Konkurencja monopolistyczna

Na wielu rykach mamy do czynienia z licznymi producentami, którzy wytwarzają i sprzedają produkty zróżnicowane pod względem jakości, opakowania, marki itp. Wykorzystując promocję sprzedaży oraz różnicowanie produktów producenci starają się przechwytywać popyt skierowany na produkty konkurentów. Optimum przedsiębiorstwa zależy nie tylko od decyzji przedsiębiorstwa odnośnie ceny lub wielkości produkcji, lecz także od reakcji konsumentów na te decyzje. Powyższe cech rynku określane są mianem konkurencji monopolistycznej lub konkurencji niedoskonałej.

Konkurencja doskonała i monopol pełny są teoretycznymi modelami gospodarki rynkowej, opartymi na szeregu założeń upraszczających. Przypadki przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego oraz monopolu pełnego są bardzo rzadki w rzeczywistości gospodarczej. Przedsiębiorstwo działające na danym rynku spotyka się często z sytuacją mieszaną, tzn. niektóre elementy rynku odpowiadają doskonałej konkurencji, inne zaś zbliżone są do cech charakterystycznych dla monopolu pełnego. Założeniem wspólnym dla konkurencji doskonałej i monopolu jest założenie jednorodności produktu. Produkty są identyczne nie tylko z punktu widzenia ich cech fizycznych, ale także z punktu widzenia oceny konsumentów.

Teoria konkurencji monopolistycznej łączy ze sobą elementy modelu konkurencji doskonałej i modelu monopolu pełnego. Koncepcje konkurencji monopolistycznej zawdzięczamy dwóm wybitnym ekonomistom: Edwardowi H. Chamberlinowi oraz Joan Robinson. Model konkurencji monopolistycznej opiera się na czterech podstawowych założeniach:

• Produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty. Na rynku konkurencji monopolistycznej producenci sprzedają zróżnicowane produkty będące bliskimi substytutami.

• Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku.

• Wielu sprzedających i kupujących.

• Założenie doskonałej informacji o rynku. Podmioty działające na rynku konkurencji posiadają pełną wiedzę o rynku oraz o produktach na nim występujących.

Przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej spotyka się dwiema krzywymi popytu w zależności od tego, czy w odpowiedzi na zmianę ceny produktów przedsiębiorstwa konkurenci zmienią ceny swoich produktów.

Pierwsza krzywa popytu charakteryzuje się tym, że zmianie ceny produktów przedsiębiorstwa nie towarzyszą zmiany cen produktów przedsiębiorstw konkurencyjnych. Druga krzywa popytu powstaje wówczas, kiedy w odpowiedzi na zmianę ceny produktów przedsiębiorstwa konkurenci także zmieniają ceny swoich produktów.

Konkurencja monopolistyczna - krzywe popytu

W warunkach doskonałej konkurencji krzywa popytu przedsiębiorstwa jest doskonale elastyczna (pozioma) i tak też postrzega ją firma. W warunkach monopolistycznej konkurencji firma ma świadomość zależności sprzedawanej ilości od ceny na swoim rynku. Jednocześnie ma świadomość, że jest jedną z wielu, o małym wpływie na cały rynek. Może zatem zakładać, że zmiana ceny, w celu zwiększenia sprzedaży, nie spowoduje reakcji innych firm. Z tego względu postrzega swój popyt jako bardziej elastyczny. Precyzując można określić, że postrzegana krzywa popytu firmy - reprezentanta pokazuje alternatywne ilości, które spodziewa się sprzedać po różnych cenach, przy założeniu utrzymania stałych cen przez inne firmy.

Nachylenie dd jest mniejsze niż DD, co oznacza, że jest ona bardziej elastyczna. Skutki zmiany ceny oceniane na podstawie tej krzywej będą zatem większe od rzeczywistych, pokazywanych przez obiektywną DD. Zmiana ceny z P1 na P2 daje wg dd zmianę produkcji z Q1 na Q2, podczas gdy wg DD zmiana nastąpi z Q1 na Q'2.

Istotną zmianą wprowadzoną do analizy konkurencji monopolistycznej jest przyjęcie możliwości wpływania przedsiębiorstwa na położenie krzywej popytu. Dotychczas przyjmowano, że popyt na produkty przedsiębiorstwa jest wielkością daną, ukształtowaną przez optymalne wybory konsumentów. E. Chamberlin uważa, że przedsiębiorstwo może wpływać na przesunięcie krzywej popytu wykorzystując do tego celu takie działania jak reklama oraz różnicowanie produktów pod względem jakości. W tym wypadku należy jednak uwzględnić nie tylko przesunięcie się krzywej popytu, lecz także się krzywej kosztów, wywołane zwiększonymi nakładami na reklamą lub zmianę jakości produktu.

