1945 - Karta Narodów Zjednoczonych - preambuła - pierwszy dokument międzynarodowy mówiący o ochronie praw człowieka
Art. 55 Karty NZ
Mając na widoku stworzenie warunków stałości i dobrobytu, które są niezbędne do pokojowych i przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia ludów, Narody Zjednoczone będą popierały:
a) podniesienie stopy życiowej, pełne zatrudnienie oraz warunki postępu i rozwoju gospodarczego i społecznego;
b) rozwiązywanie międzynarodowych zagadnień gospodarczych, społecznych, zdrowotnych i innych z nimi związanych, jak również międzynarodowej współpracy kulturalnej i oświatowej;
c) powszechne poszanowanie i zachowywanie ludzkich praw i wolności podstawowych dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii.
Sprawa Fuji v. Kalifornia - prawo stanowione nie może być sprzeczne z traktatami
Lex superior derogat legi inferiori (PIERWSZEEŃSTWO TRAKTATU)
Dotyczy art. 55 KNZ - sąd uznał, że artykuł ten nie ma charakteru samowykonalnego, Sąd Najwyższy stanu Kalifornia odmówił stosowania tego artykułu - ochrona praw przysługuje jednostce w oparciu o 14 poprawkę do Konstytucji - i dopiero na tej podstawie SN stanu Kalifornia uznał prawo stanowione za nieważne.
POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA - rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ - rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ nie mają mocy wiążącej (czyli ta uchwała też nie ma mocy wiążącej)
Prawa człowieka wymienione w tym dokumencie doktryna dzieli na prawa tzw. I generacji i prawa II generacji:
PRAWA I GENERACJI:
o charakterze politycznym (powszechne prawo wyborcze, prawo dostępu do służby publicznej, prawo do tworzenia partii politycznych)
prawa obywatelskie (prawo do życia, wolności, bezpieczeństwa osobistego, wolności słowa, religii, zawarcia małżeństwa);
realizowane zazwyczaj przeciw państwu (interesy państwa przeciwstawione interesom jednostki)
PRAWA I GENERACJI mogą być dochodzone bezpośrednio w sądach (tworzą roszczenia, które mogą być dochodzone przez jednostkę)
PRAWA II GENERACJI - nie tworza roszczeń - nie można ich dochodzić samodzielnie w sądzie, nie można się na nie bezpośrednio w sądzie powoływać:
prawo do pracy;
prawo do nauki;
prawo do korzystania z dóbr kultury;
prawo do ochrony zdrowia;
prawo do zabezpieczenia społecznego;
ONZ-OWSKI SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA:
Obejmuje zarówno MECHANIZM TRAKTATOWY, jak i POZATRAKTATOWY
MECHANIZAM TRAKTATOWY tworzy 6 traktatów:
Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (2) - (prawa polityczne i obywatelskie oraz prawo gospodarcze, społeczne i kulturalne);
Konwencja o Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej;
Konwencja o Zakazie Tortur;
Konwencja Praw Dziecka;
Konwencja w Sprawie Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet;
Każdy z tych traktatów tworzy określony mechanizm kontroli (ochrony na poziomie prawa międzynarodowego).
ZESPÓŁ NORM PRAWA MATERIALNEGO + MECHANIZM KONTROLNY = SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA
Mechanizm kontrolny może mieć charakter INDYWIDUALNY (mechanizm PETYCJI - skarga jednostki np.,: do Komitetu Praw Człowieka - mechanizm skargi indywidualnej) i ABSTRAKCYJNY ( państwa mają obowiązek pisać sprawozdania z wykonywania umów i paktów)
MECHANIZAM POZATRAKTATOWY - nie oparty o postanowienia traktatów - wynika z praktyki ONZ
Są to funkcje, które wykonuje KOMISJA PRAW CZŁOWIEKA (nie mylić z Komitetem Praw Człowieka!!!)
KOMISJA PRAW CZŁOWIEKA jest to organ pomocniczy Rady Społeczno - Gospodarczej ONZ, jego zadaniem jest przygotowywanie projektów - z biegiem czasu organ ten przejął na siebie wykonywanie mechanizmu kontroli praw człowieka.
