- 1 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

Wykład 1.

11-10-2009 r.

1.

Podział Kodeksu Cywilnego

Polski Kodeks Cywilny składa się z 4 ksiąg:

•

Księga 1 – Część ogólna

•

Księga 2 – Własności i inne prawa rzeczowe

•

Księga 3 – Zobowiązania

•

Księga 4 – Spadki

Jedynie 5 cześć prawa cywilnego, a więc prawo rodzinne i opiekuńcze została

uregulowana w innym kodeksie, tj. Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym

2.

Zdolność prawna - to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych.

Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów prawa:

•

osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu Cywilnego);

•

Skarbu Państwa (art. 33 Kodeksu cywilnego);

•

osób prawnych, którym jako jednostkom organizacyjnym, przepisy szczególne

przyznają tę zdolność (art. 33 Kodeksu cywilnego);

•

szczególnych kategorii jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi,

którym w ograniczonym zakresie ten atrybut nadają przepisy szczególne (art. 33

1

Kodeksu cywilnego).

3.

Nabycie zdolności prawnej

Osoba fizyczna nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia. Zdolność do czynności

prawnych – jest to możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań swoim

własnym działaniem. Człowiek nabywa pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą

osiągnięcia 18 roku życia. 16 latka, która za zgodą sądu zawiera związek małżeński

nabywa z tą chwilą pełną zdolność do czynności prawnych.

Osoba prawna, co do zasady nabywa zdolność prawną, z chwilą uzyskania osobowości

prawnej. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa

przyznaje zdolność prawną, uzyskują ją z mocy samego prawa w chwili powstania, chyba

że ustawa stanowi inaczej.

Doktryna przyjmuje, iż płód posiada zdolność prawną ograniczoną warunkiem, że urodzi

się żywy. Płód posiada "kuratora brzucha" (curator ventris), który w jego imieniu

- 2 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

dokonuje czynności prawnych niebędących rozporządzeniem ani zobowiązaniem, np.

darowizny na rzecz płodu. Jeżeli dziecko urodzi się martwe czynność prawna jest

nieważna od początku.

Z chwilą ukończenia 13-tego roku życia człowiek uzyskuje ograniczoną zdolność do

czynności prawnych. Osoba taka może:

•

zawrzeć każdą umową ale za zgodą swego opiekuna ustawowego, zgoda ta może

być wyrażona również po zawarciu umowy. Nazywa się to wtedy potwierdzeniem

•

osoba taka może dokonać jednostronnej czynności prawnej, ale za wcześniejszą

zgodą opiekuna przed jej wykonaniem

•

osoba tak może swobodnie dysponować swoim zarobkiem

•

osoba taka może swobodnie dysponować przedmiotami oddanymi przez

opiekuna do swobodnego użytku

•

osoba taka nie pytając się nikogo o zgodę może zawrzeć umową zazwyczaj

zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

Dziecko do 13-tego roku życia zasadniczo nie ma zdolności do czynności prawnych, ale

nawet taka osoba może zawrzeć umowę zazwyczaj zawieraną w drobnych, bieżących

sprawach życia codziennego, byleby tylko umowa ta nie została zawarta z rażącym

pokrzywdzeniem tego dziecka.

4.

Utrata zdolności prawnej

Człowiek traci zdolność prawną z chwilą śmierci. Urzędowym potwierdzeniem, że

człowiek nie żyje jest akt zgonu, wystawiony przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego

na podstawie karty zgonu sporządzonej przez lekarza. Sąd może uznać człowieka za

zmarłego jeżeli od końca roku, w którym ostatni raz widziano go żywym upłynęło 10 lat.

Jeżeli jednak w chwili uznania z zmarłego miałby już skończone 70 lat wtedy wystarczy 5

lat. Nie można uznać człowieka za zmarłego przed ukończeniem 23 roku życia.

5.

Ubezwłasnowolnienie - jest to sądowe pozbawienie człowieka do zdolności czynności

prawnych. Przyczynami ubezwłasnowolnienia są:

•

niedorozwój umysłowy

•

choroba psychiczna

•

inne ciężkie zaburzenie psychiczne spowodowane pijaństwem lub narkomanią

- 3 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

Jeżeli patologie te występują z takim nasileniem, że osoba nimi dotknięta nie może sama

prowadzić swoich spraw sąd ubezwłasnowolnienia ją całkowicie i ustanawia dla niej

opiekuna całkowitego. W świetle prawa osoba taka może tyle co dziecko do 13-tego roku

życia. Jeżeli patologie te występują z mniejszym natężeniem a osoba nimi dotknięta może

prowadzić swoje sprawy, potrzebna jest jej jednak pomoc w prowadzeniu, sąd

ubezwłasnowolnienia ją częściowo i ustanawia dla niej kuratora do pomocy. Jednocześnie w

orzeczeniu o częściowym ubezwłasnowolnieniu są wskazuje, których czynności ta osoba nie

może dokonywać bez zgody kuratora.

Wykład 2.

25-10-2009 r.

