SPIS TREŚCI:

I . Ekonomia jako nauka

I.1. Ekonomia pozytywna i normatywna

I.2. Mikroekonomia i makroekonomia

I.3. Narzędzia analizy ekonomicznej

II. Gospodarka rynkowa

II.1. Cechy gospodarki rynkowej

II.2. Rynek i jego Funkcje

II.3. Cena. popyt i podaż oraz równowaga rynkowa

II.4. Elastyczność popytu i podaży

III. Teoria wyboru konsumenta

III.l. Linia budżetowa

III.2. Wpływ podatków i subsydiów na lime budżetową

III.3. Krzywe obojętności

III.4. Krańcowa stopa substytucji

III.5. Użyteczność

III.6. Budowa funkcji użyteczności

III.7. Zależność użyteczności krańcowej i marginalnej stopy substytucji

IV. Struktura podmiotowa gospodarki

IV.l. Podstawówce podmioty w gospodarce rynkowej

IV.2. Gospodarstwa domowe i rolne

IV.3. Przedsiębiorstwa

IV.4. Spółki i banki

V. Analna koltów produkcji

V.1. Koszt produkcji

V.2. Rodzaje kosztów

V.3. Koszty krańcowe a koszty przeciętne

V.4. Koszty produkcji przychody i zyski

VI. Maksymalizacja zysku

VI.1. Przychody zyski i targi krańcowe

VI.2. Utarg krańcowy a koszt krańcowy

VI.3. Rachunek marginalny

VI.4. Funkcje całkowitych kosztów produkcji

VI.5. Analiza progu rentowności produkcji

VII. Formy organizacji rynku

VII.1. Konkurencja doskonała

VII.2. Monopol

VII.3. Oligopol

I. EKONOMJA JAKO NAUKA

I.1. Ekonomia pozytywna i normatywna

Ekonomia jest nauką która bada społeczny proces wytwarzania, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług, oraz racjonalność tego procesu, istnieją dwa główne sposoby podejścia do badań ekonomicznych:

Ekonomia pozytywna - stanowi tę gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim, jaki powinien być. Zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki. Rada konsekwencje zmian warunków ekonomicznych, jednak wstrzymuje się od wyrażania sądów wartościujących.

Ekonomia normatywna- stanowi tę gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się sądami wartościującymi, jakie powinny być ceny, poziomy produkcji, dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu. Formułuje zalecenia dotyczące tego co powinno się czynić w gospodarce, oparte na subiektywnych sądach wartościujących.

I.2 Mikroekonomia i makroekonomia

Wyróżnia się dwie główne gałęzie ekonomii;

Mikroekonomia- bada pojedyncze rynki (towary i usługi), które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. Oferuje ona szczegółowe badania jednego aspektu życia gospodarczego, ale dla zachowania prostoty pomija powiązania tego obiektu z resztą gospodarki. Analiza mikroekonomiczna związana jest z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku oraz z dokonywaniem osobistych wyborów produktów przy żak upadł. Kwestie będące przedmiotem badania mikroekonomistów mogą wyglądać następująco:

-co określa cenę poszczególnych dóbr i usług?

-co określa wielkość produkcji poszczególnych firm?

-co określa wielkość płac?

-co określa zyski otrzymywane przez firmy?

Makroekonomia - zajmuje się badaniem gospodarki narodowej jako całości lub znaczącej jego części, czyli bada współzależność między takimi agregatami jak: dochód narodowcy, wydatki na inwestycje, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa itp. Makroekonomiści obserwują jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, jaki jest ogólny poziom cen, co określa ogólny poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego.

I.3. Narzędzia analizy ekonomicznej

W badaniach zależności i problemów ekonomicznych mamy do czynienia ze stałym przeplataniem się modeli i faktów empirycznych.

Model jest uproszczoną konstrukcją teoretyczną, porządkującą i systematyzującą sposób naszego myślenia o jakimś problemie.

Dane lub fakty empiryczne są niezbędne dla ujawnienia zależności, i weryfikacji naszych hipotez.

Tablice służą do prezentowania danych w łatwo zrozumiałej formie.

Wykresy punktowe ukazują zależność między dwiema zmiennymi przedstawionymi graficznie w układzie współrzędnych za pomocą naniesionych nań punktów o odpowiednich wartościach.

Wykresy są, często przydatne dla konstruowania modeli. Pokazują one zależność między dwiema zmiennymi przy założeniu pozostałych wielkości nic zmienionych. Jeżeli chcemy uchylić założenie o stałości którejś z pozostałych wielkości musimy przesunąć krzywą lub linię na wykresie.

Liniowe i nieliniowe zależności między dwoma zmiennymi, uzyskanymi z danych statystycznych na podstawie oszacowania funkcji regresji opisujących daną zależność lub na podstawie zminimalizowania stopnia rozproszenia punktów przez komputer. Funkcje regresji pozwalają na zastosowanie rachunku różniczkowego do rozwiązania problemów optymalizacyjnych.

II. GOSPODARKA RYNKOWA

II.1 Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa stanowi formę organizacji gospodarki, na której konsumenci i producenci wchodzą w związki na rynku, by rozwiązać trzy podstawowe kwestie: co, jak i dla kogo produkować i konsumować. Zbudowana jest na bazie rynku, który pełni rolę głównego weryfikatora wszelkich zachowań gospodarczych. Decyduje o powodzeniu podmiotu, gdy ten działa zgodnie z prawami i oczekiwaniami lub prowadzi do jego upadku gdy ten postępuje wbrew "woli rynku".

Cechy gospodarki rynkowej:

- swoboda działania i zawierania umów,

- własność prywatna,

- konkurencja,

- samodzielność podmiotów gospodarczych,

- mobilność czynnika pracy i kapitału,

- ceny ustalane na rynku,

- dążenia przedsiębiorstw do osiągania zysków,

- mała ingerencja państwa.

II.2 Rynek i jego funkcje

Rynek określany jest jako proces, w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach. W ten sposób możemy wyobrazić sobie następujący mechanizm (model 2-sektorowy):

Funkcjonowanie rynku uzależnione jest od kształtowania się popytu i podaży oraz towarzyszących im cen.

Funkcje rynku:

- podstawowy mechanizm alokacji rzadkich zasobów,

- dostarcza informacji o rzadkich zasobach,

- pełni rolę regulatora praw gospodarczych,

- dokonuje obiektywnej wyceny towarów i usług,

- regulator dopływu innowacji technicznych i organizacyjnych.

II.3 Cena, popyt i podaż oraz równowaga rynkowa

Cena - to pieniężne wyrażenie wartości towarów.

Przynosi informacje o rzadkości występowania dóbr, zachęca producentów do zastosowania tych metod produkcji, które są najmniej kosztowne i tym samym użycia dostępnych zasobów do celów najbardziej cenionych (zachęcają do obniżki kosztów).

Popyt » to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie ceny. Są to potrzeby ujawnione na rynku i mające pokrycie w funduszu nabywczym ludności. Wzrostowi cen na ogól odpowiada spadek popytu

i odwrotnie. Im wyższy dochód ludności tym wyższy jest na ogół popyt na dobro i odwrotnie.

Oprócz ceny na wielkość popytu wpływaj ą również czynniki pozacenowe. Najważniejsze z nich to: zmiany dochodów, zmiany gustów, zmiany cen dóbr komplementarnych i substytucyjnych oraz oczekiwania cenowe. Graficznym wyrazem oddziaływania czynników pozacenowych jest przesunięcie się krzywej popytu w prawo lub w lewo. Do przedstawienia odwrotnej (ujemnej) relacji między ceną a wielkością popytu można użyć zarówno tabel jak i wykresów oraz równań.

Tabela relacji ceny i wielkości popytu oraz podaży.

Cena	Popyt	Podaż
0,0	200	0
0,1	160	0
0,2	120	40
0,3	80	80
0,4	40	120
0,5	0	160
0,6	0	200
0,7	0	240

Popyt przedstawiony jako krzywa. Jeżeli cena zostanie wy skalowana na pionowej osi wykresu, a ilość na jego poziomej osi, krzywa popytu będzie miała ujemne nachylenie (w dół na prawo).

Zakłada się, że cena i wielkość popytu pozostaje w ujemnej relacji wobec siebie z dwóch powodów: po pierwsze, gdy cena danego dobra obniża się (a ceny pozostałych dóbr pozostają bez zmiany) siła nabywcza konsumentów rośnie. Więcej klientów jest w stanie kupić dane dobro. Po drugie, gdy cena dobra obniża się, dobro to staje się względnie tańsze i konsumenci zastąpią nim inne dobra (efekt substytucji).

Wzrost popytu polega na wproście wielkości popytu przy każdej cenie. Krzywa popytu na wykresie przesuwa się w prawo.

Spadek popytu polega na spadku wielkości popytu przy każdej cenie. Krzywa popytu przesuwa, się w lewo.

Wzrost popytu może być spowodowany przez:

• wzrost atrakcyjności danego dobra dla klientów,

• wzrost liczby nabywców,

• wprost dóbr substytucyjnych, które mogą być wykorzystane zamiast danego dobra,

• spadek ceny dóbr komplementarnych (które są wykorzystywane w połączeniu z danym dobrem),

• wprost dochodów konsumentów np.: na dobra luksusowe,

• oczekiwanie co do przyszłej ceny danego dobra.

Spadek popytu może być spowodowany:

• spadkiem atrakcyjności danego dobra dla konsumentów,

• spadkiem liczby nabywców,

• spadkiem cen substytutów,

• zrostem cen dóbr komplementarnych,

• spadkiem dochodów konsumentów,

• oczekiwanym spadkiem przyszłej ceny substytutu,

• oczekiwanym spadkiem przyszłego dochodu nabywców,

Relacja popytu może być przedstawiona matematycznie:

P = a - b · Q

gdzie:

Q - stanowi wielkość popytu przy każdej cenie,

a - jest to ilość którą konsumenci kupią przy cenie zero,

b - jest nachyleniem krzywej popytu,

P - jest ceną dobra.

Funkcja la ma postać przedstawianą na poniższym rysunku:

Podaż to założona relacja między ilością dobra, jaką sprzedawcy (producenci) są skłonni oferować w danym odcinku czasu, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku nie ulegną zmianie. Ogólnie rzecz biorąc, w związku z tym, że koszty wytwarzania wykazują tendencję do wzrostu przy zwiększaniu produkcji, zakłada się, że relacja ta ma charakter dodatni.

Gdy cena danego dobra rośnie, producenci są zwykle skłonni oferować większą ilość towaru. Gdy cena spada, spada również wielkość podaży. Oprócz ceny na wielkość podaży wpływają również czynniki pozacenowe. Najważniejsze z nich to: zmiany cen czynników produkcji, zmiany technologii, zmiany poziomu subsydiów i podatków.

