Podstawy teoretyczne oraz wybrane zagadnienia z zakresu diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej.
Perspektywa historyczna oraz podstawy neurobiologiczne
Jean Ayres (1920-1988) - twórczyni teorii
krótka definicja: ,, sensoryczna integracja to proces rozpoznawania, segregowania, interpretowania i scalania wrażeń zmysłowych aby mogły być użyte w celowym działaniu''
podstawowe założenia teorii SI ( Ayres 1972):
trudności w przetwarzaniu i integracji informacji sensorycznej wpływają na zachowanie i uczenie się dzieci
przebieg rozwoju zmysłowo-ruchowego jest istotnym elementem w procesach rozwoju wyższych czynności nerwowych (mowa czynna i rozumienie, pamięć, uwaga, percepcja wzrokowa, słuchowa, lateralizacja, zdolność do czytania, liczenia, kontrola emocji i zachowania)
interakcja dziecka ze środowiskiem kształtuje rozwój mózgu
układ nerwowy posiada plastyczność
aktywność sensoryczno- motoryczna jest silnym mediatorem plastyczności
(współczesne badania potwierdzają możliwość strukturalnych, molekularnych i komórkowych zmian w funkcjach nerwowych pod wpływem znaczących oddziaływań terapeutycznych - McKenzie i wsp. 2003 )
Koncepcja sekwencyjności rozwoju
Hipotetyczny model przebiegu procesów integracji zmysłowej - 4 stadia (Ayres 1972, 1974, 1991)
funkcjonowanie najwcześniej dojrzewających układy zmysłów:
proprioceptywnego
przedsionkowego
dotykowego
stanowi podstawę dla rozwoju integracji zmysłowej
Lokalizacja narządów przedsionkowych w uchu środkowym: łagiewka i woreczek, kanały półkoliste
Układ przedsionkowy
Podstawowe funkcje:
Kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i kątowymi działającymi na organizm człowieka
Odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji i poczuciem bezpieczeństwa grawitacyjnego
Orientacja w położeniu ciała w stosunku do powierzchni ziemi. Informowanie OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała oraz otaczającej przestrzeni
Podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego
Wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w spoczynku
Wpływ na odruch błędnikowo - oczny, koordynację pracy obu oczu, płynne ruchy gałek ocznych
Zabezpieczanie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała (rozwój koordynacji obustronnej)
Wpływ na przetwarzanie słuchowo - językowe (bliskie powiązania anatomiczne z układem słuchowym)
Wpływa na autonomiczny układ nerwowy
UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.
Funkcjonowanie systemu przedsionkowego ma więc wpływ na utrzymywanie równowagi, koordynacji oraz płynności ruchów ciała i gałek ocznych. Ma to swoje odzwierciedlenie w możliwościach ruchowych dziecka ( w zakresie dużej i małej motoryki ), zachowaniu prawidłowej postawy podczas ruchu ale i zabaw przy stole, także w lepszej koncentracji i mniejszej męczliwości.
UKŁAD PRZEDSIONKOWY C.D.
Automatyczne skoordynowane ruchy są możliwe tylko wtedy gdy ośrodkowy układ nerwowy koordynuje wrażenia przedsionkowe z innymi doznaniami sensorycznymi.
ANATOMICZNE I FUNKCJONALNE POWIĄZANIA UKŁADU PRZEDSIONKOWEGO Z INNYMI UKŁADAMI ZMYSŁOWYMI I STRUKTURAMI OUN:
Układ proprioceptywny
Móżdżek
Mięśnie regulujące ruchy gałek ocznych
Mięśnie regulujące napięcie mięśni szyi
Układ słuchowy
UKŁAD PRORPIOCEPTYWNY
(czucie własnego ciała w pozycjach statycznych i w ruchu bez udziału wzroku)
LOKALIZACJA RECEPTORÓW
W ścięgnach, mięśniach i okolicach stawów
W narządach wewnętrznych
W uchu środkowym (ścisłe powiązanie układu proprioceptywnego z przedsionkowym)
Część receptorów ma połączenia z oczami (ułatwiają poruszanie się i przyjmowanie pozycji w przestrzeni)
UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY
Podstawowe funkcje:
Poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru ciała i poszczególnych jego części w przestrzeni.
Wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą prawidłowej motoryce i przyczyniają się do przeciwdziałania sile grawitacji.