1.

Własność – to najszersze, podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi

korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób (w jego ramach

właściciel korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy). Oznaką korzystania z

rzeczy są uprawnienia do

•

posiadania

•

używania

•

pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy (pożytki rzeczy - naturalne, np.

płody, jabłka z sadu i cywilne, np. czynsz z tytułu dzierżawy lub najmu, odsetki od

pożyczki albo leasingu itp.)

•

dysponowania faktycznego rzeczą (przetwarzanie rzeczy, zużycie, a nawet

zniszczenie). Z kolei przez rozporządzanie rozumie się uprawnienia do wyzbycia

się własności (np. przeniesienie, zrzeczenie, czy rozrządzenie na wypadek śmierci)

i do obciążenia rzeczy poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,

np. zastaw, hipoteka lub poprzez dokonanie czynności – zobowiązań dotyczących

rzeczy o skutkach obligacyjnych tj. oddanie w dzierżawę, najem, pożyczkę,

leasing.

Uprawnienia te nie stanowią granic prawa własności, które zakreśla obowiązujące

ustawodawstwo. Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też nią rozporządzać

w sposób sprzeczny z przepisami ustaw i z zasadami współżycia społecznego.

Właścicielem może być każda osoba (fizyczna lub prawna). Współwłasność polega na

tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Ochrona

- 4 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

własności oparta jest na systemie roszczeń (windykacyjne lub negatoryjne), jakie

przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa.

2.

Sposoby nabycia własności

•

pierwotne sposoby nabycia własności:

o

zawłaszczenie (własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez jej objęcie

w posiadanie samoistne - art. 181 kc.)

o

zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu czasu);

o

przemilczenie (nabycie wskutek braku zgłoszenia się właściciela);

o

odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich

pobierania

o

przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych

o

nacjonalizacja

•

pochodne sposoby nabycia własności:

o

przez dziedziczenie;

o

w drodze nadania przez władzę;

o

przez umowę przenoszącą własność.

3.

Zasiedzenie

Kodeks cywilny do zasiedzenia nieruchomości wymaga upływu, od momentu objęcia

rzeczy w posiadanie, lat dwudziestu dla posiadacza samoistnego w dobrej wierze a lat

trzydziestu przy złej wierze. Dobrą lub złą wiarę ocenia się na stan z momentu

obejmowania w posiadanie. Późniejsza utrata dobrej wiary nie wyklucza zasiedzenia.

Rzecz ruchomą można natomiast zasiedzieć jedynie w dobrej wierze po upływie lat

trzech. Nie można dokonać zasiedzenia ruchomości w złej wierze. Dobra wiara musi

obejmować cały okres posiadania, nie tylko moment objęcia w posiadanie, jak w

przypadku nieruchomości. Tak więc utrata dobrej wiary wyklucza zasiedzenie. Dobra

wiara posiadacza polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu,

że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje. W złej

wierze znajduje się jednak nie tylko ten, który wie, że nie jest właścicielem, ale również

ten, który nie dołożył należytej staranności w sprawdzeniu, czy skutecznie nabywa

własność - na przykład umowa przeniesienia własności nieruchomości nie została zawarta

w formie aktu notarialnego lub ruchomość została nabyta od osoby nie mającej zdolności

- 5 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

do czynności prawnych. Posiadacz samoistny nie musi udowadniać swojej dobrej wiary,

gdyż ustawodawca wprowadził domniemanie dobrej wiary (art. 7 K.c.). Do zasiedzenia

prowadzi tylko posiadanie samoistne. Musi mieć charakter władania rzeczą z zamiarem

posiadania jej dla siebie. Dlatego też nie może doprowadzić do zasiedzenia posiadanie

zależne - wynikające z objęcia rzeczy w wyniku zawarcia umowy najmu, dzierżawy czy

użyczenia - chociażby było długotrwałe, chyba że posiadacz sam zmieni sobie podstawę

posiadania to znaczy zacznie zachowywać się jak właściciel rzeczy.

Wykład 3

. 15-11-2009 r.

1.

Umowa – w prawie cywilnym to zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron,

ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według bardziej szczegółowej definicji

umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń

woli zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków

podmiotów składających te oświadczenia woli. Umowy są zawsze co najmniej

dwustronnymi czynnościami prawnymi. Występuje jednak wyjątek jednostronny –

dotyczy to podpisania weksla. Umowy w polskim prawie cywilnym reguluje podgałąź

prawa cywilnego zwana prawem zobowiązań, której zasadniczy zrąb znajduje się w

księdze trzeciej kodeksu cywilnego. Księga ta zawiera zarówno przepisy regulujące

kwestie wspólne dla wszystkich umów – związane z ich zawarciem, ważnością,

wykonywaniem itp. – jak i przepisy regulujące konkretne typy umów, najczęściej

spotykane w obrocie prawnym, na czele ze sprzedażą. Oprócz umów regulowanych przez

prawo zobowiązań jest również kilka typów umów regulowanych przez inne podgałęzie

prawa cywilnego: prawo rzeczowe (np. umowa o zniesienie współwłasności, umowa o

ustanowienie wieczystego użytkowania) i prawo spadkowe.

