Śmierć bohaterów literackich
Biblia (ST) -1) Patriarchowie (np. Noe, Abraham, Jakub) umierają w późnym wieku, godnie, otoczeni gronem najbliższych. Odchodząc ze świata, zamykają pewną epokę w dziejach narodu wybranego. 2) Mojżesz umiera po 40 latach wędrówki przez pustynię. Przed śmiercią Bóg stawia go na górze Nebo, skąd ogląda Ziemię Obiecaną, do której nie miał wejść. Kiedy umiera, Bóg grzebie go w ziemi moabskiej, w nie znanym ludziom miejscu.
Biblia (NT) -1) Ewangelie podają trzy różne wersje śmierci Chrystusa. Według św. Mateusza i św. Marka miał wypowiedzieć ostatnie słowa: Boże, Boże mój, czemuś mnie opuścił!. Św. Łukasz podaje, że ostatnimi słowami Chrystusa były: Ojcze, w Twoje ręce oddaję ducha mego, natomiast wg św. Jana-Dokonało się. Tak więc Ewangeliści widzą śmierć Jezusa na krzyżu w różny sposób. Według dwóch pierwszych nie do końca godzi się on ze swoim losem, dlatego w jego słowach pełno jest bólu i żalu do Boga. Dwaj ostatni widzą w nim Mesjasza, który w pełni godzi się na przypisany mu los. 2) Jan Chrzciciel umiera w więzieniu, zamordowany na rozkaz Heroda. Jego ściętą głowę przyniesiono na półmisku nienawidzącej go Herodiadzie.
Mitologia - 1) Eurydyka umiera ukąszona przez żmiję. Zrozpaczony Orfeusz uda się do Hadesa, by błagać go oddanie mu żony. 2) Orfeusz, dla którego życie straciło sens po śmierci żony, umiera rozszarpany przez bachantki (tancerki Dionizosa), opętane tanecznym szałem. 3) Akteon, słynny myśliwy, został za karę zamieniony w jelenia (podejrzał w kąpieli boginię Artemidę).Umarł rozszarpany przez własne psy. 4) Herakles umiera w straszliwych mękach. Jego ciało trawione jest ogniem wywołanym przez koszulę Dejaniry. 5) Nieostrożny Ikar, który nie posłuchał rady swego ojca i wzniósł się zbyt wysoko na skrzydłach zrobionych z wosku i ptasich piór, spadł do morza i utopił się. Śmiały lot Ikara, jak i jego śmierć, symbolizują tych, którzy chcą wznieść się wysoko (nawet zbyt wysoko) i płacą za to życiem. 6) Po przegranej w pojedynku z Apollem, Marsjasz został surowo ukarany: obdarto go ze skóry i przywiązano do drzewa, by umierał w powolnych męczarniach. Tak zapłacił za swą pychę (nawiązanie: Z. Herbert „Apollo i Marsjasz"). 7) Syzyf dwukrotnie ucieka przed śmiercią: raz, gdy zakazuje żonie pochówku swego ciała (jego dusza nie mogła trafić do Hadesu), drugi raz, kiedy uwięził boga Tanatosa. Jednak bogowie nie dali się oszukać; wysłali po Syzyfa Hermesa i ten sprowadził go przed oblicze Hadesa.
Homer „Iliada" - Bohaterowie nie umierają śmiercią naturalną. Giną w bitwie albo w pojedynkach. I tak np. Patrokles umiera zabity przez Hektora, który po skończonym pojedynku znieważa ciało swego przeciwnika. Sam Hektor został zabity przez Achillesa, który w gniewie rozszarpuje jego zwłoki.
„Pieśń o Rolandzie" - Zgodnie ze średniowieczną ars moriendi, Roland umiera zwrócony twarzą ku wrogom. Przed śmiercią niszczy swój miecz, by nie dostał się w ręce Saracenów. Modli się za króla, a dopiero potem za siebie. Kiedy umiera, po jego duszę zstępują aniołowie i zabierają ją do nieba. Jest to nagroda za pobożne życie i wierną służbę królowi.
„Legenda o św. Aleksym" - Aleksy umiera w osamotnieniu i skrajnej nędzy. Jak na świętego przystało, zna godzinę swej śmierci, dlatego też spisuje przedtem dzieje swego życia. Kiedy umiera, trzymając w dłoni pergamin, w Rzymie dzwonią dzwony we wszystkich kościołach. Po śmierci świętego jego żona (bo tylko ona mogła to zrobić) wyjmuje mu z rąk list, by odczytać go głośno przed ludem.
W. Szekspir „Makbet" -1) Sprawiedliwy król Duncan, który uczynił Makbeta tanem Kawdoru, umiera zamordowany w zamku swego wasala. Zabili go Makbet i jego żona, by sięgnąć po królewską koronę. 2) Samozwańczy król Makbet umiera na polu bitwy, zabity przez Makdufa, z którym walczy do końca. Pomimo że świadom jest swojej klęski, nie rezygnuje z walki, a do swego przeciwnika mówi: Niech potępiony będzie, kto się znuży, 1 pierwszy krzyknie: Stój nie mogę dłużej!
