PC wyklad tresc


Prawo cywilne

Prawo cywilne to wszystkie te przepisy prawa, regulujące stosunki między podmiotami prawa na zasadzie ich równorzędności, spory między podmiotami są rozstrzygane przez niezawisły sąd, nierównowaga występuje np. w prawie administracyjnym, podmioty są autonomiczne i panuje między nimi równowaga prawa, np. Skarb Państwa i rzemieślnik remontujący budynek Urzędu Skarbowego

W praktyce prawodawcy mają prawo wydawania aktów prawa kompleksowego, w których w jednym akcie mogą występować przepisy z różnych gałęzi prawa, a zaliczany jest do tej gałęzi, w której reguluje najwięcej (jak np. kodeks cywilny)

Podmioty prawa cywilnego (podmioty praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego):

W skład prawa cywilnego (materialnego) wchodzą działy:

Prawo cywilne proceduralne (formalne) zawarte jest w kodeksie postępowania cywilnego

Relacja między częścią ogólną a szczegółową jest taka, że lex speciali derogat legi generali, czyli przepisy szczególne uchylają moc obowiązującą przepisów ogólnych

Źródła prawa cywilnego

Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zalicza się:

Czyli w tym kodeks cywilny, ale także odrębne ustawy, które przepisy z kodeksu wypierają

W prawie cywilnym duże znaczenie odgrywają:

Jeśli strona nie godzi się na ogólne warunki umów i chce uregulować wszystko w umowie, to wtedy ogólne warunki tracą znaczenie, bardzo ważną więc rolę odgrywają normy pozaprawne

Konstytucja wylicza źródła prawa, dlatego nie jest obowiązującym prawo zwyczajowe

Część ogólna

Część ogólna reguluje zagadnienia wspólne dla wszystkich działów prawa cywilnego, m.in.:

Prawo rzeczowe

W skład prawa rzeczowego wchodzą przepisy określające zasady korzystania z rzeczy (własnych i cudzych)

Przepisy prawa rzeczowego zawarte są w kodeksie cywilnym, przepisami tymi uregulowane są następujące instytucje:

Hipoteka uregulowana jest w Ustawie o Księgach Wieczystych i Hipotece

Spółdzielcze własnościowe prawa do lokali uregulowane jest nawet poza Ustawą Spółdzielczą

Prawo zobowiązań

Prawo zobowiązań składa się z 2 części:

W części ogólnej uregulowane są:

W części szczegółowej uregulowane są poszczególne typy umów (sprzedaży, dostawy, o dzieło, najmu, etc.)

Przepisy prawa zobowiązań zawarte są w kodeksie cywilnym

Prawo spadkowe

Przepisami prawa spadkowego uregulowane są zasady przejścia praw majątkowych osoby zmarłej na spadkobierców

Dobra osobiste osoby zmarłej wygasają w chwili jej śmierci i nie przechodzą na spadkobierców, natomiast przechodzą obowiązki osoby zmarłej, jeżeli mają charakter majątkowy

Spadkobierca może:

Przepisy prawa spadkowego zawarte są w kodeksie cywilnym

Prawo rodzinne i opiekuńcze

Prawo rodzinne i opiekuńcze reguluje zagadnienia:

Przepisy prawa rodzinnego i opiekuńczego zawarte są w odrębnym kodeksie zwanym kodeksem rodzinnym i opiekuńczym

Prawo własności intelektualnej

Prawo własności intelektualnej obejmuje przepisy dotyczące wytworów intelektualnych, czyli:

Przepisy dotyczące wytworów intelektualnych zawarte są w ustawach szczególnych, w prawie autorskim, przemysłowym

Prawo papierów wartościowych

Prawo papierów wartościowych reguluje zagadnienia związane z istotą papieru wartościowego oraz obrotem papierami wartościowymi

Papiery wartościowe:

Papier wartościowy jest dokumentem, który odzwierciedla wierzytelność

Papiery wartościowe ułatwiają obrót gospodarczy, albowiem przeniesienie prawa następuje przez samo przeniesienie własności dokumentu i wydanie tego dokumentu

Przepisy o papierach wartościowych zawarte są w ustawach szczególnych, poza kodeksem cywilnym, np. w prawie wekslowym, kodeksie spółek handlowych, etc.

Prawo handlowe

Przepisy zawarte są w kodeksie spółek handlowych

Reguluje następujące spółki:

Spółki osobowe to:

Spółki kapitałowe to:

Normy i przepisy prawa cywilnego

Relacja jest taka, że norma mieści się w przepisie i przyjmując, że przepis jest jednostką redakcyjną aktu prawnego, wówczas z tego przepisu wynika norma

Najlepiej jeżeli 1 norma wynika z 1 przepisu

Sędzia stosuje normy, nie przepisy, rozstrzygnięcie zapada na podstawie normy, nie przepisu

Normy prawa cywilnego:

Ius cogens

Ius cogens nie mogą być wyłączone wolą stron stosunku prawnego (w drodze czynności prawnej)

Jeżeli czynność prawna narusza ius cogens jest nieważna (art. 58 kc)

Ius dispozitivum

Ius dispozitivum mogą być wyłączone w drodze czynności prawnej (wolą stron)

Znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy czynność prawna:

(to lub to lub to)

Czyli jeśli strony się inaczej nie umówiły

Ius cogens jest mniej niż ius dispozitivum

Jeżeli czynność prawna wyłącza przepis ius dispozitivum to nie ma sprzeczności z prawem

Semiimperatywne

Ochraniają jakieś minimum uprawnień danego podmiotu (np. konsumenta)

Normami takimi określa się zwykle minimalne wynagrodzenie za pracę, minimalną cenę za produkty rolne, uprawnienia z tytułu wad towarów, etc.

Jednostronnie ochraniają, ponieważ można dostać więcej (np. płaca minimalna), ale nie można dostać mniej

Normy upoważniające

Nie określają obowiązków adresatów tych norm, ani nie wprowadzają zakazów

Określają jedynie warunki, od spełnienia których uzależniona jest ważność czynności prawnych, np. testament holograficzny jest ważny, jeżeli sporządzony został własnoręcznie, opatrzony został datą i podpisany został przez potencjalnego spadkodawcę

Nie ma nakazu ani zakazu napisania testamentu

Inna czynność upoważniająca to pełnomocnictwo, które nie zobowiązuje pełnomocnika do działania, tylko upoważnia

Normy kolizyjne

Nie regulują w sposób definitywny praw i obowiązków podmiotów, lecz jedynie wskazują system prawny, na podstawie którego prawa i obowiązki będą oceniane

Zbiorem norm kolizyjnych jest ustawa Międzynarodowe Prawo Prywatne, w której wskazuje się systemy prawne, które znajdują zastosowanie wtedy, kiedy stroną stosunku prawnego jest podmiot innego państwa (np. Polka zawiera związek małżeński ze Szwedem), ustawa wskazuje wówczas jaki system prawny zastosować, strony mogą się też umówić

Przepisy prawa cywilnego

Wyróżnia się 2 rodzaje:

Definicje ustawowe

Fikcje prawne

Fikcje prawne, np. osoba odrzucająca spadek, traktowana jest jako taka, która nie dożyła do momentu spadkowego

Przepisy odsyłające

Przepisy odsyłające nie regulują praw i obowiązków, lecz nakazują zastosować do oceny praw i obowiązków inny przepis, już istniejący

Są odesłania nakazujące stosować inny przepis wprost, bez jakichkolwiek modyfikacji, tudzież z modyfikacjami, wówczas stosuje się w przepisie odsyłającym słowo „odpowiednio”

(np. do dziekana stosuje się odpowiednio przepisy o rektorze, są modyfikacje, bo w całości nie pasuje)

Wprost nie jest równoznaczne z odpowiednio

Przepisy wprowadzające

Przepisy wprowadzające określają zasady na jakich wchodzi w życie nowy akt prawny

Przepisy derogacyjne wskazują stare przepisy, które uległy uchyleniu (stosuje się wtedy zwroty: „traci moc”, „uchyla się”)

Derogacja to zniweczenie dotychczasowego stanu prawnego

Ale czasem ustawodawca nie uchyla i wtedy pojawia się problem jak się mają stare przepisy do nowych

Przepisy dostosowawcze nowelizują stare przepisu i harmonizują je z nowymi przepisami (dostosowywanie starego porządku do nowego porządku)

Przepisy przejściowe określają zasady stosowania starych przepisów do zdarzeń, które zaistniały po uchyleniu tych starych przepisów

Źródła prawa cywilnego

Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego zalicza się:

Czyli w tym kodeks cywilny, ale także odrębne ustawy, które przepisy z kodeksu wypierają

Klauzula generalna

Klauzula generalna to taki przepis prawa, który nie ustala kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego lecz nakazuje stosować do oceny tego zdarzenia normy pozaprawne, takie jak:

Te normy pozaprawne to zwroty niedookreślone

Przykładami klauzul generalnych są art. 5, 56, 58, 354 kc

Bardzo ważną więc rolę odgrywają normy pozaprawne

Konstytucja wylicza źródła prawa, dlatego nie jest obowiązującym prawo zwyczajowe

Obowiązywanie prawa cywilnego co do osób w przestrzeni i w czasie

Jak usunąć kolizję, gdy stosunek prawny zaistniał w czasie obowiązywania starego prawa, które uległo zmianie?

Powinien to zrobić ustawodawca, ale jeśli tego nie robi, wówczas robią to organy, osoby stosujące prawo, wówczas:

Stosowanie prawa cywilnego

Stosowanie prawa cywilnego, czyli wyznaczanie prawnych konsekwencji danego zdarzenia cywilnoprawnego, czyli rozstrzygnięcie danej sprawy cywilnej należy do sądów powszechnych i SN

Ustawa może wskazywać także inny organ

Przestrzeganie prawa nie równa się stosowaniu prawa

Stosowanie prawa cywilnego dzieli się na etapy:

Ustalanie faktu (dowody)

Fakty ustalane są na podstawie dowodów

Dowodami są określone prawem środki dowodowe

Do podstawowych dowodów zalicza się:

Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza możliwość uznania każdej informacji za środek dowodowy, jeżeli przepis prawa nie wyłącza możliwości korzystania z takiego środka dowodowego

Domniemania

Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza możliwość korzystania także z domniemań

Wyróżnia się 2 rodzaje domniemań:

Faktyczne polega na tym, że organ rozstrzygający sprawę, może uznać dany fakt za udowodniony, jeżeli może on być wywnioskowany z innego faktu, wcześniej już udowodnionego, np. niedobór u magazyniera z powodu włamania, które zostało udowodnione, z włamania wynika więc niedobór w magazynie, choć nie musi tak być na 100%

Prawne polega na tym, że określony przepis prawa nakazuje sędziemu uznać dany fakt za udowodniony, jeżeli fakt ten może być wywnioskowany z wcześniej udowodnionego faktu, np. kodeks rodzinny i opiekuńczy nakazuje przyjąć, że ojcem dziecka urodzonego w czasie trwania małżeństwa, jest mąż matki, ale ojciec może wnieść powództwo o zaprzeczenie ojcostwa

Domniemania prawne dzieli się na:

Domniemania wzruszalne to takie, które polegają na tym, że można je podważyć przeciwdowodem (np. wyrok o zaprzeczenie ojcostwa)

Domniemania niewzruszalne to takie, które nie mogą być podważone przeciwdowodem (np. rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, czyli jeśli właścicielem jest A, a w księdze jest B, pomimo iż B sprzedał A, ale jeszcze tego nie ma w księdze i B sprzedał C, to C jest właścicielem, bo zakłada się, że właścicielem jest B, który może przenieść prawo własności)

Rozkład ciężaru dowodów

Podstawowa zasada - art. 6 kc - wg tego przepisu fakt obowiązania jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, osobą taką będzie najczęściej powód (strona wnosząca pozew), przepis szczególny może jednak tę relację zmieniać, np. przy domniemaniu prawnym ciężar dowodu spoczywa na osobie podważającej to domniemanie, np. A pożycza B, a po czasie żąda zwrotu, czyli z faktu, że udzieliła pożyczki wywodzi dla siebie skutek prawny, czyli w razie zastrzeżeń pożyczkodawca musi udowodnić fakt pożyczki, B za to może negować i nie ma wtedy obowiązku przeprowadzać dowodu, ale może powiedzieć, że pożyczył i oddał, wtedy to on musi udowodnić, że oddał

Prawo podmiotowe

Ochrania interes uczestnika obrotu cywilnoprawnego, tzn. osoby fizycznej, prawnej, a także jednostki organizacyjnej, która nie ma osobowości prawnej, ale ma zdolność prawną przyznaną przepisem prawa

Istnieje w ramach stosunku cywilnoprawnego

Przyznaje ono uprawnienia, które mogą być zaskarżalne przed sądem, prawo podmiotowe nie nakłada na stronę stosunku prawnego żadnych obowiązków

Obowiązki skorelowane z uprawnieniami w danym stosunku cywilnoprawnym ciążą na drugiej stronie tego stosunku prawnego, np. umowa sprzedaży rodzi po stronie nabywcy uprawnienie do przeniesienia na niego własności i wydania mu rzeczy, natomiast sprzedawcy nakłada obowiązek przeniesienia własności i wydania rzeczy i odwrotnie, na nabywcy ciąży obowiązek zapłacenia ceny i odebrania rzeczy, a sprzedawcy przysługuje prawo do pobrania ceny i odebrania rzeczy przez kupującego

Jeśli mówimy o uprawnieniach to mamy na myśli prawo podmiotowe, jeśli natomiast mówimy o obowiązkach, to są one skorelowane z prawem podmiotowym

Źródłem prawa podmiotowego są przepisy prawa stanowionego przez państwo, zwane prawem przedmiotowym, które zawiera normy ochraniające interesy podmiotów prawa, czyli prawo podmiotowe

Uprawnienia podmiotowe

Z prawa podmiotowego wynikają trojakiego rodzaju uprawnienia:

Roszczenie

Roszczenie polega na tym, że jeden podmiot prawa może domagać się od drugiego podmiotu określonego zachowania się ,czyli spełnienia określonego świadczenia, np. w stosunku zobowiązaniowym powstałym na gruncie określonej czynności prawnej wierzyciel (osoba uprawniona) może domagać się od dłużnika (osoby zobowiązanej) spełnienia świadczenia, które jest przedmiotem zobowiązania

Roszczenia dzielimy na:

Z roszczeniem wymagalnym mamy do czynienia wtedy, gdy osoba uprawniona może w każdej chwili domagać się spełnienia świadczenia

Z roszczeniem niewymagalnym mamy do czynienia wówczas, gdy osoba uprawniona może żądać spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu pewnych okoliczności, np. pożyczkodawca ma roszczenie o zwrot pożyczki, ale może się domagać zwrotu dopiero po upływie terminu (okresu), na który pożyczka została udzielona

Podział roszczeń na wymagalne i niewymagalne ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów o przedawnieniu roszczeń, bowiem przedawnieniu ulegają tylko roszczenia wymagalne, natomiast nie ulegają niewymagalne

Najdłuższy termin przedawnienia w polskim prawie cywilnym wynosi 10 lat, kredyt zaś może być udzielony nawet na 30 lat i nie ulega przedawnieniu, albowiem okres przedawnienia rozpoczyna się dopiero po upływie 30-letniego okresu

