HYDROTERAPIA

Wodolecznictwo, czyli hydroterapia to jedna z najstarszych metod leczniczych. Stosowana była już od starożytności (Egipt, Grecja, Rzym). Za prekursorów wodolecznictwa uważa się Priessnitza i Kneippa, a w Polsce pionierem nowoczesnego wodolecznictwa był lekarz balneolog Norbert Żniniewicz.

Hydroterapia obejmuje kilkadziesiąt rodzajów zabiegów wykorzystujących do celów leczniczych właściwości fizyczne wody gospodarczej w różnych postaciach: ciekłej, stałej i pary wodnej. Woda jest nośnikiem bodźców fizycznych i chemicznych.

WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE WODY

Pojemność cieplna: zdolność do pobierania i zachowywania ciepła.

Przewodnictwo cieplne: określa szybkość transportowania ciepła (odbierania i oddawania). Ogrzanie i chłodzenie tkanek w wodzie jest wielokrotnie szybsze niż w powietrzu. Różnice przewodnictwa ciepła przez wodę i powietrze powodują, iż w tych samych zakresach temperatur odbieramy różne wrażenia cieplne. Powietrze o temperaturze 23-30ႰC wywołuje wrażenie ciepła, natomiast woda, aby spowodować takie wrażenie powinna mieć temperaturę 38-40ႰC.

Ciśnienie hydrostatyczne: ciśnienie wody działające na osobę w niej zanurzoną, prostopadle do powierzchni ciała, wzrasta liniowo wraz z głębokością zanurzenia, największe w kąpieli całkowitej, utrudnia wdech a ułatwia wydech, powoduje przesunięcie krwi w części żylnej z obwodu do serca co powoduje dalej - wypełnienie żył szyjnych, wzrost centralnego ciśnienia żylnego, wzrost objętości serca, wyzwolenie diurezy

Ciśnienie hydrodynamiczne: powstaje pod wpływem wymuszonego ruchu strumienia wody lub pod wpływem ruchu ciała zanurzonego w wodzie. W masażu źródłem tego ciśnienia są różnego typu urządzenia wytwarzające strumień wody, który skierowany na tkankę masowaną stanowi bodziec mechaniczny

Wypór wody (pływalność): zależy od temperatury, ciśnienia atm, zawartości soli w wodzie, wzrasta proporcjonalnie do głębokości, powoduje pozorną utratę masy ciała, ułatwienie ruchów, rozluźnienie mięśni. Zastosowanie w kinezyterapii jako odciążenie

Lepkość (spójność): molekuły wody przyciągają się, co powoduje nieznaczne zwiększenie oporu dla wykonywanych ruchów w wodzie.

Opór wody: czynniki mechaniczny stanowiący utrudnienie dla ruchów w wodzie. Zwiększa się wraz z szybkością wykonywanych ruchów i powierzchnią ciała - wykorzystany w kinezyterapii do wzmacniania mięśni

Przewodnictwo elektryczne: ze względu na pewną ilość jonów występujących w wodzie przewodzi prąd elektryczny i wykorzystywana jest w zabiegach elektryczno-wodnych.

Woda jako rozpuszczalnik: jest rozpuszczalnikiem dla związków chemicznych. Można ją również nasycać gazami (dwutlenek węgla, powietrze, tlen).

ZAKRES TEMPERATUR WODY I TERMINOLOGIA

TERMINOLOGIA	TEMPERATURA WODY W ႰC
Bardzo zimna	1-8 ႰC
Zimna	8-20 ႰC
Chłodna	20-27 ႰC
Letnia	28-33 ႰC
Neutralna, obojętna	37ႰC
Ciepła	34-37 ႰC
Gorąca	38-43 ႰC
Bardzo gorąca	44-60 ႰC

Fizjologiczne działanie wodolecznictwa polega na kompleksowym oddziaływaniu bodźców: temperatury, ciśnienia hydrostatycznego i hydrodynamicznego. Czynniki te działają wspólnie, ale mogą również mieć działanie przeciwstawne.

Działanie biologiczne hydroterapii:

►Gospodarka cieplna: hydroterapia równoważy zaburzenia krążenia i trenuje system regulujący.

►Układ nerwowy: poprawia funkcje układu nerwowego, trofikę tkanek, ćwiczy odruchy wegetatywne, normalizuje napięcie układu nerwowego autonomicznego.

►Wydzielanie wewnętrzne: hamowanie zwiększonej produkcji hormonów lub jej zwiększenie przy niewydolności gruczołów.

►Układ krążenia: poprawa krążenia obwodowego, mniejsze obciążenie serca.

