WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

DANE OGÓLNE

Województwo podkarpackie leży na południowym wschodzie Polski. Na wschodzie graniczy z Ukrainą, na południu ze Słowacją, na zachodzie z województwem małopolskim, na południowym zachodzie ze świętokrzyskim, a na północy z lubelskim. Utworzone zostało z dniem 1 stycznia 1999 r. z województw: rzeszowskiego, przemyskiego, krośnieńskiego (bez gminy Biecz) oraz części tarnowskiego i tarnobrzeskiego. Zajmuje powierzchnię 17926 km², co stanowi 5,73 % powierzchni kraju (11 miejsce).

Województwo ma charakter rolniczo - przemysłowy i zamieszkuje go 2125 tys. ludności tj. 5.5 % ludności Polski. Ludność zamieszkuje w 45 miastach i 2166 miejscowościach wiejskich. Pod względem administracyjnym województwo dzieli się na 160 gmin, 20 powiatów
i 4 miasta na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Przemyśl i Tarnobrzeg). Stolicą województwa jest Rzeszów (162 tys. Ludności). Inne większe miasta to: Stalowa Wola (72 tys.), Przemyśl (69 tys.), Mielec (65 tys.), Tarnobrzeg (51 tys.)

i Krosno (50 tys.).

Rzeszów - miasto wojewódzkie nad Wisłokiem. Główny ośrodek przemysłowy regionu, m.in. zakłady „Zelmer” produkujące sprzęt gospodarstwa domowego, Farmaceutyczne „Polfa”, owocowo-warzywne, silników lotniczych, odzieżowe i inne. Siedziba Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Politechniki Rzeszowskiej. Siedziba diecezji rzymskokatolickiej. Węzeł kolejowy i drogowy. Główny szlak komunikacyjne z Krakowa do Lwowa. Lotnisko (wieś Jasionka).

Przemyśl - miasto powiatowe położone nad Sanem, na skraju tzw. Bramy Przemyskiej łączącej dorzecza Wisły i Dniestru. Węzeł kolejowy i drogowy. Duży ośrodek przemysłowy: przemysł elektrotechniczny, chemiczny, drzewny, precyzyjny, odzieżowy, materiałów budowlanych. Centrum szkolnictwa. Siedziba metropolii kościoła rzymskokatolickiego i diecezji Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (grekokatolickiego). Ośrodek turystyczny i handlowy. W latach 1975 - 1998 miasto wojewódzkie.

Tarnobrzeg - miasto powiatowe położone na prawym brzegu Wisły, 14 km na południe od Sandomierza. W latach 1975 - 98 miasto wojewódzkie. Założone w 1593 r. przez rodzinę Tarnowskich. Stało się znane, gdy w 1953 r. odkryto w pobliżu złoża siarki i w 1957 r. uruchomiono w sąsiednim Machowie odkrywkową kopalnię i wielki kombinat przetwórczy siarki.

Jarosław - miasto powiatowe położone na wysokim brzegu doliny Sanu. Ośrodek przemysłu odzieżowedo, spożywczego. Jest tu duża huta szkła - wytwórca opakowań szklanych.

Jasło - miasto powiatowe położone nad Wisłoką, 25 km na zachód od Krosna. Ważny węzeł kolejowy i drogowy, zakłady chemiczne, rafineria ropy naftowej, przemysł spożywczy i drzewny. Ośrodek ruchu turystycznego.

Krosno - miasto powiatowe położone na lewym brzegu Wisłoka. Ośrodek przemysłu naftowego, Krośnieńskie Huty Szkła „Krosno” SA, zakłady obuwnicze, lniarskie, przemysł elektromaszynowy. Od 1975 --1998 r. stolica województwa.

Województwo to jest jednym ze słabiej zaludnionych - gęstość zaludnienia jest mniejsza niż przeciętnie w kraju i wynosi 119 os/km² (pod tym względem zajmuje 6 miejsce w kraju). Najgęściej (poza miastami) zaludniona jest środkowa część województwa podkarpackiego oraz doliny Wisły i Sanu, najrzadziej Bieszczady. Największa gęstość zaludnienia (bez miast na prawach powiatu) występuje w powiecie łańcuckim, następnie dębickim, mieleckim,

stalowowolskim i rzeszowskim. natomiast najmniejsze zaludnienie występuje w powiatach bieszczadzkim, lubaczowskim i przemyskim.

Jest to najsłabiej zurbanizowany region Polski. W miastach zamieszkuje 41% ogólnej liczby ludności, zaś na wsi 59%. Pod względem udziału ludności wiejskiej województwo zajmuje pierwsze miejsce w kraju.

STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW

	Powierzchnia [km^2]	% Polski	% województwa	Lokata
Użytki rolne	9482,7	5,1	52,9	10
Lasy, grunty leśne, zadrzewienia	6852,61	7,6	38,2	5
Wody	280,12	3,36	1,5	11
Grunty zabudowane i zurbanizowane	1152,67	5,7	6,4	11
Nieużytki	69,1	0,9	0,4
Inne	160,69	2,2	0,6	14

Na podstawie powyższej tabelki można zauważyć, że prawie 90 % województwa to użytki rolne oraz lasy, grunty leśne i zadrzewienia. Grunty zabudowane i zurbanizowane to tylko 6,4 % województwa. Potwierdza to, że to województwo ma charakter bardziej rolniczy, ma dużo lasów i obszarów chronionych, a pod względem zurbanizowania zajmuje prawie ostatnie miejsce.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Województwo podkarpackie obejmuje swoim zasięgiem 3 odrębne krainy fizjograficzne. Północną część województwa zajmuje nizina Kotliny Sandomierskiej, część środkową Pogórze Karpackie, natomiast część południową obejmują góry Beskidu Niskiego i Bieszczady.

Od strony północno - wschodniej do Kotliny Sandomierskiej przylega fragment pasma wzniesień Roztocza i Wyżyny Lubelskiej, a od północno- zachodniej Wyżyna Kielecko - Sanodmierska i Niecka Nidziańska.

Z racji swojego położenia obszar województwa podkarpackiego cechuje się znacznym urozmaiceniem rzeźby terenu, różnica między najwyższymi wzniesieniami, a miejscami najniżej położonymi wynosi ponad 1000 m. Najwyższy szczyt to Tarnica 1346 m n.p.m.

PARKI NARODOWE

Na omawianym, stosunkowo niewielkim obszarze jest wyjątkowo dużo terenów chronionych, co świadczy o jego wysokich walorach przyrodniczych. Ochronie prawnej podlega około 50 % powierzchni województwa. Są tu dwa parki narodowe: Bieszczadzki Park Narodowy, który wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, i 90 % Magurskiego Parku Narodowego. Oba zajmują obszar 471,12 km², co stanowi 2,63 % województwa i 15,31 % powierzchni kraju. Oprócz tego w województwie znajdują się rezerwaty przyrody, które zajmują obszar 81,9 km² (0,046 % województwa, 5,54 % Polski, 6 miejsce w kraju), parki krajobrazowe zajmujące 2762,43 km² (15,41 % województwa, 11,27 % Polski, 1 miejsce w kraju) oraz obszary chronionego krajobrazu - 5217,27 km² (29,1 % województwa, 69,33 % Polski, 5 miejsce w kraju). Łącznie te obszary zajmują 8061,57 km², tj. 45 % województwa.

Bieszczadzki Park Narodowy, utworzony w 1973 roku, obejmuje aktualnie obszar 27833,7 ha w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego, na terenie gmin: Lutowiska, Cisna i Czarna. Jest trzecim co do wielkości parkiem narodowym w Polsce. Od północy graniczy z nim Park Krajobrazowy Doliny Sanu (35635 ha), od zachodu zaś Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy (46025 ha). Parki krajobrazowe stanowią jednocześnie otulinę Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Południowa i wschodnia granica Parku pokrywają się z granicą państwową, odpowiednio ze Słowacją i z Ukrainą.

Wśród parków górskich Bieszczadzki Park Narodowy jest jedynym obszarem chroniącym w Polsce przyrodę Karpat Wschodnich. Bieszczady to jeden z ostatnich w Europie rozległych niezurbanizowanych terenów porośniętych naturalnymi lasami, położony na wododziale między zlewniami Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Bieszczadzki Park Narodowy ochrania najcenniejszą część polskich Bieszczadów.

Walorami przyrodniczymi Parku są bogate w zwierzynę rozległe karpackie lasy, łąki wysokogórskie zwane połoninami z osobliwą florą, malownicze doliny po dawnych wsiach, zwane „krainą dolin”.

