Producent działający w warunkach konkurencji niedoskonałej nie może sprzedać po istniejącej cenie tyle, ile chce. Musi pogodzić się z tym, że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

Oligopol jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, ale też od działań konkurentów z tej gałęzi. Gałąź, w której panuje konkurencja monopolistyczna, składa się z wielu dostawców, wytwarzających produkty, będące bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów.

Granice między wymienionymi typami struktur są nieostre. Główną przyczyną jest wieloznaczność definicji struktur na rynku.

Upaństwowione gałęzie to chronione prawem monopole; są one wyłącznymi licencjonowanymi producentami. Prawo patentowe może zapewniać przejściowo pozycję monopolistyczną producentom stosującym nowe metody wytwarzania. Dostęp do surowców może także zapewnić pojedynczemu producentowi status monopolisty.

Przyczyny zaistnienia różnych struktur rynku mają charakter długookresowy. Podobnie jest z przedsiębiorstwami. Określone przedsiębiorstwo może mieć okresową przewagę pod względem know-how lub kwalifikacji pracowników, ale w długim okresie inne przedsiębiorstwa mogą przechwycić jego pracowników i poznać sekrety technologiczne. Na długą metę wszystkie przedsiębiorstwa gałęzi lub też potencjalni przybysze mają w zasadzie takie same krzywe kosztów.

Minimalna skala efektywna to wielkość produkcji, przy której krzywa długookresowych kosztów przeciętnych przedsiębiorstwa przestaje opadać.

Decydującym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do wielkości całego rynku, o której informuje krzywa popytu. Kiedy krzywa popytu przesuwa się w lewo, to gałąź, w której poprzednio działało wiele firm, jest w stanie zapewnić byt tylko nielicznym. Podobnie wzrost kosztów stałych, zwiększający MES, spowoduje ograniczenie liczby producentów.

Konkurencja monopolistyczna zajmuje miejsce pośrednie między oligopolem a konkurencją doskonałą. Wyróżnia ją to, że jej uczestnicy dostarczają produkty różniące się nieco między sobą.

Im większa jest minimalna efektywna skala produkcji w stosunku do wielkości rynku, tym mniejsza będzie liczba zakładów – prawdopodobnie także liczba przedsiębiorstw – w danej gałęzi.

Wskaźnik koncentracji N firm to udział N największych przedsiębiorstw w sprzedaży tej gałęzi.

Istotą oligopolu jest współzależność. Wielkie przedsiębiorstwa muszą zgadywać, co też ich wielcy rywale zamierzają zrobić.

Teoria konkurencji monopolistycznej opisuje funkcjonowanie gałęzi o dużej liczbie małych przedsiębiorstw, z których każde może pominąć możliwość wpływu własnych decyzji na zachowanie innych firm. Dla długiego okresu zakładamy także swobodę wejścia i wyjścia z gałęzi. To, co odróżnia konkurencję monopolistyczną, to fakt, że każde z przedsiębiorstw ma tutaj do czynienia z opadającą krzywą popytu.

Konkurencja monopolistyczna dotyczy gałęzi, w której każde przedsiębiorstwo do pewnego stopnia może wpływać na wielkość swego udziału w rynku, zmieniając stosunek własnych cen do cen konkurentów. Krzywa popytu na wyroby lub usługi takiego przedsiębiorstwa nie jest pozioma, bo produkty różnych firm są substytutami tylko w ograniczonym stopniu.

Gałęzie, w których panuje konkurencja monopolistyczna, charakteryzują się różnicowaniem produktów.

Przywiązanie do znaku firmowego i różnicowanie produktów występują także w wielu innych gałęziach, co nie wystarcza jednak, aby zaistniała w nich konkurencja monopolistyczna. Lojalność wobec marki danego produktu ogranicza możliwość substytucji, lecz najważniejszą cechą pozostaje tutaj oligopolistyczna współzależność decyzji różnych przedsiębiorstw. Konkurencja monopolistyczna zakłada nie tylko zróżnicowanie produktów, lecz także ograniczone możliwości osiągania korzyści skali, co sprawia, ze istnieje wielu producentów, mogących w zasadzie nie uwzględniać w swych decyzjach zależności od poszczególnych rywali.