►Układ oddechowy: korzystny wpływ na zaburzenie oddychania, eliminacja utrudnień w oddychaniu, rozluźnienie skurczów oskrzeli (zimno zwiększa częstotliwość oddechów i pojemność oddechową).

►Tkanki: poprawa napięcia, elastyczności, ukrwienia i ciepłoty, odżywienia i krążenia chłonki, ma pozytywny wpływ na choroby tkanki łącznej.

►Skóra: poprawia odżywienie, korzystnie wpływa na jej funkcje (odporność, wydzielanie toksyn i końcowych produktów przemiany materii).

►System odpornościowy: aktywizacja.

Działanie zależy bezpośrednio od siły działającego bodźca.

Siła działania jest zależna od:

• Temperatury wody (bodziec jest tym silniejszy im większa różnica temperatur ciała i wody użytej do zabiegu); Im wyższa, niższa temperatura tym czas zabiegu powinien być krótszy.

• Wielkości powierzchni ciała poddanej terapii;

• Okolica zabiegowej ciała na którą działa bodziec (silniej na kończynę górną niż dolną);

• Długość czasu trwania zbiegu (im dłużej tym silniej);

• Kombinacji zabiegów ciepłych i zimnych (silniejsze działanie);

• Poziomu wody - w kąpieli

• Dodatkowych bodźców (mechanicznych, elektrycznych, chemicznych);

• Ciśnienia strumienia wody - przy polewaniu

• Częstotliwości zabiegów i długości przerw między nimi.

• Rytmu biologicznego - w godzinach od 3⁰⁰ do 15⁰⁰ występuje faza rozgrzewania organizmu, zaś od 15⁰⁰ do 3⁰⁰ faza ochładza­nia

• Głębokości zanurzenia - w kąpieli

Przeciwwskazania do zabiegów wodoleczniczych (ogólne):

• o temperaturze obojętnej - niewydolność krążenia, deficyt ciepła w organizmie

• zabiegów zimnych - niewydolność krążenia, niskie ciśnienie, brak reaktywności naczyń i wrażliwość na zimno, miażdżyca, cukrzyca, choroby ze skurczem naczyń

• zabiegów ciepłych - gruźlica, stany ropne

• zabiegów gorących - RZS, SM, nerwice, nowotwory, nadczynność gruczołów wewnętrznych, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, wszystkie choroby w których ciepło spowoduje zaostrzenie, choroby ze skurczem naczyń i choroby w których może dojść do krwawienia

• zabiegi zimno-ciepło - słaba reaktywność naczyń, chwiejność ciśnienia krwi, miażdżyca, cukrzyca, choroby ze skurczem naczyń

Zasady obowiązujące przy kwalifikowaniu chorych do zabiegów wodoleczniczych i przy ich wykonywaniu.

►Siła biologicznego działania zabiegu wodoleczniczego zależy od temperatury wody, części ciała poddanej zabiegowi i wielkości jej powierzchni, ciśnienia z jakim woda działa na tę powierzchnię i czasu trwania zabiegu. Im bardziej temperatura wody użyta do zabiegu różni się od temperatury ciała i im większa jest powierzchnia ciała poddana zabiegowi, tym krócej powinien trwać zabieg.

►Zabieg wykonany z wzrastającą temperaturą wody lub ciepłą wodą powinien być zakończony zimnem.

►Należy uwzględnić aktualną dyspozycję chorego do zabiegu (zdenerwowanie, zaczynająca się choroba, miesiączka, zaostrzenie objawów choroby) - odstępujemy od zabiegu oraz ocenić stan gospodarki cieplnej chorego: zziębnięcie - nie wykonujemy zabiegów zimnych, przegrzanie- nie wykonujemy zabiegów gorących

►Siłę bodźcowego działania zabiegów wodoleczniczych można zwiększyć przez równoczesne dodatkowe zastosowanie bodźców mechanicznych, chemicznych lub elektrycznych.

►W planie leczenia należy uwzględnić stopniowe zwiększanie siły zabiegu. Zaczyna się od słabszych zabiegów i stopniowo przechodzi do silniejszych.

►Należy uwzględnić biologiczne rytmy mechanizmów termoregulacji. W godzinach od 3:00 do 15:00 występuje faza rozgrzewania organizmu, a w godzinach od 15:00 do 3:00 występuje faza ochładzania organizmu. Każdy bodziec a więc i reakcja organizmu jest silniejsza jeśli stosuje się go niezgodnie z rytmem czyli rano zimne zabiegi a po południu ciepłe i gorące.

►Prawidłowo dobrany i wykonany zabieg wodoleczniczy wywołuje odczyn naczyniowy.

