SYSTEM PIENIĘŻNO-KREDYTOWY

Pieniądz zwiazany jest z rozwojem wymiany towarowej. Niedogodnosci wymiany barterowej (bezposredniej, „towar za towar”) doprowadziły do pojawienia się pieniądza jako pośrednika wymiany (wymiana towarowo-pieniężna).

Pieniądz to powszechnie akceptowany towar, za pomoca którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Funkcje pieniądza:

1. Środek wymiany (cyrkulacji); warunki:

• Musi być powszechnie akceptowany= sprzedawcy muszą być przekonani, że za otrzymane pieniądza bez trudności będą mogli nabyć potrzebne im produkty i usługi

• Musi być łatwo przenośny= duże sumy $ musza być wygodne w uzyciu, nie mogą być ciężkie i duże objetościowo (utrudnia to przechowywanie i przemieszczanie)

• musi być podzielny na mniejsze jednostki, aby małe i duze transakcje odbywały się bez zakłóceń

• musi być trudny do podrobienia (aby nie budziły braku zaufania i nie traciły na wartosci)

Jednostka obrachunkowa (miernik wartosci (cen) produktów i usług)

• Wyrażenie cen w pieniądzu daje mozliwosc sprowadzenia ich do wspólnego mianownika i okreslenia ilosciowych relacji miedzy nimi

• W f. tej pieniadz wystepuje w postaci idealnej (wyobrażeniowej)= nie trzeba mieć pieniedzy aby wyrazić wartość jakiegos towaru w pieniadzu-wystarczy znac wartośc róznych towarów i wartosc jednostki pieniężnej

• Wartosc jedn pieniężnej okresla państwo, wprowadzajac tzw skale cen=ustalajac nazwe podst jedn pieniadza i sposób jej dzielenia na mniejsze czesci (np. 1 zł= 100 gr; 1$= 100 centów); w przypadku waluty złotej państwo ustalało parytet złota= ile jednostek pienieznych bito z jednego kg złota= ile złota zawierała podst jednostka pienieznai jej czesci; przy powszechnym wystepowaniu pieniadza papierowego parytet zlota ustalany przez panstwo ma nominalny charakter

• Podczas transakcji kredytowych (zobowiązania regulowane są w terminie późniejszym) w momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie, pełni jednak omawianą funkcję- pieniadz realny pojawia się dopiero później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty lub usługi albo reguluje inne zobowiazania (np. podatki). Pieniądz pełni wówczas f. środka płatniczego

• Środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności)

• Transakcje kredytowe= odroczona spłata zobowiazań i wiążą się z potencjalnymi stratami sprzedawców dóbr (tym nimdłuższe okesy spłat); jeśli ma miejsce inflacja spada też siła nabywcza pieniądza dlatego sprzedawcy żądaja odsetek

• Podczas prowadzenia działalności gospodarczej wystepuje często zjawisko niesymetryczności przychodów i wydatków= przedsiebiorcy muszą gromadzić rezerwy finansowe, aby zapewnić ciągłość procesów gospodarczych, a gospo dom nie wydają wszystkich bieżących dochodów na zakup prod i usług (wiele dóbr nie można przechowywać w celu zaspokojenia przyszłych potrzeb- pieniądz pozwala przechowac siłe nabywcza tj zdolnosc do nabywania dóbr o określonej wartości)

• Środek przechowywania bogactwa (środek tezauryzacji)

• Wszelkie zaoszczedzone dochody przedsiebiorstw i ludności z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniedzy, wychodza zobiegu i staja się środkiem tezauryzacji

• Aby $ w sposób satysfakcjonujacy pełnił ta funkcje musi mieć stabilna siłę nabywczą (określana często potocznie jako wartośc)

• Bogactwo może być przechowywane nie tylko w postaci pieniądza, ale i :

• Aktywów finansowych (obligacje, akcje)

• Aktywów niefinansowych (złoto, nieruchomości)

Wybór struktury posiadanych aktywów wiąże się z ryzykiem (koszty ich posiadania)

