostkom zajmującym określone pozycje społeczne niezależnie od tego, co sobą osobiście reprezentuje

• Osobista charyzma i autorytet naturalny

Podstawą charyzmy i przywództwa może być cnota (szczególne walory moralne jednostki- dobroć, sprawiedliwość itd.).

Metody dochodzenia do osobistego przywództwa we wspólnocie:

• Narzucenie go innym siłą woli

• Poddanie się kulturowo określonym „procedurom” wyborczym

Warunki osiągnięcia przywództwa- silna motywacja wewnętrzna do przewodzenia innym + zespół osobowościowych cech (dzięki którym można się wyróżniać)

Typy przywódców

• -Narcystyczny - uważa się za pępek świata. Cechuje go poczucie nietykalności, wszechmocności, niezniszczalności. Wierzy, że osiągnął szczyt doskonałości i niepodważalnie góruje nad otoczeniem. Działa intuicyjnie i spontanicznie, opierając się głównie na własnym osądzie i własnych kryteriach wartościowania.

• zaborczy - posiadanie i panowanie są podstawowymi potrzebami motywującymi jego działania. Ludzie = rzeczy. Cechuje go sadyzm, agresja i popędy niszczycielskie. Działa odważnie, podejmuje ryzyko, nie boi się odpowiedzialności. Dylematy moralne są mu obce. „Wódz i jego drużyna”

• uwodzicielski- skupiony na sprawach emocjonalnych. Jego potrzeby to być kochanym, podziwianym, uwielbianym. Sądzi, że jest kimś w rodzaju maga. Opiera się głównie na intuicji. Jest wizjonerem, ideologiem, mistrzem wzbudzania silnych emocji(entuzjazm, zachwyt itp.)

• mądry- jest emocjonalnie dojrzały. Swoją uwagę poświęca realizowaniu racjonalnie określanych celów. Szanuje innych ludzi i ich opinie. Jest rozważny, raczej nie podejmuje ryzyka. Komunikuje się za pomocą silnych argumentów. Skuteczny w czasach „normalnych”

• Przywódcy „transakcyjni”: str. 216

• Mafioso - „ojciec chrzestny”. Potrafi ludzi skutecznie opleść siecią przestępczych uzależnień.

• Makiawelista- zręczny „dystrybutor” zasobów.

Każda „transakcja jest oddzielna i zawsze zawierana jest z pojedynczym człowiekiem, którego indywidualne interesy i potrzeby należy najpierw rozpoznać. Makiawelista jest samotnikiem. Działa niczym animator w teatrze marionetek. „Dziel i rządź”

6. Odmienności kulturowe i dyfuzja wzorców kulturowych

Kulturowe zróżnicowanie społeczeństw

Mówi się o odmiennościach kulturowych:

• całych regionów świata

• wielkich grup etnicznych

• wielkich kręgów religijnych

• poszczególnych narodów

• klas społecznych- dużych, względnie jednolitych środowisk

Wewnątrz każdej dużej grupy społecznej pojawiają się podkultury= subkultury.

Subkultury - zbiory wartości i style życia odmienne od dominującego w danej kulturze.

Pokolenia kolumbowie itd. Str 220-221

1. Dyfuzja kultury

Dyfuzja kulturowa - rozprzestrzenianie się różnych osiągnięć cywilizacyjnych, wiedzy, przekonań, wierzeń, wzorców zachowań, wzorców osobowych itp. Dzięki dyfuzji różne kultury wzajemnie się przenikają i częściowo upodobniają.

Najłatwiej poddają się dyfuzji elementy kultury : użytkowej (technologie, systemy zarządzania itp.), masowej (na którą składają się wzorce zachowań adresowane do szerokiego kręgu odbiorców)

Rozdział 8

Międzypokoleniowa transmisja kultury (procesy socjalizacji)

1. Uspołecznianie jednostki ludzkiej

Socjalizacja = uspołecznianie człowieka

Społeczeństwo jest człowiekowi niezbędne po to, aby mógł w pełni rozwinąć swoje psychofizyczne predyspozycje i ukształtować swoją ludzką osobowość.