J.W. Goethe „Faust" - Śmierć mędrca następuje, gdy wypowiada on magiczne słowa: Chwilo trwaj, jesteś piękna!, które dawały Mefistofelesowi moc pozbawienia go życia i zabrania jego duszy. Dusza Fausta nie idzie jednak do piekła, ale do nieba, bowiem Bóg wybacza temu, kto wiecznie dążąc się trudzi. G.G. Byron „Giaur" - Tytułowy bohater, którego prawdziwe imię będzie do końca nie znane, kona po spowiedzi podsumowującej jego życie. Umiera, zapomniany przez wszystkich, samotny.
A. Mickiewicz: Dziady, cz. III - Doktor, poplecznik Nowosilcowa, były nauczyciel Filaretów, których zadenuncjował, umiera rażony gromem, siedząc. przy własnym biurku. Obok jego głowy (głowy zdrajcy) leży stopione piorunem srebro (analogia do trzydziestu srebrników Judasza). Opatrzność pokarała zdrajcę. Na uwagę zasługuje także to, że pierwowzór postaci (doktor Becu, ojczym Słowackiego) zginął w ten sam sposób.
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Jacek Soplica, w przeczuciu nadchodzącej śmierci, odbywa spowiedź, w której opowiada dzieje swego życia. Mówi o tym, jak odkupił winy młodości, poświęcając dojrzałe lata na służbę ojczyźnie. Przy spowiedzi tej obecny jest także Gerwazy, jego najbardziej zacięty wróg, z którym Jacek pogodzi się przed śmiercią. Przedśmiertna spowiedź bohatera przyczyniła się do jego rehabilitacji i przywrócenia mu dobrego imienia. H. Balzac „Ojciec Goriot" -Tytułowy bohater umiera w samotności, podczas gdy jego córki korzystają z życia, uczestniczą w balach. Jedynym obecnym przy śmierci Goriota będzie Rastignac, także jedyny żałobnik na jego pogrzebie.
J. Słowacki „Balladyna" - 1) Alina umiera, zamordowana przez własną siostrę, kiedy obie zbierają maliny, rywalizując o Kirkora (...która pierwsza dzban przyniesie świeżych malinek, tę weźmiesz za żonę). Balladyna, by nie dopuścić do małżeństwa Aliny z Kirkorem, zabija ją i przynosi do chaty dzbanek pełen malin. 2) Grabiec, któremu zgromadzeni w zamku panowie złożyli hołd jako prawowitemu królowi, ginie zamordowany skrytobójczo w noc po słynnej uczcie. Zamordowali go Balladyna i Kostryn. 3) Kirkor ginie w bitwie wydanej mu przez wojska żony, Balladyny. Żądza władzy okazała się silniejsza niż jakiekolwiek uczucia. 4) Wdowa, matka Balladyny, umiera w straszliwych cierpieniach, wzięta na męki, by wypowiedziała imię wiarołomnej córki. Matka woli jednak oddać życie niż publicznie przyznać, kto był przyczyną jej nieszczęść. 5) Balladyna umiera, rażona piorunem z chmury pozostawionej nad miastem przez Goplanę. Uprzednio sama wydała na siebie wyrok śmierci, teraz świat fantastyczny sprawił, że sprawiedliwości stało się zadość.
B. Prus „Lalka" - Śmierć starego subiekta symbolizuje odejście świata wartości romantycznych. Słowa Szumana wypowiedziane do Ochockiego: Ostatni to ronzantyk... Jak oni się wynoszą... Jak oni się wynoszą..., ukazują zamknięcie pewnej epoki w dziejach kultury polskiej, jak i nieodwracalność losów świata. Jednocześnie Prus daje nadzieję swoim czytelnikom, gdy Ochocki znajduje w dłoni Rzeckiego kartkę z cytatem z Horacego: Non omnis moriar. Może jednak w tym nowym świecie pozostanie coś z ideałów romantycznych.
H. Sienkiewicz „Potop" - Wstrząsająca scena śmierci księcia Janusza Radziwiłła ukazuje, jak ten niegdyś wielki pan umiera samotnie (pozostał przy nim tylko jeden służący), nękany wyrzutami sumienia i majakami. Śmierć będzie dla niego wybawieniem.
S. Zeromski „Rozdziobią nas kruki, wrony..:' - Szymon Winrych, jeden z ostatnich powstańców, ginie napadnięty przez oddział Moskali. Cały jego dobytek zostanie podzielony między żołnierzy, a resztę ukradnie prosty chłop, który zauważył ciało powstańca. Scena śmierci bohatera ma na celu ukazanie prawdziwego oblicza powstania i powstańców, jak i ideałów, które rozdziobiq kruki, wrony..., tak jak rozdziobały konia i cały dobytek Winrycha.