EWOLUCJA PIENIĄDZA I SYSTEMU PIENIĘŻNEGO

Początki historii pieniądza sięgają okresu tworzenia się i rozwijania wymiany towarowej. Niedogodności gospodarki naturalnej, przy równoczesnym rozwoju produkcji towarowej, prowadziły do stopniowego wyłaniania się się towarów-ekwiwalentów, za które można było wszystko sprzedac i wszystko kupić. Dla plemion pasterskich, gdzie najważniejszą role odgrywała hodowla bydła, takim wygodnym pośrednikiem wymiany stało się bydło (w innych plemionach:zboze, skóry, sól)

Wymienione ekwiwalenty miały jednak swoje wady: były niejednorodne, trudne do przechowywania, przenoszenia, niedostatecznie podzielne i nietrwałe. Z czasem role ekwiwalentu zaczęły pełnić metale i ich zwiazki lub stopy (np. żelazo, miedź, nikiel, brąż), w tym metale szlachetne, zwane kruszcami- srebro i złoto. Kruszce zaczęły więc wypierać inne dobra ośredniczenia w wymianie. Złoto, dzieki swym własciwościom- jednorodna jakość, podzielność, duza wartośc, odporność na psucie się i zużycie nadawało się do pełnienia funkcji pieniadza.

Poutrwaleniu się pozycji kruszcu jako powszechengo ekwiwalentu blisko było do wynalezienia monety. Głównym powodem pojawienia się monety były kłopoty wynikajace z konieczności ciagłego sprawdzania wagi i jakosci kruszcu, którym płacono za nabyty towar. Pierwsze monety pojawiły się już w VII wieku p.n.e. w Lidii, na zach wybrzeżach Azji Mniejszej i w Egipcie.

Bimetalizm- system pieniężny dwukruszczowy, w którym jednostka pienięzna kraju jest ustalana jednocześnie w złocie i w srebrze, przy czym monety z tych metali sa prawnymi srodkami płatniczymi i mają prawnie ustalone relacje miedzy dwoma kruszcami. Wartości złota i srebra zmieniaja się. Jeżeli wartosc złota jako kruszcu zmienia się, to do kraju będzie napływalo srebro, a złoto będzie odpływalo za granicę.

Anglia jako pierwsza odstapiła od bimetalizmu i w 1860r wprowadziła monometalizm złoty. System waluty złotej zaczął się szybko upowszechniać. Przed I wojna światową był on stosowany w 44 krajach, a w 15 krajach wymienialność banknotów na złoto była ogranoczona. Po wybuchu I wojny światowej złote monety zostały wycofane z obiegu i system waluty złotej załamał się. Po niej tylko USA w 1919r przywróciły pełną wymienialność banknotów na złoto. Obecnie żadna waluta nie jest wymienialna na złoto. Ostatnia taką walutą był dolar amerykański. Kryzys walutowy w 1971r spowodował jednak zawieszenie wymienialnosci.

Pieniądz papierowy był znany już w starozytnych Chinach. Rozwój systemu bankowego doprowadził do pojawienia się banknotów (czyli not banku) zawierajacych zobowiazania banku emitujacego do wymiany banknotu na złoto wg parytetu jednostki monetarnej. Odchodzenie od wymienialności banknotów na złoto spowodowało przekształcenie się banknotów w pieniadz papierowy.

Pieniadz papierowy jest to znak wartosci niewymienialny na zloto i nie majacy wartości substancjonalnej. Jest on symbolem wartosci, któremu państwo nadało kurs przymusowy, właściwość środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia nim podatków i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.

O rozmiarach emisji pieniadza decyduje władza państwowa nie skrępowana przepisami uzależniającymi mase pieniadza od zasobów złota. Nie ma już w gospodarce mechanizmu ekonm chroniącego ja od napływu nadmiernej ilosci pieniadza, jaki wystepował w warunkach systemu waluty złotej.