Krzywa popytu gałęzi obrazuje wielkość jej produkcji, na którą istniałoby zapotrzebowanie przy każdym poziomie cen, jeżeli wszyscy dostawcy żądaliby tej samej ceny. Udział w rynku każdej z firm zależy od liczby przedsiębiorstw w gałęzi i ceny przez nie żądanej. Przy danej liczbie przedsiębiorstw przesunięcie krzywej popytu na wyroby gałęzi przesunie krzywą popytu na produkty każdego z nich.

Wejścia nowych konkurentów kończą się, kiedy krzywe popytu wszystkich przedsiębiorstw zostają przesunięte tak daleko w lewo, że cena zrównuje się z kosztami przeciętnymi, a przedsiębiorstwa po prostu nie mają ani zysków, ani strat.

W przypadku konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności, tj. w miejscu, w którym krzywa popytu styka się w krzywą AC przy wielkości produkcji, dla której MC równa się MR. Wówczas każde z przedsiębiorstw maksymalizuje swój zysk księgowy (normalny), lecz nie osiąga zysków nadzwyczajnych i nie ponosi strat. Nie ma dalszych wejść ani wyjść z gałęzi.

W warunkach konkurencji doskonałej lub konkurencji monopolistycznej w gałęzi istnieje tak wiele przedsiębiorstw, że żadne z nich nie musi przejmować się wpływem własnych działań na poczynania konkurentów. Natomiast istotą oligopolu jest to, ze każdy jego uczestnik musi uwzględnić wpływ własnych działań na decyzje stosunkowo nielicznych rywali.

Cechą szczególną oligopolu jest fakt, że decyzje wszystkich firm o wielkości produkcji zależą od oczekiwanych przez nie reakcji rywali. Ostatnie osiągnięcia w dziedzinie ekonomii pozwalają lepiej zrozumieć kwestię czynników, od których zależy trafność tych przewidywań.

Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.

Oligopoliści są rozdarci między dążeniem do zmowy, pozwalającej zmaksymalizować łączne zyski, a pokusą konkurowania w nadziei na zwiększenie, kosztem rywali, własnego udziału w rynku swoich zysków. Gdyby jednak wszystkie przedsiębiorstwa podjęły rywalizację, to suma zysków okazałaby się mała i żadnemu z nich prawdopodobnie nie powodziłoby się zbyt dobrze.

Zmowa lub współdziałanie przedsiębiorstw są najłatwiejsze, gdy formalne porozumienia są prawnie dozwolone. Takie porozumienia nazywane są kartelami.

Zmowę o wiele trudniej zawrzeć, gdy w gałęzi działa wielu producentów, produkt nie jest standaryzowany, a popyt i koszty zmieniają się gwałtownie. Gdy nie ma zmowy, krzywa popytu na wyroby każdego producenta zależy od reakcji konkurentów. Poszczególni producenci muszą odgadywać, co zrobią ich konkurenci.

Gra jest sytuacją, w której rozsądne decyzje nieuchronnie zależą od siebie (teoria gier).

Strategia jest planem gry, opisującym, jaki gracz będzie działał, czyli, jakie posunięcia wykona w każdej wyobrażalnej sytuacji.

W większości gier najlepsza strategia jednego gracza zależy od strategii wybranych przez innych graczy. Równowaga pojawia się wtedy, kiedy każdy z gracy wybiera najlepszą strategię przy danych strategiach innych graczy. Ten opis stanu równowagi, stworzony przez Johna Nasha, nazywany jest równowagą Nasha. Żaden uczestnik gry nie ma zamiaru zmienić swej strategii, bo strategie innych zostały już uwzględnione przy wyborze najlepszej strategii każdego z graczy. Czasami, lecz niezbyt często, najlepsza strategia gracza nie zależy od strategii wybranych przez innych. Jest to przypadek strategii dominującej.

