BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

Art. 8 ust. 2 Konstytucji z 1997r. wyraża expressis verbis zasadę bezpośredniego stosowania konstytucji. To pierwsze takie ujęcie w polskim prawie konstytucyjnym, choć problem istniał, bo przecież bezpośredniość stosowania jest konieczną cechą konstytucji jako ustawy zasadniczej.

Tą problematyką zajęli się Jamróz, Wronkowska, Garlicki, Mączyński.

„PRZEPISY KONSTYTUCJI STOSUJE SIĘ BEZPOŚREDNIO, CHYBA ŻE KONSTYTUCJA STANOWI INACZEJ.”

Pojęcia przepis i norma prawna nie mogą być stosowane zamiennie, pojęcia te nie są tożsame.

Jamróz:

-przepis prawa - zwrot językowy zawarty w tekście prawnym, stanowi fragment aktu prawnego wyodrębniony ze względów technicznych przez normodawcę, celem wyodrębnienia jest identyfikacja = wskazanie określonego fragmentu tekstu, to jednostka techniczna - artykuł, paragraf, ustęp, punkt.

TWORZY SIĘ, STANOWI PRZEPIS

-norma prawna - jednostka logiczna konstruowana z przepisów prawnych, efekt intelektualnej działalności tworzącego prawo,

STOSUJE SIE NORMĘ

Być prawem, to być zbiorem przepisów, na podst. których można konstruować normy prawne, czyli dyrektywy konkretne w danej sytuacji, skierowane do konkretnych adresatów.

*WRONKOWSKA:

Konstytucja zawiera normy różnych typów, obok norm merytorycznych, także normy kompetencyjne. Konstytucja powinna być traktowana jako fundamentalny porządek prawny a nie tylko jako akt normujący sposób powoływania i ustrój organów państwa oraz relacje między nimi.

wymagają rozróżnienia pojęcia:

-stosowanie konstytucji - podmiot (głowa państwa, sąd), stosować przepisy konstytucji mogą organy państwa (najczęściej), ale też obywatele i inne podmioty

OBYWATEL STOSUJE PRAWO GDY:

- akt wyborczy,

- zaskarża orzeczenia i decyzje wydane w I instancji,

- występuje ze skargą konstytucyjną,

***Jamróz: stosowanie prawa - indywidualne i konkretne akty decyzyjne; odnosi się to do organów władzy publicznej, zwłaszcza sądy (!!!)

***Garlicki: stosowanie to coś więcej niż przestrzeganie, to podejmowanie działań realizujących i rozwijających postanowienia konstytucji, dostrzeganie ich istnienia + powoływanie ich wszędzie i zawsze gdy to możliwe

- realizowanie norm konstytucji - każdy, kto będąc adresatem normy spełnia wyznaczone przez nią obowiązki; obywatele i organy państwa

Normę konstytucyjną realizuje KAŻDY ADRESAT - organ państwa, jednostka organizacyjna, osoba fizyczna.

- przestrzeganie - ten kto ową normę realizuje świadomie

przepisy:

- stosuje się bezpośrednio - jakiś podmiot (głowa państwa, sąd), czynią to organy np. prezes Rada Ministrów,

- stosują się bezpośrednio - oznacza, że pewne przepisy które kreują jakieś instytucje i organy, same przepisy kreują jakiś byt, przepisy konstytucji wyrażają zasady kształtowania takich organów jak Sejm i Senat, Rada Ministrów, NIK, KRS

KIEDY BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

# materialnoprawną podstawą aktu stosowania konstytucji przez sądy mogą być jedynie normy które są na tyle konkretne i jednoznaczne, że technicznie jest możliwe oparcie na nich rozstrzygnięcia (Garlicki przepis musi się do tego nadawać tzw. ma minimalną dozę jednoznaczności i precyzji)

# skoro bezpośrednie stosowanie przepisów konstytucji jest zasadą to wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć na korzyść tej zasady

BEZPOŚREDNIO PRZEZ SĄDY MOGĄ BYĆ STOSOWANE TYLKO TE NORMY KONSTYTUCYJNE, KTÓRE:

- wyznaczają jakimś podmiotom, szczególnie organom państwa, zakaz ingerencji w określoną sferę wolności innego podmiotu szczególnie jednostki = wolność prawnie chronioną

- normy, które wyznaczają określonym w nich podmiotom nakaz świadczenia na rzecz innego podmiotu = uprawnienie