2.

Zasada swobody umów

W prawie polskim od 1990 ponownie obowiązuje wywodząca się jeszcze z prawa

rzymskiego zasada swobody umów, wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego: "strony

zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego

treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom

współżycia społecznego" Oznacza to, że co do zasady strony mogą w ramach swobody

- 6 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

umów, nie przekraczając pewnych granic, umówić się o wszystko, co prawo uznaje za

podlegające jego uregulowaniom. Ze względu na obowiązki stron wyróżnia się umowy:

•

jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) – tylko jedna osoba jest

zobowiązana, a druga uprawniona,

•

dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) – obie osoby są zarówno

zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania

przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu

przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania. Wśród umów

dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których

świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego

ekwiwalentem). Przykładem tego typu umów jest np. umowa sprzedaży, w której

jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga strona

zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiednią cenę.

3.

Forma umowy

Prawo może uzależniać skutki prawne umowy od zawarcia jej z zachowaniem określonej

formy. Ze względu na formę wyróżnia się umowy zawarte:

•

w drodze czynności konkludentnych – takich, które nie mogą być uznane za

formę ustną, a są zrozumiałe dla stron umowy. Przykładem może być zamówienie

dwóch piw przez podniesienie dwóch palców

•

ustnie

•

w formie pisemnej

•

w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem podpisu

•

w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem daty

•

w formie aktu notarialnego

•

w formie przewidzianej ustawą szczególną

•

inne, nie występujące w prawie polskim.

Co do zasady przy zawieraniu umów nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy,

jednakże istnieją liczne wyjątki od tej zasady (np. w prawie polskim umowa przenosząca

własność nieruchomości wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego).

- 7 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

4.

Wierzyciel – osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby (dłużnika), z

którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia

wierzyciela wprost, definiuje jedynie konstrukcje zobowiązania (czyli stosunku

zobowiązaniowego); zgodnie z przepisem art. 353 kc – zobowiązanie polega na tym, że

wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie

spełnić. Zobowiązanie jest zatem stosunkiem prawnym, którego stronami są wierzyciel i

dłużnik. Upraszczając – zobowiązanie z pozycji dłużnika określa się jako dług, ze strony

wierzyciela zaś jako wierzytelność. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, którego

polega na działaniu lub zaniechaniu (art. 353 paragraf 2 kc). Świadczenie to zachowanie

dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, polegające na zadośćuczynieniu godnemu

ochrony interesowi wierzyciela.

5.

Dłużnik - to osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby

(wierzyciela) na podstawie łączącego je stosunku zobowiązaniowego.

6.

Delikt - oznacza samoistne źródło zobowiązania. Deliktem może być:

•

działanie (zawinione lub nie), w wyniku którego wynikła szkoda,

•

zdarzenie za które prawo czyni kogoś odpowiedzialnym (np. odpowiedzialność

za zwierzęta i rzeczy).

Obydwie formy deliktu mogą dawać podstawy do odpowiedzialności deliktowej, czyli

żądań odszkodowawczych. Typowymi przykładami deliktów w prawie cywilnym są np:

uszkodzenie cudzej rzeczy, spowodowanie niekorzystnych zmian w cudzym zdrowiu,

pozbawienie kogoś przysługującego mu prawa majątkowego.

7.

Bezpodstawne wzbogacenie – jedno ze źródeł odpowiedzialności cywilnej, obok

klasycznej odpowiedzialności z tytułu umowy lub podobnej czynności prawnej lub

deliktowej (z tytułu czynu niedozwolonego). Bezpodstawne wzbogacenie polega na

osiągnięciu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby. Jest ono

podstawą roszczenia majątkowego – bezpodstawnie wzbogacony jest obowiązany do

wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe – do zwrotu jej wartości osobie,

kosztem której korzyść została odniesiona. Roszczenie o zwrot jest zawsze mierzone

wartością mniejszą - zubożony nie może żądać więcej niż wynosi jego uszczerbek albo

korzyść uzyskana przez wzbogaconego. Nie można jednak żądać zwrotu, gdy ten, kto

- 8 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że

wyzbywając się korzyści lub zużywając ją, powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się w szczególności do świadczenia

nienależnego. Ze świadczeniem nienależnym mamy do czynienia, gdy ten, kto je spełnił,

nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa

świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli

czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po

spełnieniu świadczenia. Zwrot korzyści następuje zasadniczo w naturze, jeśli natomiast

przedmiot wzbogacenia został zbyty, utracony lub uszkodzony, ma on obowiązek zwrócić

wszystko, co uzyskał w zamian za ten przedmiot jako naprawienie szkody - tzw. surogat.

Wykład 4.

06-12-2009 r.

1.

Stopień pokrewieństwa.

Pokrewieństwo w znaczeniu społecznym i prawnym, czyli wzajemny stosunek łączący

osoby pochodzące od wspólnego przodka, oblicza się za pomocą linii i stopni.