Roszczenie niewymagalne ulega przedawnieniu dopiero wtedy, gdy staje się wymagalnym

Uprawnienie kształtujące

Uprawnienie kształtujące polega na tym, że osoba której to uprawnienie przysługuje może w drodze dokonania jednostronnej czynności prawnej doprowadzić do zmiany lub ustania istniejącego stosunku prawnego, przykładem czynności kształtującej jest wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy, uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby

Oświadczenie kształtujące skierowane do drugiej strony stosunku cywilnoprawnego nie wymaga zgody drugiej strony, rodzi skutek prawny z woli osoby składającej to oświadczenie, natomiast adresat tego oświadczenia może zakwestionować je przed sądem, jeżeli sąd ustali, że nie istniały przesłanki do dokonania czynności kształtującej, to stwierdzi ten fakt w orzeczeniu, a przez to zmieni stanowisko osoby składającej oświadczenie woli, czynność kształtująca stanie się bezskuteczna

Sam sprzeciw przeciw czynności kształtującej nie wywołuje skutku prawnego, trzeba się zwrócić do sądu

Cała ta instytucja ma za zadanie uproszczenie i ułatwienie całej procedury

Czynność kształtująca może być dokonana tylko wtedy, gdy przepis prawny wyraźnie taką czynność dopuszcza

Zarzut

Zarzut jako uprawnienie podmiotowe polega na tym, że osoba uprawniona do postawienia zarzutu przeciwstawia swoje uprawnienie prawu podmiotowemu innej osobie, drugiej stronie w stosunku cywilnoprawnym

Typowym przykładem zarzutu, w rozumieniu prawa podmiotowego, jest zarzut przedawnienia roszczenia, jeżeli zarzut taki zostanie przed sądem zgłoszony, sąd oddala powództwo, natomiast w przypadku braku zarzutu sąd może zasądzić roszczenie, mimo że uległo ono wcześniej przedawnieniu, sąd nie działa tu bowiem z urzędu, lecz zgodnie z wolą strony zgłaszającej zarzut

Są też zarzuty procesowe (np. umowa była źle zawarta), które to nie należą do zarzutów wynikających z prawa podmiotowego

Rodzaje praw podmiotowych:

Prawa podmiotowe bezwzględne

Prawo podmiotowe bezwzględne jest skuteczne wobec wszystkich (erga omnes) podmiotów, którym to prawo nie przysługuje

Typowym przykładem jest własność (a także inne prawa rzeczowe), właściciel ma prawo oczekiwać, że każdy niewłaściciel uszanuje jego prawo i nie naruszy jego własności

Do praw podmiotowych bezwzględnych zalicza się również:

Jeżeli prawo podmiotowe bezwzględne zostanie naruszone, wówczas osobie uprawnionej przysługuje wobec naruszyciela odpowiednie roszczenie, może to być roszczenie windykacyjne, tzn. roszczenie o wydanie rzeczy albo roszczenie negatoryjne, tzn. roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie dalszych naruszeń

Jest skuteczne potencjalnie wobec wszystkich, a skutecznie wobec naruszyciela

Prawa podmiotowe względne

Względne polega na tym, że osoba uprawniona może żądać określonego zachowania się (świadczenia) tylko od osoby, która jest drugą stroną stosunku cywilnoprawnego

Źródłem praw podmiotowych względnych są stosunki obligacyjne (zobowiązaniowe), np. umowa sprzedaży, sprzedawca może domagać się ceny tylko od dłużnika, a nie od wszelkich podmiotów prawa

Prawa akcesoryjne

Prawo akcesoryjne nie jest prawem samoistnym, występuje ono obok prawa samoistnego i ma na celu jego wzmocnienie

Do praw akcesoryjnych zalicza się tzw. prawa zastawnicze, takie jak hipoteka, zastaw, poręczenie

Prawo zastawnicze możliwe jest tylko wtedy, gdy istnieje samoistne prawo podmiotowe, z którym związane jest prawo zastawnicze (akcesoryjne)

Żeby mogła istnieć hipoteka jako prawo zastawnicze, musi istnieć wierzytelność, którą hipoteka wzmacnia, wierzytelność może być przedmiotem obrotu jako prawo samoistne, natomiast hipoteka nie może być przedmiotem obrotu, idzie ona za wierzytelnością, czyli przenoszona jest wraz z wierzytelnością

Prawa związane

Prawo związane występuje obok innego prawa zwanego prawem wolnym, przykładem prawa podmiotowego związanego jest własność budynku stojącego na gruncie oddanym przez właściciela w użytkowanie wieczyste, budynek stojący na takim gruncie jest własnością użytkownika wieczystego, własność budynku jest prawem związanym z prawem użytkowania wieczystego, jeżeli wygasa użytkowanie wieczyste, to wygasa również własność budynku, jako prawa związanego

Prawo związane nie może być przedmiotem obrotu, jeżeli nie jest przedmiotem obrotu prawo wolne

Prawa majątkowe

Prawa majątkowe to takie prawa, u podstaw których leżą określone interesy majątkowe, do takich praw zalicza się:

Prawa majątkowe ulegają przedawnieniu

Prawa niemajątkowe

Prawa niemajątkowe to takie, u podstaw których nie leży interes ekonomiczny danego podmiotu, do takich praw zaliczamy:

Prawa niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu

Prawa zbywalne

Prawa zbywalne, należą do nich prawa o charakterze majątkowym, od tej zasady przepisy prawa wprowadzają pewne wyjątki, i tak do praw niezbywalnych należą:

użytkowanie, będące prawem majątkowym

służebność osobista, będąca prawem majątkowym

Jeżeli prawo podmiotowe jest zbywalne, wówczas nie można wyłączyć jego zbywalności w drodze czynności prawnej, natomiast osoba, której takie prawo przysługuje, może zobowiązać się do tego, że nie dokona zbycia prawa

Jeżeli wbrew temu zobowiązaniu dokona zbycia, wówczas czynność prawna będzie ważna, natomiast osoba zbywająca prawo narazi się na odpowiedzialność odszkodowawczą

Prawa niezbywalne

Do praw niezbywalnych zalicza się:

a także:

pomimo, iż te dwa ostatnie są prawami majątkowymi

Prawa tymczasowe

Prawo tymczasowe, zwane ekspektatywą, ma na celu ochronę prawa przyszłego, mającego powstać po upływie określonego czasu

Prawem tymczasowym (ekspektatywą) jest np. uprawnienie przysługujące członkowi spółdzielni mieszkaniowej w okresie oczekiwania na przydział mieszkania mającego charakter spółdzielczego własnościowego prawa do mieszkania, po zawarciu umowy o budowę własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu członkowi spółdzielni przysługuje tymczasowe prawo, na mocy którego będzie on mógł domagać się przydziału mieszkania po jego wybudowaniu, to tymczasowe prawo członek spółdzielni może przenieść na inną osobę, nabywca takiego prawa obejmującego wkład inwestycyjny członka spółdzielni, uprawniony będzie do żądania przydziału mieszkania

Wykonywanie prawa podmiotowego

Wykonywanie prawa podmiotowego polega na czynieniu z niego użytku, jeżeli prawem podmiotowym jest np. własność, to właściciel może wykonywać to prawo przez używanie rzeczy, pobieranie z niej pożytków, zużycie rzeczy, rozporządzanie rzeczą, słowem, wykonywanie prawa podmiotowego polegać będzie na korzystaniu i rozporządzaniu rzeczą, a także na posiadaniu rzeczy

Przepisy prawa nie zobowiązują osoby uprawnionej do wykonywania prawa podmiotowego, od tej zasady są pewne wyjątki, na gruncie prawa rodzinnego, mianowicie na rodziców, którym przysługują określone uprawnienia wobec dzieci, nakłada się zarazem obowiązek przejawiania troski o te dzieci

Nadużycie prawa podmiotowego

Z nadużyciem prawa podmiotowego mamy do czynienia wówczas, gdy prawo to wykonywane jest z naruszeniem zasad współżycia społecznego lub też społeczno-gospodarczego przeznaczenia tego prawa

Nadużycie prawa podmiotowego nie jest traktowane jako jego wykonywanie, nie podlega ochronie prawnej (art. 5 kc)

Zmiana prawa podmiotowego

Ze zmianą prawa podmiotowego mamy do czynienia wówczas, gdy ulega jakiejś modyfikacji treść tego prawa, ale samo prawo podmiotowe zachowuje tożsamość

Przykładem zmiany prawa podmiotowego może być wzmocnienie wierzytelności prawem zastawniczym, np. hipoteką, prowadzi to do wzmocnienia uprawnień wierzyciela, ale nie zmienia samej istoty jego prawa podmiotowego

Wzmocnienie jego uprawnień polega na tym, że będzie on mógł żądać zaspokojenia nie tylko od swojego dłużnika, ale także od innej osoby, która zabezpieczyła jego wierzytelność przez ustanowienie hipoteki na jego nieruchomości

Kolizja praw podmiotowych

Z kolizją praw podmiotowych mamy do czynienia wtedy, gdy zaspokojenie jednego długu uniemożliwia zaspokojenie innego, np. dłużnik jest niewypłacalny i może zaspokoić część wierzycieli, natomiast nie może zaspokoić wszystkich wierzycieli, w takim przypadku możliwe jest zastosowanie jednego z dwóch systemów:

System preferencji

System preferencji polega na tym, że dłużnik obowiązany jest do zaspokojenia tych wierzycieli, którym przysługuje pierwszeństwo, tzn. przywilej egzekutywy

Przepisy prawa egzekucyjnego określają przywileje wierzycieli, do wierzytelności uprzywilejowanych zaliczają alimenty, koszty egzekucji, roszczenia ze stosunku pracy

Przy systemie preferencyjnym zasada zaspokajania wierzycieli jest taka, że spełnia się wobec nich świadczenia w takiej kolejności w jakiej wymienieni oni są w przepisie prawa ustalającym przywileje egzekucyjne

Po zaspokojeniu tego wierzyciela, który jest na pierwszym miejscu, zaspokaja się drugiego wierzyciela, trzeciego, etc.

System redukcji

System redukcji polega na tym, że w przypadku niewypłacalności dłużnika zaspokaja się wierzycieli na jednakowej zasadzie proporcjonalnie do wysokości ich wierzytelności, np. w 10%, 20%, 50%, etc.

Ochrona praw podmiotowych

Ochronę praw podmiotowych zapewniają sądy cywilne albo inne organy przewidziane przepisami prawa

Od tej zasady istnieją pewne wyjątki

Przepisy dopuszczają mianowicie, tzw. pomoc własną, która może polegać na samoobronie albo samopomocy

Samoobrona

Samoobrona polega na ratowaniu dóbr osobistych i majątkowych w stanie wyższej konieczności (np. klęska żywiołowa) albo na odpieraniu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na dobra osobiste lub majątkowe

Jeżeli przy odpieraniu tego zamachu wyrządzona zostanie szkoda napastnikowi, osoba napadnięta za tę szkodę nie odpowiada

Samopomoc

Samopomoc polega na tym, że właściciel nieruchomości może zająć cudze zwierzę, które wyrządza na tej nieruchomości szkodę, na zwierzęciu tym, właściciel nieruchomości uzyskuje ustawowe prawo zastawu, które trwa do czasu naprawienia szkody

Nabycie i utrata prawa podmiotowego

Wyróżnia się 4 sposoby nabycia:

Nabycie pochodne

Z pochodnym nabyciem prawa mamy do czynienia, gdy osoba której prawo podmiotowe przysługuje, przenosi to prawo na inną osobę, podmiot

Podstawą przeniesienia prawa może być sprzedaż, darowizna, rozporządzenie testamentowe, zamiana

Obowiązuje zasada, w myśl której nikt nie może przenieść prawa podmiotowego na inną osobę, jeżeli jemu prawo to nie przysługuje, od tej zasady są pewne wyjątki, i tak:

Niewłaściciel rzeczy ruchomej przenosi na jej nabywcę własność z chwilą jej wydania nabywcy, nie dotyczy to jednak rzeczy skradzionych, zagubionych lub w inny sposób utraconych, w takim przypadku nabywca rzeczy staje się jej właścicielem dopiero po upływie 3 lat od chwili skradzenia, zagubienia lub innego utracenia, nie dotyczy to pieniędzy, papierów wartościowych na okaziciela oraz rzeczy nabytych na publicznej licytacji

Niewłaściciel nieruchomości figurujący w księdze wieczystej jako właściciel, może skutecznie przenieść na nabywcę tę nieruchomość, ponieważ nabywca w dobrej wierze jest chroniony w takim przypadku rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych

Przy nabyciu pochodnym mamy do czynienia z sukcesją prawa, tzn. z następstwem prawnym

Wyróżnia się 2 rodzaje sukcesji:

Sukcesja uniwersalna polega na tym, że nabywca prawa wchodzi w całokształt uprawnień majątkowych swojego poprzednika, np. przez dziedziczenie, nabycie przedsiębiorstwa, podział lub połączenie przedsiębiorstwa

Sukcesja uniwersalna ma tę własność, że nabywca prawa ponosi odpowiedzialność za zobowiązania swojego poprzednika związane z nabytym prawem

Sukcesja syngularna polega na tym, że nabywca uzyskuje tylko określone prawo dotyczące określonego składnika majątkowego i nie ponosi odpowiedzialności za długi swojego poprzednika, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, takim szczególnym przepisem jest art. 40 par. 2 kc, zakłada on, że jeżeli przyjmuje on od państwowej osoby prawnej nieodpłatnie określony składnik majątkowy, a osoba ta mogłaby stać się niewypłacalna(??)

