ZAKŁAD PASCALA
„Tak, ale trzeba się zakładać; to nie jest rzecz dobrowolna, zmuszony jesteś. Cóż wybierzesz? Zastanów się. Skoro trzeba wybierać, zobaczmy, w czym mniej ryzykujesz. Masz dwie rzeczy do stracenia: prawdę i dobro; i dwie do stawienia na kartę: swój rozum i swoją wolę, swoją wiedzę i swoją szczęśliwość, twoja zaś natura ma dwie rzeczy, przed którymi umyka: błąd i niedolę. Skoro trzeba koniecznie wybierać, jeden wybór nie jest z większym uszczerbkiem dla twego rozumu niż drugi. To punkt osądzony. A twoje szczęście? Zważmy zysk i stratę, zakładając się, że Bóg jest. Rozpatrzmy te dwa wypadki: jeśli wygrasz, zyskujesz wszystko, jeśli przegrasz, nie tracisz nic. Zakładaj się tedy, że "jest", bez wahania”
Blaise Pascal, Myśli, Warszawa 2001, s. 198
Zakład, albo inaczej Gra Pascala to rozumowanie Blaise'a Pascala przedstawione w Myślach przez mające dowodzić, że warto wierzyć w Boga.
Pascal rozpatrzył dwa przypadki dotyczące istnienia Boga:
Bóg istnieje i nagradza za wiarę życiem wiecznym.
Bóg nie istnieje i nie istnieje życie wieczne.
Człowiek może wierzyć lub nie wierzyć w istnienie Boga. Decyzja jest nieuchronna - musimy wybrać jedno z dwojga. Jeśli człowiek wierzy, to traci życie doczesne (na rzecz modlitw i czynienia dobra) i otrzymuje życie wieczne, ale tylko w pierwszym przypadku. Jeśli nie wierzy, to zatrzymuje życie doczesne i traci życie wieczne.
Pascal wywnioskował, że wiara bardziej się opłaca, ponieważ ryzykujemy tylko czas życia, który jest zazwyczaj krótki, a nagrodą może być życie wieczne.
|
BÓG JEST |
BOGA NIE MA |
CZŁOWIEK WIERZY |
Zyskujesz wszystko |
Nie tracisz nic |
CZŁOWIEK NIE WIERZY |
Tracisz wszystko |
Nie tracisz nic |
Zakład Pascala nie był dowodem istnienia Boga, lecz co najwyżej dowodem, że warto tak żyć, jak gdyby Bóg istniał. Pascal próbował obliczyć, o ile uznanie istnienia Boga jest dla człowieka korzystniejsze. Stawiając na istnienie Boga, ryzykujemy stosunkowo niewiele, bo tylko jedno- doczesne życie. Jeśli zaś się okaże, że mamy rację, to zyskamy wieczne życie i szczęście. Pascal zakładał, że Bóg nagradza wiarę, a karze niewiernych.
Zakład wielokrotnie krytykowano już w czasach Oświecenia.
Po pierwsze, Pascal rozważył tylko dwa przypadki:
Bóg istnieje i nagradza za wiarę życiem wiecznym.
Bóg nie istnieje i nie istnieje życie wieczne.
Nie możemy wykluczyć innych przypadków jeśli chcemy rozumować poprawnie. Dodatkowym przypadkiem mógłby być na przykład „Bóg istnieje i nagradza za niewiarę życiem wiecznym” lub „Bóg istnieje i nagradza za dużą ilość spożytych lodów cytrynowych życiem wiecznym” (choć może wydawać się niedorzeczny, nie można go pominąć). Przypadków w rzeczywistości jest nieskończenie wiele, co uniemożliwia obliczenie opłacalności lub nieopłacalności wiary.
Po drugie, że Pascal nie rozpatruje wszystkich wariantów swojej tezy. Właściwie pomija możliwość nieistnienia Boga. Jeżeli Bóg nie istnieje tracimy bezpowrotnie swoje życie na rzecz modlitw, nakazów kościelnych itp., zamiast przeżyć je tak, jak nakazuje nam własny rozum i doświadczenie. Tracimy wszystko co mamy, nic w zamian nie zyskując.
Richard Dawkins w książce Bóg urojony krytykuje zakład z jeszcze jednego powodu: według niego wiara nie jest przedmiotem wyboru. Dawkins stwierdza, że Pascal zachęca do udawania wiary, ponieważ człowiek może jedynie postanowić okazywać zewnętrzne oznaki wiary. Zdaniem Dawkinsa człowiek nie jest w stanie sam podjąć samodzielnie decyzji o uwierzeniu w Boga.