2.

Stopień pokrewieństwa oblicza się według liczby urodzeń od wspólnego przodka (nie

biorąc pod uwagę urodzin tego przodka potrzebnych do istnienia osób, dla których

oblicza się stopień pokrewieństwa.

•

Linia prosta. Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej.

Rozróżnia się tu linię wstępnych, czyli rodziców, dziadków itd. oraz linię

zstępnych,

czyli

dzieci,

wnuków,

prawnuków

itd.

Obliczanie

stopni

pokrewieństwa w tej linii jest łatwe. Ojciec i syn są spokrewnieni w I stopniu linii

prostej (liczy się tylko urodzenie syna). Można to również wyrazić prostą regułą:

ile pokoleń odjąć jedno, tyle stopni. Pradziadek z prawnukiem są spokrewnieni w

III stopniu linii prostej (cztery pokolenia odjąć jeden). Przykład: dziecko (prawnuk

dla pradziadka) - ojciec - dziadek - pradziadek.

•

Linia boczna. Krewnymi w linii bocznej są pozostali krewni (rodzeństwo, ciotki,

stryjowie, kuzynowie itd.). Najbliższe pokrewieństwo w linii bocznej to

pokrewieństwo II stopnia czyli rodzeństwo. Wuj i bratanek to pokrewieństwo III

stopnia w linii bocznej. Liczy się zgodnie z ogólną zasadą narodziny wuja, jego

- 9 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

brata i bratanka. Bracia cioteczni są spokrewnieni w IV stopniu (narodziny ich i ich

dwojga rodziców pochodzących od wspólnego przodka).

Pokrewieństwo w linii bocznej w obrębie tego samego pokolenia jest zawsze parzyste (2,

4, 6 itd.); nie istnieje w linii bocznej pokrewieństwo pierwszego stopnia. Nieparzysta

liczba oznacza zawsze różnicę przynajmniej o jedno pokolenie. Stopień pokrewieństwa

wywołuje szereg skutków prawnych. Jest brany pod uwagę w prawie cywilnym

(spadkobranie), rodzinnym (możliwość zawarcia małżeństwa, alimenty), karnym

(kazirodztwo), w postępowaniach sądowych i administracyjnym (odmowa składania

zeznań), prawie kanonicznym (małżeństwo).

- 10 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

- 11 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

3.

Sposoby zawarcia małżeństwa:

•

przed Urzędnikiem Stanu Cywilnego - związek kobiety i mężczyzny

•

małżeństwo konkordatowe, przy okazji ślubu kościelnego są również skutki

prawne

•

ślub konsularny przed konsulem, dwoje obywateli Polski, odmiennej płuci i

przebywające za granicą

4.

Przeszkody w zawarciu małżeństwa (nie może być małżeństwo zawarte):

•

wiek, dla mężczyzny 18 lat, dla kobiety również 18 lat, ale z ważnego powodu za

zgodą sądu może zawrzeć ona małżeństwo jeżeli będzie miala ukończone lat 16.

•

całkowite ubezwłasnowolnienie

•

choroba psychiczna

•

bigamia

•

pokrewieństwo - do trzeciego stopnia pokrewieństwa w linii bocznej

•

powinowactwo w linii prostej

•

przysposobienie (adopcja)

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte pomimo przeszkód można je unieważnić. Jeżeli

następuje unieważnienie to obydwoje małżonkowie wracają do stanu cywilnego sprzed

ślubu. Automatycznie wraca się do starego nazwiska oraz ustaje powinowactwo.

Sprawy majątkowe rozstrzyga się tak jak przy rozwodzie. Dzieci traktowane jako dzieci

pochodzące z małżeństwa. Żądać unieważnienia małżeństwa oprócz małżonków może

domagać się także osoba trzecia np. prokurator.

5.

Obowiązki małżeńskie:

•

wspólne pożycie, prowadzenie wspólnego domu bycie razem

•

wzajemna pomoc

6.

Ustrój ustawowy - majątek wspólny małżonków oraz osobne majątki małżonków. Do

majątku wspólnego należy wszystko to co małżonkowie nabywali podczas trwania

małżeństwa. Do tego majątku należą przede wszystkim pobrane wynagrodzenie za

pracę, dochody jakie przynosi majątek wspólny i jakie przynoszą majątki osobiste. Do

majątku osobistego wchodzą niektóre przedmioty: to co każdy z nich miał przed

zawarciem małżeństwa, przedmioty nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę,

- 12 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

przedmioty majątkowe służące do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z

małżonków (np. ubrania), przedmioty majątkowe uzyskane z tytuły nagrody za

osobiste osiągnięcia jednego z małżonków, przedmioty majątkowe nabyte w zamian za

składniki majątku osobistego. Mocą intercyzy można ten ustrój zmienić na ustrój

umowny.

7.

Ustrój umowny

•

wspólność rozszerzona np.: darowizna i spadek

•

wspólność ograniczona

•

rozdzielność majątkowa

•

rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Wykład 5

. 20-12-2009 r.

