Cechy oligopolu

1. Na rynku występuje niewielka liczba producentów (którzy opanowali rynek danego produktu) oraz duża liczba kupujących.

2. Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi lub ekonomicznymi.

3. Produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne, jak i zróżnicowane.

4. Producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku.

Na rynku oligopolistycznym istnieje niewielu producentów i każdy z nich ma znaczący udział w rynku, wynika stąd silna współzależność między nimi. Każda z firm musi brać pod uwagę działania innych firm.

Klasyfikacja oligopolu

według produktów

• czysty oligopol - oligopol homogeniczny - firmy produkują jednorodny produkt (cement, stal)

• oligopol zróżnicowany - oligopol heterogeniczny - w przypadku zróżnicowania produktów (samochody)

według wielkości firm,

• oligopol symetryczny - obejmuje firmy o zbliżonej wielkości

• oligopol symetryczny - jedna lub kilka firm dominuje

Kształtowanie się cen - najistotniejsza różnica między konkurencją doskonałą a oligopolem

Konkurencja doskonała	Oligopol
ceny ustalają się w wyniki mechanizmu gry popytu i podaży firmy reagują elastycznie zmianami cen na wszelkie zmia­ny w popycie i kosztach produkcji ceny zmieniają się często	administrowana cena ustalana przez świadome decyzje sprzedawców (ocena popytu, kosztów oraz cen konkurencyjnych wyrobów) ceny wykazują tendencję do stabilności firmy reagują tylko na stosunkowo duże i zarazem względnie trwałe zmiany w popycie i kosztach ceny zmieniają się rzadko

Model Antoine-Augustin Cournota - założenia:

1. Nabywcy określają ceny, a sprzedawcy tylko dostosowują swoją produ­kcję do danych cen.

2. Każdy z duopolistów szacuje popyt na swój produkt i ustala ilość, jaka sprzeda, przy założeniu, że produkcja jego rywala nie zmieni się.

3. Produkcja odbywa się bez kosztów, w każdym razie nie ma różnic w kosztach między obydwoma duopolistami. a ich koszt krańcowy wynosi zero (K_k = 0); dzięki temu założeniu podaż każdej firmy jest praktycznie nieograniczona.

4. Produkt obydwu duopolistów jest identyczny.

Rys. Krzywe utargu w modelu Cournota

Ilość, którą będzie chciała sprzedawać firma A przy każdej ilości sprzedawanej przez firmę B oraz analogiczny wzór dla firmy B:

Q_A = ½ (Q_cał - Q_B) oraz Q_B = ½ (Q_cał - Q_A) - funkcje reakcji duopolistów

Rys. Krzywe reakcji i równowaga duopolu w modelu Cournota

Równowaga duopolu ustala się w punkcie E_c (zwanym często punktem równowagi Cournota lub krócej punktem Cournota), czyli w punkcie, w którym krzywa reakcji firmy A (R_A) przecina krzywą reakcji firmy B (R_B) (przy cenie jednakowej dla obu).

Model Bertranda

• zmienną decyzyjną jest nie ilość produktu lecz jego cena

• sprzedawcy (a nie nabywcy, jak to jest w modelu Cournota) ustalają cenę;

• każ­da firma ustala pewną cenę i jest gotowa dostarczyć po niej każdą ilość produktu

• każda firma uważa cenę drugiej za stałą

Wniosek Bertranda:

wojna cenowa między firmami doprowadzi ceny do poziomu zerowego

Rys. Krzywe reakcji duopolu przy założeniu zerowych kosztów

Rys. Krzywe reakcji duopolu z uwzględnieniem kosztów

Wprowadzenie kosztów do rozpatrywanego modelu spowoduje, że krzywe prowadzą do punktu 0, lecz przecinają się w pewnej odległości od niego, wyznaczając cenę równowagi

Wada modeli Bertranda: założenie zerowej przypuszczalnej reakcji partnera.

Model Francisa Edgewortha

• cena jest zmienną decyzyjną, a produkcja wielkością wynikową

• dwie firmy sprzedają jednorodny produkt, przy zerowym koszcie krańcowym

• zdolności producentów są ograniczone, a maksymalna wielkość produkcji obu duopolistów jest mniejsza od wielkości popytu jaka wystąpiłaby przy cenie równej 0 - żadna firma nie jest w stanie zaspokoić całego popytu, a duopol łącznie nie może zaspokoić popytu rynkowego

• firma wyznacza cenę przy założeniu, że cena wyznaczona przez konkurenta nie ulegnie zmianie

Wnioski:

• obie firmy mają ten sam rynek i takie same warunki, krzywe popytu każdej firmy są identyczne

• w takich warunkach ostateczne rozwiązanie jest nieoznaczone, tzn. nie ma stabilnej równowagi

Rys. Duopol - model Edgewortha

Proces dostosowania cen trwa do osiągnięcia ceny p₀, po której obie sprzedają całą swoją produkcję.

W modelu Edgewortha firmy mają równy udział w rynku, ale nie oznacza to stabilnej równowagi. (Wg. Cournota, proces kończy się, gdy firmy uzyskują równy udział w rynku)

Obniżka cen poniżej p₀ nie ma sensu, gdyż firmy sprzedają wszystko, co produkują. Maksymalizacja zysku następuje jednak przy cenie p_m.

