9/03/10
ikonoklazm (gr. eikōn - "obraz"; klao - "łamać", "obrazoburstwo")(wschodnio-chrześcijański, bizantyjski, VIII-IX w.)
Ikonodule - zwolennicy obrazówIkonoklaści - przeciwnicy obrazów
Historia jest zawsze pisana przez “zwycięzców”, więc żadne źródła ikonoklastyczne nie zostały zachowane, ewentualne znaleziska z drugiej ręki (nie bezpośrednio) przedstawiają ikonoklastów w bardzo złym świetle - jako barbarzyńców, złoczyńców i morderców mnichów.
Minisi - przeciwnicy ikonoklastów, napisali całą “historię” ikonoklastów, opisali ich męczarnię i katusze. Prawdopodobnie w rzeczywistości ikonoklaści nie byli aż tacy źli jak ich opisywano, lecz polityczno-społeczny wymiar konfliktu tak ukształtował całe zjawisko.
Początki ikonoklazmu:
Legendarny początek ikonoklazmu - 726 r. - w wyniku różynych “znaków” (trzęsienie ziemi w Konstantynopolu - oznaka gniewu Bożego) - cesarz Leon III Izauryjczyk miał polecić usunięcie wizerunku Chrystusa - zamiast tego miał zostać umieszczony krzyż i inskrypcja “Pan nie znosi wizerunków…” - znak krzyża będzie ciągle przywoływany przez ikonoklastów. W obronie wizerunku Chrystusa miały wystąpić kobiety - legenda o walce kobiet z żołnierzami, kobiety były uważane za słabe moralnie, zepsute.
Prawodopdobnie wyrdarzenia z 726 r. w ogóle nie miały miejsca.
Faktycznym początkiem jest edykt cesarski z dnia 17 stycznia 730 r. o zakazie posiadania i wykonywania wizerunków świętych. Czy po tej dacie nastąpiło niszczenie wizerunków i ksiąg, to jest poddawane w wątpliwość. Wydaje się, że działania ikonoklastów nie były aż tak radykalne - np. mozaiki w Konstanynopolu zostały usunięte dopiero w 768 r. W niektórych wypadkach mozaiki były jedynie przykrywane tynkiem.
(01.kult.ikon) - przykotowanie do procesji ikon (współczesne zdjęcie, przedstawiające kult ikon w Grecji)
Źródła ikonoklazmu:
Cesarz Leon III Izauryjczyk - I poł. VIII w. - syryjski rodowód, osoba związana z monowizytami, mógł mieć “typową” wschodnią niechjęć do wizerunków (tak jak w islamie).
Bardzo często w starszej literaturze podnoszono temat islamu jako źródła ikonoklazmu. W nowszej literaturze (“Biznacjum”, “Krwawe cesarzowe” Judith Herrin) jest związek między sukcesami islamskiego wojska a ikonoklazmem.
Również chrześcijanie nie zawsze byli zwolennikami przedstawień, mówi się, że ikonoklazm był ostatnią idealistyczną próbą przywrócenia czystej duchowości starego chrześcijaństwa, pozbawionej wyobrażeń.
Przykłady wnętrz ikonoklastycznych:
(02.Kapadocja9w) - kościół św. Barbary w Kapadocji - wnętrze datowane na IX - XII w., pochodzące z czasów ikonoklazmów - symbole krzyża, ornamenty geometryczne, przedstawienia czterech istot żyjących - typowe przedstawienie ikonoklastów - są też przedsawienia św. wojowników (03.CappadocStBarbaralnt) - dość prowincjonalne przedstawienia, prymitywne - w sumie nie ma żadnych dowodów, nie ma jak tego odatować
(04.Const) kościół Hagia Irene, kościół po trzęsieniu ziemi w latach `40 VIII w. odbudowany - zyskał nową dekorację konchy apsydy - krzyż na niskim podnóżku, rozszerzające się ramiona krzyża - “kuleczki” na końcach - krzyż symbolem drzewa życia - nie odrzucają nigdy wizerunku krzyża (pojawia się w każdej świątynii w czasach ikonoklastycznych) - pojawiały się wizerunki polowania, wyścigów konnych - nie akceptowali jedynie wizerunków boskich
Konstantyn V w 754 r. zwołał sobór ikonoklastyczny w Hiera (ten sobór nie jest określany tym mianem, raczej Synodem Ikonoklastycznym - ma na celu odebranie mu autorytetu). - źródłem ze Starego Testamentu miał być werset z Księgi Wyjścia: 20 rodz. 7 wiersz - zakaz wykonywania wizeurnków i oddawania im czci (obecnie: “nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy” Biblia Tysiąclecia, Księga Wyjścia, rozdział 20,7)
Następny VII sobór nicejski miał miejsce w 787 r., został zwołany aby rozprawić się w Soborem Ikonoklastycznym w Hiera. Sobór ten musiał przytoczyc wszystkie założenia soboru w Hiera, stąd znamy jego treść.