Znamiennym rysem zbiorowisk roślinnych Parku jest brak leśnego piętra regla górnego i piętra kosodrzewiny. Występują tu lasy dolnoreglowe zróżnicowane na liczne zespoły i podzespoły. Znaczna część ekosystemów występujących w tym piętrze ma charakter naturalny. Aż 64 % powierzchni Parku zajmują lasy. Są to lasy bukowe, bukowo-jodłowe, bukowo-jaworowe, olszowe i świerkowo-jodłowe. Na granicy lasu i połonin występują zarośla olchy zielonej (kosy) - osobliwości Bieszczadów. Połoniny porasta roślinność typu wschodniokarpackiego, alpejskiego i subalpejskiego. Bardzo ciekawym typem roślinności są występujące wzdłuż Sanu oraz w dolinie Wołosatego torfowiska wysokie z rzadkimi roślinami (np. mięsożerna rosiczka okrągłolistna).

W Parku występuje 760 gatunków roślin naczyniowych, około 300 gatunków porostów, ponad 200 gatunków mchów oraz 26 gatunków śluzowców (organizmów saprofitycznych spokrewnionych z grzybami) i wiele gatunków grzybów. Ochronie podlega 30 gatunków wschodniokarpackich, wśród nich 6 endemitów Karpat Wschodnich (m.in. pszeniec biały, tojad wschodniokarpacki, tojad tauryjski karłowaty, goździk kartuzek skalny). Gatunki górskie stanowią 23% całej flory Parku. Spotkać można tutaj wiele gatunków prawnie chronionych, zarówno pośród roślin naczyniowych (np. goryczki, storczyki, lilia złotogłów), jak i niższych (np. bardzo rzadkie porosty z rodzaju brodaczka).

Bogata jest także fauna Parku. Odnotowano tutaj występowanie 231 kręgowców. Park jest najcenniejszą ostoją ssaków i ptaków drapieżnych w Polsce i jedną z najcenniejszych

w Europie. Walorem bieszczadzkiej puszczy są duże ssaki drapieżne jak: niedźwiedź brunatny, wilk, lis, borsuk, wydra, żbik, ryś oraz ssaki roślinożerne: żubr, jeleń szlachetny, łoś, sarna, dzik. Badania ornitologiczne wykazały obecność 144 gatunków ptaków, w tym 142 lęgowe. Są to ptaki drapieżne (np. trzmielojad, sęp płowy, gadożer, orzeł przedni, krogulec, orlik krzykliwy), sowy (np. puchacz, puszczyk uralski, sowa uszata), dzięcioły, gatunki górskie i inne rzadkie i osobliwe (np. płochacz halny, siwerniak, pliszka górska, derkacz). Spośród gadów wymienić należy bardzo rzadkie gatunki, jak: gniewosz plamisty, wąż Eskulapa. Wśród zwierząt bezkręgowych występujących w Parku ponad 30 gatunków podlega ochronie prawnej.

Bieszczady. Jest to część Beskidów Wschodnich położona na terenie Ukrainy i Polski. Część polska stanowi najbardziej na południowy-wschód wysunięty fragment naszego kraju. Najwyższym szczytem jest Tarnica, natomiast legendarnym szczytem Bieszczadów jest Halicz (1333 m n.p.m.), gdzie miały się stykać granice Polski, Węgier i usi. Dziś na szczycie Krzemieniec (1221 m n.p.m.) stykają się granice polski, Ukrainy i Słowacji.

Jest to kraina wilka, niedźwiedzia, żubra, rysia, Zbika i wielkich stad jeleni. Jedyne pewne miejsce występowania węża Eskulapa i największe skupisko (5-7 par) orła przedniego.

Bieszczady tworzą równoległe pasma górskie ciągnące się z płn. zach. na pd. wsch. Granica zachodnia tych gór biegnie na Osławie, za granicę północną przyjmuje się szosę Lesko-Ustrzyki Dolne. Najpiękniejsze partie tych gór chroni Bieszczadzki Park Narodowy. Jest tu jeszcze ponadto Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy i Park Krojobrazowy Doliny Sanu. Te trzy obszary wchodzą w skład międzynarodowego utworzonego w 1992 r. Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie.

Magurski Park Narodowy jest piątym co do wielkości parkiem narodowym w Polsce, utworzony został w 1995 roku. Park zajmuje 19961,9 ha, w tym 90% (tj.17966 ha) powierzchni znajduje się w województwie podkarpackim, w gminach: Dębowiec, Krempna, Osiek Jasielski, Nowy Żmigród, Dukla. Pozostałe 10% obszaru położone jest w granicach administracyjnych województwa małopolskiego. Powierzchnia otuliny wynosi 22697 ha.

Park zapewnia ochronę dużego fragmentu Beskidu Niskiego z całym jego bogactwem przyrodniczym oraz wyraźnie widoczną odrębnością i specyfiką biocenoz leśnych i nieleśnych. Obejmuje znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki, a mianowicie część Pasma Magurskiego - masyw Magury Wątkowskiej oraz fragment głównego grzbietu karpackiego przy granicy ze Słowacją. Lasy zajmują 93% powierzchni Parku. Pozostały obszar to m.in. półnaturalne, nie użytkowane blisko pół wieku, łąki i pastwiska - tereny dawnych wsi: Ciechania, Żydowskie, Rozstajne, Świerzowa Ruska. Ochroną ścisłą objęto 14% powierzchni Parku.

Krajobraz Parku to typowy dla Beskidu Niskiego krajobraz gór niskich i średnich. Ważnych elementem krajobrazotwórczym jest rzeka Wisłoka ze swoimi licznymi dopływami. Płynie ona wąską doliną tworząc malownicze przełomy i zakola. Na terenie Parku spotyka się grupy i pojedyncze okazy przedziwnie uformowanych wychodni skalnych. Jednym z nich jest pomnik przyrody „Diabli Kamień” na Górze Kosińskiej.

Szata roślinna ma znamiona obszaru przejściowego między Karpatami Wschodnimi a Zachodnimi. W zespołach roślinnych obecne są typowe gatunki podgórskie, ciepłolubne i kserotermiczne. W 60 rozpoznanych dotąd zbiorowiskach roslinnych przeważają zbiorowiska leśne. Piętro pogórza to fragmenty naturalnych leśnych stanowisk grądu, olszynki karpackiej i olszynki bagiennej, natomiast w reglu dolnym dominuje żyzna buczyna karpacka. Znaczne powierzchnie Parku zajmują również lasy jodłowe i jodłowo-świerkowe oraz sztuczne drzewostany z dominującą sosną i brzozą.

Flora naczyniowa liczy prawie 800 gatunków. Dominują rośliny leśne z wieloma gatunkami reglowymi. Wśród roślin górskich (ogółem 45 gatunków) występują dwa gatunki subalpejskie - ciemiężyca zielona i modrzyk górski oraz osobliwość florystyczna Beskidu - kozłek trójlistny. Florę reglową i ogólnogórską (39 gatunków) tworzą gatunki bardzo częste. Przejściowy charakter roślinności zaznacza się obecnością gatunków wschodniokarpackich (np. sałatnica leśna, smotrawa okazała) oraz jednej przedstawicielki flory zachodniokarpackiej - przytulii okrągłolistnej. O wartości florystycznej Parku świadczy duża liczba roślin rzadkich, w tym 70 gatunków chronionych, m.in.: tojad dzióbaty, tojad mołdawski, pokrzyk wilcza jagoda, obrazki plamiste, goździk kosmaty, podrzeń żebrowiec.

W Parku żyje co najmniej 200 gatunków zwierząt objętych ochroną całkowitą. Najliczniejsze są ptaki (98 lęgowych i 21 przelotnych) oraz ssaki (15 gatunków), a następnie gady i płazy (11 gatunków) oraz bezkręgowce (12 gatunków).

W leśnych ostępach magurskich i przygranicznych spotyka się ssaki drapieżne: niedźwiedzia brunatnego, rysia, wilka, lisa, rzadziej żbika. Najliczniejsze są kopytne: jeleń europejski, sarna i dzik. W źródłowych odcinkach Wisłoki i Ryjaka występuje wydra. Introdukowane bobry mają kilka stanowisk na dopływach Wisłoki. Awifaunę reprezentuje wiele gatunków, w tym rzadkie i zagrożone, takie jak: orzeł przedni, orlik krzykliwy, puchacz, trzmielojad. Spośród płazów i gadów występują m.in. salamandra plamista, traszki: górska, karpacka i grzebieniasta, żmija zygzakowata, gniewosz plamisty.