►Zimnych zabiegów wodoleczniczych nie wolno wykonywać u zziębniętego pacjenta, ponieważ istniejący w tym przypadku niedobór ciepła zostałby pogłębiony przez zimny zabieg. Oziębione części ciała nie mogą być poddane bezpośrednio działaniu gorącej wody, ponieważ może ona pogłębić istniejący już skurcz naczyń krwionośnych. Ogrzewanie zziębniętych części ciała należy wykonywać stopniowo, najlepiej za pomocą zabiegów o stopniowo wzrastającej temperaturze. Osoba wykonująca zabieg wodoleczniczy powinna obserwować twarz pacjenta zwracając uwagę na barwę warg i policzków.

►Bladość skóry pojawiająca się przy wykonywaniu ciepłych zabiegów może wskazywać na zbyt silny spadek ciśnienia krwi. Bladość skóry lub silny jej odczyn podczas zimnych zabiegów jest wyrazem nieprawidłowej reakcji naczynioruchowej. W każdym z tych przypadków zabieg należy przerwać.

►Jeśli skóra po zimnym zabiegu nie ulega zaczerwienieniu i ogrzaniu, czemu powinno towarzyszyć uczucie ciepła, to należy wywołać fizjologiczny odczyn naczyniowy poprzez rozcieranie ciała. Można podać gorący napój lub wykorzystać kąpiel o wzrastającej temperaturze.

►Brak prawidłowego odruchu naczyniowego po zimnym zabiegu może być wynikiem zastosowania zbyt silnego bodźca (zbyt niska temperatura lub zbyt długi czas zabiegu). Przed zabiegami należy ocenić stan gospodarki cieplnej organizmu pacjenta.

►Błędem jest zastosowanie zabiegu obniżającego ciśnienie krwi u osoby z niskim ciśnieniem lub stosowanie takiego zabiegu u osoby chorej na nadciśnienie i używające leki obniżające ciśnienie krwi bez wystarczającej kontroli ciśnienia.

►W czasie zabiegu należy obserwować stan skóry i twarzy pacjenta jak również kontrolować tętno. Tętno ok. 100 uderzeń na minutę stanowi przeciwwskazanie do cieplnych zabiegów wodoleczniczych. Jeżeli w czasie zabiegu tętno osiągnie taką wartość zabieg należy przerwać.

►Każdorazowo po zastosowaniu ciepłego i gorącego zabiegu należy zastosować krótkotrwały zabieg zimny lub chłodny, by doprowadzić do stabilizacji ciśnienia krwi i wstrzymać utratę ciepła przez organizm. Nie powinno się wykonywać zabiegu na czczo i bezpośrednio po jedzeniu - ostatni posiłek należy spożyć co najmniej 2h wcześniej. Przed stosowaniem większych zabiegów należy opróżnić pęcherz i jelita, ew. wykonać lewatywę.

NIEPRAWIDŁOWE ODCZYNY NACZYNIOWE

PRZYCZYNY: niewłaściwie dobrany lub nieprawidłowo wykonany zabieg, nerwowość pacjenta, labilność naczyń krwionośnych, różne stany chorobowe

POSTĘPOWANIE: przerwać zabieg, próba przeciwdziałania nieprawidłowej reakcji, konsultacja z lekarzem

RODZAJE NIEPRAWIDŁWYCH ODCZYNÓW:

► SPACZONY ODCZYN TĘTNICZY: przedłużony skurcz naczyń włosowatych i tętniczych podczas działania zabiegów zimnych

Objawy: bladość skóry, uczucie zimna, ból kurczowy,

Postępowanie: przerwać zabieg, ciepła kąpiel, okład, natrysk, masaż, podać ciepły napój

► SPACZONY ODCZYN ŻYLNY: rozszerzenie żył, zastój krwi w skórze

Objawy: marmurkowate, niebiesko - czerwone zabarwienie skóry, ochłodzenie skóry

Postępowanie: przerwać zabieg, wykonać kąpiel częściową o stopniowo wzrastającej temperaturze, wysoko unieść kończynę i wykonać nią delikatne ruchy

► SPACZONY TĘTNICZO - ŻYLNY ODCZYŃ NACZYNIOWY- zaburzenia dopływu krwi tętniczej i odpływu krwi żylnej

Objawy: czerwono - niebieskie zabarwienie skóry, względne ocieplenie

Postępowanie: przerwać zabieg, zastosować zimny zabieg wodoleczniczy, obserwować skórę

► ODCZYN PARADOKSALNY - polega na tym, że bodziec cieplny powoduje zwężenie naczyń, a zimny rozszerzenie

Postępowanie: jeżeli wywołał tę reakcję bodziec ciepły, to należy zastosować zabieg zimny, a jeżeli zimny, to stosujemy zabieg ciepły

► NIEWŁAŚCIWA REAKCJA OGÓLNA

Objawy: zawroty i bóle głowy, kołatanie serca, nudności

Postępowanie: przerwać zabieg, gdy twarz jest blada - ułożyć płasko; gdy twarz żywo czerwona - posadzić. Jeśli objawy nie ustępują wezwać lekarza.