Socjalizacja ze względu na punkty widzenia: str226

• Zbiorowości- socjalizacja jest procesem przekształcania przez instytucje społeczne biologicznej jednostki ludzkiej w człowieka moralnego

• Jednostki - socjalizacja jest procesem przyswajania sobie wiedzy, umiejętności, zwyczajów i obyczajów, czyniących człowieka zdolnym do życia w społeczeństwie i prawidłowego „odgrywania” różnych ról społecznych

Postawy do względnie trwałe skłonności do:

• Dostrzegania (lub niedostrzegania ) różnych obszarów rzeczywistości; jest to poznawczy składnik postaw

• Pozytywnego lub negatywnego ich oceniania (składnik wartościujący)

• Wzbudzania w sobie określonego (pozytywnego lub negatywnego) stosunku uczuciowego do nich ( składnik emocjonalny)

• Podejmowania wobec nich określonych zachowań (składnik behawioralny)

Społeczne kształtowanie postaw jednostki wymaga odpowiedniego stymulowania jej rozwoju:

• Intelektualnego

• Emocjonalnego

• Moralnego

Wszystkie te procesy zachodzą w procesie uspołeczniania jednostki równocześnie i wzajemnie na siebie wpływają. Każdy z nich cechuje się własnymi prawidłowościami i musi być w odpowiedni sposób stymulowany. Jeśli stymulacji takiej we właściwym momencie rozwojowym zabraknie, każdy z tych procesów może zostać zahamowany i pociągnąć za sobą zaburzenie prawidłowej socjalizacj.

Socjalizacja poznawcza

Fazy rozwoju intelektualnego wg. Pagieta - patrz mmp. Psycho

Rozwój umysłowy każdego człowieka można potraktować jako proces społecznie uwarunkowanego poznawania świata, będący podstawą wszelkich pozostałych aspektów socjalizacji.

Aspiracji - dążenia do osiągania celów i zdobywania dóbr szczególnie w danym społeczeństwie cenionych.

Wiążą się one z realizacją celów:

• Edukacyjnych

• Zawodowych

• Finansowych

• Prestiżowych

• Włądczych

Ludzkie aspiracje to wyobrażalne do osiągnięcia przez danego człowieka górne pułapy realizacji tych dążeń.

Socjalizacja emocjonalna

Emocje czyli uczucia jakich doznajemy, są fizjologiczną reakcją naszego organizmu zarówno na różne bodźce zewnętrzne, jak i stany wewnętrzne.

Na reakcje emocjonalne i przeżywanie emocji ma wpływ społeczeństwo, gdyż:

• Społeczeństwo uczy nas:

• rozpoznawania emocji, jakich doznajemy

• na co oraz w jaki sposób emocjonalnie reagujemy

• kontrolowania własnych emocji

• odczytywania emocji innych ludzi

• w doświadczeniu społecznym nabieramy umiejętności posługiwania się emocjami w różnych grach społecznych

Socjalizacja emocjonalna to także proces emocjonalnego dojrzewania człowieka

Emocjonalne dojrzewanie jest przede wszystkim uczeniem się poddawania wszelkich emocji kontroli świadomego rozumu.

Socjalizacja moralna

Przechodząc przez proces socjalizacji moralnej (w czasie socjalizacji) człowiek przyswaja sobie:

• Normy współżycia z innymi ludźmi

• Wzorce zachowań odpowiednich do różnych społecznych sytuacji

• Wartościowanie różnych obszarów rzeczywistości

• Poczucie grupowej przynależności oraz własnej osobowości i tożsamości

Socjalizacja moralna dokonuje się poprzez interakcje z innymi ludźmi. Początkowo ma ona podłoże gównie emocjonalne( wzbudzanie wstydu), ale stopniowo w człowieku wykształca się własne poczucie moralne, rozumienie idealnych wartości oraz powinności i zobowiązań społecznych.

Etapy procesu socjalizacji moralnej:

• Naśladownictwo

• Uleganie

• Identyfikowanie się z osobami znaczącymi (autorytetami, idolami)

• Internalizacja (uwewnętrznienie wartości, standardów, norm i wzorców zachowań)

Formy socjalizacji moralnej wg Georga Meada:

1)Zabawa (dziecko uczy się odgrywania różnych ról)

2) gra zorganizowana- dostrzeganie różnych zależności str233

3)wchodzenie w rolę „uogólnionego innego”= wchodzenie we „wspólnotę postaw” (przekonań, norm itd.)