STAN ATMOSFERY

Powietrze atmosferyczne, ze względu na powszechność występowania i niezbędną obecność w procesach życiowych organizmów, jest jednym z elementów środowiska decydującym o jakości życia człowieka i jego otoczenia. Stopień zanieczyszczenia powietrza związany jest z wielkością wprowadzanych do atmosfery strumieni zanieczyszczeń. Główne źródła zanieczyszczenia powietrza to zakłady związane z energetyką zawodową, przemysłem materiałów budowlanych, hutniczym i metalowym oraz ciepłownictwem, przemysłem lekkim i spożywczym.

Rozkład przestrzenny emisji jest zróżnicowany. W 1999 r. największa emisja miała miejsce w powiatach: stalowowolskim, tarnobrzeskim i Rzeszowie -pow. grodzkim.

• Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych

Zakłady szczególnie uciążliwe - zbiorowość zakładów objętych badaniem GUS charakteryzująca ponad 90 % emisji ze wszystkich źródeł przemysłowych i energetyki zawodowej.

	[tys. ton/rok]	% Polski	Lokata
Ogółem	5,2	2,57	13
Ze spalania paliw	4,5	2,68	13

• Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych

	[tys. ton/rok]	% Polski	Lokata
Ogółem	3565	1,71	12
SO2	18,3	1,54	12
NOx	7,3	1,89	12
CO	5	1,53	14
CO2	3533	1,71	12
Węglowodory	1	0,38	8

• Emisja metali ciężkich

	kg/rok	% Polski	Lokata
Kadm	13	0,4	6
Ołów	25	0,015	8

Na podstawie powyższych tabelek można powiedzieć, że najwięcej emituje się do atmosfery dwutlenku węgla i dwutlenku siarki (12 lokata, czyli województwo pod tym względem zajmuje jedno z ostatnich miejsc). Także jeżeli chodzi o emisje pozostałych zanieczyszczeń (pyłowych, NO_x, CO) województwo podkarpackie zajmuje jedną z ostatnich lokat (12 i 14). O wielkości zanieczyszczeń w województwie SO₂, CO₂ oraz NO i pyłów decyduje głównie energetyka i ciepłownictwo, a także przemysł górniczy i chemiczny (83 % emisji SO₂ i 84 % CO₂). W zakresie emisji CO i pozostałych zanieczyszczeń zaznacza się udział przemysłu metalowego i hutniczego oraz pozostałych gałęzi (np. transportu, budownictwa).

• Redukcja emisji

W stosunku do roku poprzedniego nastąpił spadek emisji zarówno pyłów jak i gazów. Jest to związane głównie ze spadkiem produkcji, a także z działaniami jednostek produkcyjnych mającymi na celu zmniejszenie emisji szkodliwych substancji do środowiska (montaż instalacji i urządzeń do redukcji zanieczyszczeń).

W stosunku do 1998 r. w roku ubiegłym sumaryczna emisja zmniejszyła się o 12,3 %. Spadki emisji poszczególnych zanieczyszczeń wynoszą:

• pyłów 23,4 %;

• SO₂ 5,4 %;

• NO_x 3,3 %;

• CO 5,2%;

• CO₂ 12,4 %;

• pozostałe 13,6 %.

Energetyka i ciepłownictwo w prawie 99% wychwytuje wytworzone zanieczyszczenia pyłowe, ale w znikomym stopniu prowadzi się redukcję zanieczyszczeń gazowych. Przemysł chemiczny natomiast w niewielkim stopniu redukuje pyły, ale wysoka już jest redukcja zanieczyszczeń gazowych (62%). Pozostałe rodzaje przemysłu zaznaczają praktycznie swój udział jedynie w redukcji pyłów.

• Emitory punktowe

Uciążliwość emitora dla środowiska, spowodowana emisją zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery, zależy między innymi od wielkości emisji danego zanieczyszczenia, wysokości geometrycznej emitora, wielkości zasięgu największego oddziaływania emitora czy odległości emitora od terenów i obiektów podlegających ochronie.

Zorganizowana emisja zanieczyszczeń odbywa się przez 4256 emitorów (emitory na terenie zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza), z czego 9 emitorów ma wysokość co najmniej 100 m, 33 emitorów wysokość 50-99 m, a pozostałe 4214 mają do 50 m wysokości. Znacząca jednak ilość zanieczyszczeń odprowadzana jest przez emitory powyżej 50 m i powyżej 100 m.

Emitory o wysokości	Emisja zanieczyszczeń [tys. ton/rok]
		Pyłowych	Gazowych
Do 50 m	2,2	781,2
51-99 m	1,7	678,8
Powyżej 100 m	1,4	2102,7

• Miasta o dużej skali zagrożenia emisją zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych

Lokata (na 148 miast)	Miasto
27	Stalowa Wola
53	Tarnobrzeg
62	Rzeszów
73	Jasło
75	Mielec
99	Dębica
106	Jarosław
113	Krosno

• Źródła energii odnawialnej

W województwie podkarpackim jest jedna elektrownia wiatrowa uruchomiona w 2000 r. w miejscowości Wróblik zlachecki koło Rymanowa. Jej moc nominalna wynosi 160 kW.

• Stężenia zanieczyszczeń w powietrzu

Dwutlenek siarki

W 1999 roku badania stężeń dwutlenku siarki prowadzono na 68 stanowiskach, w tym 5 usytuowanych było w obszarach ochrony uzdrowiskowej, a jedno w sąsiedztwie parku narodowego.

Dopuszczalne wartości stężeń dwutlenku siarki wynoszą:

Na obszarach chronionych

Da 40 g/m³; D₂₄ 150g/m³; D₃₀ 500g/m³;

Na obszarach ochrony uzdrowiskowej:

Da 30 g/m³; D₂₄ 125 g/m³; D₃₀ 350 g/m³;

Na obszarach parków narodowych:

Da 15 g/m³; D₂₄ 75 g/m³; D₃₀ 150 g/m³_.

gdzie; Da - oznacza dopuszczalną normę roczną występującą jako stężenie średnie w roku kalendarzowym;

D₂₄ - oznacza norma dla pomiarów 4-godzinnychstanowiącą 98 percentyl obliczony ze stężeń odniesiony do 24 godzin, występujących w roku kalendarzowym;

D₃₀ -oznacza dopuszczalną normę dla pomiarów 30-minutowych stanowiącą 99,8 percentyl obliczony ze stężeń odniesionych do 30 minut, występujących w ciągu roku.

W 1999 r. wyniki stężeń dwutlenku siarki uzyskane ze stacji pomiarowo-kontronych województwa podkarpackiego wskazują na niewielki poziom tego zanieczyszczenia
w powietrzu. Na 26 % stanowisk stężenia średnioroczne dwutlenku siarki nie przekroczyły 10 % normy Da, 49 % wyników mieściło się w przedziale 10-20 % normy Da. W przedziale
20-30 % normy Da było 15 % wyników, natomiast 6 % wyników znalazło się w przedziale 30-40 % normy Da. Najwyższe wartości stężeń dwutlenku siarki zanotowano na dwóch stanowiskach: w Jarosławiu stężenie SO₂ osiągnęło wartość 26,5 g/m³, co stanowi 66 % normy Da i w Jedliczu 23 g/m³ tj. 57,5 % normy Da.

Na obszarach ochrony uzdrowiskowej stężenia średnioroczne dwutlenku siarki mieściły się w przedziale 2,3-4,9 g/m³ co stanowi 8-12,2 % normy średniorocznej. Na stacji pomiarowo-kontrolnej Grab zlokalizowanej na terenie Magurskiego Parku Narodowego stężenie średnioroczne dwutlenku siarki wynosiło 2,3 g/m³ , co stanowi 15 % Da.

Dwutlenek azotu

W 1999 roku badania stężeń dwutlenku azotu prowadzono na 65 stanowiskach. W rejonie ochrony uzdrowiskowej usytuowanych było 5 stanowisk pomiarowych, a jedno stanowisko w sąsiedztwie parku narodowego.

Dopuszczalne stężenia dwutlenku azotu wynoszą:

Na obszarach chronionych

Da 40 g/m³; D₂₄ 150g/m³; D₃₀ 500 g/m³;

Na obszarach ochrony uzdrowiskowej:

Da 25 g/m³; D₂₄ 100 g/m³; D₃₀ 330 g/m³;

Na obszarach parków narodowych:

Da 20 g/m³; D₂₄ 50 g/m³; D₃₀ 90 g/m³_.

W 1999 r. na 9 stanowiskach zanotowano stężenia średnioroczne dwutlenku azotu poniżej 30 % normy Da. W przedziale 30-50 % normy były 43 wyniki, tj. 66 % stężeń średniorocznych. Powyżej 50 % normy Da zanotowano 11 wyników, czyli 17 %. Wystąpiły dwa przypadki przekroczenia dopuszczalnej normy średniorocznej w Rzeszowie: na pl. Wolności - 44,6 g/m³ (111,5%Da) i na ul. Piłsudskiego - 64,5 g/m³ (161 %Da).