W celu maksymalizacji zysku firmy podwyższają cenę lecz do wysokości nieco poniżej p_m (założenie: cena drugiej firmy nie zmieni się)

Duopol jest w punkcie wyjściowym i takie cykle mogą się powtarzać.

Modele Cournota, Bertranda i Edgewortha krytykowane są często za przyjmowanie nierealistycznego założenia o braku reakcji konkurenta.

Model Edwarda Hastingsa Chamberlina

• produkt jest identyczny

• dwie firmy produkują produkt po zerowym koszcie (koszty są jednakowe)

• wszyscy uczestnicy oligopolistycznego rynku wiedzą, iż każdy zachowanie wywoła odpowiednią reakcję pozostałych

Rys. Model Chamberlina

Wszyscy uczestnicy oligopolistycznego rynku wiedzą, iż każdy ich ruch spowoduje odpowiednią reakcję pozostałych, to jedynym sensowym rozwiązaniem jest porozumienie.

Wniosek:

• dwie oligopolistyczne firmy, działające na tym samym rynku, dysponują jednakową siłą. produkując po tych samych kosztach, to z ich punktu widzenia najsensowniej będzie podzielić rynek (a także zyski) po równo między siebie (bez konieczności formalnych porozumień)

• razem dostarczają po cenie p_m. Zysk przemysłu jest taki, jak poprzednio monopolu. Suma jego jest dzielona równo między A i B

• rozwiązanie to będzie stabilne dla obu, gdyż zmiana ceny pogorszyłaby wyniki obu firm

• rozwiązanie to będzie jednak niezbyt korzystne dla konsumentów, gdyż — w porównaniu z modelem Cournota — cena będzie wyższa, a produkcja mniejsza

Model Sweezy'ego — załamana krzywa popytu

Oligopolista musi brać pod uwagę dwie odrębne funkcje popytu:

• jedną, wysoce elastyczną, dla podwyżek cen,

• drugą, wysoce nieelastyczną, dla obniżek cen.

Współzależność:

• jeżeli jedno z przedsiębiorstw oligopolu podnosi cenę, pozostali producenci nie podnoszą swoich cen (lub zwiększają je w mniejszym stopniu)

• jeżeli jeden z oligopolistów obniża cenę, to konkurenci także obniżają swoje ceny, chroniąc się przed utratą klientów

Konkurenci oligopolisty naśladują obniżkę, a ignorują podwyżkę ceny -

krzywa popytu przedsiębiorstwa traci ciągłość, załamuje się w punkcie odpowiadającym cenie ukształtowanej na rynku; w rezultacie także krzywa przychodu marginalnego staje się nieciągła

Rys. Załamana krzywa popytu i równowaga oligopolu w modelu Sweezy'ego

Wnioski:

• załamana krzywa popytu i wynikająca stąd nieciągłość krzywej przychodu marginalnego sprawiają, że cena maksymalizująca zysk przedsiębiorstwa pozostaje stała w granicach nieciągłego odcinka krzywej Uk₂

• jeżeli krzywa kosztów marginalnych przecina krzywą przychodu marginalnego w punktach jej nieciągłości zmiany kosztów marginalnych nie wpływają na wielkość produkcji lub na cenę równowagi przedsiębiorstwa

• złamana krzywa popytu nieciągłość linii utargu krańcowego wyjaśnia względną stabilność cen i wielkości produkcji (dlaczego przedsiębiorstwa oligopolistyczne maksymalizujące zysk mogą nie zmieniać ceny, mimo że koszty produkcji uległy zmianie)

Model Stackelberga

• oligopolistyczna firma wybiera czy chce być przywódcą (liderem) cenowym (price leader), czy firmą podążającą za nim (follower)

• przywódca wybiera swą optymalną kombinację ceny i produkcji zakładając, że konkurent przyjmie jego produkcję za daną

• podążający przyjmuje produkcję rywala za daną i na tej podstawie wybiera swoją optymalną kombinację produkcji i ceny.

Możliwe są trzy warianty:

• jedna firma postanawia być przywódcą, a druga podążająca za nią; taki układ pozwala stworzyć prosty model o trwałym rozwiązaniu równowagi;

• obie firmy decydują się być podążającymi - wynik będzie taki, jak w modelu Cournota; ma on trwałe rozwiązanie równowagi;

• obie firmy chcą być przywódcami; w tym przypadku niemożliwa jest trwała równowaga - podobnie jak w modelu Edgewortha - chyba że strony dojdą do porozumienia

Strategie stosowane w warunkach oligopolu

1. Każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji nie porozumiewając się z rywalami (każda z firm stara się obniżać ceny i zwiększać rozmiary produkcji)

2. Firmy uznają swoją współzależność i jedna z nich staje się liderem ustalającym ceny, a inne ją naśladują.

3. Wszystkie firmy usiłują działać jak liderzy (osiągają zyski niższe niż w przypadku podporządkowania się i przyjęcia porozumienia monopolowego).

4. Firmy oligopolistyczne częściej naśladują swoich rywali wtedy, gdy obniżają oni ceny niż wtedy, gdy je podnoszą. W efekcie ceny w warunkach oligopolu są względnie stabilne pomimo dużych zmian kosztów produkcji.

5. Firmy porozumiewają się w sprawie wielkości sprzedaży i osiągają korzyści wynikające z tytułu ich monopolistycznej sytuacji

---