Zobowiązanie samoograniczające jest dobrowolną deklaracją, która ogranicza możliwości przyszłego wyboru jednej ze stron.

Groźba wiarygodna to taka groźba, której spełnienie uznalibyśmy ex post za optymalne rozwiązanie.

Rynek sporny to rynek, na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia.

Przez swobodę wejścia rozumiemy stan, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa mają dostęp do tych samych technologii, a zatem także identyczne krzywe kosztów. Natomiast przez możliwość wyjścia z gałęzi rozumiemy sytuację, gdy nie istnieją utopione, czyli bezpowrotnie utracone nakłady, a opuszczając daną gałąź przedsiębiorstwo może odzyskać wszystkie poniesione do tej pory wydatki inwestycyjne, łącznie z pieniędzmi wydanymi na zdobycie wiedzy i podniesienie renomy przedsiębiorstwa.

Rynek sporny umożliwia zastosowanie taktyki nagłego wtargnięcia i natychmiastowego wycofania się z gałęzi (ang. hit-and-run). Jeżeli nieliczne zasiedziałe przedsiębiorstwa nie postępują tak, jak gdyby stanowiły gałąź doskonale konkurencyjną, i nie spełniają warunku równowagi długookresowej (P = MC = minimum AC), to przybysz może wkroczyć na rynek, osłabić ich dotychczasową pozycję i – nim wycofa się z gałęzi – osiągnąć przejściowy zysk.

Naturalna bariera wejścia to taka bariera, która nie została rozmyślnie stworzona przez działające już w gałęzi firmy.

Wyodrębnione zostały trzy rodzaje barier wejścia:

• różnicowanie produktu

• bezwzględna przewaga w wysokości kosztów

• korzyści skali.

Pierwsza z nich nie jest barierą naturalną. Bezwzględna przewaga w kosztach, kiedy to krzywe kosztów już działających przedsiębiorstw przebiegają niżej niż te, które napotykają nowe firmy, może być barierą naturalną. Jeżeli minimalna efektywna skala jest duża w porównaniu z popytem na produkty gałęzi, to nowa firma nie zdoła wedrzeć się do gałęzi bez znacznego obniżenia ceny rynkowej, a to po prostu może nie pozwolić na osiągnięcie zysku.

Im trudniejsze do pokonania są takie naturalne bariery, tym bardziej uzasadnione będzie zlekceważenie groźby konkurencji ze strony potencjalnych przybyszów. Gra w oligopol zostaje wówczas ograniczona do konkurencji między działającymi przedsiębiorstwami, która toczy się zgodnie z regułami omawianymi poprzednio. Tam, gdzie naturalne bariery wejścia są niskie, może zajść jeden z dwóch przypadków. Albo istniejące już firmy zaakceptują tę sytuację i groźba konkurencji ze strony przybyszów zapobiegnie nadużywaniu przez nie siły rynkowej – wynik będzie podobny do przypadku konkurencji doskonałej, albo też stare przedsiębiorstwa będą starały się same stworzyć jakieś dodatkowe bariery wejścia.

Posunięcie strategiczne to takie działanie, które wywiera korzystny dla podejmującej je osoby wpływ na wybory innej osoby, oddziałując na jej przewidywania dotyczące działań tej pierwszej osoby.

Teoria gier, a zwłaszcza takie pojęcia, jak wiążące zobowiązanie, wiarygodność i odstraszanie, umożliwiły ekonomistom analizę wielu praktycznych problemów wielkiego biznesu. Te koncepcje teoretyczne są znane jako nowa ekonomia przemysłu. Mówi ona między innymi, że struktura rynku i zachowania przedsiębiorstw należących do gałęzi są współzależne.