Na terenach ochrony uzdrowiskowej zanotowano stężenia średnioroczne w przedziale 5-11g/m³ (20-44 % Da). Na stanowisku zlokalizowanym w okolicach Magurskiego Parku Narodowego stężenie średnioroczne dwutlenku azotu wynosiło 5,1 g/m³ (25,5 % Da).

W zakresie stężeń 24- godzinnych nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej normy D₂₄. Stężenia reprezentowane przez S98 mieściły się głównie w przedziale 10-50 % normy średniodobowej - 97 % wyników. W przedziale 50 - 80 % D₂₄ było 1,5 % wyników. Najwyższe stężenie średniodobowe zanotowano w Rzeszowie na ul. Piłsudskiego - 127,6 g/m³ (85 % D₂₄).

Pył zawieszony

Badania stężenia pyłu zawieszonego prowadzono na 66 stanowiskach pomiarowych, w tym 5 z nich usytuowanych było na terenach ochrony uzdrowiskowej, a jedno w sąsiedztwie parku narodowego.

Dopuszczalne wartości stężeń pyłu zawieszonego wynoszą:

Na obszarach chronionych:

Da 50 g/m³; D₂₄ 125g/m³; D₃₀ 280 g/m³;

Na obszarach ochrony uzdrowiskowej:

Da 40 g/m³; D₂₄ 100 g/m³; D₃₀ 200 g/m³;

W 1999 roku zanotowano duże zróżnicowanie zmierzonych wartości stężeń pyłu zawieszonego na poszczególnych stanowiskach w zależności od ich usytuowania. Niskie wartości stężeń poniżej 10 % normy Da zanotowano na 8 stacjach pomiarowych (12 % stanowisk). Na 38 stacjach pomiarowych (57,6%) stężenia pyłu zawieszonego mieściły się
w granicach 10-30 %, a w 14 przypadkach (21,2 %) stwierdzono stężenia w przedziale
30-50 %. Powyżej 50 % normy Da zanotowano stężenia pyłu zawieszonego na 5 stanowiskach pomiarowych tj. w 7,6 % przypadków. W 1999 roku miało miejsce jedno przekroczenie normy średniorocznej w Przemyślu na ul. Dolińskiego - 59,3 g/m³ co stanowi 118 % Da.

Na terenach ochrony uzdrowiskowej zmierzone stężenia pyłu zawieszonego wynosiły od 1,2 g/m³ w Iwoniczu Zdroju do 5,5 g/m³ w Rymanowie Zdroju, co stanowi 3-14 % normy Da.

Tlenek węgla

W 1999 roku badania stężeń tlenku węgla prowadzono na trzech stanowiskach, z użyciem analizatora automatycznego.

Dopuszczalne wartości stężeń tlenku węgla wynoszą:

Da 2000 g/m³; D₂₄ 5000 g/m³; D₃₀ 20 000 g/m³.

Średnie roczne stężenia tlenku węgla kształtowały się od 513 g/m³ w Krośnie do 646 g/m³ w Jaśle co stanowi 25-36 % Da. Stężenia 24 godzinne wynosiły od 1720 g/m³
w Krośnie do 2770 w Sanoku, tj. 34-55 % D₂₄.Stężenia chwilowe zanotowano w przedziale 6808 g/m³ (Krosno)- 7195 g/m³ (Jasło), co stanowi 34-36 % D₃₀.

Fluor

W 1999 roku fluor i jego związki rozpuszczalne w wodzie kontrolowane były łącznie na 13 stacjach pomiarowych z 24- godzinnym poborem próby.

Dopuszczalne wartości stężeń fluoru i jego związków wynoszą:

Da 2 g/m³; D₂₄ 10 g/m³; D₃₀ 30 g/m³.

Zanieczyszczenie powietrza fluorem na badanych terenach jest wysokie. Tylko na jednym stanowisku pomiarowym w Tarnobrzegu na ul. 11 Listopada stężenie średnioroczne fluoru nie przekroczyło 50 % normy Da. Na siedmiu stacjach pomiarowych zanotowano przekroczenia normy Da o 10-55 %. Najwyższe przekroczenie normy Da stwierdzono
w Gorzycach na ul. Piłsudskiego o 55 %.

W zakresie stężeń średniodobowych nie zanotowano przekroczenia dopuszczalnej normy D₂₄, 69 % zmierzonych stężeń średniodobowych nie przekroczyło 50 % dopuszczalnej normy. Na 4 stanowiskach zanotowano stężenia powyżej 50 % D₂₄, co stanowi 31 % wyników. Najwyższą wartość stężenie średnodobowe osiągnęło w punkcie pomiarowym Stalowa Wola- Basen - 7,8 g/m³, tj. 78 % D₂₄.

Siarkowodór

Pomiary stężeń siarkowodoru prowadzono w obszarach gdzie odczuwalny jest wpływ zakładów wydobycia i przetwórstwa siarki oraz ropy naftowej. Pomiary prowadzono z  24-godzinnym lub 30 minutowym poborem prób.

Dopuszczalne wartości stężeń siarkowodoru wynoszą:

Da 5 g/m³; D₂₄ 7 g/m³; D₃₀ 20 g/m³.

Większe zanieczyszczenie powietrza siarkowodorem zaobserwowano na obszarze związanym z wydobyciem i przetwórstwem ropy naftowej (Jasło, Jedlicze). Wszystkie wartości stężeń przekraczają 25 % Da. Zanotowano jedno przekroczenie normy średniorocznej o 12% w Jedliczu. Na terenach związanych z wydobyciem i przetwórstwem siarki zanieczyszczenie siarkowodorem jest niewielkie, wartości stężeń nie przekraczają tam 12 % normy średniorocznej.

Chlorowodór

Poziom stężeń chlorowodoru w powietrzu atmosferycznym w 1999 roku kontrolowano na terenie dwóch miast: Gorzyce i Nowa Sarzyna. Pomiary prowadzono z  24-godzinnym poborem prób.

Dopuszczalne wartości stężeń chlorowodoru wynoszą:

Da 25 g/m³; D₂₄ 100 g/m³; D₃₀ 200 g/m³.

W zakresie stężeń średniorocznych na badanych terenach zanieczyszczenie chlorowodorem kształtuje się w przedziale 21-30 % Da. Stężenia średniodobowe mieszczą się w przedziale 31-44 % D₂₄, a stężenia chwilowe stanowią od 31 do 48 % D₃₀.

Amoniak

Poziom zanieczyszczenia powietrza amoniakiem mierzono w rejonie wiązanym z produkcją środków chemicznych (Nowa Sarzyna).

Dopuszczalne wartości stężeń amoniaku wynoszą:

Da 50 g/m³; D₂₄ 200 g/m³; D₃₀ 400 g/m³.

W 1999 roku nie zanotowano przekroczeń dopuszczalnych norm. Wartości stężeń średniorocznych amoniaku mieściły się w przedziale 47-73 % Da. Stężenia średniodobowe stanowiły od 53 do 74 % D₂₄, a stężenia chwilowe nie przekroczyły 65 % D₃₀.

Metale ciężkie

Badania stężeń kadmu i ołowiu w pyle zawieszonym prowadzone były na dwóch stacjach monitoringu w Rzeszowie i Mielcu.

Dopuszczalne wartości stężeń kadmu wynoszą:

Da 0,01 g/m³; D₂₄ 0,22 g/m³; D₃₀ 0,52 g/m³.

Dopuszczalne wartości stężeń ołowiu wynoszą:

Da 0,5 g/m³; D₂₄ 2 g/m³; D₃₀ 5 g/m³.

Zanieczyszczenie powietrza metalami ciężkimi na terenie województwa podkarpackiego jest niewielkie. Wartości stężeń średniorocznych uzyskane z pomiarów na stanowiskach pomiarowych nie przekroczyły w przypadku kadmu 20 % Da, a ołowiu 16 % Da. Również stężenia średniodobowe i chwilowe są niskie, percentyl S98 nie przekracza dla kadmu 3 % a dla ołowiu 10 % D₂₄, percentyl S99,8 nie przekracza 2% dla kadmu i 5% dla ołowiu normy D₃₀.

Opad kadmu na terenie województwa był nierównomierny, wynosił od 0 %
w Gorzycach do 94 % w Nisku normy dopuszczalnej, która wynosi 10 mg/m²/rok. Opad ołowiu wynosił w 1999 roku od 5% w Tarnobrzegu na ul. Wiejskiej do 30 % w Tarnobrzegu na ul Warszawskiej normy dopuszczalnej wynoszącej 100 mg/m²/rok.