Istnieją 2 PROCEDURY:
POUFNA - 1503 - KOMISJA może przyjąć zawiadomienie o naruszeniu praw człowieka (złożone przez jeden z dwóch podmiotów - od OFIARY takiego naruszenia albo od ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ) lub sama wszcząć postępowanie;
Procedurę podejmuje się przy ciężkich, masowych naruszeniach praw człowieka, charakter poufny tej procedury polega na tym, ze nie ujawnia się jej publicznie
Jeśli naruszenia, mimo wszczęcia procedury POUFNEJ się utrzymuje - możliwe jest przesunięcie postępowania do PROCEDURY JAWNEJ (decyduje się o tym na forum Rady Społeczno - Gospodarczej ONZ)
JAWNA - 1265 - jest to słaba procedura - poza naciskiem politycznym brak tu mechanizmów do nakłonienia państwa do przestrzegania praw człowieka.
EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
Rzym, 1950 - przyjęta przez Radę Europy
Aby ratyfikować Konwencję trzeba być członkiem Rady Europy - aby być jej członkiem trzeba spełniać warunek być państwem demokratycznym - czego wyznacznikiem jest przeprowadzenie na swoim terytorium wolnych wyborów
I-wsze wolne wybory w Polsce odbyły się w 1991 - tych z 1989 nie uznano jako wolne wybory.
Rosja - jest państwem będącym członkiem Rady Europy - choć nie można jej nazwać państwem demokratycznym.
każde państwo, które ratyfikuje EUROPEJSKĄ KONWENCJĘ O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI automatycznie poddaje się mechanizmom kontrolnym - nie ma tu sprawozdań z wykonywania Konwencji, ale istnieje dobrze rozbudowany system skargi indywidualnej do EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁY PRAW CZŁOWIEKA - którego rozstrzygnięcia są wiążące.
Prawa w Europejskiej Konwencji O Ochronie Praw Człowieka I Podstawowych Wolności:
Art. 1.: Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej konwencji. - jest to norma o charakterze ogólnym.
Kwiecień 1999 - konflikt Jugosławia, Albania v. Serbowie - czystki etniczne
Polska została tez członkiem NATO;
Sojusz przystąpił do akcji zbrojnej - by zakończyć walki etniczne w KOSOWIE.
KAZUS:
Zbombardowanie przez NATO TV w Belgradzie - propaganda Miloszewica
Dziennikarze zostali ranni - skarga do ETPR dot. naruszenia prawa do życia i wolności słowa
Wyrok z 2001 - ETPR stwierdził, że ta skarga jest niedopuszczalna - chodziło tu o zakres jurysdykcji terytorialnej - ETPC działa tylko w stosunku do państw, które przyjęły EKPC (Vankovic v. Belgia + inne państwa należące do NATO)
Ataki z 11.09.2001
Po tych atakach więźniów afgańskich Amerykanie umieścili w bazie wojskowej w Guantanamo na Kubie - aby nie podlegali Konwencji, której stroną są USA (Kuba nie jest przecież częścią terytorium USA) - odcięcie Talibom drogi do sądów amerykańskich
W 2004 r. Sąd Najwyższy USA unieważnił kazus z 1950 - osoby zatrzymane i przetrzymywane na Kubie zyskały dostęp do sądów amerykańskich
Art. 2 Prawo do życia
1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.
Art. 2 zawiera obowiązki o charakterze negatywnym i pozytywnym
powstrzymanie od działań, w których ktoś może stracić życie
14.02.2005 - wyrok ETS - Rosja v. Czeczenia - chodziło o ostrzelanie „dla zabawy” czeczeńskich uchodźców przez rosyjski śmigłowiec - sąd uznał to za klasyczne naruszenie art. 2 EKPC
państwo ma obowiązek wprowadzić surową odpowiedzialność karną za przestępstwa, gdzie skutkiem jest pozbawienie życia;
jeśli na skutek działań państwa, człowiek pozbawiony zostaje życia - państwo ma obowiązek wszcząć odpowiednie postępowanie wyjaśniające (np. policjant strzela do bandytów - i jednego z nich zabija);
Art. 3 Zakaz tortur
Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu
Dotyczy przede wszystkim funkcjonariuszy państwowych - jest to norma IUS COGENS; obejmuje ona:
zakaz tortur;
zakaz nieludzkiego traktowania;
zakaz poniżającego traktowania;
zakaz nieludzkiego karania;
zakaz poniżającego karania;
Nieludzkie traktowanie - Wielka Brytania v. Więźniowie iraccy (postępowanie o mniejszej dolegliwości niż tortury) - OBOWIĄZEK wszczęcia wnikliwego postępowania, jeśli ktoś się skarży, że został poddany torturom - państwo musi wyjaśnić zły stan zdrowia więźnia
Ekstradycja
Deportacja
EKPC nie zakazuje kary śmierci - zakaz ten wynika z Protokołu 6 do EKPC - Polska jest stroną tego Protokołu.