W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Kuba, parobek Borynów, postrzelony przez gajowego, umiera w noc wesela Boryny. Swiadomy własnej małości nie pozwala wezwać do siebie księdza, jak wcześniej nie zgodził się na wizytę lekarza. Choć sam odciął sobie porażoną gangreną nogę, choroba zaatakowała jego ciało i musi umrzeć. Tragiczne jest to, iż odchodzi z tego świata, podczas gdy inni bawią się. 2) Scena śmierci starego Boryny ma wymiar symboliczny. Oto prawdziwy kmieć, w przedśmiertnym geście, obsiewa pole, by obrodziło latem. Umiera, wtulony twarzą w ziemię -żywicielkę. W zupełnie innej konwencji pokazana została śmierć Agaty (realistycznie), która umiera godnie, po gospodarsku (całe lata żebrząc, skompletowała sobie wszystkie niezbędne do pochówku rzeczy), spokojna i pogodzona z faktem odejścia.
M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorzata" - 1) Misza Berlioz umiera tak, jak mu to przepowiedział Woland: ginie w wypadku, na szynach tramwajowych, z odciętą głową. 2) Małgorzata i Mistrz muszą umrzeć, by połączyć się na zawsze. Ułatwia im to Azazello, który dał im do wypicia zatrute wino. Śmierć bohaterów jest jednak przejściem w inne, lepsze życie, darowane im przez Wolanda. 3) Jeszua Ha-Nocri umiera w straszliwych męczarniach, na krzyżu. Na rozkaz Piłata skrócono cierpienia skazańca (żołnierz przebił mu bok włócznią). Ostatnim słowem wypowiedzianym przez Jeszuę było: Hegemon.
W literaturze lagrowej i łagrowej śmierć jest kresem cierpienia, pracy ponad siły, a nierzadko także choroby. Jednocześnie ma ona nieludzki wymiar: umierający setkami, tysiącami ludzie są powoli zabij ani, by potem nie mieć nawet własnego grobu. Zagazowani w komorach, zakatowani, wycieńczeni, umierają „jak pies", zupełnie jak to przewidział Kafka. Ich ciała chowane są w zbiorowych grobach albo palone. Czasem jednak posłużą do produkcji mydła, świec, włosia do materaców czy abażurów do lamp („Profesor Spanner").
A. Camus „Dżuma" - Obraz masowej zagłady, jaką niesie zaraza, ma wymiar metaforyczny. Dżumę można rozumieć tu jako zło czy wojnę, ale także jako sytuację ekstremalną w szerokim tego słowa znaczeniu. Nikt nie może przed nią uciec, każdy może zachorować, a potem umierać w straszliwych męczarniach, kiedy to ciało rozkłada się jeszcze za życia. Najbardziej dramatyczny obraz umierania ukazuje syna sędziego Othona, dziecko zaledwie, któremu nie udało się uniknąć choroby.
S. Mrożek „Tango" - 1) Eleonora, seniorka rodu, traktowana przez wszystkich z dużym pobłażaniem, umiera samotnie, leżąc na katafalku. Jej śmierć zostanie zauważona dopiero po pewnym czasie i nie wywrze na członkach rodziny żadnego wrażenia. 2) Artur, romantyk i idealista, który chce całkowicie zburzyć schemat dominujący w jego domu, skazany jest na przegraną. Umiera, zabity przez Edka, który po jego śmierci powie: Myślał dobrze, tylko był za nerwowy. Taki się nie uchowa. Ta symboliczna scena dowodzi, że we współczesnym świecie nie ma miejsca dla idealistów.
* „Bijcie brawo, przyjaciele, komedia skończona!"
(ostatnie słowa L. van Beethovena)
* „Umrzeć w wiosenny czas z kielichem w ręce, z piękną kobietą u boku
i słońcem w oczach- czyż można sobie życzyć coś lepszego".
(H. Mirabeau)
* „Każdemu daj śmierć jego własną Panie.
Daj umieranie, co wynika z życia, gdzie miał swą miłość, cel
i biedowanie".
(R. M. Rikle)
* „Człowiek może żyć jak zwycięzca, lecz musi umrzeć jak człowiek". (F. Feldheim)
* ,Jak ciężko jest umierać, jeśli się wcale nie żyło".
(L. Rinser)
* „Śmierć jest lekka. Tylko chwila przed zgonem jest straszna".
(J. Kurek)
* „Dlaczego ludzie potrafią lepiej umierać niż żyć? Dlatego, że żyć trzeba długo, a umrzeć można prędko".
(F.M. Dostojewski)
* „Śmierć - jedyna przyjemność, której nie można odczuć".
(K. Irzykowski)