Opad pyłu

Badania w zakresie opadu pyłu prowadzone były w 1999 roku na 15 stanowiskach pomiarowych. Ilość pyłu określano metodą wagową.

Średni roczny opad pyłu na terenie województwa Podkarpackiego w 1999 roku wynosił od 3 % w Jaśle do 71 % dopuszczalnej normy - 200 g/m²/rok.

Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zróżnicowany w zależności od usytuowania punktu pomiarowego, a także pory roku (sezon leni i grzewczy). Wyższe stężenia zanieczyszczeń podstawowych, dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego zanotowano
w sezonie grzewczym. Nie stwierdzono natomiast istotnych różnic w zakresie tych zanieczyszczeń w odniesieniu do roku poprzedniego, stężenia utrzymują się na tym samym poziomie. Wyższe stężenia dwutlenku azotu zanotowano w centrach miast, do czego przyczynił się ruch samochodowy.

Generalnie wyższe stężenia podstawowych zanieczyszczeń powietrza (SO₂, NO₂ i pył zawieszony) utrzymują się w rejonie dużych ośrodków przemysłowych województwa takich jak Rzeszów, Tarnobrzeg i Jarosław.

WODY

Rzeki województwa podkarpackiego należą w głównej mierze do dorzecza Wisły i zlewni Morza Bałtyckiego. Wyjątek stanowi wypływająca w powiecie bieszczadzkim niewielka rzeka Strwiąż, należąca do dorzecza Dniestru. Krańcem północno - zachodniej części województwa przepływa rzeka Wisła, do której uchodzą wypływające z Karpat główne rzeki tego regionu: Wisłoka z Ropą, Jasiołką, Wielopolką i Tuszymką oraz San z Wisłokiem i jego dopływami. W rejonie Kotliny Sandomierskiej wypływają Łęg
i Trześniówka uchodzące bezpośrednio do Wisły oraz Trzebośnica - lewy dopływ Sanu. Przez północno - wschodnią część województwa przepływają Wisznia i Szkło oraz wypływające z Wału Roztocza Lubaczówka, Tanew i Bukowa - prawe dopływy Sanu.

Przedstawioną sieć rzeczną województwa uzupełnia szereg mniejszych rzek i potoków stanowiących w większości dopływy Wisłoki, Wisłoka i Sanu.

Jezior naturlanych brak. Istotne znaczenie dla gospodarki wodnej województwa mają trzy zbiorniki retencyjne: Solina i Myczkowce na Sanie oraz Besko na Wisłoku. Jezioro Solina jest największym sztucznym jeziorem pod względem pojemności (472 mln m³) i zajmuje powierzchnię 21,1 km².

Zmienność odpływu powierzchniowego, charakterystyczna dla rzek karpackich, jest przyczyną licznych dolegliwości odczuwanych szczególnie w okresach odpływów ekstremalnie wysokich (powódź) lub niskich. Podstawowymi więc zadaniami zbiorników zaporowych jest redukcja kulminacji fal powodziowych i ochrona terenów leżących poniżej zbiorników oraz podwyższenie przepływów niżówkowych w rzekach. Ze zbiorników pobierana jest również woda dla zaopatrzenia ludności w wodę pitną. Zbiorniki Solina i Myczkowce wykorzystywane są również dla celów energetycznych.

Stan czystości wód w województwie ukazuje mapka.

• Pobór wody na potrzeby gospodarki

Pobór wody na potrzeby gospodarki
Ogółem		Produkcja		Nawadnianie		Wodociągi
[hm^3]	[dam^3/km^2]	[hm^3]	% ogółu	[hm^3]	% ogółu	[hm^3]	% ogółu
284,4	15,9	462,7	57,21	33,2	11,7	88,5	31,1

Ogółem pod względem poboru wody na potrzeby gospodarki województwo zajmuje 10 miejsce.

Najwięcej wody jest wykorzystywana na cele produkcyjne - około 57 %.

• Wody kopalniane zasolone - 47,4 %

• Miasta o decydującym zużyciu wody

Lokata (na 112 miast)	Miasto
8	Stalowa Wola
34	Tarnobrzeg
48	Rzeszów
77	Dębica
90	Przemyśl
96	Jasło
111	Krosno

ŚCIEKI

• Ludność korzystająca z sieci wodociągowej i kanalizacyjnej

Ludność korzystająca z sieci wodociągowej stanowi zaledwie 85,9 % ludności województwa (co daje ostatnie 16 miejsce w skali kraju).

Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej to 78,3 % ludności ogółem (14 miejsce w kraju, trzecie od końca miejsce w skali kraju).

• Ścieki komunalne i przemysłowe

Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane			Ścieki przemysłowe i komunalne nie oczyszczane			Ścieki oczyszczane w sposób inny niż mechaniczny	Miasta z oczyszczalniami ścieków
[hm^3]	% ogółu	Lokata	[hm^3]	% ogółu	Lokata	[%]
87,1	89,79	11	9,9	10,21	11	81,75	40/45

W 1999 roku procesowi oczyszczania poddano 87,1 hm³ ścieków tj. 89,8% ścieków wymagających oczyszczania. W gospodarce komunalnej oczyszczono 48,6% hm³ (87,2%)

natomiast w przemyśle 38,5 hm³ (93,2%). Odsetek ścieków oczyszczonych biologicznie (w tym z podwyższonym usuwaniem biogenów) i chemicznie wyniósł 73,4% wszystkich ścieków województwa i jest zdecydowanie wyższy niż w Polsce (54,8%).

W województwie podkarpackim, z ogółu ścieków wymagajacych oczyszczania, udział ścieków nie oczyszczonych wynosi 10,2% i jest niższy niż w kraju, gdzie przekracza 14%.

Ścieki wymagające oczyszczenia	Ścieki komunalne  i przemysłowe		Ścieki komunalne		Ścieki przemysłowe
		Ilość ścieków
		w hm^3	%	w hm^3	%	w hm^3	%
Ogółem Ścieki oczyszczone - mechanicznie - chemicznie - biologicznie - z podwyższonym usuwaniem biogenów Ścieki nieoczyszczone	97,0 87,1 15,9 16,3 29,3 25,6 9,9	100,0 89,8 16,4 16,8 30,2 26,4 10,2	55,7 48,6 0,3 - 24,4 23,9 7,1	100,0 87,2 0,5 - 43,8 42,9 12,8	41,3 38,5 15,6 16,2 5,0 1,7 2,8	100,0 93,2 37,8 39,2 12.1 4.1 6.8

Województwo podkarpackie klasyfikuje się na 11 miejscu w Polsce pod względem udziału oczyszczanych ścieków w stosunku do ogółu ścieków wymagających oczyszczania. Zajmuje środkową pozycję wśród województw z uwagi na udział ścieków oczyszczanych chemicznie i biologicznie, zaś udział oczyszczania z zastosowaniem procesu podwyższonego usuwania biogenów klasyfikuje województwo na 4 pozycji w kraju.

Na istniejące w województwie 45 miast, 40 posiada oczyszczalnie ścieków. Według danych WIOŚ miasta te są obsługiwane są przez 46 oczyszczalni komunalnych, z których 20 jest oczyszczalniami typu biologicznego, w 24 wykorzystywany jest proces podwyższonego usuwania biogenów, pozostałe 2 to oczyszczalnie typu mechanicznego.

Głównymi źródłami zanieczyszczeń środowiska wodnego w województwie podkarpackim są przede wszystkim ośrodki przemysłowe i aglomeracje miejskie, z których oprócz ścieków komunalnych dużym zagrożeniem dla wód powierzchniowych są odprowadzane do rzek nieoczyszczone wody opadowe. Omawiając źródła zanieczyszczenia wód nie można pominąć negatywnego oddziaływania rolnictwa. Ze spływów powierzchniowych do wód wprowadzane są związki biogenne oraz toksyczne metale ciężkie będące nośnikami środków ochrony roślin.

• Miasta zagrożone ściekami

Lokata (na 118 miast)	Miasto
21	Tarnobrzeg
40	Rzeszów
44	Stalowa Wola
60	Dębica
90	Jasło
95	Mielec
97	Przemyśl

Na przestrzenny rozkład emisji ścieków do wód powierzchniowych decydujący wpływ mają duże ośrodki miejsko-przemysłowe. Największą ilość ścieków komunalnych i przemysłowych wymagających oczyszczania odprowadzono z następujących miast: Tarnobrzeg - 20,9 hm³, Rzeszów - 13,0 hm³, Stalowa Wola - 11,1 hm³ oraz w powiecie dębickim - 9,3 hm³ w tym głównie z miasta Dębicy - 7,4 hm³. Łącznie w jednostkach tych odprowadzono do wód powierzchniowych 56 % wszystkich ścieków wymagających oczyszczania w województwie.