- normy, wyposażające podmioty uprawnione w roszczenia domagania się ingerencji sądu w przypadku, gdy wyznaczone obowiązki określonego zachowania nie zostały zrealizowane = gdy nastąpiło przekroczenie zakazu ingerencji lub niespełnienie uprawnienia,

****Garlicki

• Stosowanie:

1. samoistne: norma konstytucyjna jest wyłączną podstawą rozstrzygnięcia, brak jest innych przepisów wymagających zastosowania, co najmniej jest to zasadnicza podstawa rozstrzygnięcia, norma jest na tyle konkretna, że możliwe jest oparcie na niej rozstrzygnięcia, a także brak jest w tej dziedzinie przepisów ustawowych; sytuacja rzadka + wystarczający stopień normatywności przepisów konstytucyjnych,

2. współstosowanie: stosowanie równolegle konstytucji i przepisów ustawodawstwa zwykłego, chodzi o sytuacje gdy nie ma między nimi konfliktu, norma konstytucyjna może tu być podstawą wykładni, rozróżnienie współstosowania:

• ornamentacyjne - choć może rozstrzygnąć na podstawie ustawy powołuje też przepisy konstytucyjne,

• interpretacyjne - interpretacja ustawy w zgodzie z konstytucją, budowa normy w oparciu o ustawę i konstytucję,

• modyfikujące - odniesienie do przepisów konstytucji może powodować nowe odczytywanie treści ustawy, modyfikacja normy, paranormotwórcza działalność sądów

# normy konstytucyjne nie mogą być podstawą orzeczeń w sprawach karnych, ponieważ sąd karny orzeka na podstawie norm, które nakazują lub zakazują zachować się w określony sposób pod groźbą kary- a takich norm konstytucja nie zawiera,

CZY KONSTYTUCJA I JEJ PRZEPISY MOGĄ BYĆ JEDYNĄ MATERIALNĄ PODSTAWA ROZSTRZYGNIĘCIA:

Wronkowska, Jamróz, Garlicki na TAK

Mączyński: na nie

KWESTIA MOŻNOŚCI ORZEKANIA PRZEZ SĄDY O KONSTYTUCYJNOŚCI AKTÓW PODUSTAWOWCH I ICH UCHYLANIA:

Wronkowska i Jamróz (skoro Konstytucja jest najwyżej): na TAK

(Mączyński i Garlicki na nie, Mączyński mówi, że trzeba stosować pytania prawne)

Norma ustawowa, która mogłaby być podstawą rozstrzygnięcia okazuje się niezgodna z Konstytucją, więc Sąd odmawia zastosowania normy ustawowej i stosuje konstytucję bezpośrednio.

NIEZGODNOŚCI:

• formalne - jedna norma nakazuje coś, a druga zakazuje tego - system jest rażąco wadliwy; przyczyną jest wadliwa technika prawodawcza, tu stosuje się reguły kolizyjne!

• prakseologiczne - możliwe jest zrealizowanie każdej z norm, ale zrealizowanie pierwszej niweczy częściowo/całkowicie skutki zrealizowania innej normy - system ma wadę nieefektywności, tu brak reguł kolizyjnych!

Reguły kolizyjne pierwszego stopnia:

1. hierarchiczności (!) - ma zastosowanie gdy dochodzi do treściowej sprzeczności norm usytuowanych na różnych piętrach hierarchii systemu.

lex superior derogat legi inferiori - norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu,

2. temporalna - ma zastosowanie gdy dochodzi do treściowej kolizji między normami tego samego stopnia, z których jedna wydana jest wcześniej, druga później,

lex posterior derogat legi priori - norma wydana wcześniej uchyla normę wydaną później,

3. merytoryczna - dwie normy równorzędne w hierarchii systemu prawa są treściowo sprzeczne, jedna z nich jest normą o zakresie ogólnym, treściowo szerszym, a druga o charakterze szczegółowym

lex specialis derogat legi generali - norma szczegółowa uchyla (deroguje) normę ogólną,

Reguły kolizyjne drugiego stopnia (metareguły):

1. konflikt a)! z b)

• lex superior prior derogat legi posteriori inferiori - norma wyższa hierarchicznie, pomimo, iż jest normą wcześniejszą - uchyla normę niższą,

2. konflikt a)! z c)

• lex superior generalis derogat legi inferiori speciali - norma wyższego stopnia, mimo, że jest normą ogolną, uchyla normę szczegółową

3. konflikt normy wydanej wcześniej, a zarazem szczegółowej oraz normy ogólnej wydanej później

• lex prior specialis derogat legi posteriori generali - należy stosować normę szczegółową mimo, że została wydana wcześniej, a nie normę ogólną wydaną później.