Społeczne grupy i instytucje socjalizujące człowieka

Najsilniejszy wpływ na socjalizację jednostki wywierają osoby:

• Z którymi wiążą jednostkę szczególnie silne więzi emocjonalne

• Z którymi nawiązuje ona swoje pierwsze kontakty społeczne

• Z którymi wchodzi w interakcje szczególnie bliskie i intymne

• Z którymi jej długotrwałe, a nie przypadkowe i przelotne

• Które są dla niej osobami znaczącymi(autorytety)

Najważniejsza jest rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła bo w tych grupach jednostka nawiązuje kontakty najpierwsze, najtrwalsze oraz najbardziej emocjonalne i intymne.

2. Patologie i dewiacje społeczne

Dewiacje to takie zachowania, które odbiegają od norm przyjętych w danym społeczeństwie w stopniu wywołującym ich społeczne potępienie. ( dewiacja= przekraczanie obyczajowych norm moralnych)

Zachowania spotykające się z potępieniem społecznym to zachowania, które:

• Bezpośrednio zagrażają zdrowiu, życiu i mieniu innych

• Naruszają społeczne przyzwyczajenia i wyobrażenia o przyzwoitości

• Poddają w wątpliwość ludzkie wierzenia

• Wyszydzają tradycją uświęcone symbole, obrzędy, rytuały religijne

• Prowadzą do samozniszczenia człowieka

• Prowadzą do społecznej dezorganizacji

Zachowania naruszające konwencjonalne normy zwyczajowe to nie dewiacje.

Strukturalne źródła patologii i dewiacji

Przyczyny zachowań patologicznych: str238

• Nasilające się nierówności społeczne ( w dostępie różnych grup ludzi do pieniędzy, wiedzy itd.)

• Anomia czyli stan moralnego zagubienia ludzi ( powstały w wyniku osłabienia lub rozpadu norm)

• Aleniacja - narastanie w społeczeństwie poczucia bezsensu

• Pauperyzacja (zubożenie) i marginalizacja całych grup społecznych

• Niespójność społecznych oczekiwań wobec jednostek

• Wypieranie norm kultury oficjalnej przez normy hedonistycznej kultury „podziemnej”

Teoria utylitarystyczna : ( głosi jak unikać społecznych dewiacji wynikających z przyczyn strukturalnych)

• Człowiek jest racjonalny i w swoim działaniu kieruje się własnym interesem oraz liczy koszty i korzyści

• Zachowania dewiacyjne pojawiają się dlatego, że przynoszą „nagrody” przewyższające koszty

• Przed zachowaniami dewiacyjnymi najskuteczniej powstrzymuje człowieka własny interes

• Im więcej ktoś zainwestował w „niedewiacyjne” sposoby osiągania sukcesu (np. wykształcenie), tym więcej ma do stracenia

• Im więcej ktoś w to inwestuje, tym mniej ma czasu na „inwestowanie” w zachowania dewiacyjne

• Najbardziej skłonni do zachowań dewiacyjnych są ci, którzy mają najmniej do stracenia

Błędy socjalizacji jako źródło patologii i dewiacji str239

Socjalizacyjne błędy rodziny mogą wynikać z:

• Dostrzeganej przez dziecko rozbieżności między normami przez rodziców głoszonymi ,a ich rzeczywistymi zachowaniami

• Ostrych i jawnie demonstrowanych konfliktów

• Chłodu emocjonalnego rodziców w stosunku do siebie nawzajem oraz do dzieci

• Zbyt restrykcyjnych i autorytarnych metody wychowawczych

• Nieustanne wyśmiewani, lekceważenie wszelkich dokonań dziecka

• Zbyt wczesne zaniechanie kontroli nad tym, gdzie dziecko przebywa, z kim się kontaktuje, kiedy wraca do domu

• Z nadmiernego permisywizmu, czyli przyzwalania na dużą dowolność zachowań i unikania wszelkiej krytyki pod adresem dziecka

Stygmatyzacja- naznaczenie społeczne - błąd socjalizacji - nadpobudliwe, ponadprzeciętnie inteligentne dzieci dostają etykietkę trudnego dziecka, stają się kozłem grupowym

Resocjalizacja

Resocjalizacja- polega na podejmowaniu działań wychowawczych i terapeutycznych, zmierzających do zmiany struktury osobowości ze społecznie niedostosowanej na dostosowaną. Wymaga ona najpierw „rozmrożenia” dotychczasowej struktury osobowości, a następnie „ukształtowania” i „zamrożenia” nowej, bardziej prawidłowej.