1.

Zakończenie małżeństwa

Małżeństwo kończy się z chwilą śmierci. Jest zawierane na całe życie. Małżeństwo

można również zakończyć przez rozwód. Jest to nietypowy sposób rozwiązania

małżeństwa. Normalną prawidłowością jest śmierć jednego z małżonków. Rozwód w

Polsce jest orzekany przez sąd. Wyrok jest orzekany zawsze z inicjatywy jednego z

małżonków, tzn. pozew do sądu może wnieść tylko jeden z małżonków lub obydwu. W

Polsce rozwodami zajmują się sądy okręgowe.

2.

Przesłanki rozwodu:

•

trwały [tak długi, że sąd dojdzie do wniosku, że małżonkowie do siebie nie wrócą]i

zupełny [rozkład nastąpił na trzech płaszczyznach pożycia małżeńskiego:

psychicznej, seksualnej, gospodarcza ] rozkład pożycia małżeńskiego

•

dobro wspólne dzieci - sąd musi zbadać, czy rozwód nie wpłynie negatywnie na

rozwój dzieci własnych małoletnich

- 13 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

•

wina

Żona

Mąż

W

W

NW

NW

W

NW

NW

W

W - winny NW - niewinny

Jeżeli rozwodu żąda małżonek, który wyłącznie jest winny, rozwód jest możliwy tylko

wtedy, gdy zgodę na rozwód wyraża drugi małżonek. W takiej sytuacji NIE

powiedziane przez małżonka niewinnego blokuje rozwód. Wyjątek: Jeżeli brak zgody

małżonka niewinnego jest sprzeczny z zasadą współżycia społecznego[niemoralny i

niewłaściwy].

•

nie można udzielić rozwodu, wtedy, kiedy jest sprzeczny z zasadą współżycia

społecznego

Z chwilą, kiedy wyrok się uprawomocni małżonkowie wracają do stanu wolnego.

3.

Rozwód może mieć daleko idące skutki majątkowe. Majątki osobiste zostają, przy

każdym małżonku. Majątek wspólny jest najczęściej dzielony po 1/2. W Kodeksie

Rodzinnym występuję alimenty pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami. Małżonek

rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia

małżeńskiego i który pozostaje po rozwodzie w niedostatku majątkowym [niemożność

zaspokajania potrzeb życiowych]może żądać od drugiego rozwiedzionego małżonka

przyczyniania się do zaspokajania jego potrzeb życiowych. Maksymalny okres to 5 lat lub

nie dłużej niż do zawarcia kolejnego małżeństwa przez osobę otrzymującą alimenty.

Inny rodzaj alimentów, niewinny rozkładu życia żąda od wyłącznie winnego tegoż

rozkładu. Ten, który żąda alimentów nie musi pozostawać w niedostatku, jeżeli wykaże,

iż obniżył mu się poziom życia.

4.

Separacja - jest również wyrokiem sądowym, również na wniosek małżonków (jednego

lub obu). Różni się ona od rozwodu tym, że wystarczy tylko zupełny rozkład pożycia

małżeńskiego. Pozostałe przesłanki są takie jak przy rozwodzie. Skutki separacji są takie

- 14 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

same jak rozwodu z wyjątkiem tego, że małżeństwo nie ustaje. Małżeństwo ulega

zamrożeniu. Powrót z separacji jest możliwy na wniosek obu małżonków, wniesiony na

piśmie do sądu.

5.

Unieważnienie małżeństwa, jest możliwe tylko wtedy jeżeli nie powinno ono zostać

zawarte. Istniała przeszkoda, np. bigamia. Żądać unieważnienia małżeństwa oprócz

małżonków może domagać się także osoba trzecia np. prokurator.

Wykład 6

. 03-01-2010 r.

1.

Relacje między rodzicami a dziećmi.

Jeżeli dziecko urodzone jest przez kobietę pozostająca w związku małżeńskim ojcem

dziecka jest mąż. To samo dotyczy przypadku jeżeli kobieta urodzi 300 dni po ustaniu

małżeństwa (np. śmierć, rozwód). Jeżeli kobieta wyszła ponownie za mąż w trakcie tych

300 dni, za ojca uważa się drugiego męża.

Jeżeli mąż uważa, że nie jest ojcem, może wnieść do sądu wniosek o zaprzeczenie

ojcostwa. Kiedyś mężczyzna musiał przedstawić sądowi dowody, że jest to całkowicie

nieprawdopodobne, że jest ojcem [dowody na niepodobieństwo].

2.

Kobieta nie pozostająca w związku małżeńskim.

Kobieta rodzi dziecko i nie ma męża i nie miała w ciągu ostatnich 300 dni. Jeżeli

mężczyzna chce się przyznać do bycia ojcem to powinien złożyć stosowne oświadczenie

zwane uznaniem dziecka np. przed notariuszem, w sądzie. Istnieje możliwość cofnięcia

takiego oświadczenia tylko jeżeli dziecko nie jest mężczyzny. Nie ma różnić między

takim ojcem a ojcem będącym mężem matki.