Graficznym wyrazem działania prawa podaży jest przesunięcie na krzywej podaży, zaś wyrazem wpływu czynników pozacenowych jest przesunięcie się krzywej podaży (w prawo lub w lewo).

Podaż może być opisana jako tabelaryczne zestawienie ilości, które producenci będą oferować przy różnych cenach w określonym odcinku czasu.

Podaż może być również przedstawiona w postaci wykresu. Jeżeli ilości zostaną przedstawione na osi poziomej, a ceny dobra wyskalowane na osi pionowej, krzywa podaży będzie krzywą biegnącą w prawo w górę, odzwierciedlając dodatnią relację między ceną a wielkością podaży.

Relacja podaży może być przedstawiona matematycznie:

P = c + d · Q

gdzie

Q - stanowi wielkość podaży,

c - jest to ilość, którą producenci dostarczą przy cenie zero,

d - jest nachyleniem,

P - stanowi cenę.

Wzrost podaży oznacza wzrost ilości, którą producenci są skłonni i są w stanie zaoferować przy każdej danej cenie. Wyraża się to graficznie przesunięciem krzywej podaży w prawo. Firmy nie zwiększają swojej produkcji o ile nie będą mogły pokryć zwiększonych kosztów jednostkowych wyższą ceną. Jest to przyczyna, że krzywa podaży będzie krzywą wznoszącą się w górę.

Spadek podaży oznacza spadek ilości, którą producenci są skłonni i są w stanie zaoferować przy każdej cenie, co graficznie wyraża się przesunięciem krzywej podaży w lewo.

Niezwykle istotna jest umiejętność rozróżniania zmiany popytu i podaży, będącej wynikiem posuwania się wzdłuż krzywych popytu i podaży lub zamian położenia krzywych popytu i podaży. W języku potocznym mówimy o wzroście popytu bez wprowadzenia rozróżnienia między przesuwaniem się krzywej popytu, a ruchem po krzywej. Przesuwanie się po krzywej popytu pokazuje przystosowanie się konsumenta do zmiany cen na rynku. Zmiana położenia samej krzywej z kolei ilustruje reakcję na zmiany czynników zewnętrznych (ceny innych dóbr, dochód, gusty) i prowadzi do zmiany punktu równowagi między ilością a ceną.

Rozróżnienie między ruchem wzdłuż krzywej i przesuwaniem się samej krzywej występuje również w analizie sprzedaży. Sprzedawcy dostosowują się do wyższych cen, posuwając się wzdłuż krzywej podaży. Zmiany cen surowców, technologii lub przepisów prawnych znajduję odbicie w przesuwaniu się krzywej podaży. Prowadzi to do zmiany punktu równowagi między ilością a ceną.

Równowaga rynkowa

Rynek jest w równowadze, gdy cena zrównuje popyt z podażą. W tym punkcie krzywe popytu i podaży przecinają się lub inaczej krzyżują się ze sobą. Przy cenie niższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka popytu na rynku (niedobór towarów), która prowadzi do wzrostu ceny. Przy cenie wyższej od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży (nadwyżka towarów), która prowadzi do spadku ceny. Na wolnym rynku istnieje mechanizm samokorygujący odchylenia od ceny równowagi.

Cena równowagi może być znaleziona dzięki rozwiązaniu następujących
równań:

P = D(Q) = a - b · Q
P = S(Q)=c + d · Q

Odejmując równania stronami otrzymujemy:
O = (a - c) - (c + d)Q

Skutki zmian podaży i popytu

Skutki zmian podaży i popytu przedstawiono na poniższych rysunkach:

11.4 Elastyczność popytu i podaży

Interesuje nas często miara „reakcji" popytu na zmiany ceny albo dochodu, niezależnie od wyboru jednostki pomiaru. Ekonomiści wybrali miarę znaną jako elastyczność. Definicję elastyczności można symbolicznie zapisać następująco:

Po przekształceniu otrzymujemy bardziej popularne wyrażenie

Stąd elastyczność może być wyrażona jako stosunek ceny do ilości pomnożony przez nachylenie funkcji popytu. Znak elastyczności popytu jest na ogól ujemny, ponieważ krzywe popytu mają ujemne nachylenia.

Elastyczność liniowej krzywej popytu Q = a - b · P.

Nachylenia krzywej wynosi -b. Umieszczając je w formule elastyczności otrzymamy:

Gdy P = O, elastyczność popytu wynosi 0. Gdy Q = O, elastyczność popytu jest równa nieskończoności. Przy jakiej cenie elastyczność popytu wynosi -l :

Rozwiązując to równanie otrzymamy:

czyli w połowie krzywej elastyczności popytu.

Cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Elastyczność popytu liczymy dzieląc procentową, zmianę popytu przez procentową zmianę ceny.

Dla liniowej krzywej popytu, P= a - bQ elastyczność jest nieskończona w punkcie przecięcia się krzywej popytu z osią pionową, w połowie krzywej jest równa -l, a zero w punkcie przecięcia z osią poziomą Nachylenie krzywej popytu jest stałe i wynosi -b.

Wynikają stąd trzy kategorie cenowej elastyczności popytu;

1. e_p > -l -elastyczność wysoka, procentowa zmiana popytu jest większa niż procentowa zmiany ceny.

2. e_p = -l -elastyczność jednostkowa, popyt zmienia się proporcjonalnie do zmiany cen.

3. Cp < -l -elastyczność niska (popyt nieelastyczny), procentowa zmiana popytu jest niższa od procentowej zmiany ceny.

Krzywe popytu dla warunków ekstremalnych mogą przybierać kształt prostej poziomej i pionowej.

Popyt sztywny nieelastyczny przyjmuje kształt prostej pionowej. Elastyczność jest tu równa zeru w każdym punkcie, gdyż nic zmienia się ilość. Jakiekolwiek zmiany ceny nie wywołują zmian popytu

Popyt sztywny

Popyt doskonale elastyczny przyjmuje kształt prostej poziomej. Elastyczność jest tu równa minus nieskończoność w każdym punkcie, gdyż me zmienia się cena. Producent może sprzedać całą swoją produkcję.

Popyt doskonale elastyczny

Elastyczność na ogół maleje przy posuwaniu się po krzywej popytu w dół.

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od-l.

Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczność przyjmuje wartości między -l i 0.

Przy popycie elastycznym (e_p > -1) wydatki konsumentów i przychody podmiotów mają następujący związek:

• spadek ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów co prowadzi do wzrostu ogólnych przychodów podmiotów.

• wzrost ceny zmniejsza ogólne wydatki konsumentów co prowadzi do spadku ogólnych przychodów podmiotów.

Przypadek ten można zilustrować wykresem:

zmniejszenie przychodów zyski (prostokąt większy). (prostokąt mniejszy).

Spadek ceny wywołuje wzrost popytu, a więc zmniejszenie przychodów podmiotów zostało wyrównane przez osiągnięte zyski (prostokąt większy). Wzrost cen zmniejsza ogólne wydatki konsumentów(prostokąt mniejszy).

Przy popycie nieelastycznym (e_p < -l) wydatki konsumentów i przychody podmiotów7 maj ą następujący związek:

• spadek ceny zmniejsza ogólne wydatki konsumentów co prowadzi do spadku przychodów podmiotów,

• wzrost ceny zwiększa ogólne wydatki konsumentów co prowadzi do wzrostu ogólnych przychodów podmiotów.

Przypadek ten można zilustrować wykresem:

Utrata przychodów przez podmioty spowodowana spadkiem ceny (prostokąt większy) jest większa niż zysk (prostokąt niniejszy) wywołany wzrostem popytu.

Jednostkowa elastyczność popytu (e_p = -1 ).

Zależność między ceną a popytem przybiera kształt hiperboli. Na bardzo krótkim odcinku krzywa popytu staje się niemal linią prostą, a w każdym jej punkcie elastyczność jest równa jedności.

Istnieje bardzo przydatna relacja między elastycznością cenową i zmianami przychodu:

ΔD - zmiana przychodu,

ΔP - zmiana ceny,

Cp -elastyczność cenowa

Q - popyt

Jeżeli e_p jest duża > l to wzrost ceny zredukuje popyt tak bardzo, że przychody spadną. Jeżeli e_p jest mała < l to wzrost ceny nie wywoła zmian popytu i ogólny popyt rośnie. Jeżeli e_p = l to wzrost ceny o 1% spowoduje spadek popytu o 1%, a przychód nie ulegnie zmianie.

Zmiany elastyczności popytu w krótkim i długim okresie czasu

Krótki okres czasu to okres następujący bezpośrednio po zmianie ceny i poprzedzający dostosowania długookresowe. W tym okresie czasu popyt jest mało elastyczny i wzrost ceny powoduje spadek popytu tylko o mały odcinek GsGa.

Długi okres czasu to czas niezbędny na dostosowanie się nabywców do zmiany ceny i trwa od kilku miesięcy do kilku lat W długim okresie czasu popyt jest bardziej elastyczny - nabywcy mają większe możliwości przystosowania się. Ten sam wzrost ceny prowadzi do większego spadku popytu, do punktu g]. Podobnie obniżka ceny powoduje większy przyrost popytu.

Zmiany elastyczności popytu w tych okresach przedstawia poniższy rysunek:

Wykorzystanie elastyczności cenowej: służy do obliczania, o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu, bądź o ile obniżyć cenę aby zlikwidować nadwyżkę podaży.

Przykład wyliczania elastyczności cenowej popytu.

Cena biletu	Zapotrzebowanie	Elastyczność cenowa popytu
12,5	0
10,0	20	-4
7,5	40	-1,5
5,0	60	-0,67
2,5	80	-0,25
0	100	0

dG ==100% dG=50% dG=33,33%

dp = 25% =-4 dP=33,34=-1,5 dP=50%=-0,67

Mieszana elastyczność popytu.

Elastyczność mieszana popytu mówi nam, jak. zmienia się wielkość popytu na dobro A pod wpływem zmian ceny innego dobra B.

Cenowa mieszana elastyczność popytu na dobro A względem zmian ceny dobra B to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro A. a względną zmianą ceny dobra B.

Elastyczność mieszana może być dodatnia lub ujemna. Elastyczność mieszana jest dodatnia, jeżeli wzrost ceny dobra A zwiększa rozmiary zapotrzebowania na dobro B (dobra substytucyjne). Elastyczność mieszana jest ujemna, jeżeli wzrost ceny dobra A zmniejsza popyt na dobro B (dobra komplementarne).

Dochodowa elastyczność popytu to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu (przy założeniu, że cena danego dobra oraz ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych pozostają stale)

Elastyczność dochodowa popytu mierzy przesunięcie poziome linii popytu przy wzroście dochodu. Przesunięcie funkcji popytu w prawo oznacza dodatnią elastyczność dochodowa; zaś w lewo ujemną.

