Konkurencja

monopolistyczna i oligopol

Zarówno doskonałą konkurencję, jak i monopol należy

traktować jako modele teoretyczne bardzo odległe od

rzeczywistości. Nieco bardziej zbliżone do rzeczywistej sytuacji

rynkowej są modele konkurencji monopolistycznej i oligopolu.

Wykonał : MARIUSZ
FELIŚ

Konkurencja monopolistyczna występuje w gałęziach,

które charakteryzują się następującymi cechami:



Na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców.



Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm
na rynek danej gałęzi.



Produkty wytwarzane przez różne firmy nie są
jednorodne, są one zróżnicowane pod względem cech
użytkowych oraz mają bliskie substytuty.



Producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o
rynku i postępują racjonalnie.

Konkurencja monopolistyczna



Jako typowe przykłady firm działających w warunkach
konkurencji monopolistycznej podawane są zazwyczaj
małe sklepiki spożywcze na osiedlu (które mogą
wykorzystywać swoje dogodne położenie i ustalać ceny
do pewnego stopnia wyższe niż w supermarkecie),
restauracje (zróżnicowane pod względem wystroju
wnętrza i atrakcyjności potraw), salony fryzjerskie i
kosmetyczne oraz innego rodzaju usługi. We
wszystkich tych przypadkach krzywa popytu na wyroby
lub usługi firmy nie jest pozioma (jak to było w
konkurencji doskonałej). Różni się też od krzywej
popytu pełnego monopolu (gdzie popyt monopolisty i
popyt gałęzi są identyczne).



Firma działająca w warunkach konkurencji
monopolistycznej ma do czynienia z opadającą krzywą
popytu. Pojedyncze firmy, wykorzystując
niejednorodność oferowanych produktów, dysponują
pewnym stopniem siły monopolowej pozwalającym im
często na utrzymanie istniejącego poziomu cen, a w
pewnych szczególnych warunkach nawet na niewielkie
podniesienie cen bez ryzyka utraty klientów.
Równocześnie są jednak świadome tego, że nie mają
szans na opanowanie rynku i przejęcie nad nim
kontroli. Muszą się też liczyć z tym, że wysokie zyski,
jakie osiągają, mogą przyciągać nowe firmy, które w
długim okresie pomniejszą ich udziały w rynku, a tym
samym wpłyną na możliwości kształtowania cen i
poziomu zysku.



Dążąc do utrzymania lub umocnienia swojej pozycji na
rynku, firmy stosują różne formy walki konkurencyjnej.
Mogą one np. zaoferować cenę niższą od cen
oferowanych przez konkurentów. Tę formę walki
konkurencyjnej nazywamy konkurencją cenową. Dla
konkurencji monopolistycznej bardziej charakterystyczna
jest jednak konkurencja nie cenowa, zmierzająca do
zróżnicowania produktów poprzez wprowadzanie zmian
jakościowych, popularyzację marki firmowej,
uatrakcyjnianie form sprzedaży, stosowanie efektownych
opakowań, korzystnych warunków gwarancji, serwisu itp.
Ważnym elementem konkurencji nie cenowej jest postęp
techniczny stwarzający warunki do dalszego
różnicowania produktów oraz promocja sprzedaży (w tym
reklama) umożliwiająca dotarcie do nowych klientów.

Oligopol jest kolejną formą niedoskonałej konkurencji.

Charakteryzuje się on następującymi cechami:



Na rynku występuje niewielka liczba producentów
(którzy opanowali rynek danego produktu) oraz duża
liczba kupujących.



Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami
technologicznymi lub ekonomicznymi. .



Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno
jednorodne, jak i zróżnicowane. W praktyce częściej
można spotkać oligopole zajmujące się produkcją
wyrobów zróżnicowanych, które są dość bliskimi
substytutami, np. rynek samochodów, obrabiarek,
komputerów. .



Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o
rynku.