3.

Ustalenie ojcostwa

Do ustalenia ojcostwa dochodzi, wtedy, kiedy jedna ze stron nie chce uznać dziecka.

Domniemanie ojcostwa - jeżeli dana kobieta i dana mężczyzna obcowali ze sobą fizycznie

w okresie koncepcyjnym (okres między 180 a 300 dniem przed urodzenia dziecka) to

przyjmujemy, że ten mężczyzna jest ojcem dziecka. Sądy przyjmowały przez wiele lat, że

jeżeli kobieta i mężczyzna mogli ze sobą współżyć to współżyli.

Jeżeli kobieta udowodniła, że między 180 a 300 dniem przed urodzeniem dziecka mogli

ze sobą współżyć to mężczyzna, jest ojcem dziecka. Mężczyzna mógł dowieść wtedy, że

był impotentem, był nie płodny, albo z badania serologicznego wynika, że nie jest ojcem.

- 15 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

Obecnie jest jeszcze dodatkowo możliwość badania DNA. Jeżeli mężczyzna udowodni,

że nie jest ojcem to nie jest, a kobieta musi mu zwrócić koszty. Jeżeli z badań wyszło, że

jest

ojcem

to

jest

ojcem

szczególnym,

który

ma

tylko

obowiązki.

W wyjątkowych sytuacjach mężczyzna może wnioskować o przywrócenie pełnych praw

rodzicielskich. Ojcem dziecka jesteśmy w każdym przypadku jeżeli posiada nasz

materiał genetyczny.

Wyróżniamy dwa zasadnicze sposoby ustalenia ojcostwa:

•

złożenie oświadczenia przed kierownikiem USC przez ojca dziecka, ze uznaje dziecko za własne,

•

sądowe ustalanie ojcostwa.

W przypadku sądowego ustalania ojcostwa metody do potwierdzenia lub wykluczenia są takie same jak przy

zaprzeczeniu ojcostwa. Według uregulowania przyjętego w art. 143 kro w sytuacji, gdy ojcostwo mężczyzny,

który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń

majątkowych związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Dlatego też

konieczne jest połączenie roszczeń alimentacyjnych z żądaniem ustalenia ojcostwa. Do roszczeń związanych

z ustaleniem ojcostwa należy również roszczenie o pokrycie wydatków związanych z ciążą i porodem oraz

kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie połogu. Poza tym matka może jeszcze dochodzić

żą

dania pokrycia innych wydatków lub szczególnych strat majątkowych, jeżeli wskutek ciąży lub porodu je

poniosła (art. 141 kro). Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać samo dziecko, jego matka oraz

domniemany ojciec dziecka. Jednakże z takim żądaniem ani matka, ani domniemany ojciec nie mogą

wystąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości (art. 84 § 1 kro). Do żądania alimentów uprawnione

jest dziecko (art. 133 kro), działające w procesie przez matkę. Jeśli chodzi o żądanie zwrotu wydatków

związanych z porodem itp., to uprawnienie do ich dochodzenia przysługuje matce. To sprawia, że w pozwie

o ustalenie ojcostwa, w którym dochodzi się jednocześnie wszystkich wymienionych rodzajów roszczeń,

występuje dwóch powodów.

Stosownie do unormowania z art. 84 § 2 kro dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa

przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd

opiekuńczy. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i

matce, a gdy matka nie żyje przeciwko dziecku (art. 84 § 3 k.r.o.). W razie niestawienia się pozwanego i

niewzięcia przez niego udziału w rozprawie sąd wydaje wyrok zaoczny, jednakże art. 339 § 2 kpc nie ma tu

zastosowania (art. 431 w związku z art. 458 § 1 kpc). Oznacza to, że sąd obowiązany jest sprawdzić

prawdziwość twierdzeń strony powodowej o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w

pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą. Na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 kpc sąd

obowiązany jest nadać wyrokowi zasądzającemu alimenty rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu,

lecz tylko w odniesieniu do rat płatnych po wytoczeniu powództwa, natomiast co do rat płatnych przed

wniesieniem powództwa - za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące.

- 16 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

Do rozpoznania spraw o ustalenie ojcostwa i roszczeń z tym związanych właściwe są sądy rejonowe (art. 16

i 17 pkt 1 kpc). Pozew w takiej sprawie można wnieść do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla

pozwanego albo też do sądu miejsca zamieszkania powoda (art. 32 kpc).

1

4.

Obowiązek alimentacyjny pomiędzy krewnymi.

Obowiązek alimentacyjny obowiązuje w linii prostej i pomiędzy rodzeństwem (linia

boczna). Oznacza to, że rodzice mają obowiązek wobec dzieci oraz dzieci wobec

rodziców, dziadkowie wobec wnuczków, i vice versa. Jeżeli obowiązek alimentacyjny nie

jest wypełniany dobrowolnie to wtedy sąd ustala jakąś wysokość alimentów i są

najczęściej wypłacane w pieniądzu. Spełniać obowiązek alimentacyjny wobec dzieci,

należy do momentu kiedy dziecko nie może utrzymać się samodzielnie.