ODPADY

Zgodnie z definicją określoną w Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 roku o odpadach, odpady to wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały; za odpady uważa się również osady ściekowe.

Zmiany, jakie zaszły w wyniku przekształceń strukturalnych gospodarki w Polsce lat 90-tych oraz postępujący na rynkach światowych spadek zapotrzebowania na siarkę spowodowały zakończenie eksploatacji siarki w kopalni odkrywkowej oraz znaczną redukcję wydobycia siarki metodą podziemnego wytopu. Zaprzestanie wydobywania rudy siarkowej metodą odkrywkową i restrukturyzacja przemysłu siarkowego spowodowały zdecydowany spadek ilości wytwarzanych odpadów w tym rejonie z ok. 2,5 mln Mg rocznie do ok. 160 tys. Mg. Aktualnie największa ilość wytwarzanych odpadów w województwie podkarpackim to odpady z rolnictwa i z przetwórstwa żywności, które są typowe dla województwa o charakterze rolniczo-przemysłowym.

Odpady wytworzone przez jednostki organizacyjne województwa (z wyłączeniem odpadów komunalnych) wykorzystywane były głównie do utwardzania nawierzchni dróg, rekultywacji i niwelacji terenów zdegradowanych przez przemysł i górnictwo oraz składowisk odpadów komunalnych. Odpady przemysłu spożywczego wykorzystywane były jako pasza dla zwierząt, w dużym stopniu zagospodarowano także odpady przemysłu mleczarskiego i mięsnego. Popioły lotne i żużle z ciepłowni i kotłowni oraz osady ściekowe były przeważnie składowane na składowiskach odpadów przemysłowych.

• Odpady przemysłowe

	Odpady Przemysłowe		Ranking	Odpady przemysłowe wykorzystane		Ranking	%	Ranking wg. %
		[tys. ton]		/1M					[tys. ton]	/1M
POLSKA	126254,7			92030,3			73
podkarpackie	1323,7	0,0006	13	1155,9	0,0005	13	87	1

Województwo podkarpackie wytwarza około 1323,7 tys. ton odpadów przemysłowych rocznie. Ta ilość wytwarzanych odpadów klasyfikuje Podkarpacie na 13 miejscu w skali kraju. W tym rejonie wykorzystywanych jest 1155,9 tys. ton odpadów przemysłowych, co stawia podkarpackie na 13 miejscu w Polsce. Jest to jednak aż 87 % wytworzonych odpadów i plasuje pod tym względem województwo na 1 miejscu w kraju.

	Odpady przemysłowe unieszkodliwione		Ranking	%	Ranking wg. %
		[tys. ton]				/1M
POLSKA	30500,3			24
podkarpackie	86,5	0,00004	15	7	16

Odpadów unieszkodliwionych jest 86,5 tys. ton, co stanowi 7 % odpadów przemysłowych (16 miejsce w Polsce).

	Odpady przemysłowe gromadzone przejściowo		%	Ranking	Ranking wg. %
		[tys. ton]				/1M
POLSKA	3724,1		2,95
podkarpackie	81,3	0,00004	6,14	11	4

Pod względem odpadów gromadzonych przejściowo województwo podkarpackie zajmuje 11 miejsce w skali kraju (81,3 tys. ton rocznie). Jest to blisko 6,14 % odpadów przemysłowych (tutaj znajduje się w czołówce - 4 miejsce).

	Odpady przemysłowe nagromadzone po 99 r.		Ranking
		[tys. ton]		/1M
POLSKA	2009758,6
podkarpackie	51612,8	0,024	5

Na składowiskach własnych nagromadzone było około 51612,8 tys. ton odpadów(5 miejsce w kraju).

• Odpady niebezpieczne

Odpady niebezpieczne to te odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny oraz inne właściwości i okoliczności stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska. Dla odpadów tych obowiązują szczególne zasady postępowania:

- zezwolenie na prowadzenie działalności, w wyniku której powstają w/w odpady,

- zezwolenie dla odbiorcy odpadów niebezpiecznych,

- wykorzystywanie lub unieszkodliwianie w miejscu powstawania,

- składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych,

- transport takich odpadów w oparciu o przepisy odnoszące się do materiałów niebezpiecznych.

	Odpady niebezpieczne wytworzone		%	Ranking	Ranking wg. %	Odpady niebezpieczne w mogielnikach [ilość mogelników]	Ranking
		[tys. ton]						/1M
POLSKA	1133,91		0,9
podkarpackie	11,49	5,4* 10^-6	0,87	12	7	24	4

Mogielniki - są to przeważnie zbiorniki betonowe lub metalowe, bunkry i doły ziemne, w których nagromadzono silnie toksyczne, w wielu przypadkach nie zidentyfikowane substancje chemiczne.

Na Podkarpaciu wytworzono 11,49 tys. ton odpadów niebezpiecznych. Jest to jedna z mniejszych ilości w kraju - daje 12 miejsce wśród innych województw. Jest to 0,87 % odpadów niebezpiecznych z ogółu odpadów wytworzonych.

• Odpady komunalne

Odpady komunalne to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i weterynaryjnych.

	Odpady komunalne
		stałe				płynne
		[dam^3]	Ranking	[dam^3/1M]	Ranking	[dam^3]	[dam^3/1M]	ranking
POLSKA	49219		0,0013
podkarpackie	1905	12	0,0009	15	238	0,0001	16

Pod względem odpadów komunalnych stałych Podkarpacie zajmuje 12 miejsce, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca przedostatnie, 15 miejsce. Jeżeli chodzi o odpady płynne zajmuje ostatnie 16 miejsce w skali kraju.

• Miasta o największej ilości wytworzonych odpadów

W Roczniku Ochrony Środowiska nie ma żadnych miast województwa podkarpackiego wymienionych jako miasta o największej ilości wytworzonych odpadów.

LISTA 80

Jednym z najistotniejszych elementów polityki ekologicznej państwa jest szybka likwidacja ekstremalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego.

Praktyczna realizacja tego zadania rozpoczęła się opublikowaniem w styczniu 1990 r. listy 80 zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska w skali całego kraju. Wykaz tych zakładów został sporządzony w wyniku współpracy Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska i wydziałów ochrony środowiska urzędów wojewódzkich. Zgłoszone ze wszystkich województw zakłady zostały poddane na szczeblu centralnym wnikliwej analizie w oparciu o kryteria, które obejmowały m.in.:

• wielokrotność przekroczeń wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń w stosunku do norm,

• stopień koncentracji przyczyn uciążliwości,

• stan technicznych i organizacyjnych możliwości prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z przewidzianymi prawem wymogami ochrony środowiska,

• lokalizację obiektu,

• zasięg jego negatywnego oddziaływania, w szczególności na obszary wyróżniające się gęstością zaludnienia, wybitnymi walorami przyrodniczymi, predyspozycjami do rozwoju gospodarki rolnej i leśnej.

Ogłoszona lista zakładów najbardziej uciążliwych dla środowiska w skali kraju „Lista *)” nie była dokumentem ostatecznym lub zamkniętym. W okresie funkcjonowania listy część zakładów w ramach weryfikacji została z niej skreślona, a kilka nowych zostało na nią wpisanych.

W celu pilnego uporządkowania i zdyscyplinowania wszystkich poczynań na rzecz ograniczenia ekologicznej uciążliwości znajdujących się na liście zakładów, w stosunku do każdego z nich wojewodowie wydali stosowne decyzje administracyjne, określające odpowiednie harmonogramy zadań obejmujących m.in.:

• budowę i modernizację urządzeń ochronnych,

• proekologiczne zmiany technologii produkcji,

• całkowite lub częściowe wstrzymanie działalności produkcyjnej.

Wydanie tych decyzji poprzedzone było rozpoznaniem kondycji ekologicznej każdego zakładu oraz oceną realności wykonania decyzji w przewidzianych zakresach i terminach. Zastosowanie takich radykalnych działań administracyjnych miało spowodować dostosowanie działalności tych zakładów do obowiązujących wymogów ochrony środowiska.

W celu uzyskania zamierzonych efektów - radykalnego i szybkiego ograniczenia uciążliwości - zakłady znajdujące się na „Liście 80” objęte zostały szczególnym nadzorem przez PIOŚ. W zakładach tych nasilone zostały czynności kontrolne. Ich częstotliwość ma umożliwić pełną bieżącą ocenę realizacji przez zakłady zadań proekologicznych. W znacznym stopniu skoncentrowano również wobec tych zakładów czynności pomiarowe.