Nabycie pierwotne

Z nabyciem pierwotnym mamy do czynienia w 2 przypadkach:

Przy nabyciu pierwotnym nabywca nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania poprzednika, jeżeli prawo należało do poprzednika

Nabycie translatywne

Nabycie translatywne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo o takim samym zakresie, w jakim przysługiwało ono poprzednikowi, jeżeli przedmiotem nabycia jest własność rzeczy, to nabywcy przysługiwać będzie prawo do korzystania, posiadania i rozporządzania rzeczą

Stosunek cywilnoprawny

Ze stosunkiem cywilnoprawnym mamy do czynienia wtedy, gdy ze względu na obowiązującą normę prawa cywilnego, jeden podmiot prawa ma obowiązek zachować się w określony sposób względem drugiego

Wyróżniamy 2 rodzaje stosunków cywilnoprawnych:

Prosty polega na tym, że tylko na jednej stronie ciążą obowiązki, druga strona może mieć tylko uprawnienia, do takich zaliczamy np. umowę darowizny

Złożony polega na tym, że określone obowiązki ciążą na obu stronach, np. stosunek wynikający z umowy sprzedaży, jedna strona ma obowiązek przenieść własność i wydać rzecz, a druga zapłacić cenę i odebrać rzecz

Elementy składowe stosunku cywilnoprawnego

Podmioty stosunków cywilnoprawnych

Podmiotami są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, ale którym ustawa przyznaje zdolność prawną

Osobami fizycznymi są jednostki ludzkie od chwili urodzenia do śmierci

Osoby te mogą być uczestnikami obrotu cywilnoprawnego

Po śmierci wygasają ich dobra osobiste, a majątkowe przechodzą na spadkobierców

Osobami prawnymi są jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają osobowość prawną

Niektóre stają się osobami prawnymi z mocy prawa, np. Skarb Państwa, PAN, Krajowa Rada Spółdzielcza

Osoby te powstają z chwilą wydania odpowiedniego aktu prawnego

Większość jednostek organizacyjnych uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania ich do Krajowego Rejestru Sądowego, m.in. przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fundacje

Jednostkami nie mającymi osobowości prawnej, lecz mającymi zdolność prawną są spółki osobowe prawa handlowego, mogą one we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania

W spółkach nie uznanych przepisami dotyczącymi takich jednostek stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące osób prawnych

W praktyce jednostki nie mające zdolności do czynności prawnych, lecz mające zdolność prawną, określane są najczęściej mianem ułomnych osób prawnych (niezupełnych)

Przedmiot stosunków cywilnoprawnych

Przedmiot to zachowanie się podmiotu tego stosunku względem drugiej strony

Może ono polegać np. na świadczeniu określonych usług

Jeżeli zachowania podmiotów stosunku cywilnoprawnego odnoszą się do określonego dobra majątkowego lub niemajątkowego (np. rzeczy, pieniędzy, przedsiębiorstwa), przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarazem owo dobro majątkowe lub niemajątkowe, czyli zachowanie + obiekt

Treść stosunków cywilnoprawnych

Treść to prawa i obowiązki stron danego stosunku

Jeżeli podstawą stosunku cywilnoprawnego jest czynność prawna, np. umowa sprzedaży, treść stosunku cywilnoprawnego, który powstaje na gruncie tej umowy, może być znacznie szersza od treści tej umowy

Wynika to z postanowień art. 56 kc, w świetle tego przepisu czynność prawna wywołuje bowiem nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Jeżeli więc w umowie sprzedaży nie zastrzeżono, że sprzedawca ponosi odpowiedzialność za wady towaru, to i tak będzie on odpowiedzialny za wady na mocy odpowiednich przepisów prawa

Jeżeli przepisy prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący, postanowienia umowne nie mogą być sprzeczne z tymi przepisami, a brak postanowień umownych zastępowany jest tymi przepisami

Zdarzenie cywilnoprawne

Zdarzenie cywilnoprawne to taki stan faktyczny, z którym ustawa wiąże skutki prawne

Skutki te mogą polegać na powstaniu (np. zawarcie umowy), zmianie (np. nowelizacja postanowień umowy) lub ustaniu (np. rozwiązanie umowy) stosunku cywilnoprawnego

Zdarzenie cywilnoprawne jest fundamentem stosunku cywilnoprawnego, bez zdarzenia cywilnoprawnego nie może zaistnieć stosunek cywilnoprawny, jest to warunek konieczny

W niektórych przypadkach sam stan faktyczny, będący zdarzeniem cywilnoprawnym, nie jest warunkiem wystarczającym powstania stosunku cywilnoprawnego, musi być spełniony jeszcze odpowiedni stan prawny, jak również stan psychiczny podmiotu prawa

Stan prawny to np. zdolność prawna podmiotu prawa, bez nij bowiem nie można być podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa podmiotowego

Stan psychiczny to np. dobra lub zła wiara

Jeżeli powstanie stosunku cywilnoprawnego uzależnione jest od dobrej wiary, a podmiot prawa znajduje się w złej wierze, nie może z jego udziałem powstać stosunek cywilnoprawny

Zdarzenia dzielimy na:

Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu

Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu to takie zjawiska, jak upływ czasu, urodzenie, śmierć, klęska żywiołowa, zjawiska te wywołują skutki cywilnoprawne niezależnie od woli podmiotów prawa

Działania

Działania możemy podzielić na:

Czyny

Czyny możemy podzielić na:

Czyny zgodne z prawem możemy podzielić na:

Czyny niezgodne z prawem możemy podzielić na:

czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych

Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych możemy podzielić na:

Przez czynność prawną rozumie się stan faktyczny, którego elementem koniecznym jest oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych, w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego

Przez konstytutywne orzeczenie sądowe rozumie się takie orzeczenie, które określa prawa i obowiązki stron, niezależnie od ich woli (np. wyrok rozwodowy, wyrok ustalający wysokość wynagrodzenia przy umowie o dzieło)

(od orzeczenia konstytutywnego trzeba odróżnić orzeczenie deklaratoryjne, które nie jest zdarzeniem cywilnoprawnym, a stwierdza jedynie zaistnienie wcześniej określonego zdarzenia cywilnoprawnego i wyznacza prawne konsekwencje tego zdarzenia (np. odszkodowanie za rozbity samochód, zdarzeniem jest tu rozbicie)

Konstytutywne decyzje administracyjne podobnie jak konstytutywne orzeczenia sądowe jest zdarzeniem cywilnoprawnym, jeżeli prowadzi bezpośrednio do powstania stosunku prawnego lub też jest konieczną przesłanką jego powstania (np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości), natomiast przesłanką powstania stosunku cywilnoprawnego jest decyzja nakazująca jednemu podmiotowi zawarcie umowy z drugim podmiotem, owemu innemu podmiotowi przysługuje roszczenie o zawarcie umowy, oświadczenie woli drugiej strony może być więc w takim przypadku zastąpione orzeczeniem sądowym

Zdolność prawna i do czynności prawnych

Zdolność prawna

Zdolność prawna to możność bycia podmiotem praw i obowiązków, tzn. możliwość nabywania praw podmiotowych oraz możliwość zaciągania zobowiązań

Osobie fizycznej przysługuje zdolność prawna od chwili urodzenia do śmierci

Zdolność ta przysługuje również dziecku poczętemu, ale jeszcze nie narodzonemu, jeżeli nie jest prawnie dopuszczalna aborcja

Ochronie podlegają zarówno dobra osobiste dziecka poczętego, jak i prawa majątkowe

Dziecko ma więc ochronę życia i zdrowia

Prawa majątkowe zaś podlegają ochronie tylko pod warunkiem, że dziecko przyjdzie na świat żywe

Zdolność prawna osoby fizycznej może być częściowo ograniczona, ograniczenia wynikać mogą z:

Osoba prawna ma w zasadzie pełną zdolność prawną, nie może jednak nabywać praw i zaciągać zobowiązań w takim zakresie, w jakim do nabywania tych praw i zaciągania zobowiązań potrzebne są cechy ludzkie, osoba prawna nie może być opiekunem, sporządzać testamentu, zawierać związku małżeńskiego

W niektórych przypadkach zdolność prawna osoby prawnej jest szersza niż osoby fizycznej, np. działalność bankową, czy ubezpieczeniową prowadzić może tylko osoba prawa

Zdolność prawna jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, ale są one ułomnymi osobami prawnymi, jest podobna do zdolności prawnej osób prawnych

Ułomna osoby prawne mogą mianowicie we własnym imieniu nabywać własność i inne prawa rzeczowe, a także zaciągać zobowiązania, może też pozywać i być pozywaną przez inne podmioty

Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań przez własne działania, tzn. przez osobiste składanie oświadczeń woli, które zmierzają do wywołania skutków prawnych w sferze prawa cywilnego

Osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych może nabywać prawa podmiotowe i zaciągać zobowiązania tylko za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego, rodzica lub opiekuna ustanowionego przez sąd

Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej może należeć do jednej z 3 kategorii podmiotów:

Brak zdolności do czynności prawnych

Podmiotami, które nie posiadają zdolności do czynności prawnych w ogóle są osoby, które nie ukończyły 13 lat, bądź też ukończyły, ale zostały ubezwłasnowolnione całkowicie

Dokonują one czynności za pośrednictwem przedstawicieli ustawowych (rodziców opiekunów) z 1 wyjątkiem, osoby takie mogą mianowicie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. zakup żywności, etc.

Umowy zawarte przez takie osoby są ważne, jeśli zostały wykonane (pobrano towar, zapłacono cenę) i nie doprowadziły do rażącego pokrzywdzenia osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych

Jeśli warunki te nie są spełnione, przedstawiciel osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, może rozwiązać zawartą przez nią umowę

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Ograniczona zdolność do czynności prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 13 lat, ale nie są pełnoletnie, bądź też ubezwłasnowolnionym przez sąd częściowo

Osoby takie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych w następujących sprawach:

Pełna zdolność do czynności prawnych

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobie, która ukończyła 18 lat i nie została ubezwłasnowolniona, tudzież kobiecie, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu zawarła związek małżeński, nie traci ich, w razie rozwiązania małżeństwa lub jego unieważnienia

Zdolność osób prawnych do czynności prawnych

Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38 kc)

Organem osoby prawnej może być osoba fizyczna albo zespół osób fizycznych (dyrektor, zarząd, rada nadzorcza)

Organ nie jest odrębnym podmiotem prawa, jest częścią składową osoby prawnej, jego działanie uznawane jest za działanie osoby prawnej

Stroną stosunku prawnego, który nawiązuje organ, jest osoba prawna, a nie organ

Skutki prawne działania organu ponosi osoba prawna, nawet jeśli byłyby to czyny niedozwolone

Okoliczności oceny działania organu

Przy ocenie działania organu trzeba brać pod uwagę następujące okoliczności:

Wolę osoby prawnej kształtuje i urzeczywistnia jej organ.

Podział kompetencji

Organem wykonawczym jest zarząd, który posiada kompetencje uniwersalne

Rada i zgromadzenie wspólników posiadają kompetencje przypisane w ustawie

Ułomne osoby prawne

Czynności prawnych za takie jednostki dokonują podmioty wskazane w przepisach ustrojowych, które dotyczą danej jednostki organizacyjnej

Spółki osobowe, które nie mają żadnego organu dokonują czynności prawnych przez swoich wspólników, jeżeli spółka ma organ (np. spółka partnerska może mieć zarząd), to dokonywanie czynności prawnych należeć będzie do tego organu

Atrybuty osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, ale którym ustawa przyznaje zdolność do czynności prawnych

Inne przymioty (atrybuty) osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, ale którym ustawa przyznaje zdolność do czynności prawnych

Osoby fizyczne

Obok zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osobom fizycznym przysługują:

Osoby prawne

Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, lecz mające zdolność prawną

Przedmioty stosunków cywilnoprawnych

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest w każdym przypadku zachowanie się jednego podmiotu prawa względem drugiego podmiotu (np. świadczenie usługi)

Często zachowania podmiotu prawa dotyczą określonych dóbr majątkowych lub niemajątkowych, w takim przypadku przedmiotem stosunku cywilnoprawnego są również te dobra

Do przedmiotów stosunków cywilnoprawnych zalicza się następujące dobra:

Przedmioty materialne będące rzeczami

Rzeczą jest przedmiot, któremu przysługują 2 cechy:

Przedmiot taki stanowi samoistny obiekt, który może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego

Rzeczy dzieli się na:

Kc definiuje nieruchomość, natomiast nie definiuje rzeczy ruchomej, jeśli więc danego przedmiotu nie można zaliczyć do nieruchomości, musi on być zaliczony do rzeczy ruchomych

Podział ten ma w praktyce istotne znaczenie, ponieważ rzeczy ruchome i nieruchomości regulowane są odrębnymi przepisami prawa

Nieruchomością jest część powierzchni ziemii stanowiąca przedmiot odrębnej własności

Własność obejmuje nie tylko wyodrębnioną część powierzchni ziemii, lecz także przestrzeń nad i pod ziemią

Właściciel może korzystać z tych przestrzeni tylko w granicach społeczno-gospodarczego przeznaczenia

Przepisy szczególne (prawo geologiczne, górnicze oraz lotnicze) ustalają zakres możliwości korzystania przez inne podmioty z przestrzeni nad i pod powierzchnią ziemii

Obowiązuje zasada, w myśl której wszystko to, co jest z gruntem związane w sposób trwały, stanowi integralną część tego gruntu (budynki, drzewa, rośliny), jest to zasada superficies solo cedit, od tej zasady przepisy szczególe mogą wprowadzać odstępstwa, do takich przepisów zalicza się przepisy dotyczące użytkowania wieczystego oraz przepisy o własności lokali, w świetle tych przepisów odrębnymi nieruchomościami mogą być budynki związane z gruntem w sposób trwały, a także lokale w budynkach wielolokalowych, związanych z gruntami w sposób trwały, jeżeli budynek nie jest związany w sposób trwały, wówczas traktowany jest jako rzecz ruchoma (np. blaszany garaż)

Wyodrębnić można więc 3 kategorie nieruchomości:

Jeżeli budynek wzniesiony został na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, wówczas jest on własnością użytkownika wieczystego, a nie właściciela gruntu, prawo własności budynku jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym, trwa ono tak długo, jak długo trwa użytkowanie wieczyste, w chwili wygaśnięcia użytkowania wieczystego, wygasa również prawo własności budynku, użytkownikowi wieczystemu natomiast należy się odszkodowanie za oddawane budynki, jest ono liczone wg cen rynkowych

Przy odrębnej własności lokali, poszczególni właściciele lokali, są zarazem współwłaścicielami elementów wspólnych budynku (fundamenty, stropy, dach), utrzymanie tych elementów i ponoszenie odpowiednich nakładów należy do poszczególnych właścicieli lokali

Rzeczy dzieli się na 2 kategorie:

Do oznaczonych co do tożsamości zalicza się rzeczy oznaczone indywidualnie, np. konkretny obraz określonego malarza

Do oznaczonych co do gatunku zalicza się rzeczy oznaczone nazwami zbiorczymi, np. samochód, ubranie

Podział ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia przepisów dotyczących przeniesienia własności

Jeżeli rzecz jest oznaczona co do tożsamości, przeniesienie jej własności następuje z chwilą zawarcia umowy, chyba że umowa stanowi inaczej

Jeśli rzecz jest oznaczona co do gatunku, wówczas przeniesienie jej własności następuje w chwili przeniesienia posiadania, czyli w chwili wydania rzeczy

Część składowa rzeczy to taki jej element, którego nie da się odłączyć bez uszkodzenia rzeczy lub tego elementu, należy ona do właściciela rzeczy, jeżeli zbywana jest rzecz jako całość, zbyciu podlegają wszystkie jej więzi składowe, jest nią np. silnik samochodu, jeżeli z woli właściciela samochodu zostanie on zdementowany, to stanie się rzeczą samoistną, ale samochód ulegnie zniszczeniu, pozostanie tylko podwoziem

Rzeczy główne i przynależności

Przynależnością jest rzecz samoistna związana funkcjonalnie z rzeczą główną, ułatwiająca korzystanie z rzeczy głównej, np. przynależnością samochodu będzie koło zapasowe, podnośnik, klucze, etc.

1 rzecz samoistna może być przynależnością tylko jednej rzeczy głównej, natomiast rzecz główna może mieć więcej jak jedną przynależność

Właścicielem przynależności jest właściciel rzeczy głównej, jeżeli zbywana jest rzecz główna, czynność prawna obejmuje także wszystkie przynależności, chyba że z czynności tej wynika coś innego

Hipoteka stanowiona na rzeczy głównej (np. na gospodarstwie rolnym) obejmuje wszystkie przynależności

Egzekucja wszczęta w stosunku do rzeczy głównej obejmuje także przynależności

Pożytki

Odróżnia się 3 kategorie pożytków:

Pożytkiem naturalnym jest normalny dochód z rzeczy, uzyskiwany w wyniku jej prawidłowej eksploatacji, do pożytków takich zaliczamy np. płody rolne, owoce zerwane z drzew, runo leśne, drzewo z przycinki lasu, etc.