5.

Wysokość alimentów - alimenty powinny być ustalone według uzasadnionych potrzeb

osoby uprawnionej oraz według możliwości zarobkowych i majątkowych osoby

zobowiązanej. Dziecko powinno żyć na taki samym poziomie majątkowym jak jego

rodzice. Jeżeli ktoś, wiedząc o tym, że będzie miał obowiązek alimentacyjny bez ważnej

przyczyny obniży swoje możliwości zarobkowe sąd ma prawo tego nie uwzględnić.

Jeżeli rodzice pozostają w niedostatku to dzieci mają wobec nich obowiązek

alimentacyjny.

Wykład 7

. 17-01-2010 r.

1.

Prawo spadkowe - prawo dotyczące tego na kogo przypada majątek po śmierci

spadkodawcy. Spadek to zarówno majątek osoby zmarłej jak i jej długi. Może zatem być

tak, że się wzbogacimy, ale też zbiedniejemy. Spadkobiercami stajemy się na dwa

sposoby:

2.

Dziedziczenie testamentowe - spadkodawca sam wskazuje osoby, które mają być jego

spadkobiercami i wskazuje kto w jakiej części ma odziedziczyć spadek. Jeżeli jednak

spadkodawca nie sporządziłby testamentu lub sporządził go w niewłaściwej formie to

wówczas ma miejsce dziedziczenie ustawowe, czyli dla tych osób, które są wskazane w

Kodeksie Cywilnym.

1

źródło: http://www.we-dwoje.pl/ustalenie;ojcostwa,artykul,3548.html

- 17 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

3.

Dziedziczenie ustawowe.

•

W pierwszej kolejności po spadkodawcy dziedziczy jego małżonek oraz jego dzieci.

Dziedziczą oni w częściach równych, ale cześć spadku przypadająca na małżonka

nie może być mniejsza niż 1/4. Jeżeli którekolwiek z dzieci spadkodawcy zmarło

przed spadkodawcą pozostawiając swoje dzieci wówczas cześć spadku, która

przypadałaby na zmarłe dziecko spadkodawcy dzielona jest pomiędzy jego dzieci

w częściach równych. To samo dotyczy sytuacji, gdyby przed śmiercią

spadkodawcy zmarło zarówno dziecko spadkodawcy jak i jego wnuk.

•

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci, ani dalszych potomków wówczas

spadek dzielony jest pomiędzy małżonka spadkodawcy oraz jego rodziców.

Małżonek otrzymuję w takiej sytuacji połowę spadku zaś każde z rodziców ma

prawo do 1/4 spadku. Jeżeli ojciec lub matka spadkodawcy zmarli przed

spadkodawcą wówczas cześć spadku, która przypadałaby na zmarłego rodzica

dzielona jest pomiędzy rodzeństwo spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli

siostra lub brat spadkodawcy zmarli przed spadkodawcą pozostawiając swoje

dzieci wówczas cześć spadku, która przypadałaby na zmarłą siostrę lub zmarłego

brata dzielona jest pomiędzy jej lub jego dzieci w częściach równych. To samo

dotyczy dalszych potomków brata lub siostry.

•

Jeżeli spadkodawca zmarł nie pozostawiając dzieci ani też dalszych potomków,

rodziców, rodzeństwa, ani też potomków rodzeństwa cały spadek przypadek

przypada małżonkowi spadkodawcy.

•

Jeżeli spadkodawca zmarł nie pozostawiając dzieci, dalszych potomków, ani też

małżonka wówczas spadkiem dzielą się rodzice spadkodawcy, a jeśli jedno z nich

nie żyje spadek dzielony jest pomiędzy żyjącego rodzica (1/2) i rodzeństwo

spadkodawcy.

•

Jeżeli spadkodawca zmarł nie pozostawiając dzieci, dalszych potomków,

małżonka, rodziców, rodzeństwa ani też potomków rodzeństwa wówczas spadek

dzielony jest pomiędzy dziadków spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli

którykolwiek z dziadków spadkodawcy zmarł przed spadkodawcą wówczas

spadek przypada jej lub jego dzieciom w częściach równych.

•

Jeżeli spadkodawca zmarł nie pozostawiając dzieci, dalszych potomków,

małżonka, rodziców, rodzeństwa, potomków rodzeństwa, dziadków, potomków

- 18 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

dziadków wówczas spadek przypada dziecku małżonka spadkodawcy pod

warunkiem, że w chwili śmierci spadkodawcy nie żyło żadne z rodziców tego

dziecka.

•

Jeżeli spadkodawca nie pozostawił żadnej z w/w osób wówczas spadek przypada

gminie na terenie której spadkodawca mieszkała w chwili swojej śmierci, a jeżeli

nie można tego ustalić lub też gdy spadkodawca w chwili swojej śmierci miał

miejsce zamieszkania poza Polską Skarbowi Państwa.