Oligopol



Z tego, że na rynku oligopolistycznym istnieje niewielu
producentów i każdy z nich ma znaczący udział w rynku, wynika
silna współzależność między nimi. Każda z firm musi brać pod
uwagę działania innych firm. Jeżeli jedna z firm zmieni ceny,
jakość produktów albo kwoty przeznaczone na reklamę, wpłynie
to nie tylko na wysokość jej sprzedaży, ale także na poziom
sprzedaży w pozostałych firmach. Żadna z nich nie może zatem
ignorować decyzji podejmowanych przez konkurentów. Nie ma
jednej, ogólnej teorii dotyczącej równowagi oligopolu (takiej jak
np. teoria równowagi przedsiębiorstwa działającego w warunkach
konkurencji doskonałej lub pełnego monopolu), ponieważ decyzje
firm oligopolistycznych są zdeterminowane przez reakcje i
zachowania ich rywali. Zachowania te mogą być różne, często
trudne do przewidzenia. Z tego względu w analizach
teoretycznych przyjmowane są różne założenia i powstają różne
teorie dotyczące zachowania oligopolu.
Strategie stosowane w praktyce przez firmy monopolistyczne
mogą być bardzo różnorodne. Jednak mimo tej różnorodności
oligopole stają w zasadzie przed następującym dylematem:
przyjąć strategię współdziałania, porozumieć się i realizować
wspólną, jednolitą strategię albo walczyć z konkurentami o
zagarnięcie jak największej części rynku dla siebie.



Porozumienia monopolistyczne (jawne lub tajne)
mają na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i
maksymalizację zysku. Uzgadniając politykę cenową,
rozmiary produkcji lub dzieląc rynki zbytu,
przedsiębiorstwa oligopolistyczne zachowują się jak
pełny monopolista – mogą maksymalizować zyski
poprzez ograniczanie rozmiarów produkcji i
podnoszenie cen. Działając w pojedynkę, nie
osiągnęłyby takich zysków. Równocześnie jednak
przedsiębiorstwa mają wielką pokusę „przechytrzenia”
rywali i działania na własną rękę.

Stosunkowo duże prawdopodobieństwo zawierania

porozumień monopolistycznych istnieje wówczas, gdy
spełnione są następujące warunki:



w branży działa tylko kilka firm i znają się one
wzajemnie;



nie ma między nimi tajemnic w sprawie metod
produkcji i kosztów;



metody produkcji i koszty przeciętne są zbliżone, firmy
są więc zainteresowane zmianą ceny w tym samym
czasie i w jednakowym stopniu;



firmy produkują podobne dobra i mogą stosunkowo
łatwo osiągnąć porozumienie cenowe;



w oligopolu istnieje firma dominująca, która może
narzucić strategię działania pozostałym firmom;



występują wyraźne bariery wejścia i nie ma dużych
obaw, że do branży wejdą nowe firmy;



rynek jest stabilny (w warunkach dużych wahań
popytu i kosztów trudno jest zawierać porozumienia);



rząd nie jest zainteresowany hamowaniem lub
zwalczaniem porozumień monopolistycznych.



Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary
produkcji nie porozumiewając się z rywalami. W tej
sytuacji każda z firm będzie się starała obniżać ceny i
zwiększać rozmiary produkcji, aby zdobyć większy
udział w rynku. Niemniej jednak ceny są z reguły
wyższe, a produkcja niższa niż na rynku doskonale
konkurencyjnym.



Firmy uznają swoją współzależność, dochodzą do
porozumienia i jedna z nich staje się liderem
ustalającym ceny, a inne ją naśladują. Wyróżnia się
dwa rodzaje przywództwa cenowego:

◦

przywództwo przedsiębiorstwa dominującego,
posiadającego duży udział w produkcji całej branży,

◦

przywództwo przedsiębiorstwa o najniższych
kosztach produkcji (niekoniecznie musi to być
przedsiębiorstwo największe).