Kolejnym etapem rozwoju systemu pien w rozwinietej gospodarce rynkowej było wprowadzenienowych form płatniczych o charakterze bezgotówkowym, jak:weksle, czeki, rozliczenia bezgotówkowe. Pieniadz bezgotówkowy (=bankowy, żyrowy) występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach. Depozyty te uruchamia za pomoca czeków, które sa technicznym narzędziem przenoszenia pieniedzy jedenj osoby (lub instytucji) na korzyść drugiej.

ZASOBY PIENIĄDZA

W rozwazaniach teoretycznych ekonomisci przez pieniadz rozumieją najczęściej gotówkę (zwykle banknoty i monety) oraz salda na rachunkach bankowych na żądanie.

W praktyce w kazdym kraju funkcjonują szersze definicje pieniadza, obejmujace rozmaite składniki aktywów finansowych, czyli przyjmujace różne miary ilościowe zasobów pieniadza.W sumie zalezności od tego, co konkretnie (jakie agregaty pieniężne) rozumiemy przez pieniądz, możemy mieć rózne definicje podaży pieniadza i popytu na pieniadz.

Np. w GB wyodrębnia się nastepujące miary zasobów pieniądza: M0, M1, M3, M4, M5.

M0 jest najwęższą miarą zasobów pieniadza. Agregat ten obejmuje banknoty i monety brytyjskie znajdujace się w obiegu oraz pogotowie kasowe banków komercyjnych i ich wkłady gotówkowe w banku centralnym. M0 określane jest jako baza monetarna lub „pieniądz wielkiej mocy”, poniważ jest on podst kreowania przez system bankowy wkładów na żądanie i zwiększania podaży pieniądza w gospodarce.

M1 obejmuje gotówkę krajową (banknoty i monety) w obiegu oraz wkłady bankwe na żądanie (rachunki a vista) sektora prywatnego (tj gosp dom i przeds). Do wysokości wkładów a vista mogą być wystawiane czeki. Depozyty te w kazdej chwili i bez żadnych ograniczeń mogą być wycofane z banku do regulowania bieżących płatności. Agregat M1 traktowany jest więc powszechnie jako podstawowa miara pieniądza jako środka płatniczego.

Poza gotówką i wkładami na żądanie, które najczęściej sa traktowane jako pieniądz sensu stricto (=pieniądz w ścisłym sensie), w gospodarce wystepują różne aktywa, np. wkłady terminowe, które mimo iż nie pełnią funkcji środka płatniczego sa prawie tak samo dobre, jak pieniądz i mogą być stosunkowo łatwo zamieniane na pieniądz. Aktywa te często określa się jako niby-pieniądz lub quasi-pieniadz.

M3= krajowe banknoty+ monety znajd się w obiegu+ wkłady na żądanie w walucie krajowej+ wkłady terminowe sektora prywatnego+ całość wkładówsektora publicznego.

M2 (kategoria posrednia pomiędzy M1 i M3) obejmuje tylko część wkładów terminowych, tzw. wkłady handlowe przeznaczone na pokrycie przewidywanych w przyszłości wydatków (nie uwzględnia długoterminowych wkładów oszczędnosciowych)

M4= banknoty+ monety+ wkłady i udziały towarzystw ubezpieczeniowych oraz inne wkłady oprocentowane

M5= formy pieniadza i quasi-pieniadza objete przez M4 + bony skarbowe, obligacje i inne papiery wartosciowe oraz formy oszczędzania

W Polsce wg zasad NBP wyodrębnia się dwa agregaty pieniężne: M1 i M2.

M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj poza kasami banków), depozyty złotowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw nażądanie.

M2 poza pozycjami wchodzacymi w M1 obejmuje również depozyty terminowe gosp dom i przedsiebiorstw.

Oba agregaty nie obejmują rachunków walutowych.