Klasyfikacja dóbr z punktu widzenia dochodowej elastyczności cenowej

1. Dobra normalne- mają dodatnią elastyczność dochodową popytu.

2. Dobra niższego rzędu - mają ujemną elastyczność dochodową popytu.

Wzrost dochodu zmniejsza rozmiary popytu na te dobra

3. Dobra wyższego rzędu - mają elastyczność dochodową wyższą od l.

4. Dobra pierwszej potrzeby - mają elastyczność dochodowa, niższą od jedności.

Cenowa elastyczność podaży

Elastyczność podaży mierzy reakcję zaoferowanych ilości (podaży) towaru na zmianę jego ceny. Podobnie jak w przypadku elastyczności popytu posługujemy się wielkościami procentowymi.

Elastyczność podaży jest to procentowa zmiana wielkości podaży do procentowej zmiany ceny

Ponieważ krzywe podaży są rosnące, elastyczność podaży jest dodatnia. Im bardziej elastyczna jest podaż, tym większa jest procentowy wprost wielkości podaży. Krzywe podaży o wysokiej elastyczności są zatem względnie płaskie, zaś o niskiej elastyczności stosunkowo strome. Elastyczność podaży wzdłuż krzywej SS jest dodatnia. Wyższej cenie towarzyszy wyższa produkcja. Pionowa krzywa podaży S'S' ma elastyczność zerową. Wzrost ceny nie powoduje zmiany wielkości produkcji. Krzywa podaży S"S" ma elastyczność równą nieskończoności. Każdy wzrost ceny powyżej P powoduje nieskończony wzrost rozmiarów podaży. W sytuacji równowagi w punkcie A, przesunięcie popytu z DD do D'D' prowadzi do nowego stanu równowagi w punkcie B', B lub też B", zależnie od elastyczności podaży. Im mniej elastyczna jest podaż, w tym stopniu wzrost popytu powoduje wzrost cen, a nie produkcji. W przypadkach krańcowych ruch z A do B' ilustruje jedynie wzrost ceny. a przesunięcie z A do B" jedynie wprost podaży.

Elastyczność podaży ma decydujące znaczenie dla objaśnienia, w jakim stopniu zmieniają się cena i ilość zaoferowana odpowiadająca warunkom równowagi pod wpływem zmian popytu.

Można wyróżnić trzy warianty krzywych podaży:

l. Elastyczna krzywa podaży (e_s > l) przecina oś rzędnych w punkcie D, w którym podaż jest równa zero a cena wynosi OD. Wzrost ceny do punktu A spowodowali wprost podaży do punktu C. Przyrostowa podaży OC odpowiada podaż DA. Ponieważ OC/OC. DA < OA. to DA/OA < 1.

Elastyczna krzywa podaży

2. Jednostkowa krzywa podaży e_s = l - krzywa przechodzi przez początek układu. Cenie OA odpowiada podaż OB. Wzrost ceny do wielkości OC spowoduje wzrost podaży do wielkości OD. Tak więc stosunek przyrostu podaży do przyrostu ceny jest zawsze równy stosunkowa podaży do ceny AC/BD = OC/OD. Krzywa podaży ma zawsze jednostkową elastyczność dla każdej ceny.

ES=1

3. Nieelastyczna krzywa podaży (e_s< l) przecina oś odciętych w punkcie D w którym cena równa się zero. Wzrost ceny do punktu A spowoduje wzrost podaży do punktu C. Przyrostowi ceny ΔOA odpowiada cena OA stąd ΔOA/OA=1. Przyrostowi ceny OA towarzyszy wzrost podaży DC. Ponieważ DC < OC stąd DC/OC < l.

Nieelastyczna krzywa podaży

Krzywe popytu o różnych elastycznościach

Krzywe podaży o różnych elastycznościach

III. TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Model opisujący zachowania się nabywców, co mogą osiągnąć przy swoich dochodach i danych cenach składa się z czterech elementów:

1. Dochód konsumenta,

2. Ceny po których mogą nabywać poszczególne dobra,

3. Gusty pozwalające uszeregować koszyki dóbr,

4. Maksymalizacja zadowolenia.

III. l Linia budżetowa

Dochód konsumenta i ceny traktowane są łącznie i wyznaczają ograniczenia budżetowe danego konsumenta. Opisują różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta. Przy danym dochodzie i danych cenach ograniczenie budżetowe pokazuje, ile trzeba się wyrzec jednego dobra w zamian za dodatkową ilość drugiego dobra.

Oznaczając przez:

p₁- cenę dobra l,

p₂- cenę dobra 2,

x₁- ilość dobra l,

x₂- ilość dobra 2,

m - dochód konsumenta,

równanie linii budżetowej można zapisać:

p₁x₁ + p₂x₂ = m

czyli

Właściwości zbioru:

1. Linia budżetowa jest zbiorem koszyków konsumpcyjnych, które kosztują dokładnie m i wyczerpują dochód konsumenta.

2. Koszyki znajdujące się poniżej linii budżetowej kosztują mniej niż m.

3. Punkt "{Przecięcia się z osią pionową wynosi m/p₂, zaś z osią poziomą rn/p₁. Zatem aby wyznaczyć linię budżetową należy wyznaczyć na osiach te punkty i połączyć je linią prostą.

4. Nachylenia linii budżetowej - p₁/p₂ mierzy stopę wg której rynek jest skłonny „podstawić" dobro l w miejsce dobra 2.

Zakładając, że konsument ma zamiar powiększyć dobra 1 o Δx₁ jak bardzo musi się zmieniać konsumpcja dobra 2, aby spełnione zostało ograniczenie budżetowe, czyli Δx₂. Ograniczenia budżetowe muszą być spełnione zarówno przed jak i po dokonaniu zmiany, co można zapisać:

p₁x₁ + p₂x₂ = m

oraz

p₁ (x₁ + Δx₁) + p₂ (x₂ + Δx₂) == m.

Odjęcie równania pierwszego od drugiego daje: p₁Δx₁+p₂Δx₂ = 0.

Stąd

Jest to nachylenie linii budżetowej.

Gdy zmienią się ceny i dochody zmieni się zestaw dóbr, na które może sobie pozwolić konsument:

a. wzrost dochodu m powoduje równoległe przesunięcie linii w prawo, spadek dochodu w lewo,

b. zmiana cen obu dóbr jednocześnie - przy wzroście cen przesuwa linię budżetową w lewo, spadek cen przesuwna linię budżetową w prawdo,

c. zmiana cen Jednego dobra x₁ powoduje zmianę nachylenia i położenia linii budżetowej.

Jeżeli pomnożymy ceny równania budżetowego przez t otrzymamy:

t p₁x₁ + p₂x₂ = m czyli

p₁x₁ + p₂x₂ =

Wynika stąd, że jeżeli pomnożymy obie ceny przez t oraz pomnożymy dochód przez t, to linia budżetu nie ulegnie żadnym zmianom. Jeżeli równania linii budżetowej podzielimy obustronnie przez m otrzymamy nową postać równania:

III. 2 Wpływ podatków i subsydiów na linię budżetową

Podatek ilościowy oznacza, że konsument musi płacić rządowi pewną sumę-za każdą jednostkę zakupionego dobra. Podatek ten działa na linię budżetową tak samo jak wyższa cena. Podatek ilościowy w wysokości t na jednostkę dobra l zmienia cenę z p₁ na p₁+t. Linia budżetowa staje się bardziej stroma.

Podatek od wartości nałożony jest na wartość, czyli na cenę danego dobra, a nie na ilość nabywanego towaru. Rzeczywista cena dla konsumenta wynosi (1+t)p₁. Konsument musi płacić p₁ dostawcy oraz tp₁ rządowi za każdą jednostkę dobra

Dotacja jest przeciwieństwem podatku. Cena dobra dla konsumenta wynosi p₁-s, s - subsydium wyrażone w pieniądzu na jednostkę. Jeżeli s wyrażone jest w procentach to cena dobra l wynosi (l-s)p₁ -

Podatki i subsydia wpływają na ceny dokładnie w ten sposób z wyjątkiem znaku algebraicznego: podatek podnosi cenę dla konsumenta, a dotacja obniżają.

1. Zbiór budżetowy składa się ze wszystkich koszyków dóbr, na które konsument może sobie pozwolić przy danych cenach i dochodzie. Zazwyczaj zakładamy, że występują tylko dwa dobra, ale założenie takie jest bardziej ogólne niż się to może wydawać.

2. Krzywa budżetu zapisuje się jako p₁x₁ + p₂x₂=m. Ma ona nachylenie -p₁/p₂, punkt przecięcia się z osią pionową m/p₂, a z osią pionową m/p₁.

3. Rosnący dochód przesuwa linię budżetową na zewnątrz. Wzrost ceny dobra l czyni linie budżetu bardziej stromą, Wzrost ceny dobra 2 czyni linię budżetu bardziej płaską.

4. Podatki, subsydia i racjonowanie zmieniają nachylenie i położenie linii budżetowej poprzez zmianę cen płaconych przez konsumenta.

III. 3 Krzywe obojętności konsumenta

Krzywe obojętności konsumenta obejmują wszystkie możliwe kombinacje dwóch dóbr, dające mu taki sam poziom zadowolenia. Krzywe obojętności charakteryzują się ujemnym nachyleniem, nie przecinają się, są wypukłe i jest ich nieskończenie wiele. Ich wypukłość pozwala mierzyć zastępowalność jednego dobra przez drugie. Miarą tą jest marginalna stopa substytucji dobra 1 przez dobro 2 (MRS).

MRS jest malejąca, ponieważ w miarę wzrostu poziomu nasycenia konsument jest skłonny zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra 2 dla zwiększenia konsumpcji dobra l o jednostkę.

Krzywa obojętności są sposobem opisywania preferencji i mogą być ilustrowane za pomocą wykresu.

a) Krzywa obojętności monotoniczna.

, gdzie k=1,2,3,... x,

b) Krzywa obojętności jest dla dóbr doskonale substytucyjnych,

x₁+x₂= m, nachylenie = -l

c) Krzywe obojętności dla dóbr doskonale komplementarnych. Mają kształt litery L, gdyż konsumenci chcą spożywać dobra w stałych proporcjach względem siebie.

d) Krzywe obojętności dla dóbr niechcianych. Kierunek wzrostu preferencji zwrócony jest w dół. Mają nachylenie dodatnie.

e) Krzywe obojętności dla dóbr naturalnych. Są krzywymi pionowymi.