Pożytkiem cywilnym jest dochód z rzeczy uzyskany na podstawie określonego tytułu prawnego, np. czynsz dzierżawny, dzierżawca pobiera pożytek naturalny z rzeczy, a wydzierżawiającemu przysługuje pożytek cywilny w postaci czynszu

Pożytkiem z prawa jest dochód, który uzyskuje się z eksploatacji tego prawa, np. odsetki od udzielonego kredytu, wierzytelność z tytułu udzielonego kredytu jest prawem, które może dawać pożytek w postaci odsetek

Dobra materialne niebędące rzeczami

Ciecze i gazy w stanie wolnym, w zbiornikach zamkniętych (studnie, stawy, sadzawki, butle, itp.) uznawane są za rzeczy, ponieważ przysługuje im cecha polegająca na wyodrębnieniu z przyrody, natomiast inne ciecze i gazy, np. jeziora, rzeki, wody terytorialne, gaz lotny, etc. nie są uznawane za rzeczy, ponieważ nie przysługuje im cecha wyodrębnienia z przyrody, mogą one jednak być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych i na mocy odrębnych przepisów, np. przepisów prawa wodnego

Złoża kopalin nie są uznawane za rzeczy z powodu braku wyodrębnienia z przyrody, natomiast są rzeczami minerały wydobyte z tych złóż, złoża mogą jednak być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego na mocy przepisów prawa geologicznego i górniczego

Zwierzęta nie są rzeczami, mimo iż mają obydwie cechy rzeczy, tzn. materialny charakter i wyodrębnienie z przyrody, są jednak istotami żywymi, poruszającymi się samodzielnie i odczuwającymi ból, nie mogą więc być uznawane za rzeczy, dotyczy to zarówno zwierząt dzikich, jak i zwierząt domowych

Dobra niematerialne

Do dóbr niematerialnych zalicza się różne postaci energii, dobra o charakterze intelektualnym, dobra osobiste, papiery wartościowe, pieniądze

Energia nie jest uznawana za rzecz, niemniej może być przedmiotem stosunków cywilnoprawnych, na takich samych zasadach, jak rzecz, ponieważ poddaje się określonym pomiarom przy zastosowaniu określonych liczników, do obrotu energią stosuje się przepisy dotyczące obrotu rzeczami

Dobra intelektualne takie jak dzieła naukowe, artystyczne, literackie nie są rzeczami, jeżeli nawet ich nośnikami są rzeczy (np. papier, na którym utrwalona jest książka), większą wartość ma bowiem wytwór intelektu, niż sam jego nośnik materialny, dlatego też obrót takimi dobrami odbywa się na podstawie przepisów szczególnych, w tym zwłaszcza przepisów prawa autorskiego, przemysłowego

Dobra osobiste również nie mają charakteru materialnego, ale mogą być przedmiotem obrotu prawnego, np. życie i zdrowie, dobre imię, nietykalność mieszkania, tajemnica korespondencji, etc., naruszenie dobra osobistego rodzi stosunek cywilnoprawny, uzasadniający roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę

Papiery wartościowe to dokumenty, które stwierdzają istnienie określonych praw podmiotowych (wierzytelności), ułatwiają obrót gospodarczy, przeniesienie praw odbywa się bowiem poprzez przeniesienie papierów wartościowych, zalicza się do nich weksle, czeki, obligacje, bony skarbowe, dowody składowe, akcje na okaziciela, konosamenty

Pieniądze mają tę własność, że pozwalają na umarzanie zobowiązań, ich wartość jest z reguły większa niż wartość nośnika, którym może być papier lub kruszec, dlatego uznawane są za dobro niematerialne

Wyróżnia się 2 kategorie pieniędzy:

Przedsiębiorstwa i gospodarstwo rolne

Przedsiębiorstwo może być rozumiane na 3 sposoby, z punktu widzenia:

Z punktu widzenia funkcjonalnego to rodzaj działalności prowadzonej przez przedsiębiorstwo (np. handlowe, produkcyjne, spedycyjne), są odpowiednie przepisy definiujące

Z punktu widzenia podmiotowego to podmiot praw i obowiązków, np. przedsiębiorstwo państwowe

Z punktu widzenia rzeczowego to zorganizowany zespół składników majątkowych i nie majątkowych, który pozwala na prowadzenie określonej działalności gospodarczej

Przedmiotem obrotu cywilnoprawnego może być tylko przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, obejmujące określone składniki majątkowe i niemajątkowe (firma, nieruchomości, pieniądze, etc.)

Kc uznaje przedsiębiorstwo za jedno prawo podmiotowe, zbywane na podstawie jednej czynności prawnej, np. umowy sprzedaży, darowizny, testamentu

Do zbycia przedsiębiorstwa wymagana jest czynność w formie pisemnej, z poświadczonymi podpisami, jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości, powinny być przeniesione w formie aktu notarialnego, jeżeli zbywane jest przedsiębiorstwo jako całość, wśród jego składników majątkowych, zbywane są również prawa niezbywalne, np. użytkowane

W skład gospodarstwa rolnego wchodzą grunty, urządzenia techniczne i inwentarz żywy

Gospodarstwo rolne podobnie jak przedsiębiorstwo zbywane może być jako jedno prawo podmiotowe, do jego zbycia zastosowanie znajdą te same zasady, które odnoszą się do przedsiębiorstwa

Majątek i mienie

Przez majątek danego podmiotu prawa rozumie się jego aktywa, tzn. takie składniki majątkowe, które mogą być zbywane w drodze czynności prawnych, czy dziedziczenia rzeczy, papiery wartościowe, pieniądze, wierzytelności

Do majątku nie zalicza się pasywów, czyli zobowiązań, ponieważ pomniejszają one wartość majątku, pasywa są obciążeniem dla majątku

Mienie obejmuje własność i inne prawa majątkowe, termin ten stosowany jest niekiedy zamiennie z terminem majątek, budzi to jednak pewne zastrzeżenia

Termin ten powinien być jednak używany w stosunku do pewnych grup podmiotów i pewnych kategorii majątku, np. mienie państwowe, komunalne, prywatne

Natomiast termin majątek powinien być odnoszony do konkretnego podmiotu, określonej spółki, spółdzielni czy osoby fizycznej

!Ważne! Czynności prawne

Czynności prawne to taki stan faktyczny, którego nieodzownym elementem składowym jest przynajmniej jedno oświadczenie woli, mające na celu powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego (np. zawarcie umowy, zmiana jej treści lub rozwiązanie)

Stan faktyczny określany mianem czynności prawnej jest warunkiem koniecznym powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, nie zawsze jest jednak warunkiem wystarczającym, potrzebny jest również odpowiedni stan prawny i stan osobisty do powstania stosunku cywilnoprawnego

Stan prawny

Przez stan prawny rozumieć będziemy np. zdolność prawną danego podmiotu, tzn. możliwość bycia stroną stosunku cywilnoprawnego

Stan osobisty

Przez stan osobisty rozumieć będziemy np. dobrą wiarę, przebaczenie

Rodzaje czynności prawnych

Wyróżnia się czynności jednostronne, umowy i uchwały kolegialnych organów osoby prawnej

Jednostronna czynność prawna

Jednostronna czynność prawna dochodzi do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli, czynnością taką będzie wypowiedzenie umowy, oświadczenie o odstąpieniu od umowy, oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby

Nie będzie natomiast jednostronną czynnością prawną oferta, która prowadzić ma do zawarcia umowy, czyli dwustronnej czynności prawnej, będzie natomiast testament

Umowa

Umowa jest czynnością prawną, w skład której wchodzić muszą co najmniej 2 oświadczenia woli, wyróżniamy umowy dwustronne i wielostronne

Umową dwustronną będzie umowa sprzedaży, choćby nawet po każdej stronie występowała większa liczba osób, natomiast umową wielostronną będzie umowa spółki, albowiem każdy wspólnik ma tu swój odrębny interes

Uchwała

Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej jest czynnością prawną tylko wtedy, kiedy prowadzi do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, przykładem takiej czynności będzie uchwała zgromadzenia wspólników spółki o zbyciu przedsiębiorstwa, natomiast nie będzie taka uchwała, która dotyczy treści regulaminu rady nadzorczej, który ma charakter wewnętrznego aktu normatywnego, a nie czynności cywilnoprawnej

Czynności realne i konsensualne

Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku w wyniku samego złożenia oświadczeń woli, są to tzw. czynności konsensualne

Od tych czynności odróżnić należy czynności realne, które dochodzą do skutku nie przez samo złożenie oświadczeń woli, lecz dopiero po wydaniu rzeczy, która jest przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, i tak umowa przechowania dochodzi do skutku dopiero w wyniku oddania rzeczy na przechowanie, w przeciwnym razie przechowawca nie mógłby wykonać obowiązków wynikających z umowy

Wymagana zgoda

Niektóre czynności prawne do samej ważności wymagają zgody osoby trzeciej, np. czynność prawna dokonana przez osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, chodzi tu o czynności, których osoba ta nie może dokonywać samodzielnie, zgoda przedstawiciela ustawowego powinna być wyrażona w takiej formie, jaka jest wymagana do ważności czynności prawnej i w jakiej czynność ta została wykonana

Zgoda może być wyrażona także po dokonaniu czynności prawnej, w takim przypadku przyjmuje ona charakter potwierdzenia

Jeśli czynność prawna wymagająca zgody nie zostanie zatwierdzona, wówczas traci moc od chwili jej dokonania, jeżeli zostanie potwierdzona wywołuje skutki prawne od początku (ex tunc)

Do chwili zatwierdzenia czynność prawna nie podlega wykonaniu, druga strona czynności prawnej może wyznaczyć kontrahentowi termin do zatwierdzenia czynności prawnej, jeśli termin ten upłynie bezskutecznie, wówczas czynność staje się nieważna

Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero z chwilą dokonania odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej, do takich czynności należy np. umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego, o ustanowienie hipoteki, do chwili wpisania tych umów do księgi wieczystej nie wywołują one skutków prawnych, niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu do KRS, np. umowa spółki z.o.o., która uzyskała osobowość prawną dopiero po zarejestrowaniu

Oświadczenie woli

Oświadczenie woli jest koniecznym warunkiem powstania czynności prawnej, polega na ujawnieniu na zewnątrz aktu woli, czyli wewnętrznej decyzji podmiotu prawa

W oświadczeniu woli wyróżnić więc można 2 elementy składowe:

Rozbieżność między aktem woli a jego uzewnętrznieniem

Między tymi dwoma elementami powstać może w praktyce rozbieżność, tzn. inna może być treść decyzji, a inna treść oświadczenia, np. w wyniku pomyłki, w takim przypadku powstanie problem, której ze stron należy zapewnić odpowiednią ochronę prawną, autorowi oświadczenia woli, czy adresatowi tego oświadczenia

Wg teorii woli należałoby przyznać ochronę autorowi, natomiast wg teorii zaufania należałoby przyznać ochronę adresatowi

Z punktu widzenia zasady bezpieczeństwa obrotu prawnego, na obronę zasługuje w takim przypadku adresat, a nie autor

Ta zasada ma znaczenie podstawowe, ale prawo może od niej wprowadzać wyjątki, i tak przepisy prawa spadkowego przyjmują zasadę, w myśl której testament powinien być tłumaczony w taki sposób, by możliwe było uwzględnienie w jak najszerszym zakresie woli testatora (spadkodawcy), ta zasada jest wyjątkiem od zasady bezpieczeństwa obrotu prawnego, która ma znaczenie szersze

Oświadczenie woli uznaje się za złożone innej osobie wtedy, gdy zostało złożone w taki sposób, że osoba ta mogła się z nim zapoznać

Od chwili złożenia oferta wiąże autora, może być skutecznie odwołana w ten sposób, że informacja o odwołaniu dotrze do adresata przed ofertą albo równocześnie z nią

Oświadczenie woli nie wywołuje jednak skutków prawnych, jeżeli jest dotknięte przewidzianą w kc wadą

Wykładnia oświadczenia woli (kryteria oceny oświadczenia woli)

Oświadczenie woli podobnie jak przepis prawa podlega wykładni (interpretacji)

Wykładnia oświadczenia woli doprowadzić ma do ustalenia faktycznego jego sensu

Art. 65 kc określa kryteria, wedle których oceniać należy oświadczenia woli, do kryteriów tych zalicza się:

Pierwsze trzy znajdują zastosowanie do wszystkich oświadczeń woli, w tym także do umów

Czwarte i piąte natomiast odnoszą się tylko do umów

Okoliczności w jakich oświadczenie woli zostało złożone (kontekst sytuacyjny) oznaczają, że oświadczeniem woli może być podniesiona do góry ręka, na znak głosowania, jeśli osoba głosująca po oddaniu głosu, stwierdzi że chodziło o zwrócenie uwagi przewodniczącego na potrzebę otwarcia okna, to z kontekstu sytuacyjnego wynikać będzie co innego, albowiem ręka podniesiona została w chwili zarządzonego głosowania, co oznacza, że było to oświadczenie woli

Zasady współżycia społecznego oznaczają, że czynność prawna poprawna z literalnego punktu widzenia, np. wypowiedzenie umowy, może być nieskuteczna, dlatego że narusza zasady współżycia społecznego, taka czynność nie jest wykonywaniem prawa podmiotowego, lecz jego nadużyciem, nie podlega więc ochronie prawnej (art. 5 kc)

O ustalonych zwyczajach można mówić tylko wtedy, gdy w danym środowisku, kręgu zawodowym, istnieje długoletnia praktyka określonych zachowań, uznawana przez organy władzy publicznej

Wg art. 56 kc czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Przy wykładni oświadczenia woli trzeba więc brać pod uwagę istniejące zwyczaje

Zgodny zamiar stron umowy, jeżeli między dwoma stronami umowy jest spór, co do tego jaki był zgodny ich zamiar w chwili zawierania umowy, trzeba ten zamiar odtworzyć na podstawie dostępnych dowodów, nie można umowy interpretować literalnie

Dowodami potwierdzającymi zgodny zamiar stron, mogą być inne dokumenty, np. listy intencyjne, protokoły negocjacji, wymiana korespondencji, czy też zeznania świadków

Cel umowy, każda umowa typowa ma swój ustawowy cel, inny jest cel umowy sprzedaży, a inny umowy o dzieło, czy umowy najmu

Przy wykładni konkretnej umowy, np. sprzedaży, bierze się pod uwagę nie jej cel ustawowy, np. przeniesienie własności i zapłacenie ceny, lecz cel indywidualny, który przyświecał stronom tej umowy

Wady oświadczeń woli

O wadzie oświadczenia woli można mówić tylko wtedy, gdy oświadczenie dotknięte jest taką nieprawidłowością, którą przepisy kc uznają za wadę

Katalog wad oświadczeń woli jest wyczerpujący, organy orzekające nie mogą więc tworzyć innych wad

Kc wyróżnia 4 wady oświadczeń woli:

Niektórzy wyróżniają piątą wadę oświadczeń woli, czyli podstęp, który jest jednak wadą tylko wtedy, gdy prowadzi do błędu, nie jest jednak odrębną wadą oświadczeń woli, lecz jest kwalifikowaną odmianą błędu