Na rynku konkurencji monopolistycznej występuje zróżnicowanie produktów. W tych warunkach wybór odpowiedniej jakości produktu, a także promocja sprzedaży przy pomocy reklamy stanowią równie ważne elementy maksymalizacji zysku jak cena, czy wielkość produkcji (sprzedaży). Dla uproszczenia analizy przyjmujemy na razie, iż przedsiębiorstwo dokonało wyboru jakości produktu oraz wyboru nakładów na reklamę. Zróżnicowanie produktów na rynku konkurencji monopolistycznej sprawia, że krzywe popytu i krzywa kosztów produkcji przedsiębiorstw wytwarzających daną grupę produktów nie są jednakowe. Można jednak przyjąć, że krzywe te są podobne do siebie w tym sensie iż krzywe popytu mają nachylenie ujemne, a krzywe kosztów przeciętnych i marginalnych przybierają charakterystyczną formę litery U.

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji monopolistycznej

Przedsiębiorstwa działające na rynku konkurencji monopolistycznej osiąga równowagę w krótkim okresie czasu wówczas, kiedy KM i PM_pe przecinają się w punkcie C_e, natomiast D i d_e przecinają się w punkcie A_e. Punkty te wyznaczają cenę P_e oraz wielkość sprzedaży Q_e, które maksymalizują zysk przedsiębiorstwa. Zmiana ceny nie poprawia sytuacji przedsiębiorstwa.

W punkcie równowagi zysk przedsiębiorstwa może być dodatni, zerowy lub ujemny w zależności od położenia krzywej kosztów przeciętnych. Jeżeli koszt całkowity przeciętny (KCP) znajduje się poniżej punktu A_e, wówczas przedsiębiorstwo osiąga zysk dodatni. Jeżeli KCP równa się A_e to zysk przedsiębiorstwa wynosi zero, natomiast położenie KCP powyżej A_e oznacza, że przedsiębiorstwo osiąga zysk ujemny. Pomimo realizowania zysku ujemnego przedsiębiorstwo może kontynuować produkcję, o ile koszt zmienny przeciętny produkcji Q_e pozostaje niższy od ceny P_e.

W długim okresie czasu zmiany rozmiarów produkcji odbywają się na drodze zmian wielkości przedsiębiorstwa i jego aparatu produkcyjnego. Równocześnie zmienia się liczba przedsiębiorstw wytwarzających daną grupę produktów. Napływ lub odpływ przedsiębiorstwa oznacza, iż krzywa popytu DD, która w krótkim okresie czasu jest dla przedsiębiorstwa dana, w okresie długim staje się zmienna.

Równowaga przedsiębiorstwa działającego w warunkach konkurencji monopolistycznych osiągana jest wówczas, kiedy zyski przedsiębiorstwa oraz przedsiębiorstw komercyjnych są zerowe.

Równowaga w długim okresie czasu.

W punkcie równowagi długookresowej E spełnione są dwa warunki:

1. krzywa popytu dd jest styczna do krzywej kosztu całkowitego przeciętnego (KCP) w długim okresie czasu,

2. krzywa popytu DD przecina krzywe dd i KCP, lecz nie jest styczna w stosunku do nich.

Wielkość sprzedaży Q_e realizowana po cenie P_e wskazuje, że maksymalny w tych warunkach zysk przedsiębiorstwa wynosi zero. Jeżeli przedsiębiorstwo zmieni cenę, natomiast ceny konkurentów pozostaną niezmienione, wtedy zysk przedsiębiorstwa będzie negatywny. Zwiększenie ceny do poziomu P₁ oznacza, że rozmiary sprzedaży spadną do Q₁. Ponieważ dla wielkości sprzedaży Q₁ koszt przeciętny w długim okresie czasu jest większy od ceny (KCP>P₁), zysk przedsiębiorstwa przybiera wartość negatywną. Przedsiębiorstwo osiąga zysk ujemny także wtedy, kiedy obniża cenę w stosunku do P­_e. tak więc tylko cena P_e i wielkość produkcji Q_e wyznaczają zysk maksymalny w długim okresie czasu.

P

D

d

0 Q₁ Q'₂ Q₂ Q

---