III. 4 Krańcowa stopa substytucji. MRS.

Krańcowa stopa substytucji to nachylenie krzywej obojętności w danym punkcie. Mierzy ona stopę wg której konsument jest skłonnych zamienić jedno dobro na inne. Linia wymiany musi być styczną do krzywej obojętności. Przy preferencjach monotonicznych MRS zawsze pociąga za sobą redukcje konsumpcji jednego dobra aby otrzymać więcej innego. Gdy powiększmy x₁ nachylenie krzywej obojętności spada.

1. Ekonomiści zakładają, że konsument potrafi ustawać kolejność możliwych wariantów konsumpcji. Sposób w jaki konsument ustawi koszyki konsumpcji, opisuje jego preferencje.

2. Krzywe obojętności mogą być wykorzystane do przedstawienia różnych rodzajów preferencji.

3. Dobrze zachowujące się preferencje są monotoniczne (co znaczy, że więcej jest lepiej ) i wypukłe (co znaczy, że średnie są preferowane w porównaniu ze skrajnymi).

4. Krańcowa stopa substytucji mierzy nachylenie krzywych obojętności. Można ją zinterpretować jako wyraz tego, ile dobra 2 konsument jest skłonny oddać, aby nabyć więcej dobra l.

III. 5 Użyteczność.

Pojęcie użyteczności służy mierzeniu zadowolenia z poziomu konsumpcji. Stosownie do metody pomiaru stopnia satysfakcji z konsumpcji wyróżniamy użyteczność liczbową i porządkową.

Użyteczność liczbowa wyraża, że bardziej preferowane koszyki otrzymują wyższe numery od mniej preferowanych. Oznacza to, że koszyk (x₁, x₂) jest preferowany względem (y₁, y₂) wtedy i tylko wtedy, gdy użyteczność (x₁, x₂) jest większa od użyteczności (y₁, y₂). Symbolicznie zapisujemy (x₁, x₂)>(y₁, y₂)wtedy i tylko wtedy, gdy u(x₁,x₂)>u(y₁,y₂). Użyteczność porządkowa polega na hierarchizacji różnych koszyków konsumpcji. Wielkość różnicy użyteczności nie ma znaczenia.

Użyteczność całkowita mierzy wielkość zadowolenia konsumenta osiąganą z konsumpcji łącznej dóbr. Jest ona funkcją rosnącą o wygasającej stopie przyrostów, do poziomu nasycenia.

Użyteczność marginalna odnosi się do korzyści osiąganych z konsumpcji kolejnej jednostki dobra. Ma charakter malejący i prawidłowość ta nakreślana jest w postaci prawa spadku użyteczności marginalnej.

Monofoniczna transformacja funkcji użyteczności jest funkcją użyteczności, która reprezentuje te same preferencje, co oryginalna funkcji użyteczności co zapisujemy: jeżeli f(u) jest monotoniczną transformacją, to (x₁, x₂)>u(y₁, y₂) wtedy i tylko wtedy, gdy f[u(x₁,x₂)>f[u(y₁, y₂)].

III. 6 Budowa funkcji użyteczności

Nie wszystkie rodzaje preferencji mogą być przedstawione za pomocą funkcji użyteczności. Jednakże jeżeli odrzucimy te przypadki, okaże się, że zazwyczaj będziemy w stanie znaleźć funkcję użyteczności reprezentującą preferencje.

Przypuśćmy, że mamy mapę krzywych obojętności. Wiemy, że funkcja użyteczności jest sposobem oznakowania krzywych obojętności taka metodą, że wyższe krzywe obojętności otrzymują wyższy liczby. Prowadzimy przekątną jak na rysunku i oznaczamy dla każdej krzywej obojętności jej odległość od początku układu, mierzoną wzdłuż tej przekątnej Tak więc każdy koszyk otrzymuj e oznaczenie, a koszyki znaj dujące się na wyższych krzywych obojętności są oznakowane większymi liczbami. Tak oznakowane krzywe obojętności są funkcjami użyteczności. Ta metoda daje możliwość oznakowania krzywych obojętności przynajmniej tak długo, jak długo preferencje są monotoniczne.

Niektóre przykłady funkcji użyteczności

a) u(x₁,x₂)= x₁x₂ funkcja obojętności
dla k =1,2,3...

b) u(x₁,x₂)= (x₁)²(x₂)² funkcja obojętności
dla k =1,4,9...

c) u(x₁,x₂)= ax₁+bx₂ funkcja obojętności a,b - liczby dodatnie

Np. u(x₁,x₂)= 2x₁+x₂ daje krzywą obojętności o nachyleniu -2

b) u(x₁,x₂)= (x₁)^c+(x₂)^d funkcja użyteczności Cobba-Douglasa c, d - liczby dodatnie

Użytecznosć krańcowa (marginalna)

Użyteczność marginalna odnosi się do korzyści osiąganych z konsumpcji kolejnej jednostki dobra. Taka stopa zamiany nazywana jest użytecznością krańcową dobra l. Ilość dobra 2 jest stała w tym rachunku. Zmiany użyteczności możemy obliczać za pomocą formuły:

ΔU = MU₁ Δx₁ -użyteczność krańcowa dobra 1

ΔU = MU₂ Δx₂ -użyteczność krańcowa dobra 2

TTI.7 Zależność użyteczności krańcowej MU i marginalnej stopy substytucji

Funkcja użyteczności u(x₁,x₂) może być wykorzystana do mierzenia krańcowa stopy substytucji (MRS), która mierzy nachylenie krzywej obojętności w punkcie określonym danym koszykiem dóbr i może być interpretowana jako stopa, wg której konsument jest skłonny zastąpić małą ilość dobra 2 dobrem l.

Interpretacja ta dostarcza nam prostego sposobu obliczania krańcowej stopy substytucji. Zmiany konsumpcji obu dóbr dokonują się wzdłuż krzywej obojętności, a zatem musi zachodzić równość:

MU₁Δx₁ + MU₂Δx₂ = ΔU=O

stąd

MRS=

Stosunek krańcowych użyteczności nic zależy od szczególnej transformacji funkcji użyteczności i krańcowa stopa substytucji będzie taka sama. Tak samo stanic się, kiedy weźmiemy dowolną monofoniczną transformację funkcji użyteczności.

1. Funkcja użyteczności jest sposobem przedstawienia albo zwięzłego uporządkowania preferencji. Liczbowe wymiary poziomów użyteczności nie mają istotnego znaczenia.

2. W związku z powyższym, przy dowolnej danej, funkcja użyteczności i dowolne monofoniczne jej przekształcenie, będzie reprezentowało te same preferencje.

3. Krańcowa stopa substytucji może być obliczana z funkcji użyteczności przez formułę:

MRS=

IV. STRUKTURA PODMIOTOWA GOSPODARKI

Podmiotem nazywamy określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Ryzyko nietrafnych decyzji naraża dany podmiot na określone straty i skłania do ostrożności wyboru spośród wielu możliwych rozwiązań.

Podmioty sfery realnej produkują, konsumują, dzielą.

Podmioty sfery regulacji zbierają informacje, przetwarzają i przekazują (państwo, bank centralny) podejmują decyzje, efektem których są zmiany wielkości i procesów realnych.

IV. l Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej

a) Gospodarstwo domowe jest to dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobów zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.

b) Gospodarstwo rolne jest szczególnego rodzaju podmiotem. Łączy ono w sobie cechy; gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część jego produkcji przeznaczona jest na własne potrzeby konsumpcyjne. Wytwarzana zaś nadwyżka sprzedawana jest na rynku, w celu uzyskania niezbędnej ilości gotówki umożliwiającej regulację zobowiązań i nabycia dóbr konsumpcyjnych nie wytwarzanych w tym przedsiębiorstwie

c) Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym prowadzącym na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Zatrudnia ono różnorodne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wytworzenia określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym lub władzy lokalnej. Jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym.

d) Spółki to przedsięwzięcia gospodarcze należące i zarządzane przez dwie lub więcej osób np.: spółka osobowa- cywilna, kapitałowa, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna (w spółkach tych zróżnicowane są prawa i obowiązki oraz odpowiedzialność).

e) Banki trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi. Gromadzą czasowo środki pieniężne i udzielają kredytów.

V. ANALIZA KOSZTÓW PRODUKCJI

V.1 Koszt produkcji

Koszt produkcji to ceny płacone przez producenta za zakupione czynniki produkcji. Producent ponosi wydatki na zakup siły roboczej, maszyn, urządzeń, budynków, surowców, ziemi, energii, kapitału itp. Koszty produkcji są podstawowymi elementami rachunku rentowności produkcji. Porównanie kosztów wytwarzania produktu z uzyskaną ceną sprzedaży umożliwia określenie zysku producenta. Jeśli cena wyznaczana jest przez rynek, wówczas producent maksymalizując zysk musi dążyć do osiągnięcia danej wielkości produkcji przy jak najmniejszych kosztach wytwarzania. Znajomość kształtowania się całości kosztów poszczególnych elementów procesu produkcyjnego jest ważnym. niezbędnym warunkiem do podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta.

V.2 Rodzaje kosztów

Koszty staje to elementy kosztów które nie są zależne od wielkości produkcji. Koszty te występni ą nawet wówczas gdy produkcja wynosi zero.

Krzywa KS a).

Koszty stulę

Koszty stałe przeciętne wyrażają koszt przypadający na jednostkę produkcji, czyli:

Koszt stały przeciętny maleje wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji ale nie osiąga wielkości zero. Krzywa KSP b).

Koszty stałe przeciętne

Koszty zmienne rosną w miarę zwiększania produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Krzywa KZ c)

Koszty zmienne

Koszty całkowite są sumą stałych kosztów i /m lennych. K C = KS + KZ.

Krzywa d).

Koszty całkowite

Koszty zmienne przeciętne to koszty zmienne przypadające na jednostka produkcji, czyli:

Koszty te maleją wraz ze wzrostem produkcji, a po przekroczeniu pewnej wielkości rosną. Krzywa e)

Koszty zmienne przeciętne

Zależność między KZ i KZP Zwiększając produkcję z Q₁ do Q₂ KZP maleje. W punkcie B KZP osiąga minimum. Zwiekszając dalej produkcję KZP zaczyna wzrastać. Wykres f)

Zależność między KZ i KZP

Koszty całkowite przeciętne to koszty całkowite przypadające na jednostkę wyrobu czyli:

Zmniejsza się on wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Krzywa g).

Koszty całkowite przeciętne

Koszt krańcowy (marginalny) definiujemy jako zmianę kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkowa jednostkę. lub przyrost kosztów wywołany wytworzeniem kolejnej jednostki produktu, czyli :

Jest to pochodna kosztu całkowitego produkcji. Krzywa h).

Koszt krańcowy (marginalny)

V.3 Relacja między kosztem krańcowym KK a kosztami przeciętnymi

Krzywa KSP nieustannie spada, krzywa KK przecina krzywe KZP i KCP w punktach, w których osiągają one minimum (A i B). Dla jakiejkolwiek wielkości produkcji wysokość krzywej KCP jest sumą pionową krzywych KSP i KZP.