Z brakiem świadomości mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot składa oświadczenie w takiej sytuacji, w której wyłączona jest możliwość świadomego rozpoznania skutków tego oświadczenia

Brak świadomości może wynikać z niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznej, chociażby miało ono przejściowy charakter (np. patologiczne upicie alkoholem)

Z brakiem swobody mamy do czynienia, gdy wobec osoby składającej oświadczenie woli zastosowano przymus fizyczny (np. podniesiono jej siłą rękę na znak głosowania)

Oświadczenie woli złożone przy braku świadomości lub swobody jest bezwzględnie nieważne od początku (ex tunc), na nieważność tę może powołać się każda osoba, która ma w tym interes prawny

Sąd bierze z urzędu pod uwagę nieważność oświadczenia woli, strona postępowania może zwrócić na to uwagę, niemniej sąd działa tu z urzędu

Czynność prawna bezwzględnie nieważna nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych, ale może doprowadzić do innych skutków, np. konieczność wynagrodzenia szkody

Z pozornością oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy dany podmiot składa drugiej osobie, za jej zgodą, oświadczenie woli z zastrzeżeniem, że nie wywoła ono skutków prawnych

Oświadczenie to musi być skierowane do drugiej strony stosunku cywilnoprawnego

Pozorne oświadczenie woli jest nieważne z mocy prawa, nie wywołuje więc skutków prawnych

Jeżeli pozorne oświadczenie woli miało na celu ukrycie innej czynności prawnej, ważność owej innej czynności ocenia się na podstawie właściwych dla niej przepisów, np. jeżeli strony zawarły pozorną umowę sprzedaży, a w istocie chodziło o darowiznę, ważność darowizny oceniać będziemy na podstawie przepisów o darowiźnie, a umowa sprzedaży będzie nieważna (jest to ważne pod względem zaliczenia darowizny do masy spadkowej)

Jeżeli na podstawie pozornej czynności prawnej, jako nieważnej, dokonana została inna czynność prawna, będzie ona ważna, jeżeli nabywca prawa działał w dobrej wierze, tzn. był przekonany, że poprzednia czynność prawna jest ważna

Podmiot działający w dobrej wierze podlega ochronie prawnej na podstawie bezpieczeństwa obrotu cywilnoprawnego

Z błędem, jako wadą oświadczenia woli, mamy do czynienia, gdy istnieje rozbieżność między faktycznym stanem rzeczy, a odbiciem tego stanu w świadomości osoby składającej oświadczenie woli

Błąd może odnosić się do podmiotu prawa, przedmiotu czynności prawnych, treści czynności prawnych, czy też do prawa

Na błąd można powołać się tylko wtedy, gdy spełnione są 2 warunki:

Błąd dotyczy treści czynności prawnej, jeżeli obejmuje prawa lub obowiązki stron

Błąd jest istotny, jeżeli istnieje podstawa do przyjęcia, że gdyby składający oświadczenie woli o błędzie wiedział, to nie złożyłby takiego oświadczenia woli

Nie można powołać się na błąd, jeżeli dotyczy on sfery motywacyjnej, pobudek działania, a nie samej treści czynności prawnej

Na błąd co do pobudek działania, możnaby powołać się tylko wtedy, gdyby został on wywołany podstępem drugiej strony stosunku cywilnoprawnego

Jeżeli oświadczenie woli składane jest drugiej stronie, na błąd można powołać się tylko wtedy, gdy strona ta błąd wywołała, o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć

Czynność prawna dokonana pod wpływem błędu nie jest z mocy prawa nieważna, jest tylko wzruszalna, składający oświadczenie woli może mianowicie uchylić się od jego skutków, składając drugie oświadczenie woli, które musi odpowiadać następującym warunkom:

Oświadczenie o uchyleniu się od skutków pierwszego oświadczenia woli jest czynnością kształtującą, czyli jednostronną czynnością prawną, która wywołuje skutek prawny niezależnie od woli adresat, który może ją kwestionować przez wytoczenie powództwa o ustalenie, że nie było podstaw do uchylenia się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia woli

Z groźbą mamy do czynienia, gdy osoba oczekująca oświadczenia woli od innego podmiotu, zapowiada spowodowanie określonej dolegliwości w razie gdyby oświadczenie takie nie zostało złożone, np. pobicie, podpalenie domu, porwanie dziecka

Na groźbę można powołać się tylko wtedy, gdy spełnia 2 warunki:

Groźba jest bezprawna, gdy jej spełnienie prowadziłoby do naruszenia określonego przepisu prawa (np. porwanie dziecka)

O bezprawności groźby mówi się także wtedy, gdy grożący odwołuje się do legalnego środka nacisku, ale robi to w złej wierze, czyli w niegodziwym celu, np. zapowiada doniesienie do prokuratury o znanym mu przestępstwie drogowym, by uzyskać oświadczenie mające na celu osiągnięcie korzyści majątkowej

Zawiadomienie o przestępstwie jest środkiem legalnym, ale nie może być używane po to, by wyjednać świadczenie, które grożącemu nie przysługuje

Groźba jest poważna, jeśli istnieje pewność lub wysokie prawdopodobieństwo, że zostanie spełniona

Czynność prawna dokonana pod wpływem groźby, nie jest bezwzględnie nieważna, jest tylko wzruszalna, czyli względnie nieważna

Osoba, wobec której zastosowano groźbę, może uchylić się od skutków złożonego oświadczenia woli przez złożenie drugiego oświadczenia, wymagania są tu takie same, jak przy błędzie, a różnica polega jedynie na tym, że drugie oświadczenie woli powinno być złożone nie później, niż w ciągu roku od chwili ustania stanu obawy, że groźba zostanie spełniona

Na groźbę można się powoływać zarówno wtedy, gdy dotyczy dóbr majątkowych, jak i, gdy dotyczy dóbr osobistych

Groźba jest wadą oświadczenia woli zarówno, gdy dotyczy dóbr osoby mającej złożyć oświadczenie woli, jak i dóbr osoby trzeciej, np. grożono ojcu porwaniem dziecka

Groźba jest wadą oświadczenia woli zarówno, gdy pochodzi od osoby, na rzecz której złożone ma być oświadczenie woli, jak i wtedy, gdy pochodzi od osoby trzeciej, np. od firmy egzekwującej należności

Części składowe czynności prawnej

Czynność prawna może zawierać w swej treści 3 grupy postanowień:

Esencialia negoti czynności prawnej to takie jej elementy (postanowienia), bez których czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku, są one warunkiem koniecznym do powstania czynności prawnej

Postanowienia przedmiotowo istotne pozwalają na odróżnienie danej czynności prawnej od każdej innej czynności prawnej, indywidualizują one czynność prawną, i tak np. do postanowień istotnych umowy sprzedaży należą: przeniesienie własności i wydanie rzeczy po jednej stronie oraz zapłacenie ceny i odebranie rzeczy po drugiej stronie (art. 535 kc), bez któregokolwiek z tych elementów umowa nie mogłaby dojść do skutku, elementy te odróżniają umowę sprzedaży od np. umowy dostawy, w której chodzi nie o przeniesienie własności jakiejkolwiek rzeczy, lecz rzeczy wytworzonej przez dostawcę (użyczenie natomiast jest nieodpłatne, najem odbywa się za czynsz, a z dzierżawy można uzyskiwać pożytki)

Postanowienia nieistotne czynności prawa to takie, bez których czynność prawna jest ważna, ponieważ wynikają one z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Postanowienia te nie muszą więc być zawarte w treści czynności prawnej, znajdują one zastosowanie z mocy art. 56 kc, który stanowi, że czynność prawna wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Treść stosunku cywilnoprawnego, powstającego na gruncie danej czynności prawnej, może więc być szersza, niż treść samej czynności prawnej

Postanowienia podmiotowo istotne to takie postanowienia, które z woli stron czynności prawnej mają dla tych stron istotne znaczenie

Do takich postanowień zaliczymy np. postanowienie dotyczące kary umownej, dotyczące warunku lub terminu, dotyczące wadium, czy dotyczące prawa odstąpienia od umowy

Żadne z tych postanowień nie wiąże stron umowy z mocy prawa, natomiast uzyskuje moc wiążącą, jeżeli w umowie znajdują się odpowiednie postanowienia, np. kara umowna, która znajduje zastosowanie przy zobowiązaniach niepieniężnych, jest uregulowana przepisami kc, znajduje jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy strony w umowie zastrzegły taką karę, jeżeli brak postanowienia umownego, przepisy o karze umownej nie znajdują zastosowania

Dopuszczalna treść czynności prawnej

W prawie cywilnym obowiązuje zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej

Normatywną podstawą tej zasady są 2 przepisy kc: art. 56 i art. 353 par. 1

Art. 56 dotyczy wszelkich czynności prawnych, a drugi przepis dotyczy tylko umów

Wg art. 56 kc czynność prawna wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, w przepisie tym zawarta jest zasada autonomii woli podmiotu prawa cywilnego

Wg art. 353 par. 1 strony umowy mogą dowolnie kształtować jej treść, byleby tylko umowa ta nie naruszała bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa oraz zasad współżycia społecznego, a także nie była sprzeczna z właściwością (naturą) stosunku cywilnoprawnego

W piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że umowa naruszyłaby własność stosunku cywilnoprawnego gdyby:

Autonomia woli nie ma charakteru absolutnego, podlega ona ograniczeniom swobody kształtowania treści czynności prawnych, które wynikają z art. 58, 387 i 388 kc

Wg art. 58 kc czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa albo została dokonana w celu obejścia przepisów prawa (in fraudem legis)

Właściwy przepis prawa może postanawiać, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej znajdą zastosowanie postanowienia przepisu prawa (np. ustalono cenę umowną przekraczającą cenę maksymalną)

Nieważna jest również taka czynność prawna, która narusza zasady współżycia społecznego

Postanowienie art. 58 znajduje zastosowanie zawsze, gdy przepis szczególny został naruszony, ale nie zawiera w swej treści sankcji nieważności, np. art. 353 par. 1

Wg art. 387 kc czynność prawna (umowa) jest nieważna, jeżeli zobowiązuje do spełnienia świadczenia niemożliwego

Nieważność występuje tylko wtedy, gdy spełnienie świadczenia nie było możliwe w chwili zawarcia umowy

Nieważność wykonania świadczenia musi mieć charakter obiektywny, np. przeszkodą w spełnieniu świadczenia jest siła wyższa

Jeżeli niemożliwość wykonania świadczenia następuje dopiero po zawarciu umowy, to ocenie podlegają przyczyny niemożliwości spełnienia świadczenia, a konsekwencje tego ponosi ta ze stron, która doprowadziła do niemożliwości spełnienia świadczenia

W art. 387 wyrażona jest zasada, w myśl której nikt nie może być zobowiązany do rzeczy niemożliwych (imposibilium nulla obligatio)

Wg art. 388 kc strona umowy, która została rażąco pokrzywdzona przez drugą stronę, jako osoba nieporadna, nie mająca odpowiedniego doświadczenia, znajdująca się w przymusowej sytuacji, może domagać się zmiany sposobu wykonania umowy

Sąd może zmienić proporcje wzajemnych świadczeń stron, a jeśli to nie jest możliwe, może umowę rozwiązać

Zmiany te mogą nastąpić w ciągu 2 lat od chwili zawarcia umowy, jest to termin zawity, po jego upływie wygasa uprawnienie do żądania zmiany sposobu wykonania umowy

Przepis ten (387) dotyczy tzw. wyzysku, polegającego na tym, że jedna ze stron zastrzega sobie świadczenie stojące w rażącej dysproporcji doświadczenia, które ma ona spełnić na rzecz drugiej strony, wykorzystując nieporadność, brak doświadczenia lub przymusowe położenie drugiej strony

Skutki wadliwości czynności prawnych

Czynności prawne mogą być wadliwe nie tylko wtedy, gdy dotknięte są wadami określonymi w kc, jako wady czynności prawnych

Wadliwości wynikać mogą także z innych przyczyn, np. brak zdolności do czynności prawnych, naruszenie zasad współżycia społecznego, niemożliwość spełnienia świadczenia, etc.

W przypadku wadliwości czynności prawnej znaleźć może zastosowanie jedna z czterech sankcji:

Z sankcją nieważności bezwzględnej mamy do czynienia w następujących przypadkach:

Czynność bezwzględnie nieważna nie wywołuje skutków prawnych ex tunc

W niektórych przypadkach możliwa jest konwalidacja nieważnej czynności prawnej, np. darowizna dokonana bez zachowania formy aktu notarialnego jest nieważna, ale staje się ważna, jeżeli przedmiot darowizny zostanie wydany, w chwili dokonania tej czynności

Względna nieważność czynności prawnej polega na tym, żę czynność wadliwa wywołuje skutki prawne dopóty, dopóki nie zostanie unieważniona

Unieważnienie takiej czynności może nastąpić w drodze oświadczenia woli strony czynności prawnej, np. czynności dokonanej pod wpływem błędu lub groźby, albo czynność taka może być unieważniona przez sąd, np. czynność, która doprowadziła do wyzysku

Jeżeli czynność zostanie unieważniona, to nie wywołuje skutków ex tunc, jeżeli nie zostanie unieważniona, to rodzi skutki prawne od początku

Z bezskutecznością zawieszoną mamy do czynienia wtedy, gdy czynność została dokonana bez zgody osoby trzeciej, wymaganej przepisami prawa

Osoba trzecia może taką czynność potwierdzić, np. rodzic może potwierdzić czynność dziecka o ograniczonej zdolności do czynności prawnej

Do chwili potwierdzenia czynność taka nie wywołuje skutków prawnych, ale ma moc wiążącą dla stron, które jej dokonały

Jeżeli zostanie potwierdzona, wywołuje skutki prawne, a jeśli nie zostanie potwierdzona, staje się ex tunc nieważna

Osoba trzecia, która wyraża zgodę na dokonanie czynności prawnej nie jest stroną tej czynności, udziela tylko upoważnienia do jej dokonania

Zgoda powinna być udzielona w takiej formie, jaka jest wymagana do ważności danej czynności prawnej, np. w formie aktu notarialnego przy sprzedaży nieruchomości

Strona umowy może określić termin do potwierdzenia dokonanej czynności, jeżeli czynność nie zostanie potwierdzona w tym terminie strona ta staje się wolna, tzn. czynność nie wiąże tej strony (art. 63 kc)

Bezskuteczność względna polega na tym, że umowa zawarta przez 2 podmioty ma moc wiążącą między tymi podmiotami, ale może być uznana przez sąd za bezskuteczną wobec osoby trzeciej, np. podmiot A zawarł umowę z podmiotem B, przed spełnieniem świadczenia niepieniężnego zawarł umowę o spełnienie tego samego świadczenia z osobą C, jeżeli wykona świadczenie wobec osoby C, osoba B, która wcześniej zawarła umowę o to świadczenie, będzie mogła domagać się uznania przez sąd, że umowa zawarta między B i C jest wobec niej nieskuteczna, jeżeli osoby A i C wiedziały o pokrzywdzeniu osoby B, sąd uzna umowę A i C za bezskuteczną wobec B, osoba B będzie mogła domagać się od C spełnienia świadczenia, które wcześniej spełniła na jej rzecz osoba A, natomiast osoby A i C będą spierać się o zwrot wzajemnych świadczeń