Zakłady skreślane z listy powinny spełniać następujące kryteria:

• rozwiązanie podstawowych problemów będących przyczyną uciążliwości dla środowiska w sposób trwały poprzez: modernizację technologii, restrukturyzację produkcji, likwidację zakładu (w części lub w całości) polegającą na demontażu urządzeń technologicznych, budowę urządzeń ochrony środowiska,

• uzyskanie przez zakład wymiernych efektów ekologicznych w postaci zmniejszenia emisji w poszczególnych komponentach (konieczne jest dotrzymywanie warunków określonych w pozwoleniach ekologicznych),

• uregulowanie stanu formalno-prawnego w zakresie korzystania ze środowiska.

Natomiast analiza zakładów w celu wprowadzenia ich na listę odbywa się w oparciu o następujące kryteria:

• udział zakładu w zanieczyszczaniu powietrza, wody i powierzchni ziemi w skali kraju,

• objęcie zasięgiem oddziaływania terenów o wysokiej koncentracji ludności, wyjątkowych walorach przyrodniczych lub kulturowych,

• wielkość opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska,

• wysokość wymierzonych kar,

• prowadzenie działalności produkcyjnej w oparciu o przestarzałą technologię,

• brak podejmowania przez zakład działań proekologicznych,

• zakłady te powinny się wywodzić z grupy najbardziej uciążliwych w skali województwa,

• jako kryterium dodatkowe - możliwość stwarzania przez zakład nadzwyczajnego zagrożenia dla środowiska.

Zakłady województwa podkarpackiego będące na „Liście 80” na dzień 01.01.1997

• Elektrownia „Stalowa Wola” w Stalowej Woli

• Kopalnia Siarki „Machów” w Tarnobrzegu

• Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki „Siarkopol” w Tarnobrzegu

• Rzeszowski Zakłady Lamp Wyładowczych „Polam-Rzeszów” w Pogwizdowie Nowym w likwidacji

• Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg” SA w Pustkowie

Zakłady województwa podkarpackiego będące na „Liście 80” na dzień 15.01.2001

• Kopalnia Siarki „Machów” w Tarnobrzegu

• Kopalnie i Zakłady Przetwórcze Siarki „Siarkopol” w Tarnobrzegu

• Rzeszowski Zakłady Lamp Wyładowczych „Polam-Rzeszów” w Pogwizdowie Nowym w likwidacji

• Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg” SA w Pustkowie

Zakłady województwa podkarpackiego będące na „Liście 80” na dzień 15.03.2001

• Kopalnia Siarki „Machów” w Tarnobrzegu

• Rzeszowski Zakłady Lamp Wyładowczych „Polam-Rzeszów” w Pogwizdowie Nowym w likwidacji

• Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg” SA w Pustkowie

Kopalnię Siarki „Machów” postawiono w stan likwidacji w 1992 roku. Termin zakończenia procesu likwidacyjnego przewidziano na koniec 2001 roku, lecz z uwagi na niedostateczne finansowe zabezpieczenie procesu, termin zakończenia likwidacji przesunięty został o kilka lat. W skład procesu likwidacyjnego wchodzą również przedsięwzięcia związane z rekultywacją terenów zdewastowanych i zdegradowanych w wyniku działalności kopalni. Tereny przeznaczone do rekultywacji to:

• 352 ha gruntów zwałowiska wewnętrznego,

• 818 ha gruntów zwałowiska zewnętrznego,

• 659 ha wyrobiska kopalni (wraz ze zwałowiskiem wewnętrznym),

• tereny zajęte przez stawy osadowe i składowiska odpadów poprodukcyjnych (osadnik odpadów poflotacyjnych w Cyganach, klarownik wód złożowych w Ocicach).

Wyrobisko kopalni „Machów” po przeprowadzeniu niezbędnych działań izolujących pokłady siarkonośne przed wpływem na wody podziemne poziomu czwartorzędowego i wody powierzchniowe planuje się przekształcić w zbiornik dla celów rekreacyjnych. Warunki likwidacji wyrobisk pogórniczych odkrywkowych kopalń siarki „Machów” i „Piaseczno” są bardzo złożone, o czym decyduje występowanie naporowego trzeciorzędowego horyzontu wód złożowych o dużej zawartości siarkowodoru i silnie zmineralizowanych. Aktualny stan równowagi hydrodynamicznej utrzymuje się dzięki nieprzerwanej pracy systemów odwadniających kopalnię „Machów” i pomp odwadniających wyrobisko „Piaseczno”.

Prace likwidacyjne muszą dotyczyć obu odkrywek, należy je prowadzić równolegle i we wzajemnym powiązaniu, gdyż zaprzestanie odwadniania wyrobiska „Machów” spowodowałoby odbudowę pierwotnych stosunków wodnych i wypełnienie obu wyrobisk pogórniczych wodami trzeciorzędowymi. Przyjęto koncepcję utworzenia w ich miejscu zbiorników wodnych (łącznie ok. 6 km²), które wraz z terenami przyległymi zostaną zagospodarowane w kierunku rekreacyjnym. (dopóki tereny kopalni „Machów”nie zostaną zrekultywowane będzie ona się znajdować na „Liście 80”)

RYS HISTORYCZNY

Województwo podkarpackie jest regionem o niezaprzeczalnych walorach turystyczno-krajoznawczych. Historia pozostawiła tu swoje ślady sięgające zamierzchłych czasów. Tutaj można spotkać ruiny średniowiecznych zamków, drewniane cerkiewki i kościoły. Jest to obszar, gdzie najsilniej łączą się wspólne dzieje Polaków i Ukraińców. Zabytki architektury i muzea skupiają się w średniowiecznych miastach, takich jak: Przemyśl, Sanok, Krosno, Rzeszów, Jarosław, Przeworsk, Łańcut czy też Leżajsk. Najcenniejsze zabytki architektury to zespoły pałacowo-parkowe w Łańcucie i Krasiczynie, drewniany kościół w Haczowie oraz drewniana cerkiew w Radrużu.

Większa część terenu w tym województwie należała w średniowieczu do Rusi Czerwonej (ziemia przemyska i sanocka) zwanej później Rusią Halicką. Przekształcona ona została w przedrozbiorowe woj. Ruskie. Dopiero w 1944 r. utworzono województwo rzeszowskie obejmujące południowo-wschodni kraniec Polski w powojennych granicach. Ruś Halicka należała do Polski w czasach Bolesława Chrobrego, Ale ostatecznie przyłączył ją dopiero Kazimierz Wielki. W granicach Małopolski była ziemia biecka i sandomierska (z Rzeszowem), a granica z Rusią przebiegała w międzyrzeczu Wisłoka i Wisłoki.

NAJWAŻNIEJSZE OBIEKTY DOROBKU KULTURALNEGO

• We wsi Haczów znajduje się największy (dł. 40 m) i jeden z najstarszych w Polsce drewniany kościół gotycki, wzniesiony w XV wieku. W 1624 r. dostawiono od frontu Wieżę z nadwieszoną izbicą, w końcu XVIII w. Rozbudowano go, dodając m.in. kaplicę od północy. Ściany i dachy kościoła pokryte są gontem, cały budynek obiegają dookoła tzw. Soboty (parterowe niskie podcienia). W południowej ścianie znajduje się gotycki ostrołukowy portal z gotyckimi okuciami. Wewnątrz słabo czytelna późnogotycka polichromia z 1494 r. Kościół ten obecnie pełni funkcje muzealne.

• Zamek łańcucki to jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich w Polsce - został wzniesiony w latach 1629 - 41 dla Stanisława Lubomirskiego, z wykorzystaniem wcześniejszej budowli z lat 1610 - 20. Po pożarze w 1683 r. przebudowany przez Tylmana z gameren. Na przełomie XVIII i XIX w. Gruntownie przebudowany i rozbudowany wg projektu Piotra Aignera na rezydencję pałacową. Wnętrza ozdobiono wspaniałymi malowidłami, sztukateriami, rzeźbami. Lubomirscy, a potem Potoccy gromadzili tu cenne dzieła sztuki. Obecny wygląd w stylu neobaroku francuskiego zamek zawdzięcza przebudowie z lat 1889 - 1912. Zasadniczą częścią jest czworoboczna budowla z wieżami na narożach i niewielkim dziedzińcem pośrodku, otoczona fortyfikacjami bastionowymi w kształcie pięcioramiennej gwiazdy. Zamek do dzisiaj zachował dawną świetność. Od 1944 r. jest tu muzeum wnętrz zabytkowych. Wnętrza z XVIII-pocz. XX w. Reprezentują różne style: barok, rokoko, klasycyzm, eklektyzm i secesję.