KK = KZP i KK = KCP, gdy te osiągają minimum.

KK i KS nie są ze sobą związane, KSP maleje ze wzrostem produkcji, natomiast KZP początkowo maleje, potem rośnie, dlatego zawsze, gdy spadek KSP jest większy od wzrostu KZP, KCP będzie spadał.

KZP osiąga w pewnym punkcie minimum następnie rośnie; jeżeli wzrost jest większy od spadku KSP, wtedy KCP zaczyna wzrastać. Z tego wynika, że KZP osiąga minimum prędzej niż KCP.

V.4 Koszty produkcji, przychody i zyski w krótkim okresie

Krótki okres to okres w którym wielkość zużycia jednego lub kilku rodzajów zasobów a więc jednej lub kilku pozycji kosztów nic może ulec zmianie. Można wyróżnić sześć rodzajów kosztów w krótkim okresie:

• koszty stałe,

• koszty zmienne.

• koszty całkowite,

• koszty przeciętne stale,

• koszty przeciętne zmienne,

• koszty krańcowe (marginalne).

W krótkim okresie technologia jest dana, produkcja dotyczy jednego i tego samego produktu, producenta obowiązują ceny rynkowe czynników produkcji.

Przykładowo zestawiono w tabeli wszystkie rodzaje kosztów dla ustalenia rozmiarów produkcji i minimalnych kosztów:

Poziom Produkcji (szt.)	Koszty stałe KS	Koszty zmienne KZ	Koszty całkowite KS+KZ	Koszt krańcowy ΔKC/ΔQ	Przeciętny koszt stały KS/Q	Przeciętny. koszt zmienny KZ/Q ,	Przeciętny koszt całkowity KC/Q
1	100	30	130	30	100	30	130
2	100	50	150	20	50	25	75
3	100	60	160	10	33,33	20	53,33
4	100	65	165	5	25	16,25	41,25
5	100	75	175	10	20	15	35
6	100	90	190	15	16,67	15	31,67
7	100	110	210	20	14,29	15,71	30
8	100	140	240	30	12,50	17,50	30
9	100	180	280	40	11,11	20	31,11
10	100	230	330	50	10	23	33

Przebieg krzywych kosztów krańcowych (marginalnych), przeciętych kosztów zmiennych i przeciętnych kosztów całkowitych przedstawiono na poniższym rysunku:

Krzywa kosztów krańcowych przecina krzywa kosztów całkowitych przeciętnych jak i krzywą kosztów zmiennych przeciętnych.

Krzywda przeciętnych kosztów zmiennych KZP może początków o spadać ale me musi. Ostatecznie jednak, zacznie ona rosnąć, jeżeli występują czynniki stałe ograniczające produkcję.

Krzywa kosztów całkowitych przeciętnych KCP początkowo będzie spadała z tytułu spadku kosztów stałych (na jednostkę produkcji). ale potem wzrośnie z powodu rosnących przeciętnych kosztów1 zmiennych KZP.

Koszt krańcowy i przeciętny koszt zmienny są takie same dla pierwszej jednostki produkcji.

Krzywa kosztów krańcowych przechodzi przez punki minimum zarówno krzywej przeciętnych kosztów zmiennych jak i całkowitych.

l. Koszty całkowite przeciętne (KCP) składają się z kosztów zmiennych przeciętnych (KZP) i kosztów stałych przeciętnych (KSP). Przeciętne koszty stałe (KSP) zawsze spadają w miarę wzrostu produkcji (U), podczas gdy koszty zmienne przeciętne (KZP) w tendencji wzrastają. Wynikiem netto jest krzywda kosztów^ przeciętnych w kształcie litery U.

2 Krzywa kosztów krańcowych {marginalnych) KK (KM) leży poniżej krzywej kosztów przeciętnych (KP), w strefie spadku kosztów przeciętnych (KP), i powyżej - kiedy koszty przeciętne rosną Koszty krańcowe (KK) zatem musza, równać się kosztom przeciętnym w punkcie minimum kosztów przeciętnych.

3. Powierzchnia znajdująca się poniżej krzywej kosztów krańcowych wyraża koszty zmienne.

VI. MAKSYMALIZACJA ZYSKI

VI.1 Przychody zyski i tar0! krańcowe

Każde przedsiębiorstwo dążąc do maksymalizacji zysku będzie dążyło do wywarzania takiej wielkości produkcji. która zapewni najmniejszy z możliwych poziom kosztów.

Do obliczania wielkości zysków informacja na temat kształtowania się kosztów jest niewystarczająca. Przedsiębiorstwo musi również pamiętać o przychodach (utargach), które zalezą od popytu na jego produkty.

Przychód przedsiębiorstwa (utarg) jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś czasie, na ogól jednego roku.

Koszty firmy to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie.

Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

Przychód całkowity (utarg całkowity) jest w cena sprzedaży pomnożona przez ilość sprzedanego dobra.

Utarg krańcowy (o wzrost przychodów całkowitych (utargów całkowitych) wywołany wzrostem sprzedaży o Jednostkę.

Ceny są wynikiem kształtowania się funkcji popytu na dany produkt danego przedsiębiorstwa. Im niższa cena tym większe rozmiary sprzedaży.

Przedsiębiorstwo oblicza zyski dla każdego z możliwych poziomów produkcji. W tym celu musi dysponować informacjami na temat kształtowania się przychodów i kosztów dla rożnych rozmiarów produkcji. Na tej podstawie oblicza zyski dla tych różnych rozmiarów produkcji i wylicza laki jej poziom, który pozwala zmaksymalizować całkowity zysk ekonomiczny.

Do obliczania rozmiarów produkcji wykorzystuje się rachunek marginalny, który polega na badaniu wielkości kosztów krańcowych (marginalnych) oraz utargów krańcowych (marginalnych). Rachunek ten przedstawiają poniższe tabele:

VI. 2 Utarg krańcowy a koszt krańcowy

Produkcja, koszt całkowity i koszt krańcowy

Produkcja	Koszt całkowity	Koszt krańcowy
0	10	-
1	25	15
2	36	11
3	44	8
4	51	7
5	59	8
6	69	10
7	81	12
8	95	14
9	111	16
10	129	18

Utarg całkowity i krańcowy

Produkcja (szt.)	Cena sprzedaży (szt.)	Utarg całkowity A*B	Utarg krańcowy (zmiana na C)
0	-	0	-
l	21	21	21
2	20	40	19
3	19	57	17
4	18	72	15
5	17	85	13
6	16	96	11
7	15	106	9
8	14	112	7
9	13	117	5
10	12	120	3

Utarg, koszty i zyski

Produkcja (szt.)	Cena sprzedaży(szt.)	Utarg całkowity A* B	Koszt całkowity		Zysk
0	-	0	10		-10
l	21	21	25		-4
2	20	40	36		4
3	19	57	44		13
4	18	72	51		21
5	17	85	59		26
6	16	96	69		27
7	15	106	81	24
8	14	112	95		17
9	13	117	111		6
10	12	120	129	-9

Produkcja	Utarg krańcowy	Koszt krańcowy	Utarg krańcowy minus koszt krańcowy	Decyzje o rozmiarach produkcji
0	-	-	-
l	21	15	6
2	19	11	8
3	17	8	9
4	15	7	8	Qopt
5	13	8	5
6	11	10	1
7	9	12	-3
8	7	14	-7
9	5	16	-1 1
10	3	18	-15

VI.3 Rachunek marginalny

Przedsiębiorstwo dążąc do maksymalizacji zysków powinno zwiększać rozmiary produkcji do momentu kiedy przychody krańcowe są większe od kosztów krańcowych. Ilustruje to poniższy wykres:

Koszt krańcowy i utarg krańcowy określają rozmiary produkcji. Krzywe kosztów krańcowych i utargu krańcowego są ciągłe. Optymalne rozmiary produkcji wynoszą Q₁. Przy tych rozmiarach produkcji koszt krańcowa jest równy utargów i krańcowemu. Dla wszystkich punków znajdujących się na lewo od Q₁ i utarg krańcowy jest wyższy od kosztu krańcowego, a więc opłacalny jest wzrost produkcji. Gdy produkcja jest większa od Q₁ utarg krańcowy jest mniejszy od kosztu krańcowego i zysk całkowity zacznie się zmniejszać i dalsze zwiększanie produkcji jest niecelowe

UK > KK zwiększyć produkcję

UK < KK zmniejszyć produkcję

UK = KK poziom optymalny

Wzrost kosztu krańcowego

1. prowadzi do zmniejszenia produkcji, natomiast przesunięcie w górę linii utargu krańcowego

2. prowadzi do wzrostu produkcji

Długi okres to czas. w którym przedsiębiorstwo może w pełni dostosować wszystkie swoje nakłady do zmieniających się warunków.

Krótki okres to czas. w którym przedsiębiorstw o nie jest w stanie całkowicie dostosować wszystkich swoich nakładów do nowych warunków. Część czynników produkcji, jak wielkość zakładu czy liczba maszyn pozostaje bez /mian. Czas trwania długiego okresu zależy od gałęzi.

Krzywą długookresowych kosztów całkowitych (DKC) otrzymujemy przez wyznaczenie dla każdej wielkości produkcji takiej metody wytwarzania, która przy pełnej elastyczności wszystkich nakładów prowadzi do minimalizacji kosztów.

Krzywa długookresowych kosztów przeciętnych wyprowadzamy / krzywej długookresowych kosztów całkowitych przy założeniu, że istnieje pełna elastyczność wszystkich nakładów.

Krótkookresowe koszty całkowite (KKC) są równe sumie krótkookresowych kosztów zmiennych i krótkookresowych kosztów stałych.

Krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (KPKO są równe krótkookresowym kosztom całkowitym (KKC) podzielonym przez wielkość produkcji.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim i długim okresie:

W krótkim okresie ilość czynników stałych me zmienia się. Wielkość produkcji wyznacza zrównanie krótkookresowych kosztów krańcowych z utargiem krańcowym. Przy tej wielkości produkcji przedsiębiorstwo osiąga zyski maksymalne lub ma minimalne straty. Następnie przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję czy w krótkim czasie opłaca mu się nadal prowadzić działalność produkcyjną czy też nie.

Sprawdza więc czy dla rozmiarów produkcji Q₁ zysk jest dodatni, tzn. czy cena sprzedaży P pokrywa przeciętne koszy całkowite (KCP) - właściwym punktem odniesienia jest w tym przypadku poziom A (przecięcie się krótkookresowych kosztów całkowitych i utargu krańcowego).