„Rozmrażanie” polega na:

• Wywołaniu u człowieka poczucia niestosowności i nieadekwatności jego dotychczasowych opinii i przekonań ( czyli dysonansu poznawczego)

• Wywołaniu niepokoju o własną samoocenę

• Zachwianiu jego dotychczasowej pozytywnej samooceny

„Zmienianie” dotychczasowych postaw i ponowne ich „zamrażanie” polega na:

• Proponowaniu alternatywnych, bardziej prawidłowych opinii przekonań

• Umożliwianiu pełnienia dotychczasowych ról społecznych w bardziej społecznie akceptowany sposób

• Zapewnianiu kontaktu z grupami o prawidłowej socjalizacji

• Zagwarantowaniu poczucia bezpieczeństwa

Myślowe techniki neutralizacji norm:

• Kwestionowanie odpowiedzialności - okoliczności zmuszają do podjęcia działań niezgodnych z normami

• Kwestionowanie krzywdy- nie dotkliwa szkoda

• Potępianie potępiających - wszyscy są nieuczciwi

• Powoływanie się na racje wyższe - mniejsze zło

Rozdział 9

Instytucje społeczne

1. Instytucjonalizacja życia społecznego

Socjologiczne rozumienie pojęcia „instytucja”

Instytucje - społeczne „urządzenia”, służące do zaspokajania specjalnych i szczególnie istotnych otrzeb zbiorowych w sposób z góry określony, trwały i ciągły.

Znaczenia pojęcia instytucja: (instytucja jako..l)

• trwały, dobrze sprecyzowany i bezosobowy repertuar działań służących zaspokajaniu jakichś ważnych potrzeb danej zbiorowości

• zespół norm, które łącznie regulują w sposób trwały określoną grupę stosunków społecznych

• działający publicznie i bezosobowo urząd, utworzony w celu regulowania zachowań członków społeczeństwa tak, aby całości zapewnić sprawne i uporządkowane funkcjonowanie

• legalnie działająca reprezentacja określonej grupy interesów (partie polityczne, stowarzyszenia zawodowe)

Instytucjonalizacja wyspecjalizowanych funkcji

Ludzie zawsze starali się instytucjonalizować to, czemu przypisywali największe znaczenie z punktu widzenia przetrwania zbiorowości

Ludzie obsługujący dane urządzenie społeczne się zmieniają, ale ono samo trwa i funkcjonuje w sposób ciągły, jest do dzisiaj istotą każdej instytucji, niezależnie od tego, do czego ona służy.

Instytucja jest zdepersonalizowana

Im bardziej postępował społeczny podział pracy, tym więcej pojawiało się instytucji rozumianych jako zdepersonalizowane „urządzenia” działające na rzecz zaspokajania różnych potrzeb społeczeństwa, cechujące się określonym porządkiem wewnętrznym oraz trwałością i ciągłością funkcjonowania.

W organizacjach pojawia się nowa odmiana instytucjonalizacji- forma wywiedziona z technicznych wymogów realizacji z góry określonego celu

Instytucjonalizacja stosunków społecznych

Typy małżeństw:

• monogamiczne

• poligamiczne (poliginiczne - mężczyzna +żony, poliandryczne - kobieta + mężowie)

Zasada niespokrewnienia: (doboru małżonka):

-egzogami (zawieranie małżeństw z osobą z innej grupy etnicznej)

-endogamii (małżeństwa tylko z osobami z własnej grupy etnicznej)

- homogamii (zawieranie małżeństw między osobami o podobnym statusie społecznym)

Instytucjonalizacja władzy

Przywództwo zinstytucjonalizowane = trwałe społeczne urządzenie (urząd)

Instytucje państwowe- zdepersonalizowane, ujednolicone i trwale funkcjonujące społeczne „urządzenia”, regulujące zbiorowe życie ludzi mieszkających na terytorium danego państwa

Instytucjonalizacja interesów grupy

Rozwarstwienie społeczeństwa dokonuje się w wyniku zróżnicowania osiąganych przez różne grupy ludzi dochodów, możliwości dostępu do władzy i wpływów, posiadanego prestiżu i innych dóbr rzadkich, a jednocześnie wysoko przez ludzi cenionych.