Niezgodności może być:

• między normami tego samego typu (albo dwie merytoryczne albo dwie kompetencyjne) - tu niezgodności mogą być rozstrzygnięte regułami kolizyjnymi, sąd ma prawo opierać rozstrzygnięcie na normach konstytucyjnych

• między normami kompetencji prawodawczej, a tą która powstała w następstwie uczynienia użytku z tej kompetencji,

w przypadku niezgodności między określoną konstytucyjną normą kompetencyjną a normą, która powstała w rezultacie uczynienia z tej kompetencji użytku ----------->

rozstrzygnięcie niezgodności wymaga konstytucyjnego upoważnienia -------> Konstytucja przyznaje to upoważnienie Trybunałowi Konstytucyjnemu

Garlicki - art.. 8 ust. 2 akcentuje obowiązek sądów do rozważania czy ustawy są zgodne z konstytucją, a w razie uznania że nie są zgodne z Konstytucją - kierowanie stosownych pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego, ale nie ma sąd samodzielności w rozstrzyganiu czy ustawa jest niezgodna z Konstytucją

Jamróz: kluczem bezpośredniego stosowania Konstytucji jest kwestia jej normatywności, z podziałem na:

normy - reguły: nakazują realizację pewnego stanu rzeczy w możliwie najwyższym stopniu, mogą te normy ze sobą konkurować,

normy - zasady: albo zrealizowane w całości albo w ogóle.

Z orzecznictwa:

- Konstytucja jest ustawą zasadniczą, a jej dyrektywy doznają konkretyzacji w ustawodawstwie "zwykłym" i dopiero te ostatnie normy prawa stanowionego są podstawą rozstrzygania sporów sądowych. Wyrażona w art. 8 ust. 2 Konstytucji zasada bezpośredniego stosowania oznacza obowiązek sądu orzekania w zgodzie z priorytetami ustanowionymi w Konstytucji. W razie zastrzeżeń co do zgodności ustaw "zwykłych" z Konstytucją specjalny tryb przewidziany w art. 188 Konstytucji pozwala na wyeliminowanie z obrotu prawnego norm prawnych niekonstytucyjnych. Dopóki nie zostanie stwierdzona przez Trybunał Konstytucyjny niezgodność określonego aktu normatywnego z Konstytucją, dopóty ten akt podlega stosowaniu. SN

- Bezpośredniość stosowania Konstytucji nie oznacza kompetencji do kontroli konstytucyjności obowiązującego ustawodawstwa przez sądy i inne organy powołane do stosowania prawa. Tryb tej kontroli został bowiem wyraźnie i jednoznacznie ukształtowany przez samą Konstytucję. Przepis art. 188 Konstytucji zastrzega orzekanie w tych sprawach do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego.

Domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, a związanie sędziego ustawą, przewidziane w art. 178 ust. 1 Konstytucji, obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca. SN

- Sędziowie mają prawo (a obowiązek wówczas, gdy z powodu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego nie może wypowiedzieć się Trybunał Konstytucyjny) - na podstawie art. 8 ust. 2 Konstytucji o bezpośrednim jej stosowaniu - do wydawania wyroków wprost na podstawie Konstytucji. Sędzia sądu administracyjnego może w indywidualnej sprawie odstąpić od stosowania przepisu ustawy podatkowej, który uznaje za sprzeczny z Konstytucją, oraz pominąć sprzeczny z Konstytucją i ustawą akt podustawowy. NSA

- Konkludując: kognicja Naczelnego Sądu Administracyjnego obejmuje w ramach bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji) także możliwość niezastosowania in concreto przepisu ustawy. W takim wypadku istnieje powinność zastosowania bezpośrednio normy konstytucyjnej (art. 46) na wypadek konfliktu między treścią normy konstytucyjnej i ustawowej. Decyduje o tym zasada zobowiązująca sąd do podległości normie hierarchicznie wyższej spośród dwóch typów aktów normatywnych wymienionych w art. 178 ust. 1 Konstytucji. NSA

3

---