W przypadku przywództwa cenowego lider osiąga
zwykle zyski większe niż pozostałe firmy, jednak cała
branża czerpie korzyści ze stabilizacji rynkowej i braku
konkurencji.



Wszystkie firmy usiłują działać jak liderzy, sądząc, że
uda się im osiągnąć wyższe zyski, w efekcie jednak
uzyskują zyski niższe niż w przypadku
podporządkowania się i przyjęcia porozumienia
monopolowego.



Firmy oligopolistyczne naśladują częściej swoich
rywali wtedy, gdy obniżają oni ceny, niż wtedy, gdy je
podnoszą. W efekcie ceny w warunkach oligopolu są
względnie stabilne pomimo dużych zmian w kosztach
produkcji.



Firmy porozumiewają się w sprawie wielkości
sprzedaży i osiągają korzyści wynikające z tytułu ich
monopolistycznej sytuacji. Zawsze jednak istnieje
pokusa do nieprzestrzegania umowy i sprzedawania
większej ilości produktów, zwłaszcza w sytuacji, gdy
utrudnione jest śledzenie zachowania się różnych firm.



Od dawna toczy się dyskusja dotycząca innowacyjności
przedsiębiorstw działających w warunkach konkurencji
i monopolu. Często podkreśla się, że konkurencja
sprzyja innowacyjności. Przedsiębiorstwa muszą być
innowacyjne, aby utrzymać swoją pozycję na rynku. We
współczesnej gospodarce coraz rzadziej walczy się z
konkurentami za pomocą cen, a coraz częściej
narzędziem walki konkurencyjnej są nowe lub
ulepszone wyroby wsparte silną reklamą. W
warunkach konkurencji innowacje często
wprowadzane są na rynek przez nowe
przedsiębiorstwa, zorganizowane specjalnie po to, aby
eksploatować oryginalne na danym rynku rozwiązanie
techniczne lub organizacyjne. Prowadzi to do upadku
starych, nie innowacyjnych przedsiębiorstw lub do ich
wchłonięcia przez nowe, dynamicznie rozwijające się
firmy.



Jednak także firmy mające pozycję monopolistyczną nie mogą unikać
innowacji, gdyż może to doprowadzić do przestawienia się odbiorców na
zakup substytutów oraz nowocześniejszych i tańszych wyrobów z importu.
Może też zachęcić firmy z innej branży do uruchomienia nowoczesnej
produkcji w dziedzinie opanowanej dotychczas przez nie innowacyjnego
monopolistę. Warto też nadmienić, że pozycja monopolistyczna stwarza z
pewnych względów korzystne warunki dla innowacyjności. Przedsiębiorstwa
monopolistyczne mają z reguły poważny potencjał, mogą więc przeznaczyć na
działalność innowacyjną duże środki finansowe, utrzymywać dobrze
wyposażone laboratoria i zakłady doświadczalne, wysoko wynagradzać
wynalazców, zapewniać ochronę patentową itp. Mogą też przez długi czas
czerpać korzyści z tytułu innowacji, skutecznie broniąc dostępu do niej innym
potencjalnym użytkownikom i utrudniając jej upowszechnianie. Ujawnia się
tutaj sprzeczność między korzyściami właścicieli nowych rozwiązań, którzy
dążą do utrzymania praw własności, a korzyściami dla społeczeństwa
wynikającymi z szybkiego upowszechniania innowacji w wielu
przedsiębiorstwach. Uzasadniona wydaje się teza, że we współczesnej
gospodarce stosunkowo dużą aktywność w tworzeniu nowych rozwiązań
technicznych, a zwłaszcza w ich użytkowaniu, wykazują wielkie, często
międzynarodowe korporacje o zdywersyfikowanej (zróżnicowanej) produkcji,
działające w warunkach rynku oligopolistycznego.



Źródło: R. Milewski (red.), Elementarne
zagadnienia ekonomii, Warszawa 2002.

Mariusz Feliś

Mariusz Feliś

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