Stowarzyszanie się w celu obrony interesów grupowych zaczyna się wtedy, gdy ludzie swoją zbiorową odrębność sobie uświadomią i zaczną dostrzegać swoją „wspólnotę losu”.

Zinstytucjonalizowaną formą obrony interesów klasowych są partie polityczne

Coraz większa mnogość i specjalizacja instytucji wynika z :

• ze spadku znaczenia dawnych wspólnot o funkcjach uniwersalnych

• z narastania wiedzy niezbędnej do prowadzenia różnych form działalności

• z dążenia do prowadzenia tych działalności w sposób kompetentny, regularny i ciągły

2. Funkcje i dysfunkcje instytucji społecznych

Funkcje instytucji społecznych:

• Zdobywanie, wykonywanie i utrzymywanie władzy (instytucje polityczne- partie , instytucje władzy ustawodawczej i wykonawczej)

• Przestrzeganie ładu i porządku prawnego ( instytucje sądownicze i porządkowe)

• Regulowanie procesów wytwarzania oraz wymiany dóbr i usług (instytucje ekonomiczne)

• Tworzenie i rozwijanie kultury ( instytucje kulturalne)

• Socjalizacja i edukacja kolejnych pokoleń (instytucje edukacyjne)

• Ochrona słabych, chorych, niezaradnych (instytucje socjalne)

• Obrona interesów grupowych ( stowarzyszenia nie będące partiami politycznymi)

• Regulowanie zachowań religijnych (instytucje kościelne)

`Funkcjonalność instytucji społecznych

Model idealnej biurokracji Webera str259 mmppodejście administracyjne

Dysfunkcje instytucji społecznych

Autonomizacja - zapominanie przez funkcjonariuszy o tym do czego została powołana instytucja użyteczności publiczne i koncentrowanie się na wewnętrznych regułach i własnych interesach.

Dysfunkcje biurokratyzacji wg Roberta Mertona:

• „wyuczona nieudolność”

• nadmierny konfomizm wobec obowiązujących przepisów

• technicyzm i formalizm (niezdolność dostosowywania przepisów ogólnych do przypadków jednostkowych)

• przejawianie postawy dominacji wobec klientów

• obrona własnej pozycji i własnych interesów

• niezdolność do uczenia się na własnych błędach

• „rutynowe skrzywienie” - psychoza zawodowa- nabycie specyficznych uczuleń, uprzedzeń antypatii, osobistych preferencji

Rozdział 10

Organizacje jako zinstytucjonalizowane systemy społeczne

1. Socjologiczne spojrzenie na organizacje

Organizacje = konkretne systemy współdziałania ludzi

Rodzaje współdziałania:

• Sytuacyjne(na potrzeby doraźne)

• Permanente(trwałe)

Współdziałanie trwałe wymaga istnienia trwałego celu i zorganizowanego porządku działań czyli instytucjonalizacji

Organizacje a instytucje

Różnice między organizacją a instytucją:

• Instytucja jest przede wszystkim zbiorem bezosobowych zasad działania, jest oderwana od konkretnych ludzi i teoretycznie może istnieć bez ludzi.

• Organizacja - konkretny system współdziałania realnych ludzi. System taki może istnieć bez żadnej instytucjonalizacji ale nie może istnieć bez ludzi.