Art. 4: Zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej
1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie.
2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje:
a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia;
b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich.
Art. 5: Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;
d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.
2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.
3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.
aspekt materialny - pozbawienie człowieka wolności jest legalne w sytuacja enumeratywnie wyliczonych - czyli wtedy kiedy dotyczy pozbawienia wolności osoby dotkniętej chorobą zakaźną, narkomana, osoby umysłowo chorej, włóczęgi, alkoholika.
aspekt formalny - musi istnieć odpowiednia procedura pozbawienia wolności.
Art. 6 Prawo do rzetelnego procesu sądowego
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.
Większość skarg składanych do trybunału dotyczy właśnie art. 6 - w szczególności ustępu o „rozstrzygnięciu w rozsądnym terminie” - dotyczy to zarówno spraw cywilnych, jak i karnych.
Art. 6 należy rozumieć nie tylko jako odnoszący się do toczącego się postępowania, ale także prawo do wszczęcia procesu cywilnego - gwarancje procesowe.
Airey v. Wielka Brytania 1979
W Irlandii nie było prawa do rozwodu - prawnie można było zalegalizować tylko SEPARCAJĘ. Pani Airey chciała separacji (nie mogła przecież się rozwieść) - a postępowanie przed sądami było niezwykle rozwlekłe i zawiłe - aby pani Airey mogła sobie poradzić - musiałyby ją reprezentować wykształcony prawnik - ale jej nie było stać na wynajęcie adwokata - w Irlandii nie było instytucji adwokata z urzędu.
Art. 6 ustęp 3 litera c - dotyczy tylko postępowania karnego - nie może mieć zastosowania w sprawach cywilnych.
Trybunał zastosował rozszerzającą wykładnię konwencji - dla państwa czasem z wykonywania Konwencji wynika obowiązek podjęcia określonego działania - obowiązek o charakterze pozytywnym - np..: z art. 6 ustęp 3 litera a
ETPC - „prawa gwarantowane Konwencją mają być realne i niefikcyjne”.
Z takiego wyroku wynikał obowiązek wobec państwa do zapewnienia pani Airey adwokata z urzędu - ten obowiązek został z Konwencji wyinterpretowany - nie ma go tam wprost.
Greek Star Rafineries v. Grecja 1994
W Grecji za czasu tzw. Rządu Czarnych Pułkowników Greek Star Rafineries zawarło z rządem bardzo korzystny kontrakt na budowę rafinerii. Gdy obalono Rząd Czarnych Pułkowników nowe władze postanowiły nie respektować tej umowy. Greek Star odwoływało się do wszystkich instancji sądowych - wygrywając postępowania - łącznie z korzystnym dla przedsiębiorstwa wyrokiem greckiego Sądu Najwyższego - więc nowy rząd uchwalił ustawę, na mocy której wszelkie zobowiązania państwa wobec Greek Star zostały unieważnione.
Art. 6 - gwarancja rzetelnego procesu
Grecja występowała tutaj w podwójnej roli: jako Skarb Państwa (sfera dominium - działalność państwa w obrocie cywilno-prawnym) oraz jako ustawodawca (sfera Imperium - sprawowania władzy publiczno-prawnej)
Grecja użyła swojej władzy w zakresie Imperium do rozstrzygnięcia zobowiązania należącego do jej sfery dominium (czyli sfery publicznej - do sfery prywatno - prawnej).
ETPC uznał to za ciężkie naruszenie tzw. zasad „uczciwej gry”
Al-Adsani v. Wielka Brytania 2001
Obywatel Kuwejtu naraził się w Kuwejcie pewnemu dygnitarzowi - i za to został poddany torturom - uciekł do wielkiej Brytanii i przed brytyjskim sądem wszczął cywilny proces przeciwko Państwu Kuwejt o odszkodowanie.
Została w tej sprawie poruszona kwestia immunitetu państwa - wg. zasady - sądy jednego państwa nie mogą sadzić innych państw - PAR IM PAREM NON HABET IMPERIUM
Pozwany rząd Kuwejtu podniósł ten zarzut, że państwo Kuwejt nie może być sądzone przez sądy innego państwa.