Jeżeli cena przewyższa poziom A przedsiębiorstwo osiąga w krótkim czasie zyski i jego produkcja powinna wynosić Q₁

Jeżeli cena jest niższa od A ale wyższa od B to przedsiębiorstwo ponosi straty, ponieważ cena już nie pokrywa krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych lecz cena pokrywka jeszcze krótkookresowe przeciętne koszty zmienne.

W długim okresie czasu laka sytuacja oznacza konieczność podjęcia decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa, ale w krótkim okresie nawet przy produkcji równej zero ponosi koszty stałe stąd też ważna jest informacja czy straty są większe przy produkcji Q₁ czy przy produkcji zero.

Wnioski:

l. Cena wyższa od poziomu A (A < F) wielkość produkcji kształtuje się na poziomie Q₁ (w punkcie przecięcia się krzywych utargu krańcowego z kosztem krańcowym) co odpowiada maksymalnemu zyskowi.

2. Cena jest niniejsza od A ale większa od B (B < P < A) wielkość produkcji kształtuje się na poziomie Q₁, ponieważ przy tym poziomie produkcji i tym poziomie ceny zostają pokryte w całości przeciętne koszy stale i część przeciętnych kosztów zmiennych.

3. Cena jest mniejsza od poziomu B (P < B) wielkość produkcji kształtuje się na poziomie 0.

W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji określone w punkcie B, czyli w punkcie zrównania się kosztu krańcowego z utargiem krańcowym. Poziom produkcji zapewniający maksymalny zysk lub minimalną stratę znajduje się w tym punkcie. Zadaniem przedsiębiorstwa jest sprawdzenie, czy przy tej produkcji osiąga zyski czy też ponosi straty.

Jeżeli straty mają charakter trwały to dalsze kontynuowanie działalności gospodarczej jest bezcelowe.

Jeżeli długookresowe koszy przeciętne w punkcie B przewyższają cenę P ( i wynoszą P₁), po której produkcja o rozmiarach Q₁ może być sprzedawana to przedsiębiorstwo ponosi straty i ta produkcja powinna być zaprzestana.

Jeżeli przy tej samej produkcji cena jest równa kosztom (P =- KCP) to, przedsiębiorstwa osiąga próg rentowności.

Jeżeli cena przy produkcji Q₁ przewyższa długookresowe koszty przeciętne (i wynosi P₂ ). to przedsiębiorstwo osiąga w długim okresie zysk i powinno dalej prowadzić swoją działalność.

Wnioski:

1. Jeżeli produkcja kształtuje się na poziomie Q₁ i przy cenie P₂ wówczas przedsiębiorstwa osiąga zyski i prowadzi swoją działalność produkcyjną

2. Jeżeli produkcja kształtuje się na poziomie Q₁. a cena jest równa przeciętnym kosztom całkowitym P, przedsiębiorstwa osiąga próg rentowność.

3. Jeżeli produkcja kształtuje się na poziomie Q₁, a cena wynosi P₁ i nie pokrywa przeciętnych kosztów całkowitych przedsiębiorstwo powinno przerwać działalność.

Korzyści i niekorzyści w skali produkcji:

Korzyści ze skali produkcji, inaczej rosnące przychody ze skali występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Stale przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.

Niekorzyści ze skali produkcji pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

Ilustracja graficzna:

Korzyści ze skali produkcji to:

l Niepodzielność procesu produkcji tj. konieczność ponoszenia przez przedsiębiorstwo kosztów (koszty stale) niezależnych od wielkości produkcji.

2. Specjalizacja produkcji: każdy pracownik może skoncentrować się na wykonywaniu pojedynczego zadania.

3. Niezbędność umaszynowania procesów produkcji.

Niekorzyści ze skali produkcji:

Podstawowym powodem pojawienia się niekorzyści ze skali produkcji są trudności zarządzania dużym przedsiębiorstwem. Określa się je mianem menedżerskich niekorzyści skali. Duże firmy wymagają wielu szczebli zarządzania, firma staje się zbiurokratyzowana, powstają problemy koordynacji pracy poszczególnych działów i z tego powodu może nastąpić wzrost kosztów przeciętnych. Drugim takim czynnikiem związanym niekorzystnie ze skalą produkcji jest lokalizacja zakładu (surowcowa lub zbytowa)

Koszty - przychody - zysk w programowaniu produkcji

Przypuśćmy, że funkcją całkowitego kosztu produkcji Jest funkcja K(Q), a funkcją przychodu uzyskanego ze sprzedaży produkcji jest funkcja D(Q). Zakładamy, że obie funkcje są różniczkowalne.

Zysk zrealizowany ze sprzedaży wytworzonej produkcji jest także funkcją wielkości produkcji Z(Q), przy czym wyraża się on ogólnym wzorem:

Z(Q)=D(Q)-K(Q)

Wiadomo, ze optymalnym programem produkcji jest taki program, który zapewnia maksymalny zysk. Dlatego zadanie sprowadza się do wyznaczenia maksimum funkcji Z(Q). Funkcja zysku Z(Q) ma maksimum dla tych wielkości produkcji Q, dla których pierwsza pochodna:

a jednocześnie druga pochodna:

Koniecznym warunkiem istnienia maksimum funkcji zysku jest spełnienie równości:

czyli aby krańcowy koszt produkcji był równy krańcowemu przychodowi z produkcji, natomiast maksimum funkcji zysku odpowiada takiej wielkości Q, dla której zachodzi nierówność:

a więc prędkość wzrostu krańcowego przychodu jest mniejsza od prędkości wzrostu kosztu krańcowego.

Znając funkcję całkowitych kosztów produkcji K(Q) oraz funkcję przychodu ze sprzedaży D(Q) można, zgodnie z przedstawionym] wyżej zasadami wyznaczyć taką wielkość produkcji, która zapewnia maksymalny zysk. Z kolei analizując miejsca zerowe funkcji zysku można wyznaczyć takie wielkości produkcji, przy których koszty całkowite równają się przychodom ze sprzedaży produkcji. Są to punkty, w których wartość funkcji zysku:

Z(Q) = O

Tak wyznaczone miejsca zerowe są progami rentowności produkcji. W zależności od kształtu funkcji Z(Q) punktów tych może hyc więcej niż jeden. W takich przypadkach możliwie jest wyznaczenie przedziału wielkości produkcji zapewniającej przewagę przychodów- ze sprzedaży nad kosztami produkcji.

VI.4 Funkcje całkowitych kosztów produkcji

Najczęściej spotykane w praktyce funkcje kosztów produkcji

1. Funkcja liniowa: KC= b+aQ, z której wyprowadzamy następujące
   krzywe kosztów:

K S = h,

KZ = aQ,

KZP = a,

KSP = b/Q,

KCP = b/Q + aQ/Q = b/Q + a,

KK= a

2. Funkcja kwadratowa KC=b + aG² z której wyprowadzamy
   następujące krzywe kosztów:

KS = b,

KZ = aQ²,

KZP = aQ/Q = aQ,
KSP = b/Q,

KCP = b/Q + aQ/Q = b/Q + aQ,
KK=2aQ

3. Funkcja wielomianu trzeciego stopnia K =s + cQ + bQ² + aQ³ z której wyprowadzamy następujące krzywe kosztów:

KS=s,

KZ= cQ + bQ² + aQ³,

KZP = (cQ + bQ² + aQ³) :Q = c + bQ + aQ² = c + bQ + aQ²,
KSP = s/Q,
KCP = (s + bQ² + aQ³)/Q = s/Q + bQ + aQ².

KK = c + 2bQ + 3aQ²

4. Funkcja trójmianu kwadratowego K = c + bQ + aQ² z której wyprowadzamy następujące funkcje kosztów :

KS = c,

KZ = bQ + aQ²,

KZP = b + aQ,

KSP = c/Q,

KCP = (c + bQ + aQ²)/Q = c/Q + b + aQ,

KK = b + 2aQ.

VI.5 Analiza progu rentowność' produkcji

Analiza progu rentowności produkcji jest modelem wymagającym przyjęciu szeregu założeń, a przez to daje informacje w dużym stopniu szacunkowe. Podstawowym warunkiem przeprowadzenia analizy progu rentowności produkcji w klasycznym ujęciu jest podział kosztów całkowitych na koszty stałe oraz koszty zmienne. Przyjmuje się przy tym, że koszty stałe mają charakter bezwzględnie stały (y = b, gdy x ≥ 0). a koszty zmienne są proporcjonalnie zmienne w stosunku do wahań wielkości produkcji (y = f(x), y' > 0, y" = 0) Konsekwencją tych założeń jest liniowy przebieg kosztów całkowitych w stosunku do zmian wielkości produkcji. Przyjmuje się również. że przychód ze sprzedaży zmienia się proporcjonalnie do zmian wielkości produkcji-

Innymi ważnymi założeniami przyjmowanymi w analizie progu rentowności uwzględniającymi aspekty kosztowe są: niezmienność cen i norm zużycia czynników produkcji, stała wydajność pracy i środków^ produkcji, występowanie jednego produktu lub stałej struktury kilku asortymentowęj produkcji.

Przy przyjętych założeniach sumę kosztów całkowitych można zapisać następująco:

K=Ks + Kz,

gdzie:

Ks- koszty stale.

Kz- koszty zmienne,

K - koszty całkowite

przy czym:

Kz = k · Q

gdzie:

k -jednostkowy koszt zmienny,

Q - wielkość produkcji

Założenie o proporcjonalności całkowitych przychodów ze sprzedaży względem wielkości produkcji pozwala zapisać te przychody jako iloczyn:

D - c • Q

gdzie:

c - cena sprzedaży wyrobu,
D - dochód całkowity.

Próg rentowności produkcji jest laką wielkością produkcji, przy kierej
przychód ze sprzedaży równa się kosztom całkowitym, czyli; D = K.

W postaci rozwiniętej może to być zapisane następująco:

c • Q = Ks + k • Q,

a po przekształceniu otrzymujemy: (c-k)Q=Ks

Ilościowy próg rentowności produkcji wyrobu po przekształceniu wzoru
wynosi:

Mianownik powyższego ułamka oznaczamy jako:

z = c - k

Jest to zysk brutto przypadający na jednostkę wyrobu. Produkcja na poziomie Qo jednostek zapewnia pokrycie kosztów na produkcję przychodami ze sprzedaży wyrobu. Przy produkcji O < Q < Qo przedsiębiorstwo ponosi stratę na sprzedaży wyrobu. Jeżeli Q > Qo to produkcja
przynosi zysk.