Podział czynności prawnych

W praktyce stosowane są 2 kryteria podziału czynności prawnych, wg pierwszego wyniki podziału uzależnione są od ilości uczestników czynności prawnej, wg drugiego wyniki podziału uzależnione są od tego, jakie czynność wywołuje skutki prawne

W świetle pierwszego kryterium czynności prawne dzieli się na:

Czynności prawne jednostronne dochodzą do skutku w chwili złożenia jednego oświadczenia woli, do czynności takich zalicza się:

Jednostronne czynności prawne dochodzą do skutku niezależnie od woli drugiej strony, dlatego też katalog tych czynności jest ustawowo określony

Nie może być uznane oświadczenie woli za jednostronną czynność prawną, jeżeli przepis prawa nie zalicza tego oświadczenia do jednostronnych czynności prawnych

Umowa jest czynnością prawną, której elementami składowymi są co najmniej 2 oświadczenia woli, zgodne co do treści tej czynności

Umowa może mieć charakter dwustronny lub wielostronny

Z umową dwustronną mamy do czynienia także wtedy, kiedy po jednej lub obu stronach występuje większa liczba podmiotów, ale te grupy podmiotów łączy jeden wspólny interes, np. grupa współwłaścicieli wynajmuje rzecz grupie najemców

Z umową wielostronną mamy do czynienia wówczas, gdy każdy z uczestników tej czynności ma swój odrębny interes, np. umowa spółki z.o.o., jeżeli spółka ma więcej niż jednego udziałowca

Do zawarcia, czy rozwiązania umowy wymagana jest zgoda wszystkich uczestników tej czynności, przepisy prawa wyprowadzają od tej zasady wyjątki, i tak umowa spółki z.o.o. może być zmieniona lub rozwiązana większością 2/3 głosów

Uchwała organu kolegialnego osoby prawnej jest podobna w swej istocie do umowy, różni się jednak tym, że nie musi być podejmowana jednogłośnie, jest ona czynnością prawną tylko wtedy, gdy ma na celu wywołanie skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego, taki skutek wywołuje np. uchwała o zbyciu przedsiębiorstwa należącego do spółki, czy też zbyciu nieruchomości, natomiast nie będzie czynnością cywilnoprawną uchwała o charakterze normatywnym, np. uchwała ustalająca regulamin organizacyjny dla rady nadzorczej czy zarządu

Uchwała podejmowana jest w ten sposób, że uczestnicy organu kolegialnego składają indywidualne oświadczenia woli w toku głosowania nad projektem, a suma tych głosów składa się na jedno oświadczenie woli osoby prawnej

Z punktu widzenia drugiego kryterium podział czynności prawnych wygląda następująco:

Czynności prawne między żyjącymi wywołują skutki prawne w chwili ich dokonania, np. umowa sprzedaży w chwili jej zawarcia zobowiązuje sprzedawcę do przeniesienia własności i wydania rzeczy, a kupującego do zapłacenia ceny i odebrania rzeczy

Przykładem czynności prawnej na wypadek śmierci jest testament, który nie wywołuje skutku prawnego w chwili sporządzenia, lecz dopiero po śmierci osoby sporządzającej testament (testator), do czasu śmierci testatora testament może być dowolnie zmieniany, czy też odwołany, nie wywołuje wówczas żadnego skutku prawnego, natomiast po śmierci testatora, staje się podstawą dziedziczenia, jeżeli sąd nie uzna go za nieważny

Do czynności prawnych konsensualnych zaliczymy te czynności, które powstają w następstwie samego złożenia oświadczenia woli

Niekiedy przepisy prawa wymagają spełnienia jeszcze dalszych warunków, ale nie zmienia to charakteru prawnego tych czynności, do owych dalszych warunków zalicza się: zgodę osoby trzeciej na dokonanie czynności, wpis do księgi wieczystej, wpis do KRS

Realna czynność prawna dochodzi do skutku nie w momencie złożenia zgodnych oświadczeń woli, lecz dopiero po wydaniu rzeczy objętej tą czynnością

Do czynności realnych zalicza się: umowę przechowania, składu, przewozu rzeczy

Umowy te nie dochodzą do skutku przed wydaniem rzeczy, albowiem zobowiązują one do sprawowania pieczy nad rzeczą lub do przewiezienia rzeczy, wykonanie tych umów nie byłoby więc możliwe, gdyby dający zlecenie nie wydał równocześnie rzeczy na przechowanie, skład, czy do przewozu

Z czynnością jednostronnie zobowiązującą mamy do czynienia wówczas, gdy tylko na jednej stronie ciąży obowiązek spełnienia określonego świadczenia

Przykładem takiej czynności jest umowa darowizny, która zobowiązuje darczyńcę do przysporzenia korzyści na rzecz innej osoby, kosztem własnego majątku, natomiast nie nakłada obowiązku na osobę obdarowaną, dlatego kwalifikowana jest jako czynność jednostronnie zobowiązująca

Czynność dwustronnie zobowiązująca nakłada obowiązek spełnienia świadczeń na obie strony

Przykładem jest umowa o dzieło, przyjmujący zlecenie obowiązany jest wytworzyć i oddać określone dzieło, a dający zlecenie obowiązany jest zapłacić wynagrodzenie

Czynność zobowiązująca wywołuje skutek w chwili jej dokonania, zobowiązuje mianowicie osobę dokonującą tej czynności do spełnienia określonego świadczenia

Przykładem czynności zobowiązującej jest umowa sprzedaży, zobowiązuje sprzedawcę do przeniesienia własności rzeczy na kupującego, a kupującego zobowiązuje do zapłacenia ceny

Spełnienie tych świadczeń nie musi następować w chwili zawarcie umowy, może nastąpić później, chyba że strony postanowią inaczej

Czynność rozporządzająca wywołuje skutek prawny w chwili jej dokonania, przykładem jest umowa sprzedaży obejmująca rzecz określoną co do tożsamości, np. konkretny obraz określonego malarza, rozporządzenie taką rzeczą następuje w chwili zawarcia umowy, z tą chwilą własność rzeczy przechodzi na nabywcę, jeżeli sprzedaż dotyczy rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, przeniesienie jej własności, czyli skutek rozporządzający, występuje dopiero z chwilą wydania rzeczy

Czynnością rozporządzającą jest również obciążenie nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym

Czynność zobowiązująco-rozporządzająca określana jest zwykle mianem czynności o podwójnym skutku, zobowiązującym i rozporządzającym, np. sprzedaż nieruchomości, rozporządzenie nieruchomością następuje w chwili zawarcia umowy sprzedaży

Czynności upoważniające nie mają na celu ani zobowiązania, ani rozporządzenia, przyznają one jedynie kompetencje do określonego działania, np. pełnomocnictwo, które upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności prawnych w imieniu mocodawcy, ale nie zobowiązuje do dokonywania takich czynności

Zobowiązanie do ich wykonania może natomiast wynikać z umowy zawartej przez mocodawcę z pełnomocnikiem, np. umowy zlecenia

Do czynności odpłatnych zalicza się te, które mają charakter dwustronnie zobowiązujący, a każda ze stron spełnić ma określone świadczenie majątkowe

Do czynności takich zalicza się umowę sprzedaży, zamiany, o dzieło, najmu, etc.

Przedmiotem świadczenia mogą być pieniądze albo przedmioty mające charakter niepieniężny, np. przy zamianie obydwa świadczenia mają charakter niepieniężny

Z czynnościami nieodpłatnymi mamy do czynienia, gdy tylko jedna strona obowiązana jest spełnić świadczenie o charakterze majątkowym, np. umowa darowizny

Czynność przysparzająca polega na tym, że jeden podmiot zobowiązuje się do spełnienia na rzecz drugiego podmiotu świadczenia, które bądź to zwiększa aktywa tego drugiego podmiotu, bądź też zmniejsza jego pasywa, np. zwalnia go od jakiegoś zobowiązania

Z czynnością nie mającą charakteru przysporzenia mamy do czynienia, gdy żadna ze stron nie odnosi korzyści majątkowych kosztem drugiej strony, np. czynność upoważniająca, np. pełnomocnictwo

Czynności kazualne określane są jako czynności przyczynowe, tzn. czynności uzależniające ich ważność od istnienia określonej przyczyny (causy)

Wyróżnia się następujące czynności kauzalne:

Czynności abstrakcyjne polegają na tym, że przy ocenie ich ważności nie bierze się pod uwagę przyczyny, ze względu na którą czynność została dokonana

Charakter abstrakcyjny mają np. zobowiązania wekslowe, w razie sporu między stronami stosunku zobowiązaniowego, który powstaje w wyniku wystawienia weksla, nie bada się przyczyny jego wystawienia (causy), lecz jedynie formalną prawidłowość wystawienia weksla, weksel rodzi bowiem zobowiązanie abstrakcyjne

Przedstawicielstwo

Istota przedstawicielstwa polega na tym, że określony podmiot dokonuje czynności prawnych w imieniu i na rachunek innej osoby

Przedstawiciel zastępuje ową inną osobę przy dokonywaniu czynności prawnej

Stroną czynności prawnej dokonywanej przez przedstawiciela jest osoba przez niego reprezentowana, a nie sam przedstawiciel

Skutki prawne dokonanych przez przedstawiciela czynności prawnych spadają na osobę reprezentowaną, jeżeli przedstawiciel działa w granicach swojego umocowania

Wyróżnia się 2 rodzaje przedstawicielstwa:

Do przedstawicieli ustawowych zalicza się:

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi z mocy pokrewieństwa, natomiast opiekunowie, kuratorzy i doradcy tymczasowi działają z umocowania sądu

Granice umocowania przedstawicieli ustawowych określone są przepisami prawa krio

Pełnomocnik, w przeciwieństwie do przedstawiciela ustawowego, nie ma ustawowego umocowania do dokonywania czynności prawnych, podstawą pełnomocnictwa jest oświadczenie woli osoby reprezentowanej, które (mocodawca) określa też granice umocowania pełnomocnika, tzn. granice w jakich może on dokonywać czynności prawnych w cudzym imieniu

Jeżeli pełnomocnik przekroczy granice umocowania albo dokona czynności prawnej na cudzy rachunek bez umocowania, czynność taka jest ważna, jeżeli zostanie przez osobę reprezentowaną potwierdzona

Druga strona czynności prawnej może wyznaczyć termin do potwierdzenia takiej czynności, jeżeli czynność nie zostanie potwierdzona, staje się nieważna ex tunc (od początku), po potwierdzeniu zaś wywołuje skutki prawne nią przewidziane

Do czasu potwierdzenia jest czynnością niezupełną (bezskuteczność zawieszona)

Pełnomocnik, który przekracza granice umocowania lub działa bez umocowania, nazywany jest rzekomym pełnomocnikiem (falsus procurator)

Pełnomocnikiem może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna

Pełnomocnika może ustanowić osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, lecz mająca zdolność prawną

Osoba fizyczna nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych może ustanowić pełnomocnika, ale tylko w takim zakresie, w jakim może ona sama (bez zgody przedstawiciela ustawowego) dokonywać czynności prawnych

Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna o ograniczonej zdolności do czynności prawnych

Pełnomocnik może dokonywać czynności prawnych w takim zakresie, w jakim może tych czynności dokonywać osoba reprezentowana, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, i tak osoba fizyczna nie może za pośrednictwem pełnomocnika sporządzić testamentu, nie może też uznać dziecka

Pełnomocnictwo upoważnia do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy rachunek

Skutki działania pełnomocnika ponosi osoba reprezentowana

Do pełnomocnictwa podobne są następujące instytucje:

Forma pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, tak jak każda inna czynność prawna (art. 60 kc), tzn. w sposób wyraźny albo dorozumiany

W sposób wyraźny, tzn. ustnie albo pisemnie

W sposób dorozumiany (perfacta concludentia) oświadczenie uznaje się za złożone wtedy, jeżeli z okoliczności można wywnioskować, że osoba reprezentowana upoważniła inną osobę do składania oświadczeń woli

W orzecznictwie sądowym przyjmowało się z reguły, że jeśli pracownik firmy został wydelegowany na targi z odpowiednimi środkami do podpisywania umów (formularze, pieczątki, delegacje, etc.), to powinien on być traktowany jako pełnomocnik firmy delegującej

Pełnomocnictwo nie może być udzielane ustnie lub w sposób dorozumiany jeżeli przepis szczególny wymaga formy pisemnej, zwanej formą szczególną

Jeżeli do ważności czynności prawnej, której dokonać ma pełnomocnik wymagana jest określona forma szczególna, np. akt notarialny, pełnomocnictwo musi być udzielone w tej samej formie

Z punktu widzenia formy pełnomocnictwa, istotną rolę odgrywa art. 97 kc, w świetle tego przepisu osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa obsługującym klientów, którzy zwykle dokonują czynności z takim przedsiębiorstwem, uznaje się w razie wątpliwości za upoważnioną do dokonywania czynności prawnych, tzn. za pełnomocnika, pełnomocnictwo to określa się najczęściej pełnomocnictwem dorozumianym

Skutki działania takiej osoby (czynnej w lokalu) ponosi osoba prowadząca przedsiębiorstwo, do którego należy lokal

Może ona uwolnić się od odpowiedzialności za skutki działania osoby czynnej w lokalu, jeżeli wykaże, że potencjalni klienci lokalu byli z góry uprzedzeni co do tego, że osoba czynna w lokalu nie jest upoważniona do dokonywania czynności prawnych

Kc wyróżnia 3 rodzaje pełnomocnictw:

Pełnomocnictwo ogólne upoważnia do dokonywania czynności prawnych w granicach zwykłego zarządu, kodeks nie określa tych czynności

W nauce prawa przyjmuje się, że chodzi o takie czynności, które są niezbędnym warunkiem prowadzenia działalności bieżącej, wykonywanej na warunkach dającego zlecenie, np. zakup materiałów do produkcji, zatrudnianie pracowników, sprzedaż wyrobów, przeprowadzanie drobnych remontów, etc.

Natomiast do czynności przekraczających zwykły zarząd, zalicza się czynności, które zmniejszają w jakiś sposób potencjał ekonomiczny (produkcyjny) mocodawcy dającego zlecenie, np. darowizny, zawieranie ugód, kapitalne remonty, zbywanie nieruchomości, etc.

Pełnomocnictwo ogólne musi być udzielone na piśmie, pod rygorem nieważności

Znajduje szerokie zastosowanie w oddziałach i filiach przedsiębiorstw wielozakładowych

Pełnomocnictwo rodzajowe upoważnia do dokonywania czynności prawnych określonej kategorii, np. do zawierania umów o pracę, zlecenia, agencyjnych, ubezpieczenia, etc.