Germanos (German I) - patriarcha Konstantynopola, pojawia się u niego argument o wcieleniu - uprawomocnione u niego jest używanie wizerunków.
Jan Namasceński - stworzył `teologię ikony', uważa że zakaz wykonywania wizerunków został wysmyślony specjalnie dla Żydów, którzy charakteryzowali się skłonnością do bałwochwalstwa, w czasach poprzedzających wcielenie. Nie można odnosić zakazu do logosu, który uzyskał ludzką postać. Widoczny jest silny wątek antysemicki. - wizerunki są sposobem przekazywania tradycji, równym pismom - wizerunki nie są “zwykłymi obrazkami” - przekazują tę samą prawdę o wymiarze transcendentności - tak jak tekst - ta tradycja zostanie przeniesiona do późniejszej tradycji
proskynesis - latreia - bardzo wyjaźnie wyodrębniona literatura po sobocze nicejskim
proskynesis - oddawanie czci i pokłonu (względny rodzaj czci), w sposób cielesnylatreia - adoracja, służba (należy się wyłącznie bogu)
Teodor Studyta (?)
Koniec ikonoklazmu:
843 r. - ostateczne rozprawienie się z ikonoklastycznymi tendencjami od władzy cesarskiej. Cesarz Michał III i jego matka - doprowadzili do ostatecznej likwidacji ikonoklazmu - na soborze 19 lutego 843 r. w Konstantynopolu - ustalono, że nigdy nie powtróci się do ikonoklazmu, ustanowiono Święto Ortodoksji (Niedziela Prawosławia, pierwsza niedziela Wielkiego Postu), umieszczono w sposób symboliczny wizerunki Chrystusa i Marki Boskiej tam, skąd je początkowo zdjęto (z bramy w Konstantynopolu) i odczytano listę potępionych przez kościół bizantyjski (listę zamykali ikonoklaści - uznani za ostatnią wielką herezję kościoła bizantyjskiego)
Pierwsza duża mozaika ideowa restauracja, w konsze Hagii Sophii (Matka Boska tronująca, patronka Konstantynopola) dopiero z 867 r.
Focjusz - patriarcha Konstantynopola, zawdzięczamy mu homilję poświęconą tej mozaice (z Hagii Sophii)
Topos myśli ikonoklastycznej - zrównanie ruchu ikonoklazmu jako “żydowskiej” herezji
Podsumowanie (bilans ikonoklazmu):
- powiększenie dystansu między kościołem wschodnim i zachodnim (kościół rzymski początkowo nie wyraził zgodny na ikonoklazm, uznano że w kościele wchodnim istnieje coś takiego jak bałwochwalstwo)- konsekwencją ikonoklazmu miał być wzrost znaczenia mnichów i teologii monastycznej (mnisi stanęłi w obronie ikon, zawsze się przedstawiali jako obrońcy, m.in. Teodor Studyta, pocz. od IX, X w. - wzrost znaczenia)- (! największe znaczenie dla hist. szt.) włączenie obrazów do warstwy doktryny religijnej (VII sobór powszechny zajmował się tylko wizerunkami, ważne i istotne dla religii) 988 r. - tekst opisujący przyjęcie chrześcijaństwa przez księcia kijowskiego, Włodzimierza Wielkiego - teskt przyjęcia wiary (credo), wymienia sobory i przywołuje ich nauki i na końcu pojawia się VII sobór powszechny, jako ustalający prawosławną doktrynę i ikony