Podobieństwa w określaniu zasobów pieniadza w róznych krajach:

• Wszedzie M1 dotyczy pieniadza ujmowanego w charakterze środka wymiany

• M2 odzwierciedla zasób pieniadza reprezentujacy siłe nabywcza społeczństwa

• Szersze agregaty zasobów pieniadza obejmują w coraz wiekszym stopniu salda nietransakcyjne

Pieniądz gotówkowy jest tylko niewielka częścią ogólnych zasobów pieniężnych w gospodarce.

KOSZT POSIADANIA PIENIADZA

Przechowywanie bogactwa (majatku) w formie pieniadza kosztuje.Przy obliczaniu tego kosztu trzeba wziąć pod uwage straty wynikajace z utraconych dochodów, jakie wiążą się z alternatywnymi formami przechowywania bogactwa (np. w formie obligacji państwowychlub takich aktywów niefinansowych, jak nieruchomości, bizuteria czy dzieła sztuki), które straty nalezałoby nastepnie pomniejszyc o dochód zwiazny z posiadaniem pieniadza.

Najprostszą alternatywa przechowywania gotówki sa obligacje.

Jeśli nominalną stope oprocentowania obligacji państwowych oznaczymy symbolem r, to przechowywane w obligacjach bogactwo będzie rosło w tempie równym r. W warunkach inflacji trzeba będzie jadnek brać pod uwage nie nominalną, lecz realną stopę oprocentowania obliacji, czyli stope nminalnam pomniejszoną o stopę inflacji. Jeżeli oczekiwana stopę inflacji oznaczymy symbolem ¶₀ to realna stopa oprocentowania obligacji wyniesie: r-¶₀ i to ona będzie teraz wyrażała wzrost dochodów z tytułu posiadania obligacji.(w porównaniu z obligacjami państwowymi przechowywanie bogactwa w formie gotówki trzymanej w szufladzie nie przynosi jej włascicielowi żadnego dochodu, a przy inflacji powoduje straty) Tempo narastania tych strat wyraża stopa inflacji.

Koszt przechowywania bogactwa w formie pieniadza (K_m):

K_m= (r - ¶₀)-(-¶₀)= r

(-¶₀)= ujemna stopa inflacji (dochód posiadacza gotówki)

(r- ¶₀)= realna stopa oprocentowania obligacji (dochód posiadacza obligacji)

POPYT NA PIENIADZ I PODAŻ PIENIADZA

Popyt na pieniądz jest to ilość piniadza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospdarcze.

Podaż pieniadza jest to ilość pieniadza wprowadzanego do obiegu.

Teoretycznie wlk zarówno popytu na pieniądz jak i podaży pieniadza wynika z funkcji pełnionych przez pieniądz. W dalszych rozważaniach przez pieniądz będziemy rozumieć: gotówkę plus depozyty w bankach, które w każdej chwili można zamienić na gotówke (czyli wkłady na rachunkach typu a vista)

Popyt na pieniadz, czyli ilość pieniadza, na jaką jest zapotrzebowanie, wiąże się głównie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr, prowadzonym przez podmioty gosp rachunkim ekonomicznym zwiazanym z realizacja pewnych płatności i operacji (np. zmiana pewnych aktywów na inne) oraz przewidywaniami i zachowaniami ludzi (w tym skłonnościa do spekulacji). Wlk popytu na p zależy m.in. od takich czynników:

• Wlk prod róznych dóbr

• Liczba zawieranych transakcji

• Przecietny poziom cen produktów i usług

• Nominalna i realna stopa oprocentowania środków pienięznych (co ma związek ze stopą inflacji)

• Koszt posiadania pieniadza

• Koszt zamiany jednych aktywów na inne

Podaż pieniadza- ilosc wprowadzana do gospodarki podlega regulacji państwa. Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za posrednictwem banku centr oraz róznych agend i inst rządowych, na:

• Wlk emisji pieniądza

• Formy, w jakich pieniadz jest emitowany

• Cele, które dzieki kolejnym emisjom zamierza się osiagnac

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE POPYT NA PIENIADZ

1. ILOŚCIOWA TEORIA PIENIADZA (I. Fischer)

Równanie wymiany (przy zał równowagi na rynku towarowym) pozwala analizowac i popyt i podaz na pieniadz