Wartościowy próg rentowności, który oznaczamy jako Qo, w wzoru wynosi:

D₀= c · Q₀

Po wprowadzeniu do wzoru zależności na Qo otrzymujemy:

Wielkość zysku dla zaplanowanej wielkości produkcji Q wynosi:

Z = (c -k) • Q - Ks

Wielkość produkcji zapewniającej zrealizowanie zaplanowanego zysku w wysokości Z wynosi:

Produkcji tej odpowiada wartość sprzedaży:

D= Q · c

lub

Geometryczną interpretację analizy progu rentowności produkcji przedstawia rysunek;

Graficzna ilustracja umilimy progu rentowności

Dochody przedstawione są w postaci linii prostej OD co oznacza. iż przedsiębiorstwo może sprzedawać po aktualnej cenie rynkowej każdą ilość swoich produktów. W przeważającej ilości przypadków firma zwiększając produkcję musi uwzględnić jednak zmianę zainteresowania konsumentów jej ofertą na danym rynku, wynikającą choćby z jego nasycenia

Koszty całkowite przedstawione prostą Ks K wiążą się z. ponoszeniem przez producenta nakładów stałych i nakładów zmiennych.

Stosunek kosztów zmiennych do dochodów ze sprzedaży jest stały (nachylenie prostej OKG do prostej OD). Przedstawiony wykres może być szczególnie przydatny przy:

- kontroli opłacalności produkcji

• kontroli opłacalności inwestycji obniżających koszty stałe,

• kontroli wpływu ewentualnych zmian cen na poziom zysku,

• określeniu w jaki sposób umiany w kosztach wpływają na zyski.

Każda firma powinna określić swój punkt różnych zysków i strat. Umożliwia to bowiem udzielenie szybkiej odpowiedzi na pytania, czy działania podjęte przez nią zwiększają zyski przy tych samych obrotach, czy też osiągnięcie założonego poziomu zysków będzie możliwe przy obrotach niższych.

Ogólnie rzecz biorąc istnieją trzy drogi zwiększenia zysku:

l. Wzrost ceny oferowanych wyrobów, co spowodować może jednak negatywne reakcje klientów to jest zmniejszenie zakupów, zwłaszcza przy dużej elastyczności popytu

2. Obniżenie kosztów stałych np.: przez ograniczenie lub zaprzestanie produkcji asortymentów słabo sprzedających się, w celu zmniejszenia ich składowania i wprowadzenie nowego asortymentu na rynek już istniejący, czy też przez redukcję, wydatków reklamowych.

3. Obniżenie kosztów zmiennych np.: przez zakup surowców o niższej cenie lub korzystanie z rabatów przy zakupie większych partii itp.

Analiza progu rentowności podwala na rozwiązywanie następujących problemów:

1. Problem ustalenia wielkości zysku dla zaplanowanej wielkości produkcji

Q > Q₀ ze wzorów:

Z = (c - k) Q -Ks

D = c · Q

2. Problem wyznaczenia wielkości produkcji zapewniającej zrealizowanie zaplanowanego zysku ze wzorów:

D = c · Q

lub

3. Problem ustnemu wielkości produkcji zapewniającej realizację zaplanowanego zysku przy jednoczesnej obniżce ceny zbytu wyrobu ze wzorów:

Z =(c-k₁) · Q - Ks

VII. FORMY ORGANIZACJI RYNKU

VII. l Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonalą. Firma przyjmuje cenę rynkową, jako niezależną od jej własnego poziomu produkcji. Musi się troszczyć jedynie ile produktu chce wytwarzać, cokolwiek zaś wytworzy, może być sprzedane tylko po jednej cenie: aktualnej cenie rynkowej.

Przypuśćmy, że mamy do czynienia z przemysłem złożonym z wbiciu firm wytwarzających identyczny produkt i że każda Firma sianowi małą cząstkę rynku. W takim przypadku rozsądnym stanowiskiem jest przyjęcie przez każdą firmę w gałęzi ceny rynkowej jako wielkości z góry określonej. Producent nie musi się martwić jaką ustalić cenę na swój wyrób - musi sprzedać go po cenie rynkowej. Jest on ceno biorcą a cena jest dana, troszczyć się musi tylko o to ile produkować. Taki rodzaj sytuacji - identyczny produkt i wiele małych firm "jest klasycznym przykładem otoczenia, w którym przyjęcie ceny jako danej jest zachowaniem racjonalnym. Cena jest niezależna od wielkości produkcji, krzywa popytu rynkowego jest płaska.

Każda firma stoi wobec dwuch ważnych decyzji: wyboru wielkości produkcji i wyboru wysokości ceny. Gdyby nie było ograniczeń nałożonych na firmę maksymalizującą zysk. ustanawiałaby ona dowolnie wysoką cenę i produkowałby dowolnie wielką ilość produkcji. Żadna jednak firma nie funkcjonuje w takim nieograniczonym otoczeniu.

Firma napotyka na ograniczenia technologiczne. Istnieją bowiem tylko pewne dostępne kombinacje nakładów i czynników, które mogą prowadzić do ograniczeń ekonomicznych obejmujących funkcję kosztów.

Firma napotyka na ograniczenia rynkowe. Firma może produkować ile tylko jest fizycznie możliwe i może ustalać sobie ceny jakie tylko chce, ale może sprzedawać tylko tyle ile ludzie chcą kupić. Na rynku istnieje wiele firm wobec tego krzywa popytu rynkowego wyraża ile ludzie chcą kupować po każdej cenie, tym samym krzywa popytu obejmuje ograniczenia rynkowe, które napotyka firma i musi się liczyć z ceną dyktowaną na rynku oraz ilością.

Podsumowanie

a) Konkurencja doskonała:

- liczni producenci

- identyczne produkty.

- sprzedający i kupujący nie mają wypływ u na poziom ceny,

-jest to rynek płodów rolnych,

Warunki:

- jednorodność produktu.

• mobilność czynników produkcji i bark barier wejścia i wyjścia na rynek,

• duża liczba sprzedających i kupujących,

• doskonała informacja o rynku

2. Funkcja popytu na produkty

P_e - cena równowagi ukształtowana na rynku.

Popyt jest doskonale elastyczny

e_p=-∞

3. Cena, przychód całkowity, przeciętny i marginalny.

Cena nie zależy od wielkości sprzedaży przedsiębiorstwa.

PC = P'Q (przychód całkowity = cena ` sprzedanych produktów)

PP = PC/Q (przychód przeciętny)

PM = ΔPC/ΔQ (przychód marginalny).

d) Maksymalizacja zysku

Zysk = PC - KC

Jeżeli PC > KC, to zysk jest dodatni.

Jeżeli KM < PM , to opłaca się zwiększyć produkcję.

Maksymalizacja zysku całkowitego, w krótkim okresie czasu ma trzy możliwości:

Punkt maksymalizacji zysku

Zysk krańcowy i zysk całkowity

Q	Cena P	KK	ZK
22	5	3,5	1,5
23	5	4,0	1,0
24	5	4,5	0,5
25	5	5,0	0
26	5	5,3	-0,5
27	5	6,0	-1,0
28	5	6,5	-1,5

Jak długo krańcowe są niższe od ceny (która jest zarazem utargiem krańcowym) tak długo wzrost produkcji jest opłacalny- gdyż zysk krańcowy Z_k jest dodatni. Jeżeli Z_k = 0. to funkcja zysku całkowitego osiąga maksimum. Gdy Z_k, staje się ujemny, to zysk całkowity maleje. Dlatego tylko rozmiary produkcji OA zapewniają maksymalny zysk i stan równowagi przedsiębiorstw. Stan taki nie trwa długo, firmy dążą do ciągłych zmian, konkurują za pomocą nowych produktów, nowych firm organizacyjnych, dążą do dominacji na danym rynku. Dlatego hardziej realistycznym obrazem stanu konkurencji na rynku jest konkurencja niedoskonała (monopolistyczna).

VII.2 Monopol

Monopol. Gdy na rynku występuje tylko jedna firma, wywiera ona wpływ na cenę rynkowa jako daną i wybiera taki poziom ceny i produkcji, by maksymalizować swoje ogólne zyski. Oczywiście monopol nie może wybierać cen i produkcji niezależnie od siebie, przy każdej dowolnej cenie będzie mógł sprzedawać tylko tyle, ile rynek będzie w stanie wchłonąć. Jeżeli wybierze wysoką cenę, będzie mógł sprzedać tylko małą ilość. Popytowe zachowanie konsumentów ogranicza swobodę monopolu w wyborze ceny i ilości.

Możemy potraktować monopolistę jako ustalającego cenę i pozwalającego konsumentowi wybierać, ile chce kupować i po jakiej cenie albo tez jako podmiot ustalający ilości i pozostawiający konsumentom decyzje jaką cenę zapłacą za tą ilość.

Jeżeli monopolista chce zwiększyć sprzedaż, musi obniżyć cenę oferowaną za swoje wyroby, ale ta niższa cena musi obejmować wszystkie jednostki jakie sprzedaje zarówno nowe jak i stare.

Monopole powitają z dwu powodów

- niewykonalne jest powiększenie rozmiarów rynku,

• zmówią kilku różnych firm w branży o wspólnym działaniu i ograniczaniu produkcji w celu podniesienia zysków.

Monopole można scharakteryzować następująco:

1. Monopolista działa w/ punkcie, gdzie krańcowe przychody równają się krańcowym kosztom. Stąd monopolista żąda ceny, która jest narzutem na koszt krańcowy, gdzie rozmiar narzutu zależy od elastyczności popytu.

2. Monopolista ogranicza produkcję, ponieważ żąda ceny, która przewyższa koszt krańcowy.

3. Monopolista nie znajduje dość bodźców do zaangażowania się w dyskryminację cenową, któregoś rodzaju. Jeśli popyt będzie hardziej elastyczny, będzie skłonny żądać niższej ceny, w przeciwnym przypadku będzie podnosił cenę.

Podsumowanie.

a) Monopol jest jedynym dostawcą produktu wytwarzanego w określonej gałęzi.

Cechy charakterystyczne lego modelu rynku:

- produkty zróżnicowane nic mające bliskich substytutów,

- brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny,

- mało sprzedających, dużo kupujących.

• doskonała informacja o rynku.

b) Funkcja popytu na produkty.

Malejąca krzywa popytu rynkowego.

Elastyczność popytu przyjmuje wartości -∞> e_p < O

c) Cena, przychód całkowity, przeciętny i marginalny.

Cena monopolowa wyznaczana jest w zależności od reakcji popytu. W punkcie równowagi monopol może ustalić cenę maksymalną po której sprzeda wszystkie wytwarzane przez siebie produkty.

Przychód całkowity PC rośnie ze zwiększaniem produkcji i osiąga maksimum w punkcie Q₁. W punkcie tym PM — 0. Monopol nie będzie zwiększał produkcji ponad Q₁ , gdyż PM jest ujemny, a PC zaczyna spadać.

4. Maksymalizacja zysku.

Warunek konieczny: PM = KM

Warunek wystarczający: KM rosnący lub malejący lecz wolniej niż PM.