Pełnomocnictwo to może być udzielone w każdej formie, jeżeli przepis szczególny nie wymaga formy pisemnej, a do ważności czynności prawnej nie jest wymagana forma szczególna

Pełnomocnictwo do dokonania określonej czynności określane jest zwykle mianem pełnomocnictwa szczególnego, upoważnia pełnomocnika do dokonania jednej, określonej w pełnomocnictwie czynności, np. do sprzedaży nieruchomości

Może być udzielone w dowolnej formie, chyba że przepis szczególny wymaga formy pisemnej, np. sprzedaż lub zakup nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego

Forma szczególna wymagana będzie również wtedy, kiedy do ważności danej czynności prawnej, wymagana jest forma szczególna

Substytucja pełnomocnictwa

Pełnomocnik może ustanawiać dalszych pełnomocników dla mocodawcy tylko w 3 przypadkach:

Dalszy pełnomocnik zwany substytutem jest pełnomocnikiem osoby reprezentowanej przez tego pełnomocnika, który ustanowił substytucję, natomiast nie jest pełnomocnikiem pełnomocnika ustanawiającego substytucję

Pełnomocnictwo substytucyjne nie może być szersze od pełnomocnictwa pierwotnego, natomiast może być zakresowo węższe

Zarówno pełnomocnik, jak i substytut może działać samodzielnie lub też w reprezentacji łącznej, tzn. co najmniej dwóch pełnomocników lub pełnomocnik i organ

Jeżeli obowiązuje reprezentacja łączna, brak jednego oświadczenia woli pociąga za sobą nieważność czynności prawnej

Dokonywanie przez pełnomocnika czynności z samym sobą

Pełnomocnik może być drugą stroną czynności prawnej dokonywanej w imieniu osoby reprezentowanej, czyli dokonywać czynności z samym sobą, jest to jednak dopuszczalne tylko wtedy, gdy:

W tym drugim przypadku chodzić może o taką osobę, która sprzedaje towary powierzone jej przez mocodawcę, jeżeli towary te mają cenę sztywną, to nie może dojść do pokrzywdzenia mocodawcy, jeżeli nabywcą tych towarów stanie się sam pełnomocnik

Gdyby natomiast ustalanie ceny zależało od pełnomocnika, to dokonanie przez niego czynności z samym sobą byłoby wykluczone, mogłoby bowiem dojść do pokrzywdzenia mocodawcy

Pełnomocnik może reprezentować przy dokonywaniu danej czynności prawnej obie strony tej czynności prawnej, czyli może być pełnomocnikiem dwóch stron zawierających umowę, jest to jednak dopuszczalne tylko, gdy są spełnione obydwa wyżej wymienione warunki, tzn. z treści obu pełnomocnictw wynika taka możliwość i nie jest możliwe pokrzywdzenie żadnego z mocodawców

Wygaśnięcie pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo wygasa w następujących przypadkach:

Skutki wygaśnięcia pełnomocnictwa

Jeżeli pełnomocnictwo wygaśnie, mocodawca ma prawo żądać zwrotu tekstu pełnomocnictwa

Były pełnomocnik może żądać wydania mu odpisu uwierzytelnionego przez mocodawcę z zaznaczeniem, że pełnomocnictwo wygasło

Jeżeli mocodawca nie cofnie pełnomocnictwa, a pełnomocnik dokona czynności prawnej w granicach dotychczasowego umocowania, czynność prawna wywołuje skutki prawne w sferze majątkowej mocodawcy

Procura

Procura jest pewną odmianą pełnomocnictwa, dawniej uregulowana była w kh z 1934r., obecnie w kc

Dawniej prokurenta mógł ustanowić tylko przedsiębiorca będący spółką prawa handlowego, a obecnie prokurenta może ustanowić każdy przedsiębiorca wpisany do KRS

Procura jest podobna do pełnomocnictwa ogólnego, różni się jednak od tego pełnomocnictwa w sposób istotny - prokurent jest z mocy prawa umocowany do dokonywania w sądzie i poza sądem wszelkich czynności prawnych, które dotyczą działalności przedsiębiorstwa, nie może jednak dokonywać czynności wyłączonych ustawowo (zbycie przedsiębiorstwa, nieruchomości), do zbycia nieruchomości prokurent musiałby uzyskać dodatkowe pełnomocnictwo

Prokurentem może być osoba pełnoletnia, mająca pełną zdolność do czynności prawnych

Prokury nie można przenosić na inną osobę (substytucja)

Prokurenta ustanawia organ osoby prawnej albo wspólnicy spółki osobowej

W spółce osobowej prokurenta może odwołać każdy wspólnik upoważniony do prowadzenia spraw spółki, a w spółce z.o.o. prokurenta może odwołać każdy członek zarządu

Prokura może obejmować całe przedsiębiorstwo albo jego oddział, w drugim przypadku jest to prokura oddziałowa

Prokurent może dokonywać czynności samodzielnie albo w reprezentacji łącznej z drugim prokurentem lub członkiem zarządu, o granicach kompetencji rozstrzyga akt ustanawiający prokurenta

Procura wygasa z mocy prawa w przypadku rozwiązania przedsiębiorcy

W sprawach nieuregulowanych przepisami, dotyczących procury, znajdą zastosowanie przepisy dotyczące pełnomocnictwa

Prokurent nie może ustanowić dalszego prokurenta, ale może ustanowić pełnomocników przewidzianych przepisami kc

Forma czynności prawnych

Podmioty prawa porozumiewają się za pomocą znaków, mogą to być gesty, słowa, pismo (znaki graficzne)

W doktrynie prawa cywilnego przyjmuje się, że oświadczenia woli mogą być składane w dwojaki sposób:

W sposób wyraźny oświadczenia woli składane są ustnie lub pisemnie

W sposób dorozumiany oświadczenia woli składane są za pomocą znaków, których sens może być odtworzony dopiero po zastosowaniu odpowiednich reguł znaczeniowych, w tym także przy uwzględnieniu okoliczności w jakich oświadczenie zostało złożone

W niektórych przypadkach oświadczenie złożone może być poprzez przybicie dłoni

Może ono być złożone również przez dopuszczenie pracownika do pracy, zanim zawarta zostanie pisemna umowa

W placówkach handlowych dochodzi do złożenia oświadczeń woli przez pobranie towaru i pozostawienie na ladzie odpowiedniej kwoty stanowiącej równowartość ceny

Przepisy prawa nie wiążą ze sposobami składania oświadczeń woli żadnych specjalnych skutków, oznacza to, że bez względu na to, w jakiej formie oświadczenie zostało złożone, w sposób wyraźny czy dorozumiany, ma ono taką samą moc prawną, jeżeli tylko wyrażone zostało w sposób dostateczny i z zachowania się danego podmiotu można wywnioskować, że złożył on oświadczenie woli określonej treści

Wg art. 60 kc oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie, tzn. także w sposób dorozumiany, chyba że przepis szczególny wymaga formy pisemnej, nazywanej formą szczególną

Wyróżnia się formę pisemną:

Forma pisemna zwykła dochodzi do skutku wtedy, kiedy pod oświadczeniem woli złożony zostanie podpis lub podpisy, nośnikiem tego oświadczenia może być papier, drewno, marmur, etc.

Oświadczenie woli w formie pisemnej może być złożone także przez osobę nie umiejącą, czy nie mogącą pisać ani czytać

Osoba, która nie może pisać może złożyć oświadczenie woli przez złożenie na dokumencie tuszowego odcisku palca, obok którego powinna złożyć podpis inna osoba, stwierdzając do kogo należy odcisk palca

Osoba nie mogąca pisać może złożyć oświadczenie na piśmie również w taki sposób, że inna osoba złoży podpis, a zostanie on poświadczony przez notariusza, który stwierdzi, że oświadczenie woli podpisała inna osoba, na życzenie osoby składającej oświadczenie woli

Jeżeli osoba nie potrafi, nie może czytać, może złożyć oświadczenie na piśmie tylko za pośrednictwem notariusza

Forma pisemna z poświadczoną datą - data oświadczenia woli może być potwierdzona przez notariusza i staje się wtedy datą pewną, co oznacza, że w dniu, w którym notariusz poświadczył datę, oświadczenie woli już istniało

Notariusz poświadcza datę z dniem złożenia w dokumencie swojego podpisu, a nie z tym dniem, w którym oświadczenie woli zostało złożone, jeżeli zostało złożone przed terminem poświadczenia daty

Datę uznaje się za pewną także wtedy, kiedy w urzędowym dokumencie organu państwa, oświadczenie to zostało wymienione, data jest pewna od dnia wystawienia tego dokumentu

Za datę pewną uznaje się także datę złożenia na dokumencie zawierającym oświadczenie woli, urzędowej adnotacji notariusza lub innego organu władzy publicznej

Za datę pewną uznaje się także datę śmierci osoby składającej to oświadczenie

Forma pisemna z poświadczonym podpisem - poświadczenia podpisu dokonuje notariusz

W miejscowościach, w których nie ma kancelarii notarialnych Minister Sprawiedliwości może upoważnić rozporządzeniem inne organy do poświadczenia podpisów, np. burmistrza, dyrektora banku

Poświadczenie podpisów powinno być dokonane w obecności osób składających podpisy pod oświadczeniem woli, czyli osoby te powinny złożyć podpisy w obecności organu poświadczającego oryginalność tych podpisów

Notariusz może poświadczyć podpis, który złożony został wcześniej, bez jego obecności, jeżeli osoby, do których podpisy należą potwierdzą u notariusza autentyczność tych podpisów

Akt notarialny sporządzany jest w jednym egzemplarzu, jako egzemplarzu archiwalnym, natomiast osoby składające oświadczenie woli mogą uzyskiwać wypisy z aktu notarialnego, które mają moc oryginału aktu notarialnego

Na oryginalnym akcie znajdują się podpisy osób składających oświadczenie woli i notariusza, natomiast wypisy podpisywane są wyłącznie przez notariusza

Forma pisemna zwykła może być zastrzeżona pod rygorem nieważności albo bez takiego rygoru

Jeżeli zastrzeżona została pod rygorem nieważności, np. pełnomocnictwo ogólne, to niezachowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej

Jeżeli przepis prawa wymaga formy pisemnej, ale nie zastrzega rygoru nieważności, to oznacza to, że forma pisemna została zastrzeżona tylko dla celów dowodowych, tzn. nie ad solemnitatem, lecz ad probationem

Niezachowanie formy pisemnej w tym przypadku nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz pociąga za sobą jedynie utrudnienia dowodowe, co oznacza, że nie będzie dopuszczalne przesłuchanie świadków lub stron na okoliczność dokonania takiej czynności

Od tej zasady są 3 wyjątki, przesłuchanie stron i świadków będzie możliwe, jeżeli:

Forma pisemna może być zastrzeżona także w tym celu, by wywołać określony skutek, specjalny skutek (forma ad eventum)

Przykładem takiej sytuacji może być zbycie przedmiotu najmu przed upływem okresu, na który umowa najmu została zawarta

Jeżeli umowa ma datę pewną, nabywca rzeczy nie będzie mógł wypowiedzieć najmu do końca okresu, na który umowa została zawarta

Najemca osiągnie więc specjalny skutek w związku z zawarciem umowy najmu z datą pewną

Gdyby umowa najmu nie miała daty pewnej, nabywca rzeczy mógłby wypowiedzieć taką umowę z zachowaniem normalnego terminu wypowiedzenia, przed upływem okresu, na który umowa została zawarta

W niektórych przypadkach forma szczególna (pisemna) jest zastrzegana pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)

Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, kiedy przepis prawa wyraźnie przewiduje rygor nieważności, a także wtedy, gdy do ważności danej czynności prawnej wymagana jest forma z datą pewną, z poświadczonym podpisem lub forma aktu notarialnego (forma szczególna kwalifikowana)

Jeżeli czynność prawna została dokonana w formie szczególnej, jej zmiana, uzupełnienie lub rozwiązanie powinno nastąpić w takiej samej formie

Przedawnienie roszczeń

Przedawnieniu ulegają tylko cywilnoprawne roszczenia majątkowe, natomiast nie ulegają przedawnieniu roszczenia, które nie mają charakteru cywilnoprawnego, np. roszczenia o charakterze administracyjnym, nie ulegają przedawnieniu roszczenia niemajątkowe, np. z tytułu naruszenia dóbr osobistych i nie ulegają przedawnieniu roszczenia procesowe (bo to się odbywa na innej płaszczyźnie)

Istota przedawnienia polega na tym, że po upływie okresu ustalonego ustawą, dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia

Jeżeli spełni je dobrowolnie, to nie będzie mógł następnie żądać zwrotu, jeżeli postawi zarzut przedawnienia, sąd nie może zasądzić roszczenia wbrew jego woli, chyba że zajdzie możliwość zastosowania art. 5 kc, tzn. wierzyciel będzie mógł wykazać, że zgłoszenie zarzutu przedawnienia jest nadużyciem prawa podmiotowego

W świetle art. 5 kc, nadużycie prawa podmiotowego nie podlega ochronie prawnej

Terminy przedawnienia określone są ustawowo, nie mogą być skracane ani wydłużane w drodze czynności prawnej

Najdłuższy okres przedawnienia wynosi 10 lat

W sprawach związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz przy świadczeniach okresowych, np. czynsz najmu, okres przedawnienia roszczeń wynosi 3 lata

Przepisy szczególne dotyczące poszczególnych kategorii zobowiązań ustalają również inne terminy (dwuletnie, roczne, a nawet półroczne - przy wydaniu przedmiotu pożyczki)

O tym, że okresów przedawnienia nie da się skrócić, ani wydłużyć mówi art. 119 kc

Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się w chwili, gdy roszczenie stało się wymagalne

Roszczenie jest wymagalne, jeżeli istnieje prawna możliwość jego dochodzenia i wierzyciel może w każdej chwili żądać spełnienia świadczenia, np. po upływie okresu, na który pożyczka została udzielona

Jeżeli wymagalność roszczenia nie wynika z czynności prawnej lub właściwości zobowiązania, roszczenie staje się wymagalne po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia

Jeżeli wierzyciel nie wzywa dłużnika, roszczenie staje się wymagalne z tą chwilą, w której wierzyciel mógł najwcześniej wezwać dłużnika do spełnienia świadczenia

Roszczenie przedawnione nie wygasa, lecz staje się zobowiązaniem naturalnym

Dłużnik może je zaspokoić dobrowolnie, a zaspokojenie to będzie zgodne z zasadami współżycia społecznego

W późniejszym terminie nie będzie więc mógł żądać zwrotu, ponieważ przepisy prawa nie uznają tego świadczenia za należne

Sąd nie bierze z urzędu pod uwagę przedawnienia

Dłużnik, jeżeli chce uchylić się od spełnienia świadczenia, musi postawić zarzut przedawnienia

Jeżeli nie postawi takiego zarzutu, sąd zasądzi obowiązek spełnienia świadczenia, mimo świadomości, że uległo ono przedawnieniu

Dłużnik może zrzec się zarzutu przedawnienia, może to jednak uczynić tylko wtedy, gdy okres przedawnienia już upłynął, a nie przed jego upływem (bo dłużnikiem może być człowiek honoru i taki jest sens zrzeknięcia się przedawnienia)

Bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu, a jeżeli zaistnieją określone okoliczności, w ogóle nie rozpoczyna się

Przedawnienie ulega zawieszeniu, jeżeli z powodu siły wyższej wierzyciel nie może dochodzić roszczeń przed sądem lub innym organem orzekającym, ponieważ sądy, owe organy orzekające nie działają

Bieg terminu ulega zawieszeniu, jeżeli roszczenie przysługuje dziecku niepełnoletniemu w stosunku do rodzica, zawieszenie trwa przez cały okres trwania władzy rodzicielskiej

Na takiej samej zasadzie przedawnienie ulega zawieszeniu, jeżeli roszczenie przysługuje osobie ubezwłasnowolnionej, w stosunku do opiekuna, zawieszenie trwa przez czas trwania opieki