M * Vm = P * Q_tr

M- ilosc pieniadza w obiegu w ujeciu nominalnym;

V_m- szybkość obiegu pieniądza (= ile razy jednostka pieniężna została w danym okresie użyta przy zawieraniu transakcji)

P-przeciętny poziom cen produktów i usług (dla wszystkich zawieranych transakcji zarówno towarowych jak i finansowych)

Q_tr- liczba transakcji zawartych w danym okresie

Realne wielkosci ekonomiczne zmieniaja się wyłącznie wskutek zmian innych wielkości realnych i nie zależą od czynników czysto pieniężnych. Podaż pieniądza nie ma więc np. wpływu na realną produkcję i realną stope procentową (=neutralność pieniądza).

Zakładając:

1. podaz pieniądza jest okreslana przez bank centr

2. liczba transakcji w danym, stosunkowo krótkim okresie, jest stała (neoklasycyzm- gosp rynkowa zapewnia automatycznie pełne zatrudnienie)

3. szybkośc obiegu pieniadza jest stala

powoduje , ze wlk V i Q_tr są wlk stabilnymi (symbolizuje to kreska nad nimi w równaniu)

Przecietny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniadza w obiegu (zmiany M inicjowane np. przez rząd, wywołują zmiany P). Gdy podaż pien, podm gosp posiadajac więcej pieniędzy do finansowania bieżących transakcji będą chciały się pozbyć tego nadmiaru.W warunkach pełnego zatrudnienia, przy stałej Q_tr spowoduje wzrost cen. W wyniku wzrost cen rosnie wartosc zawieranych transakcji i popyt na pieniadz w ujeciu nominalnym. Mechanizm ten przestanie działać w momencie zrównoważenia się popytu na pieniądz z jego podażą.

Popyt poszcz jednostek na pieniadz w ujeciu nominalnym jest proporcjonalny do ich nominalnych dochodów. Czyli agregatowy popyt na nominalne zasoby pieniądza (L) będzie proporcjonalny do nominalnego dochodu narodowego.

L = k_m * P * Y

Popyt wiec zalezy tu od:

P- przecietny poziom cen

Y- realny dochód narodowy (obejmuje tylko finalne produkty i usług, nie zas wszystkie transakcje)

Przy:

k_m- stały wspólczynnik= odwrotność szybkości obiegu pieniadza (k_m=1/V_m)

2) TEORIA KEYNESA

Trzy rodzaje motywów zgłaszania popytu na towar:

1. motyw transakcyjny

2. motyw przezornościowy

3. motyw spekulacyjny

Analogicznie poddał 3 kategorie (części składowe) popytu na pieniądz:

1. popyt transakcyjny

• wiaże się z posiadaniem (trzymaniem) pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług

• istotne znaczenie ma tu rozbieznośc pomiędzy terminami otrzymywania dochodów przez podmioty a terminami dokonywania płatności. Bardzo krótkie lub bardzo długie odstepy pomiędzy kolejnymi wypłatami utrudniaja regularnośći zakupów (małe kwoty; wyczekiwanie na wypłaty) i przeciętnie zwiekszają transakcyjny popyt na pieniadz

• zwyczaje płatnicze sa stabilne a transakcyjny popyt na pien zalezy bezpośrednio od dochodu narod w wyrazeniu nominalnym

2. popyt przezornosciowy

• wiąże się z posiadaniem pieniadza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów produktów i usług

• nim wyższy poziom dochodu, tym wyższa skłonność do trzymania pieniadza

• przy okreslaniu rezerwy pieniężnej potrzebnej do dokonywania transakcji pojawia się problem niepewności (może on dotyczyć zarówno dochodów jak i wydatków przeds jak i rodziny)

• na ten popyt ma wpływ stopa procentowa (obligacji, pożyczek bankowych, wkładów na terminowych rachunkach oszczędnościowych w bankach), która wyraża alternatywny koszt trzymania pieniadza