Specyfika organizacji jako formy zbiorowego współdziałania

Cechy wspólne organizacji (wszelkich):

• Określony, chociaż każdorazowo specyficzny, cel

• Wewnętrzna struktura sformalizowanych ról organizacyjnych oraz istniejących między nimi formalnych powiązań

• Specyficzna technologia realizacji zadań i procesów

• Skupieni w nich ludzie przynależą do organizacji tylko czasowo i częściowo

Cele organizacji

Organizacje funkcjonują w sferze :

• Materialnej - huty, fabryki

• Niematerialnej- firmy usługowe, szkoły, kościoły

Każda organizacja musi robić w ramach społecznego podziału pracy coś pożytecznego oraz potrzebnego innym ludziom i organizacjom (bo inaczej nie przetrwa)

Misje uzasadniają rację istnienia organizacji

Misja uprawomocnia społecznie rację bytu organizacji oraz zatrudnionym w niej ludziom dostarcza poczucia sensu wykonywanej pracy. Często misja określa sposób funkcjonowania organizacji str265

W odróżnieniu od form życia wspólnotowego społeczne funkcje organizacji są specyficzne a cele są z góry zadawane. (We wspólnotach cele są sumą indywidualnych zamiarów)

Struktury, czyli porządek ról organizacyjnych i ich powiązań

Konkretne zadania, wynikające z misji, celów i planów organizacji, muszą zostać logicznie pogrupowane i w sposób względnie trwały przypisane do poszczególnych części organizacji, komórek organizacyjnych oraz stanowisk pracy.

System więzi organizacyjnych:

• Powiązań służbowych

• Powiązań funkcjonalnych (np. zaopatrzenie, produkcja, sprzedaż, reklama jednocześnie wykonywane i scalane procesy)

• Powiązań technologicznych

• Powiązań informacyjnych

Dla funkcjonowanie organizacji konieczne są powyższe powiązania przy czym są one najczęściej zinstytucjonalizowane czyli sformalizowane i utrwalone w dokumentach organizacyjnych.

Powiązania organizacyjne są ujęte w:

• Więzi służbowy - schemat org

• Więzi funkcjonalne - regulaminy ujmujące zasady współdziałania

• Więzi technologiczne - procedury postępowanie, instrukcje obsługi

• Więzi informacyjne - zasady raportowania czyli kto komu i kiedy powinien przekazywac

Więzi organizacyjne są zawsze wtórne

Technologia

Technologia- wybrana metoda przekształcania różnych zasobów wejściowych w finalny produkt przy użyciu określonych środków technicznych

Zasoby(podział): materialne, kompetencyjne, finansowe

2. Organizacje jako systemy społeczne

Ludzie w organizacji str 269

Organizacje realne systemy społeczne współdziałania ludzi

Organizacje, jako systemy społeczne zawsze tworzą swój ład nieformalny, czyli społeczny ustrój, kulture, władzę i społeczną stratyfikację.

Społeczne ustroje organizacji str 271

Typy ustrojów organizacyjnych:

• Feudalizm - organizacja niepodzielnie rządzi pozostałymi uczestnikami. Niepisanym prawem jest wola właściciela. Pracownicy mają obowiązek się jej podporządkowywać, w zamian mają prawo oczekiwać wynagrodzenia. Czy pracownik dostanie wynagrodzenie i jakiej będzie ono wysokości zależy od kierownictwa.

• Biurokracja- oparty na kontrakcie między organizacją a jej członkami na określonych i stałych warunkach. Strony zobowiązują się do wzajemnych świadczeń. Traktują się bez emocji.

• Rynek - oparty na kontrakcie między org a jej członkami (tak jakby kontrakt handlowy), praca zależna od wyników

• Wspólnota kulturowa- relacje oparte na wspólnych wartościach i celach oraz na stosunkach społecznej wzajemności. Pracując z pełnym zaangażowaniem dla dobra wspólnoty, każdy jej członek ma prawo oczekiwać z jej strony ochrony, zabezpieczenia, wsparcia.