Przedawnienie ulega zawieszeniu, jeżeli roszczenia przysługują jednemu małżonkowi w stosunku do drugiego, trwa ono przez czas trwania małżeństwa

Jeżeli przedawnienie biegnie względem osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych, ulega zawieszeniu na okres 2 lat, od chwili ustanowienia przedstawiciela ustawowego lub uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych

Jeżeli okres przedawnienia jest krótszy niż 2 lata, jego bieg rozpoczyna się od chwili uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych lub ustanowienia opiekuna ustawowego

Jeżeli bieg przedawnienia ulega zawieszeniu, okres który upłyną przed zawieszeniem, dodaje się do okresu po ustaniu zawieszenia

Bieg terminu przedawnienia może być przerwany

Przerwa następuje wtedy, gdy wierzyciel występuje z roszczeniem do sądu, sądu polubownego lub innego organu rozstrzygającego sprawy o zasądzenie, zaspokojenie, ustalenie lub zabezpieczenie roszczenia

Jeżeli bieg przedawnienia zostanie przerwany, po przerwie zaczyna biec od nowa, okres przed przerwą nie jest doliczany

Jeżeli sprawa znajduje się w sądzie lub innym organie rozstrzygającym, przedawnienie nie biegnie, zaczyna biec dopiero po zakończeniu postępowania

Roszczenie zasądzone przez sąd lub inny organ, przedawnia się po upływie 10 lat, nawet jeśli zwykły okres przedawnienia był krótszy

Przerwa biegu przedawnienia następuje również wtedy, gdy dłużnik uzna roszczenie

Wyróżnia się 2 rodzaje uznania:

Terminy zawite

Terminy zawite są zbliżone do przedawnienia, ale różnią się pewnymi cechami:

Terminy zawite mogą dotyczyć uprawnień dochodzonych przed sądem, np. w świetle art. 59 kc, osoba trzecia może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, nie później niż w ciągu roku od chwili zawarcia tej umowy

Po upływie tego terminu uprawnienie do żądania by sąd uznał umowę za bezskuteczną wobec osoby trzeciej jest niedopuszczalne

Niektóre terminy zawite dotyczą czynności prawnych dokonywanych poza sądem, np. czynność dokonana pod wpływem błędu lub groźby mogą być wzruszone nie później niż w ciągu roku od chwili ujawnienia błędu lub ustania stanu obawy

Niektóre terminy zawite dotyczą wygaśnięcia praw podmiotowych, np. użytkowanie wygasa po upływie 10 lat, jeżeli nie jest przez osobę uprawnioną wykonywane

Podobnie rzecz się ma ze służebnością gruntową, która wygasa po 10 latach, jeżeli nie jest wykonywana

Do przepisów określających terminy zawite mogą być w drodze analogii stosowane przepisy o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia oraz o przerwie biegu przedawnienia

Przepisy te powinny znaleźć zastosowanie zwłaszcza, gdy z powodu siły wyższej, osoba uprawniona nie może dochodzić swoich uprawnień w terminie ustawowym

Przepisy te mogą znaleźć zastosowanie również, gdy osoba zobowiązana zachowuje się wobec osoby uprawnionej nielojalnie, doprowadzając w sposób podstępny do upływu terminu zawitego

Sposoby zawierania umów

Kc wyróżnia 3 sposoby zawierania umów:

Oferta

Oferta - jednostronne oświadczenie woli, w którym wyrażona jest gotowość zawarcia umowy o określonej treści

Powinna określać przynajmniej przedmiotowo istotne postanowienia umowy (esentialia negoti)

Może jednak zawierać w swej treści także postanowienia nieistotne (naturalia negoti) i postanowienia podmiotowo istotne (accidentalia negoti)

Może określać także termin, w którym oferent będzie związany postanowieniami oferty

Jeżeli w treści oferty nie został określony termin do jej przyjęcia, zastosowanie znajdują przepisy kc dotyczące oferty

Wg tych przepisów umowa dochodzi do skutku, jeżeli adresat oferty (oblat) złoży oświadczenie o przyjęciu oferty

Jeżeli strony prowadzą bezpośrednią rozmowę albo posługują się środkami bezpośredniej łączności (np. telefon), umowa dochodzi do skutku, jeżeli oblat przyjmie ofertę w toku tej rozmowy

Jeżeli oferta zostanie w inny sposób zakomunikowana, umowa dochodzi do skutku, jeżeli oferent otrzyma od oblata, w toku normalnych czynności, oświadczenie o przyjęciu oferty, a oświadczenie to złożone zostało bez nieuzasadnionej zwłoki

Jeżeli odpowiedź na ofertę wysłana została za pośrednictwem poczty, czy innego posłańca i nadeszła z opóźnieniem, dojście do skutku umowy uzależnione będzie od tego, czy odpowiedź wysłana została bez uzasadnionej zwłoki

Oferent może w takim przypadku zawiadomić niezwłocznie oblata, że umowa nie dojdzie do skutku, ze względu na opóźnienia

Jeżeli brak takiego oświadczenia, umowa dochodzi do skutku

Oświadczenie o przyjęciu oferty nie jest czynnością kształtującą, tzn. taką, która wywołuje skutek prawny niezależnie od woli drugiej strony

Oświadczenie o przyjęciu oferty jest składnikiem umowy, czyli dwustronnej czynności prawnej

Dojście do skutku umowy uzależnione jest jednak nie tylko od oferenta, lecz także od drugiej strony (oblata, adresata oferty), dlatego też oferta nie może być kwalifikowana do czynności kształtujących

Z treści oferty może wynikać, że umowa może dojść do skutku bez złożenia oświadczenia o przyjęciu oferty z chwilą przystąpienia do wykonania umowy

Negocjacje

Negocjacje - wg postanowień kc, umowa dochodzi do skutku w trybie negocjacji, jeżeli strony dojdą do porozumienia, co do wszystkich postanowień umowy objętych negocjacjami

Jeżeli postanowienia te nie zostaną uzgodnione, należałoby przyjąć (art. 72 kc), że umowa nie doszła do skutku

Redakcja art. 72 kc, jest jednak zbyt stanowcza, przepis ten nie jest należycie zharmonizowany z art. 353 par. 1 kc, w świetle którego strony mogą dowolnie kształtować treść umowy, albowiem przepis ten wprowadza zasadę swobody umów

Art. 72 przyjęty został wcześniej, z 353 par. 1 znacznie później

Trzeba więc przyjąć, że w świetle art. 353 strony podejmujące negocjacje mogą w trakcie negocjacji ograniczyć ich zakres i zawrzeć umowę tylko co do postanowień uzgodnionych, które muszą jednak obejmować przynajmniej esentialia negoti umowy

Negocjacje przeprowadza się niekiedy listem intencyjnym, którego kc nie definiuje

W piśmiennictwie prawniczym zaś przyjmuje się, że list intencyjny nie jest czynnością prawną, jest tylko zbiorem deklaracji wyrażających gotowość przystąpienia do negocjacji

List taki określa zakres negocjacji, czas ich prowadzenia i przewidywane skutki (przewidywaną treść umowy)

Jeżeli strona podpisująca list intencyjny nie przystąpi do negocjacji, powinna drugiej stronie wynagrodzić szkodę wynikającą z tego, że przygotowywała się do zawarcia umowy, a do jej zawarcia nie mogło dojść, ponieważ nie zostały przeprowadzone negocjacje

Jeżeli strony podejmują negocjacje, a w ich wyniku nie dojdzie do zawarcia umowy, to żadna ze stron nie może żądać wobec drugiej roszczeń odszkodowawczych

Aukcja

Aukcja to przetarg ustny

Aukcję przeprowadza organizator, tzn. podmiot zamawiający jakąś usługę, nabywający jakieś przedmioty lub zbywający jakieś rzeczy

Najczęściej aukcja dotyczy zbycia określonych przedmiotów

Organizator aukcji podaje do publicznej wiadomości miejsce aukcji, termin, przedmiot aukcji oraz warunki

Oferentami są osoby, które przystępują do aukcji

Warunki aukcji mogą przewidywać obowiązek złożenia odpowiedniej sumy pieniędzy zwanej wadium, która może być zastąpiona również odpowiednim zabezpieczeniem, np. wekslem

Wadium może być uznane za warunek dopuszczenia do aukcji

Umowa dochodzi do skutku w wyniku tzw. przybicia, które następuje w wyniku trzykrotnego uderzenia młotkiem i podania do wiadomości, że przyjęta została ostatnia, najkorzystniejsza oferta

Przed przybiciem wszyscy uczestnicy aukcji mają możliwość podbijania ceny, czyli odpowiadać na pytania prowadzącego aukcję: „kto da więcej?”

Jeżeli do zawarcia umowy konieczne jest sporządzenia aktu notarialnego, stronom przysługuje roszczenie o zawarcie w tej formie umowy uwzględnionej w toku aukcji

Przetarg

Przetarg pisemny organizowany jest na takiej samej zasadzie, jak aukcja

Organizator przetargu podaje do publicznej wiadomości miejsce, termin, przedmiot i warunki przetargu

Oferentami są uczestniczy przetargu, z tym że oferty zgłaszane są w formie pisemnej

Wybór najkorzystniejszej oferty należy do organizatora przetargu

Po dokonaniu wyboru organizator przetargu zawiadamia zwycięzcę przetargu o wyborze jego oferty, pozostałych uczestników zawiadamia o niedokonaniu wyboru ich ofert i zwraca im złożone wadium

Jeżeli zwycięzca przetargu odmawia zawarcia umowy, złożone przez niego wadium przepada lub też może być pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej

Jeżeli organizator przetargu odmawia zawarcia umowy, obowiązany jest zwrócić wadium w podwójnej wysokości

Jeżeli umowa ma być zawarta w formie szczególnej (np. akt notarialny), stronom przysługuje roszczenie o zawarcie takiej umowy

W razie odmowy sąd orzeknie o obowiązku zawarcia umowy, orzeczenie sądowe ma w takim przypadku konstytutywny charakter, zastępuje ono oświadczenie woli strony odmawiającej zawarcia umowy

Przetarg może być unieważniony

Jest to możliwe wówczas, gdy jego uczestnicy lub inne osoby w sposób bezprawny wpłynęły na wynik przetargu

Z żądaniem unieważnienia przetargu można wystąpić nie później, niż w ciągu miesiąca od powzięcia wiadomości, że został on przeprowadzony z naruszeniem prawa

W każdym razie nie później niż jeden rok od chwili przeprowadzania przetargu

Kc wprowadza tylko jedną odmianę przetargu, a przepisy szczególne (zwłaszcza Ustawa o Zamówieniach Publicznych) dopuszczają różne odmiany przetargu, np. nieograniczony, ograniczony, czy dwustopniowy

Przetarg nieograniczony - gdy ogłoszenie o przetargu kierowane jest do wszystkich podmiotów prawa zainteresowanych przedmiotem przetargu

Przetarg ograniczony natomiast polega na tym, że ogłoszenie o przetargu adresowane jest tylko do wybranych podmiotów prawa, np. jednostek specjalistycznych zajmujących się produkcją, handlem, czy usługami w danej dziedzinie działalności

Przepisy zwykle określają minimalną liczbę podmiotów, które powinny być zaproszone do takiego przetargu

Przetarg dwustopniowy polega na tym, że oferenci w pierwszej fazie przedstawiają tylko warunki wykonywania umowy, natomiast nie określają cany

Na tym etapie organizator przetargu wybiera najkorzystniejsze oferty, a następnie wzywa oferentów do przedstawienia cen (drugi etap przetargu)

Wzorce umowne

Podstawą do ustalenia wzorców umownych jest art. 384 kc, chodzi o takie wzorce jak ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy

Wzorce te ustalane są przez jedną ze stron stosunku cywilnoprawnego

Zwykle chodzi tu o wielkie podmioty gospodarcze, które obsługują klientów w skali masowej

Przed ostatnią nowelizacją kc istniały również wzorce normatywne, które dotyczyły głównie ochrony interesów konsumentów, miały formę rozporządzeń, ich moc była więc powszechnie obowiązująca

Wzorce umowne nie mają mocy powszechnie obowiązującej

Wzorzec taki wiąże drugą stronę stosunku cywilnoprawnego tylko wtedy, kiedy został jej doręczony przy zawieraniu umowy

Przepis prawa dopuszcza możliwość niedoręczenia wzorca umowy bezpośrednio kontrahentowi, lecz udostępnienie takiego wzorca w sposób zwyczajowo przyjęty, np. przez wywieszenie tekstu wzorca w widocznym miejscu

Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z konsumentami, chyba że chodzi o umowy powszechnie zawierane w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego

Wzorzec umowy nie może być sprzeczny z zawartą przez strony umową, jeżeli nastąpi sprzeczność, stosuje się postanowienia umowy, a nie wzorca umownego

Wzorzec umowy powinien być zredagowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały, jeżeli przy jego powstaniu pojawią się wątpliwości, muszą być tłumaczone na korzyść drugiej strony stosunku prawnego, czyli nie tego, który wydał wzorzec

W art. 385 kc zawarte są klauzule niedozwolone (abuzywne), które (jest ich 23) nie mogą być zawarte w żadnym wzorcu umownym, czy też umowie narzuconej przez jednostkę dominującą drugiej stronie stosunku cywilnoprawnego

Wzór umowy oparty na art. 384 kc ma charakter umowy adhezyjnej, której istota polega na tym, że druga strona przyjmuje albo odrzuca ją w całości

Po wejściu w życie art. 353 par. 1, możliwe jest jednak indywidualne negocjowanie warunków umowy i dokonywanie zmian z woli stron tej umowy

Klauzula generalna

Klauzula generalna to taki przepis prawa, który nie zawiera kryteriów oceny danego zdarzenia prawnego, lecz do oceny tego zdarzenia zakazuje stosować normy pozaprawne

Normy pozaprawne, do których odsyłają przepisy, określone są mianem zwrotów niedookreślonych, jak: zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa, zasady słuszności, należyta staranność, słuszne wynagrodzenie, etc.

Normy pozaprawne uelastyczniają system prawny, ponieważ odwołują się do określonych wartości, a nie litery prawa

Do klauzul generalnych zalicza się w szczególności art. 5, 56, 58, 354, 353 par. 1 kc

Podstawowe znaczenie ma art. 56, w którego świetle czynność prawna wywołuje skutki prawne nie tylko w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

Istotne znaczenia ma również art. 5 kc, wg którego działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa nie jest uznane za wykonywanie prawa podmiotowego, lecz jest traktowane jako nadużycie tego prawa, a w związku z tym, nie podlega ochronie prawnej

Zwyczaje nie mogą być podciągnięte do rangi prawa zwyczajowego

„Człowiek mały służy literze prawa, a człowiek wielki służy sprawiedliwości” - Arystoteles

Prawo cywilne - wykład 2007-05-26

44/51


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Czę¶ć ogólna PC wykład 2 podmioty
pc wyklad 6
pc wyklad 8
pc wyklad (7)
Wykład 1 treść
Wykład 6 treść
Wykład 3 treść
pc, wyklad11, wykład XI- PRZEDSTAWICIELSTWO - 8
EPGMIPG mini WYKLADY tresc
pc wyklad 9
pc wyklad 7
pc wyklad
pc wyklad
PC wyklad
pc, wyklad1i2, WYKŁAD I,II 13
pc wyklady II, 9

więcej podobnych podstron