•

Dziedziczyć może osoba, która jeszcze się nie urodziła, pod warunkiem, że urodzi

się żywe.

4.

Przykładowe zadania:

•

Spadkodawca nie pozostawił testamentu natomiast w chwili śmierci miał żonę

trzech synów i cztery córki, piąta córka zmarła przed spadkodawcą pozostawiając

trzech swoich synów. Szósta córka zmarła przed spadkodawcą pozostawiając

dwie swoje córki

•

Spadkodawca nie pozostawił testamentu, zostawił żonę, pozostawił matkę, trzech

braci i dwie siostry. Była również trzecia siostra ale zmarła przed spadkodawcą,

pozostawiła 6 synów

•

Zmarł spadkodawca nie pozostawił testamentu nie miał dzieci, małżonka, nie żyją

jego rodzice, nie miał rodzeństwa i dziadkowie nie żyją. Natomiast żyje trzech

braci ojca, był również 4 brat ojca pozostawiając trzech synów. Żyje również 5

sióstr matki, żyła również szósta siostra matki ale zmarła i pozostawiła 4 synów.

- 19 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

Wykład 8

. 31-01-2010 r.

1.

Testament - oświadczenie woli, w którym spadkodawca wskazuje, kto i w jakiej części

będzie dziedziczył po nim dziedziczył.

•

Testament zawsze sporządzamy osobiście - nigdy testament nie może być

sporządzony przez pełnomocnika.

•

Aby sporządzić testament, należy posiadać pełną zdolność do czynności

prawnych. Nie mogą sporządzić testamentu np. osoby, które nie ukończyły 18 lat

i ubezwłasnowolnione.

•

Aby sporządzić ważny testament, trzeba być w pełni poczytalny. Ograniczoną

poczytalność można posiadać np. ze względu na chorobą psychiczną,

nowotworową, itp.)

•

Należy posiadać wolną wolę

•

Testamentów w życiu można sporządzić dowolną ilość, ważny jest ostatni ważny

testament. Testament następny o tyle unieważnia poprzedni o ile jest z nim

sprzeczny.

2.

Formy testamentu - żeby był ważny musi być sporządzony w jednej z form, których

ustawa przewiduje.

•

Testament własnoręczny - aby był ważny spadkodawca musi napisać go w całości

pismem odręcznym, opatrzyć datą i podpisać. Podpis musi być pod tekstem.

•

Testament notarialny – Notariusz sporządza testament w formie akty

notarialnego. Spisuje wolę spadkodawcy, wyrażoną ustnie. Nie jest wymagany

podpis, notariusz pisze wówczas, dlaczego taka osoba nie może się podpisać.

•

Testament przed urzędnikiem samorządowym – do sporządzenia testamentu

potrzebnych jest dwóch świadków urzędnik samorządowy, wobec tych osób

spadkodawca ustnie oświadcza swoją wolę. Świadkowie ani ich spadkobiercy nie

mogą nic otrzymać.

•

Testament szczególny - może być sporządzany wtedy, kiedy istnieje rychła obawa

śmierci. Oświadczamy wolę wobec trzech świadków. Świadkowie ani ich

spadkobiercy nie mogą nic otrzymać.

- 20 -

Prawo Cywilne – wykład dr Marcin Orlicki

opracowanie Olek

3.

Zachowek - jeżeli spadkodawca przekaże swój majątek w testamencie osobie spoza

rodziny lub zaburzy proporcje podziału majątku w rodzinie, to w takiej sytuacji osoby,

które zostały pominięte mają prawo żądać od spadkobiercy zachowku (kwoty

pieniężnej). Aby ustalić wysokość zachowku, trzeba zrobić zadanie z dziedziczenia

ustawowego. Należy ustalić, czy wśród osób, które otrzymałyby majątek w dziedziczeniu

ustawowym znajduje się małżonek, dzieci, dalsi potomkowie albo rodziców

spadkodawcy. Jeżeli odpowiedź jest pozytywna to są to osoby uprawnione do zachowku.

Jeżeli są to osoby trwałe niezdolne do pracy lub małoletnie mają otrzymać 2/3 tego co

by otrzymałyby w przypadku dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach

otrzymują one 1/2, tego co otrzymałby w przypadku dziedziczenia ustawowego.

4.

Wydziedziczenie - spadkodawca może napisać w testamencie, że chce kogoś ze swojej

rodziny, kto otrzymałby zachowek, pozbawić go. W testamencie trzeba zawrzeć imię i

nazwisko tej osoby oraz powody wydziedziczenia (zgodne z kodeksem cywilnym)

5.

Powody wydziedziczenia

•

Zaniedbanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy

•

Dopuścił się przestępstwa umyślnego wobec spadkodawcy

•

Postępowanie jest wbrew woli spadkodawcy i wbrew zasadą współżycia

społecznego

Jeżeli spadkodawca przebaczył przed śmiercią wydziedziczonemu to prawo to

otrzymuje on prawo do zachowku, nawet jeżeli testament mówi co innego.