• włączenie popytu przezornosciowego do transakcyjnego; całk popyt na pien obejmuje wtedy tylko popyt transakcyjny i spekulacyjny, więc popyt transakcyjny (L_tr) jest funkcja nominalnego dochodu narodowego

L_tr= f(P * Y)

3. popyt spekulacyjny

• wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniadza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniadza

• wyjasnia popyt na pieniadz w jego roli środka przechowywania bogactwa

• odwrotna zależność pomiedzy stopa procentową a spekulacyjnym popytem na pieniądz

• zalezny od aktywów finansowych i ryzyka zwiazanego z inwestowaniem

• L_s-spekulacyjny popyt na pieniadz

L- łączny popyt na pieniądz

L_tr- popyt transakcyjny

L= L_tr +L_s

L= f (P * Y, r)

+ -

• Popyt na pieniadz rośnie, gdy rosnie nominalny dochód narodowy, a maleje, gdy rosnie nominalna stopa procentowa

• Keynes nazywał często popyt na pieniądz mianem preferencji płynnośći= skłonność do utrzymywania aktywów w formie płynnej (do zamiany ich na pieniądz)

• Popyt zalezy wiec od:

• Poziomu cen- im poziom cen, tym nominalny popyt na pieniadz

• Realnego poziomu dochodu narodowego- im dochód, tym nom pop na pien

• Stopy procentowej- im stopa procentowa, tym nom pop na pien

3) KONCEPCJA MONETARYSTYCZNA

• Pieniądz jako jedna z wielu form przechowywania bogactwa

• Friedman prezentują neoilościową teorie pieniądza (50') zwrócił uwage na czynniki wpływajace na popyt:

• Całkowite bogactwo jakim ludzie dysponuja (razem z „kapitałem ludzkim”)

im bogactwo, tym popyt na pieniądz

• Oczekiwane stopy zwrotu od różnych form aktywów- im stopy zwrotu, wyrażające alternatywny koszt trzymania pieniądza, tym popyt na pieniadz

• Jako miarę całk bogactwa Friedman zaproponował tzw dochód permanentny= wartość bieżąca oczekiwanego strumienia dochodów z zasobów bogactwa ludzkiego i rzeczowego w bardzo długim okresie

• Realny popyt na pieniadz to popyt na realne zasoby pieniadza, czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen (L/P)

Równanie na pieniadz w ujeciu realnym:

L/p = f (Y, r)

+ -

• popyt rosnie wiec razem ze wzrostem realnego dochodu i spada wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej

• lub:

L/p = f (Y, r, k_tr)

+ - +

popyt:

• rosnie wraz ze wzrostem realnego doch nar

• maleje wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej

• rośnie wraz ze wzrostem przeciętnych kosztów zamiany różnych aktywów na pieniadz

NAJWAZNIEJSZE CZYNNIKI DETERMINUJACE POPYT NA PIENIADZ:

• zależy od instytucjonalnych rozwiazań (np. zwyczajów płatniczych)

• nom popyt na pien rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego dochodu narodowego, natomiast maleje, gdy rosnie stopa procentowa

• realny popyt na pieniadz nie zalezy od poziomu cen, natomiast zalezy od realnego dochodu narodowego, nominalnej stopy procentowej oraz kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Gdy rośnie realny dochód nar i koszt zamiany aktywów na pieniadz, popyt na pieniądz tez rośnie; gdy rośnie stopa procentowa, popyt na pieniadz maleje

Czek to bankowy środek płatniczy, dokument o ustalonej formie, za pomoca którego wystawca zleca bankowi wypłacenie okazicielowi lub okreslonej osobie podanej w tym dokumencie sumy pieniężnej z rachunku wystawcy. Czeki może być czekiem kasowym (płatnym gotówką) lub rozrachunkowym (do obrotu bezgotówkowego). Czeki, obslugując olbrzymią część transakcji rynkowych sa substytutem pieniądza w jego funkcji środka wymiany i środka płatniczego.

1

---