Zakaz tortur jest norma o charakterze IUS COGENS
Al Adsani wywodził, ze w tej sytuacji zastosowanie tortur, było zachowaniem sprzecznym z normą IUS COGENS - a więc naruszenie NORMY IMPERATYWNEJ przełamuje ochronę immunitetu państwa.
Sądy brytyjskie nie podzieliły tego stanowiska i podtrzymały zarzut Kuwejtu.
W skardze do ETPC Al. Adsani skarżył się, ze naruszono jego prawo do rzetelnego procesu sadowego - ETPC musiał przeciwstawić wobec siebie dwie różne normy prawa międzynarodowego - ETPC przyjął dość konserwatywny pogląd - powiedział, iż prawo do sadu można w pewnych wypadkach ograniczyć - EKPC nie działa w próżni prawnej - jej działanie musi uwzględniać także inne normy prawa międzynarodowego - np. takie jaką jest immunitet państwa.
Orzeczenie to jest krytykowane w literaturze - krytycy uważają, ze równie ważna jak zakaz tortur jest stabilność stosunków międzynarodowych - sądy brytyjskie nie były właściwe do rozstrzygania tej sprawy - sprawa nie dotyczyła obywateli brytyjskich ani nie działo się to na terenie Wielkiej Brytanii.
Kostovski v. Holandia 1980
Sprawo dotyczyła instytucji prawa procesowego jaka jest instytucja świadka anonimowego (in cognito)
Otóż instytucja to może naruszyć prawo do obrony - informacja o tożsamości świadka konieczna jest np. do obalenia jego wiarygodności - ale tez ułatwia sprawną walkę z przestępczością zorganizowaną.
ETPC - instytucja świadka anonimowego nie narusza praw chronionych przez Konwencję, gdyż jej zastosowanie wiąże się z pewnymi ograniczeniami: dowód z zeznań świadka in cognito nie może być jedynym dowodem w sprawie, z każdym dowodem sąd musi się bezpośrednio zapoznać, sąd musi osobiście przesłuchać świadka in cognito.
W sprawie Kostovski naruszenie EKPC było oczywiste - sąd nie przesłuchiwał osobiście świadka anonimowego.
W Polsce regulacja dotycząca świadka in cognito jest całkowicie zgodna z orzecznictwem ETPC.
Art.7: Zakaz karania bez podstawy prawnej
1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane.
NULLUM CRIMEN SINE LEGE
LEX RETRO NON AGIT
Streletz, Kessler, Krenz v. RFN (2001)
Przez czas podziału Niemiec na 2 części - przepływ ludzi przez mur berliński z NRD do RFN - po zburzeniu muru upadku NRD władze RFN zaczęły ścigać i sądzić osoby odpowiedzialne za strzelanie do osób chcących przekroczyć mur (żołnierzy i rozkazodawców).
Streletz, Kessler, Krenz + Partia Komunistyczna - bronili się, iż byli uprawnieni do strzelania - a miało to służyć zapobiegnięciu popełnieniu ciężkiego przestępstwa, jakim jest nielegalne przekroczenie granicy (KONTRATYP - w ustawie o granicy państwowej) - oskarżeni uważali, ze ich skazanie bez wzięcia pod uwagę ustawowego kontratypu narusza EKPC
ETPC uznał kontratyp za nielegalny, sprzeczny z Konstytucją NRD oraz paktem, którego NRD była stroną - Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych.
ETPC nawiązał do konstrukcji prawnej Gustava Radbrucha o tzw. USTAWOWYM BEZPRAWIU
Prawo wyższego rzędu...... - ocenione w świetle prawa natury
Jeśli ustawodawca rażąco naruszy prawo naturalne - jest to zalegalizowane bezprawie - do takiego wniosku Radbruch doszedł badając prawo hitlerowskie.
ETPC niemiecka ustawę uznał właśnie za ustawowe bezprawie.
Art. 8-11 - budowano wg. podobnego schematu
Art. 2,4, 5 - prawa chroniono w ..............., w ust. 2 i 3 - klauzule limitacyjne 1-wszego typu
Art. 9-11 - klauzule limitacyjne drugiego typu o charakterze bardziej ogólnym
Ust. 1. - prawa chronione Konwencją
kiedy państwo ma prawo ingerować w daną wolność
INGERENCJA:
na podstawie prawa (prawo krajowe musi przewidywać możliwość ingerencji)
musi być realizowany określony cel (np. bezpieczeństwa publicznego);
musi być konieczna i niezbędna w demokratycznym społeczeństwie;
Art. 8 Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.