Kultury organizacji

Kultury tzn. utrwalone i przenoszone z jednego pokolenia pracowników na drugie zbiory niepisanych wartości, wzorców zachowań, postaw i orientacji ludzi

Akulturacja- wchłanianie przez jednostki norm kultury organizacji

Typy kultur organizacyjnych:

• Kultura władzy - skoncentrowana jest na osobie szefa org., który jest głównym dysponentem władzy organizacyjnej. Jest typ kultury paternalistycznej (pracownicy traktowanie są jak dzieci nagradzane z posłuszeństwo a karane za nieposłuszeństwo

• Roli—sformalizowane zasady dokładnie opisują wszystkie role organizacyjne i sposoby i ch odgrywanie . Wierność tym wzorcom jest najbardziej cenioną cnotą każdego uczestnika organizacji. Indywidualność i pomysłowość nie są wskazane bo stanowią zagrożenie dla znanego porządku organizacji

• Zadań(kultura zespołów) - liczy się rozwiązywanie problemów i osiągane efekty pracy. Silny nacisk na pracę zespołową, współdziałanie, partnerstwo, sukces zbiorowy.

• Jednostek- org o luźnej formule organizacyjnej, skupianie indywidualnie pracujących naukowców, adwokatów, artystów. Każdy pracuje oddzielnie - organizacja jakby dobrowolnym stowarzyszeniem

„Wymiary” (czynniki) kultur narodowych mających wpływ na organizację wg Hofstede:

• Dystanse władzy - przestrzeń emocjonalna między podwładnymi a przełożonymi

• Kolektywizmi i indywidualizm- czy ważniejsze dobro grupy czy jednostki

• Kobiecość i męskość - zarobki czy relacje społeczne

• Tolerowanie niepewności

Zarządzanie kulturą - świadome i zamierzone kształtowanie kulturowej odrębności i tożsamości organizacji str 277

Zarządzanie przez kulturę - świadome wykorzystywanie przez kierujących organizacjami różnych instrumentów kulturowych do wzmacniania motywacji pracowników

Władza w organizacji

Kontrola nad źródłami niepewność w Croziera str278

` Grupy i koalicje organizacyjne

koalicje organizacyjne - grupy świadomie dążące do utrzymania lub podważenia istniejącego ładu organizacyjnego

Odmiany koalicji organizacyjnych wg Roberta Saylesa:

• Konserwatywne- skupiają ludzi zajmujących najwyższe pozycje, najwyżej nagradzanych i cieszących się największym prestiżem ( czyli ci na szczycie). Są za utrzymaniem ładul

• Ofensywne - dążą do zmiany swojego statusu społecznego. Status ludzi wchodzących do tej grupy jest pod pewnymi względami bardzo wysoki a pod pewnymi nadal zbyt niski (wysoko opłacani specjaliści)

• Wybuchowe ( o charakterze masowy)- prestiż niski, zarobki niewysokie, znikomy wpływ na decyzje, grupa najliczniejsza np. robotnicy

• Apatyczne- pracownicy o najniższym statusie społecznym i marginalnym dla funkcjonowanie organizacji(niewykwalifikowani robotnicy, ludzie zatrudnieni dorywczn), mistrzowie drobnego sabotażu. Metoda obrony własnych interesów- bierny opór indywidualny

Koalicja ofensywna + wybuchowa = rewolucja ( przeważnie zwycięska)

Rozdział 11.

Gry społeczne

1. Trwałość i zmienność ładu społecznego

Trwały pokój społeczny jest możliwy tylko wtedy, gdy istnieje jakiś luz społeczny, umożliwiający ludziom grę o własne interesy

Społeczne zróżnicowanie grup i interesów

Cechy obiektywne charakteryzujące człowieka: Płeć, wiek, rasa, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód

Kategorie socjologiczne- zbiorowości posiadające jakąś cechę wspólną, ale realnie niczym więcej nie powiązane

Grupy nominalne- istniejące tylko z nazwy

Jeśli przyjęte kryterium wyodrębnienia jest społecznie istotne, agregat przybiera formę kategorii socjologicznej

Dystansy społeczne = zróżnicowanie ludzi pod względem dochodowym, edukacyjnym, prestiżowym

Społeczna stratyfikacja = uwarstwienie społeczne

Interesy - stany rzeczywistości oceniane przez ludzi jako korzystne lub niekorzystne z ich punktu widzenia ( tzn. sprzyjające lub niesprzyjające realizacji ich potrzeb)

Interesy - polityczne, ekonomiczne, edukacyjne

Ogółem od rozdział 6 do str 290.

Owocnej nauki.

27

---