• W Radrużu znajduje się cerkiew św. Paraskewii wzniesiona w końcu XVI w., która jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury drewnianej w Polsce. Obok dzwonnica i wikarówka, całość otoczona jest murem i pełni funkcje muzealne. Budynek cerkwi, trzyczęściowy, nieomal w całości pokryty gontem. Część środkowa pokryta dachem brogowym, całość otoczona daszkiem okapowym wspartym na słupach. Wyposażenie wnętrza nie zachowało się, tylko na jednej ze ścian przetrwał malowany ołtarzyk. Na zewnątrz prezbiterium umieszczona jest kamienna płyta nagrobna z 1782 r. Drewniana dzwonnica jest konstrukcji słupowej z nadwieszoną izbicą.

OSOBISTOŚCI WOJEWÓDZTWA

• Jan Bytnar (1921 - 43) - pochodził z Kolbuszowej, harcmistrz, w czasie II wojny świtowej członek Szarych Szeregów. Aresztowany przez gestapo, odbity w czasie słynnej akcji pod Arsenałem, zmarł na skutek obrażeń doznanych w czasie śledztwa. Jego życiu poświęcona jest książka A. Kamińskiego „Kamienie na szaniec” i film „Akcja pod Arsenałem” w reżyserii Jana Łomnickiego.

• Izydor Izaak Rabi (1898 - 1988) - pochodził z Rymanowa, wyemigrował w 1899r. - amerykański fizyk, laureat nagrody Nobla w 1944 r. za badania nad własnościami magnetycznymi jąder atomowych. Był jednym z inicjatorów powołania CERN - europejskiego centrum badań cząstek elementarnych pod Genewą. W czasie II wojny światowej pracował w Los Alamos nad projektem budowy amerykańskiej bomby atomowej i nad konstrukcjami radarów.

• Stanisław Jachowicz (1796 - 1857) - pochodził z Tarnobrzega, poeta i pedagog, autor bajek i wierszowanych powiastek dla dzieci, wydawanych wielokrotnie m.in. w zbiorze „Pan kotek był chory”.

• Ignacy Łukasiewicz (1822 - 1882) - pochodził ze wsi Zaduszniki, konstruktor pierwszej w świecie lampy naftowej (1853), dyrektor najstarszej w świecie kopalni ropy w Bórce koło Krosna.

• Józef Sebastian Pelczar (1842 - 1924) - pochodził z Jaśliska, był biskupem ordynariuszem diecezji przemyskiej i profesorem rektorem (1882-83) Uniwersytetu Jagiellońskiego. Założył Zgromadzenie Sióstr Sercanek. Beatyfikowany w 1991 r.

WIADOMOŚCI Z WOJEWÓDZTWA

• Gazociąg przez Bieszczady. Rząd nie wyklucza zakceptowania drugiego wariantu przebiegu przez Polskę gazociągu, który ma połączyć system gazowy Rosji z Europą Zachodnią. Konsorcjum firm zagranicznych oraz Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo będą rozpatrywać wariant przebiegu gozociągu trasą: Brześć - Cisna - Kapuszany Wielkie na Słowacji.
  Prezes PGNiG Andrzej Lipko powiedział w środę, że przy ustalaniu trasy przebiegu gazociągu trzeba się było liczyć nie tylko z interesami Polski, ale również z innymi udziałowcani tej inwestycji. Konsorcjum firm zagranicznych postawiło warunek - rurociąg z teryrorium Polski musi wychodzić w miejscowości Kapuszany Wielkie, na Słowacji - powiedział Lipko. Dodał, że inne warianty budowy nie są obecnie rozpatrywane.
  Wcześniej rząd chciał, aby nowy gazociąg tranzytowy przebiegał przez teren Polski centralnej: Stalową Wolę, okolice Krakowa i Śląsk. Gazociąg opuszczałby terytorium Polski na styku granicy Czech i Słowacji - w miejscowości Czadcza. Na terytorium naszego kraju miałyby być dwa punkty odbioru gazu. Wicepremier, minister gospodarki Janusz Steinhoff przyznał, że rząd może zaakceptować propozycję konsorcjum firm zagranicznych i PGNiG. Tymczasem specjalista do spraw budowy gazociągów, Witold Michałowski uważa, że jeżeli dojdzie do budowy gazociągu z Rosji do Europy Zachodniej przez Polskę według drugiego wariantu - będzie to oznaczało porażkę polskich negocjatorów. Jest to dyktat Gazpromu, gdyż trasa przez Bieszczady jest dla Polski katastrofą z ekologicznego punktu widzenia - powiedział Michałowski Informacyjnej Agencji Radiowej. Rosyjski Gazprom naciskał, by łącznik gazociągu, omijający Ukrainę, przebiegał przez województwa lubelskie i podkarpackie, w pobliżu naszej wschodniej granicy.

• Chemikalia u źródeł Sanu, w Międzynarodowym Rezerwacie Przyrody Przeterminowane środki ochrony roślin, składowane w leżącej tuż przy polskiej granicy ukraińskiej miejscowości Sianki, u źródeł Sanu, zagrażają przyrodzie Bieszczadzkiego Parku Narodowego i ujęciom wody pitnej. Radio Rzeszów dowiedziało się, że w Siankach złożono kilkanaście ton starych środków ochrony roślin w betonowych sarkofagach, kilka ton w zniszczonym magazynie. Są tam również nieszczelne cysterny w których przechowywano amoniak. Brzegi miejscowych potoków są skażone mazutem a las jest uschnięty. Tak wygląda polsko-ukraińska granica w sercu Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Władze Ukrainy twierdzą, że nie ma żadnego zagrożenia. O usunięcie pestycydów zabiegają już od 7 lat mieszkańcy Sianek. Ich zdaniem, przeniesienie chemikaliów do betonowych kontenerów nie rozwiązuje sprawy. Wójt wsi Stepan Vasyleczko uważa, że pestycydy są wciąż szkodliwe dla organizmu człowieka. Są też niebezpieczne dla wody i ziemi. Mimo uspokajających informacji polskich i ukraińskich służb ochrony środowiska sprawą coraz bardziej zaniepokojona jest dyrekcja Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Zastępca dyrektora parku Tomasz Winnicki twierdzi, że jeśli pestycydy składowane w Siankach od co najmniej 15 lat trafiły do Sanu, stanowią duże zagrożenie dla zdrowia ludzi.

• Podkarpacki Urząd Wojewódzki chce zlikwidować rezerwat Przełom Osławy pod Duszatynem - alarmują ekolodzy. Na rzece - w najbardziej przyrodniczo cennym miejscu - powstać ma zapora i mała, prywatna elektrownia wodna.Rezerwat działa niespełna rok - wojewoda utworzył go 28 marca 2000 r. Pod ochroną znalazł się najpiękniejszy i jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym fragment doliny rzeki Osławy - drugiej co do wielkości w Bieszczadach.Pomysł budowy elektrowni na Osławie nie jest nowy - boje między miłośnikami przyrody, ekologami i leśnikami z jednej strony, a lobby hydrotechnicznym z drugiej toczyły się od lat. Gdy powstał rezerwat wydawało się, że batalia o ochronę przełomu Osławy została wygrana. Teraz wszystko wskazuje jednak na to, że elektrownia zostanie zbudowana.Inwestycja ma powstać w pobliżu najbardziej urokliwego miejsca na Osławie - przy tzw. Łokciu. W miejscu tym rzeka zatacza prawie pełną pętlę. Przed zakolem ma powstać tama, a woda ma zostać skierowana na skróty (z ominięciem naturalnego zakola) kanałem, a następnie rurą o średnicy 80 cm na turbinę elektrowni.Biorąc pod uwagę potencjalną moc elektrowni, nie będzie ona miała większego znaczenia dla bilansu energetycznego regionu. Zdaniem ekologów zakłóci jednak stosunki wodne na chronionym obszarze oraz przetnie odwieczny szlak migracyjny ryb.
  

SPIS TREŚCI

DANE OGÓLNE 2

STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW 3

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI 3

PARKI NARODOWE 4

STAN ATMOSFERY 6

WODY 13

ŚCIEKI 14

ODPADY 16

LISTA 80 19

RYS HISTORYCZNY 21

NAJWAŻNIEJSZE OBIEKTY DOROBKU KULTURALNEGO 21

OSOBISTOŚCI WOJEWÓDZTWA 22

WIADOMOŚCI Z WOJEWÓDZTWA 23

Pilitechnika Warszawska

Wydział Inżynierii Środowiska

- 23 -

---