Produkcja i cena w warunkach monopolu

i konkurencji doskonałej.

Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach monopolu.

Cena maksymalizująca zysk monopolu (przedsiębiorstwa) jest równa OD. Jeżeli występuje kilka dużych firm i konkurenci nie zmieniają swoich cen, wówczas przedsiębiorstwo będzie produkować i sprzedawać OQ. Czyli maksymalizacja zysku monopolisty ma miejsce wtedy, gdy krańcowy przychód ze sprzedaży UK równa się kosztom krańcowym KK.

Funkcja popytu P = a - bQ

Funkcja przychodu U = P · Q = aQ - bQ²

Funkcja przychodu krańcowego UK = a - 2bQ.

Funkcja krańcowego przychodu przecina oś rzędnych w tym samym punkcie, co krzywa popytu, ale jest ona bardziej stroma, co ułatwia mierzenie UK bez stosowania rachunku różniczkowego.

VII.3 Oligopol

Oligopol. Często na rynku występuje pewna liczba konkurujących ze sobą firm, ale nic aż tylu by uważać, że każda ma wpływ na cenę. Taka sytuacja jest zwiana oligopolem.

Istnieje wiele modeli oligopolu w zależności od wybranej strategii np. przywódcy cenowego, przywódcy ilościowego i naśladowcy ilościowego.

W modelu przywództwu ilościowego jedna firma przewodzi przez ustalanie swojej produkcji, a inna firma ją naśladuje. Każdy lider wybierając poziom produkcji, bierze pod uwagę reakcję naśladowcy.

W modelu przywodzi w a cenowego jedna firma ustala cenę, a druga decyduje ile chce dostarczyć na rynek po tej cenie. Znowu lider musi wziąć pod uwagę zachowanie się naśladowcy, kiedy sam podejmuje decyzje cenowa.

Jak z powyższego wynika, istotą oligopolu jest to, ze każdy jego uczestnik musi uwzględniać wpływ własnych działań na decyzje stosunkowa nielicznych rywali.

Duopol to szczególny przypadek oligopolu, gdy rynek opanowany został przez dwa przedsiębiorstwa o podobnej sile ekonomicznej. Ten przypadek ułatwia nam ujęcie wielu ważnych cech firm wciągniętych we wzajemne oddziaływanie bez komplikacji zapisów pojawiających się w modelach o większej liczbie firm. Każda firma wytwarza podobny produkt.

Podsumowanie:

a) Oligopol jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich stwierdza, że osiągana przez niego cena jest zależna nie tylko od wielkości jego własnej produkcji. Jęcz także od działań konkurentów z tej gałęzi.

Cechy charakterystyczne tego modelu rynku to:

- produkty jednorodne zróżnicowane,

- niewielka liczba sprzedawców-, wielu kupujących,

- ograniczony dostęp do rynku.

- pełna informacja o rynku.

h) Funkcja popytu na produkty.

Malejąca krzywa popytu rynkowego

c) Cena.

Kiedy firma wybiera cenę, musi przewidywać, jaką cenę ustali druga firma w branży. Jednak cena nie może być nigdy niższa od kosztu krańcowego.

d) Maksymalizacja zysku,

Osobliwością oligopolu jest fakt, że optymalne decyzje konkretnej firmy dotyczące wielkości produkcji zależą od jej przypuszczeń co do reakcji rywali. Każda z firm mogłaby zwiększać produkcję sprzedając nieco po niższej cenie niż konkurencji, jej zyski wzrosną, bo utarg krańcowy przewyższy koszt krańcowy. Jednak zyski te powitają kosztem partnerów.

PYTANIA KONTROLNE

1. Mikroekonomia jako nauka.

2. Narzędzia analizy mikroekonomicznej.

3. Gospodarka rynkowa i jej cechy.

4. Rynek i jego Funkcje.

5. Determinanty funkcjonowania rynku.

6. Czynniki pozacenowe wpływające na wielkość popytu.

7. Czynniki pozacenowe wpływające na wielkość podaży.

8. Równowaga rynkowa.

9. Rodzaje elastyczności cenowej popytu.

10. Rodzaje elastyczności cenowej podaży.

11. Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej

12. Rodzaje kosztów produkcji.

13. Przebieg krzywych kosztów - minimum kosztów.

14. Zależność kosztu krańcowego i utargu krańcowego - maksimum zysku.

15. Decyzje produkcyjne w krótkim okresie.

16. Decyzje produkcyjne w długim okresie.

17. Korzyści i niekorzyści ze skali produkcji.

18. Konkurencja doskonalą.

19. Monopol.

20. 01igopol.

Dochody

Usługi

Dobra konsumpcyjne

Wydatki konsumpcyjne

Przedsiębiorstwa

Gospodarstwa domowe

Wzrost popytu

Spadek popytu

12

10

8

6

4

2

120

100

80

60

40

20

P = a - b · Q

Q

P

cena

popyt

P = D(g) = a - b · Q

Q

P

Wzrost podaży

Spadek podaży

P₃

P₂

P₁

Q₃

Q₂

Q₁

P = c + d · Q

Q

P

Krzywa podaży

Przesunięcie krzywej podaży

P = A - B · Q

P = C + D · Q

Cena

Podaż = Popyt

Cena równoważąca rynek

0

P

Q

P

Cena

Ilość

Nadwyżka popytu

Nadwyżka podaży

Krzywa popytu rynkowego

Krzywa podaży rynkowej

A/B

0

A

P₂

P₁

C

Q

P

Nadwyżka i niedobór rynku

Cena równowagi

0

D₂

D₁

S

Q₂

Q₁

P₂

P₁

0

D₁

D₂

S

P₂

P₁

Q₂

Q₁

Wzrost popytu:

podnosi jednocześnie i cenę równowagi i ilość równowagi

Spadek popytu:

wywołuje skutek przeciwny -spadek ceny i ilości równowagi

0

S₂

S₁

D

Q₂

Q₁

P₂

P₁

0

S₁

S₂

D

Q₂

Q₁

P₂

P₁

Wzrost podaży:

powoduje wzrost ilości równowagi ale spadek ceny równowagi

Spadek podaży:

powoduje skutek przeciwny-

wzrost ceny równowagi i spadek ilości równowagi

e_p < -1

e_p = -1

e_p > -1

q/2

Q

P

e_p = 0

Q

P

e_p = - ∞

Q

P

| e_p | > 1

Q

P

0

B

A

q₂

q₁

C₂

C₁

| e_p | < 1

Q

P

0

B

A

q₂

q₁

C₂

C₁

| e_p | = 1

Q

P

0

a

D

D`

Q

P

P_b

P_a

G₃

G₂

G₁

C

B

A

D₁

D₂

D₃

Q

P

Q₃

Q₂

Q₁

P*

D` D`

D D

S`` S` ∞

S S

S` S` = 0

B`

B``

B

A

Q

P

Podaż

C

B

D

Cena

0

A

Q

P

C

B

0

A

Q

P

C

D

B

0

A

Q

P

cena

0

ilość

5%

d

d

q₁

q₂

p₁

p₂

cena

0

ilość

2%

5%

d

d

q₁

q₂

p₁

p₂

cena

0

ilość

10%

5%

d

d

q₁

q₂

p₁

p₂

>1 popyt elastyczny

%Δd > %Δp

<1 popyt nieelastyczny

%Δd < %Δp

=1 popyt o elastyczności jednostkowej

%Δd = %Δp

d

cena

0

ilość

5%

d

q₁

p₁

p₂

cena

0

ilość

1%

d

q₁

p₁

p₂

→∞ popyt doskonale elastyczny, małe zmiany ceny powodują nieograniczone zmiany w ilości popytu

%Δd > %Δp

=0 popyt doskonale nieelastyczny, przy każdej cenie kupuje się tą samą ilość

10%

S

S

cena

0

ilość

10%

5%

q₂

S

S

cena

0

ilość

10%

q₁

p₁

p₂

20%

q₂

S

S

cena

0

ilość

5%

q₁

p₁

p₂

=1 podaż o elastyczności jednostkowej

%Δq = %Δp

<1 podaż nieelastyczna

%Δq < %Δp

>1 podaż elastyczna

%Δq > %Δp

S

cena

0

ilość

10%

S

q₁

p₁

p₂

S

cena

0

ilość

S

q₁

=1 podaż doskonale nieelastyczna, zmiany cen wywołują zmiany ilości

→∞ podaż doskonale elastyczna, małe zmiany ceny wywołują nieograniczone zmiany w ilości

%Δd > %Δp

Zbiór budżetowy

m / p₁

m / p₂

X₁

X₂

X₁

X₂

X₁

X₂

k = 1

k = 2

X₁

X₂

X₁

X₂

X₁

X₂

X₁

X₂

X₁

X₂

Δx₁

Δx₂

Krzywe obojętności

X₁

X₂

Miara odległości

4

3

2

1

k = 1

k = 2

k = 3

k = 4

X₁

X₂

KS

Q

KS

KSP

Q

KSP

KZ

Q

KZ

KC

Q

KC

KZP

Q

KZP

KZ

B

Q₁

Q₂

Q₃

C

A

KZP

Q₁

Q₂

Q₃

A

B

C

KCP

Q

KK

Q

KK(KM)

KK

Q

KK

KCP

KZP

KSP

KCP

Q

min

min

KZP

KK

KCP

KZP

KK

Q

UK

KK

UK=KK

UK<KK

UK

UK>KK

Przesuniecie utargu krańcowego

Wzrost kosztu krańcowego

KK

UK

Q₁

Q₂

KK

UK

UK

Q

KK

Q

UK

UK

Q₁

Q₂

KK

KK

K

Q

UK

KK

Q₁

A

B

Strata

Zysk

KZP

KCP

K

Q

KK

Q₁

P

P₁

Straty

Zyski

KCP

Próg rentowności

P₂

UK

Koszt przeciętny

Produkcja

Koszt przeciętny

Produkcja

stałe przychody względem skali produkcji

rosnące przychody względem skali produkcji- korzyści skali

Koszt przeciętny

Produkcja

malejące przychody względem skali produkcji- niekorzyści skali

K

D₀

Q₀

Q₁

K_s

D₁

D

K

DC₁

kQ

Q

α

β

Strata

Cena

Popyt

P_e

Zysk ( 0 )

KM

P

KCP

Zysk (+)

KM

P

KCP

Zysk (+)

KM

P

KCP

Produkcja i sprzedaż Q

KK

E

KK

P

U_k

Sprzedaż

A

0

Z_k

Z_c

Z

Zysk

U_p

cena= U_p-U_k

P

Q

KK

Zysk

Produkcja i sprzedaż Q

UK

KK

KCP

UPO

KCP

Koszt

E

F

Qf

UK

BK

KK

KM

UK

PM

D

P

Q

---