Sprawa z 2004 roku - Księżniczka Monako nękana przez paparazzich
Art. 9 Wolność myśli, sumienia i wyznania
1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.
Art. 10 Wolność wyrażania opinii
1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.
Orzecznictwo: Linges v. Austria;
Oberschlick v. Austria
Oberschlick v. Austri
Yorg Heider - pronazistowskie sympatie
Heider w wywiadzie powiedział, ze wszyscy żołnierze w II wojnie światowej walczyli o wolność i demokrację niezależnie od tego po której stronie frontu byli - Oberschlick - dziennikarz - po tym wywiadzie napisał, co sadzi o Heiderze - nazwał go „IDIOTĄ”.
Heider poczuł się urażony i złożył skargę - sprawa trafiła aż do ETPC
„Swoboda debaty publicznej jest wartością nadrzędna. W odniesieniu do polityków wolno więcej niż w stosunku do osób prywatnych - politycy wystawiają się na surowa ocenę swojego zachowania””
ETPC - Oberschlick nie użył tego sformułowania w oderwaniu od faktów - może trochę przesadził - ale była to swoboda debaty publicznej.
Open Door Well Women v. Irlandia
Doradztwo dla kobiet, które chciały dokonać aborcji - w Irlandii aborcja jest zakazana
Irlandzki sąd zabronił rozpowszechniania informacji o lokalizacji klinik aborcyjnych - ETPC uznał taki zakaz za naruszenie art. 10 EKPC.
Art. 11 Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.
2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej.
Art. 12 Prawo do zawarcia małżeństwa
Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.
Art. 13 Prawo do skutecznego środka odwoławczego
Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.
Art. 14 Zakaz dyskryminacji
Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.
Art.. 15 Uchylanie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego
1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań wynikających z niniejszej konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego.
2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych, oraz zobowiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7.
3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań, poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy, kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy konwencji będą ponownie w pełni stosowane.
Art. 15 to KLAUZULA DEROGACYJNA - państwo może uchylić swoje zobowiązania wynikające z Konwencji
Użyta 4 razy - przez Wielką Brytanię i Irlandię - walka z terroryzmem; Turcję; Grecję - zamach Czarnych Pułkowników.
Można ją wykorzystać wyłącznie w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji.
Pewnych praw nie można zawiesić: art. 2 (prawo do życia), art. 3 (zakaz tortur), art. 4 ust. 1 (zakaz niewolnictwa i poddaństwa) oraz art. 7 (zakaz karania bez podstawy prawnej).
MECHANIZM KONTROLI:
Procedura Skargi - prawo petycji - do ETPC
Spór między państwem a jednostką przeniesiony zostaje na płaszczyznę międzynarodową.
O odpowiedzialności państwa orzeka ETPC (organ międzynarodowy a nie organ krajowy).
Spór rozstrzygany jest na podstawie traktatu międzynarodowego - EKPC.
Organizacja międzynarodowa egzekwuje od państwa odpowiedzialność międzynarodowa.
PROCEDURA SKARGI:
należy wyczerpać wszelkie środki odwoławcze w prawie krajowym;
termin na wniesienie skargi - 6 m-cy od daty rozstrzygnięcia przed organami krajowymi;
skarga musi być podpisana (nie może być anonimowa);
skarga może powoływać się tylko na prawa chronione przez Konwencję;
trzeba być bezpośrednią ofiara naruszenia - nie dopuszcza się skarg o charakterze abstrakcyjnym - w interesie ogólnym (actio popularis)
skargę może złożyć zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna
SKARGA................................Starsburg
KOMITET 3 sędziów
Jednomyślnie stwierdza, ze skarga jest niedopuszczalna - tak jest w 90 % przypadków
Dalej
IZBA 7 sędziów
Mogą uznać jednak sprawę za niedopuszczalną - wtedy zostaje odrzucona
Jeśli zostanie uznana za dopuszczalną zostaje merytorycznie rozpatrzona przez skład 7 sędziów
W Wyjątkowych sytuacjach wyrok może podlegać rewizji na wniosek strony przegranej - wtedy sprawę rozpatruje WIELKA IZBA - 17 sędziów
Wyrok wiążący podlega wykonaniu
Międzynarodowa Ochrona Praw Człowieka
- 12 -