Poruszenie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku
Swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych.
Percepcję kształtów drobnych przedmiotów.
Percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia.
Tworzenie somatognozji.
Tworzenie lateralizacji.
UKŁAD PROPRIOCEPTYWY C.D.
Aktywność ruchowa dziecka z zaburzeniami propriocepcji staje się chaotyczna gdy dziecko nie może kontrolować wzrokiem, ruchów swojego ciała.
UKŁAD DOTYKOWY
RODZAJE RECEPTRÓW DOTYKOWYCH
Ciałka Paciniego (zlokalizowane w mięśniach, stawach, ścięgnach, narządach wewnętrznych) - ucisk, czucie głębokie
Ciałka Meissnera (zlokalizowane pomiędzy skórą właściwą a naskórkiem) - odpowiadają za zucie precyzyjne
Narządy Ruffiniego - receptory ciepła
Kolbki Krausego - receptory zimna
Wolne zakończenia nerwowe - zlokalizowane na całym ciele, zwłaszcza na obszarach owłosionych, stąd duża wrażliwość dotykowa tych obszarów
Wszystkie wymienione wyżej receptory
są wrażliwe na ból
UKŁAD DOTYKOWY
Zmysł dotyku ma wpływ na:
rozwój percepcji schematu ciała
wczesne poznawanie przedmiotów
rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku
różnicowanie bodźców dotykowych
rozwój emocjonalny
Układ dotykowy cd.
Stopień integracji wrażeń dotykowych jest dobrym wskaźnikiem integracji sensorycznej całego ciała, bo dotyk rozwija się z tego samego listka zarodkowego co ośrodkowy układ nerwowy
Rozwój integracji czynności zmysłowo - ruchowych od urodzenia(poziom I) do 6 - 7 roku życia (poziom IV)
Rezultat prawidłowej integracji wrażeń zmysłowych:
orientacja w schemacie ciała
koordynacja obu stron ciała
właściwe planowanie motoryczne ( praksja)
odpowiedni poziom aktywności
prawidłowa koordynacja wzrokowo - ruchowa
prawidłowe wzorce ruchowe
prawidłowy rozwój orientacji wzrokowo - przestrzennej
rozwój mowy
prawidłowe skupienie uwagi
stabilność emocjonalna
Zaburzenia SI - problemy zauważane przez rodziców lub nauczycieli:
hiperaktywność
hipoaktywność
problemy z koncentrację uwagi
nadpobudliwość emocjonalna
obniżony poziom koordynacji ruchowej ( niezdarność ruchowa) lub
wzrokowo - ruchowej
zaburzenia mowy
słaba organizacja zachowania
problemy z funkcjonowaniem
w grupie
problemy z nauką rysowania, czytania i pisania
problemy z rozwojem samodzielności w zakresie samoobsługi
niska samoocena
Zaburzenia SI - objawy widoczne w badaniu klinicznym
Narzędzia badawcze:
Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego
Obserwacja kliniczna funkcji neurofizjologicznych
Bateria Południowokalifornijskich
Testów Sensorycznej Integracji
Objawy:
Obniżone napięcie mięśni
Obecność tonicznych odruchów we wzorcach postawy
Brak poczucia środkowej linii ciała i trudności z jej przekraczaniem
Trudności w utrzymaniu równowagi
Zaburzenia koordynacji ruchowej i wzrokowo - ruchowej
Zaburzenia praksji
Zaburzenia somatognozji
Zaburzenia lateralizacji
Zaburzenia percepcji dotykowej
Zaburzenia percepcji bodźców przedsionkowych i propriceptywnych
CEL terapii SI
Cel terapii - poprawienie jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej. Następnie wytworzenie odpowiedniej reakcji adaptacyjnej
Terapia może obejmować: rozwijanie podstawowych reakcji posturalnych, integracji obu stron ciała; stymuluje rozwój reakcji równoważnych, praksji, orientacji wzrokowo-przestrzennej, somatognozji, lateralizacji, czucia głębokiego i powierzchownego ( w zależności od potrzeb dziecka)
W konsekwencji wpływa na sprawność w zakresie dużej i małej motoryki, percepcję wzrokowo - przestrzenną, koncentrację uwagi i samoocenę - co z kolei pozwala dziecku na zdobywanie nowych umiejętności w zakresie samoobsługi, w zabawie, w uczeniu się