WPŁYW KĄPIELI NA ORGANIZM

CZYNNOŚĆ LUB UKŁAD	KĄPIEL CIEPŁA	KĄPIEL ZIMNA
Oddychanie	Ⴍ wentylacji minutowej płuc w stosunku do kąpieli w temp. obojętnej, w gorącej może się zmniejszyć. Hiperwentylacja pobudzenie psych.	Ⴍ wentylacji minutowej, potem nieregularne, płytkie oddechy, Ⴍ ciśnienia dwutlenku węgla w pęcherzykach, kwasica.
Przemiana materii	Ⴍ zużycia tlenu w temp. powyżej 38ႰC, przyspieszenie procesów przemiany materii.	Ⴍ zużycia tlenu w temp. poniżej 32ႰC, Ⴍ węglowodanowej i tł., co zaspokaja zw. zapotrzebowanie organizmu na ciepło.
Nerki	Ⴍ wydzielanie moczu w ciepłej, Ⴏ w gorącej kąpieli	Krótkotrwałe: Ⴍ czynności nerek, długotrwałe: Ⴏ wydzielania moczu (białko, krwinki czerwone obecne w moczu)
Przewód pokarmowy	W ciepłej: początkowe nasilenie wydzielania soku żołądkowego i ruchów robaczkowych jelit, potem zah. tych czynności	Ⴍ łaknienia, Ⴍ wydzielania kwasów żołądkowych i ruchu rob. jelit
Układ nerwowy	Krótkie ciepłe: pobudzają CUN, Dłuższe ciepłe: hamują CUN, Ⴏ bólu i napięcia mięśniowego, nasennie	Pobudzają CUN, zwiększają napięcie mięśniowe pow. grup mięśni
Gruczoły dokrewne	Ⴍ acetylocholiny, Ⴍ reniny w osoczu,	Pobudzenie osi przysadkowo-nadnerczowej, Ⴏ reniny w osoczu , Ⴍ histaminy
Fizjologiczne mechanizmy wyrównawcze	Ⴍ objętości krwi krążącej w wyniku opróżnienia magazynów tkankowych	Ⴏ objętości krwi krążącej, wypełnienie magazynów tkankowych
Czynność serca	Przyspieszenie, Ⴍ objętości wyrzutowej i minutowej. W gorącej: przyspieszenie czynności serca, Ⴏ pojemności objętości wyrzutowej	W okresie wtórnego rozszerzenia naczyń na obwodzie zwolnienie czynności serca i ob. objętości wyrzutowej
Ciśnienie	Rozkurczowe obniża się wyraźniej niż skurczowe. W gorącej: ciśnienie skurczowe wzrasta bardziej niż rozkurczowego	W chłodnej: skurczowe zwiększa się wyraźniej niż rozkurczowe, w zimnej: wzrost ciśnienia rozk. w mniejszym stopniu skurcz.
Przepływ krwi	Zwiększony	Zmniejszony
Wysycenie tlenem	W żyłach powierzchownych wzrost wysycenia tlenem, obniżenie ilości dwutlenku węgla	W żyłach powierzchniowych wzrost ilości dwutlenku węgla
Obciążenie układu krążenia	Ze wzrostem temperatury i czasu trwania kąpieli. Ⴍ zużycia tlenu, Ⴏ objętości wyrzutowej, niepokój, niewydolność krążenia	Niewielki wzrost wskutek włączania mechanizmów termoregulacji

Wpływ zabiegów z wykorzystaniem wody zimnej, ciepłej i gorącej na tkanki i narządy

Układ	Woda zimna	Woda ciepła	Woda gorąca
Naczynia krwionośne powierzchowne	Skurcz naczyń z następowym rozszerzeniem	Rozszerzenie naczyń skóry	Krótkotrwałe zwężenie naczyń z następowym rozszerzeniem
Naczynia krwionośne głębokie	Odczyn drogą odruchową zgodnie z prawem Dastre-Morata
Czynność serca	Zwolniona	Przyspieszona	Przyspieszona
Ciśnienie krwi	Podwyższone gł. skurczowe	Obniżone skurczowe	Podwyższone bardziej skurczowe
Układ oddechowy	Poprawa, potem pogorszenie wentylacji, kwasica. Chłodna: poprawa wydolności	Poprawa wentylacji	Hiperwentylacja, zasadowica
Układ nerwowy	Wzrost pobudliwości nerwów obwodowych	Obniżenie pobudliwości	Obniżenie pobudliwości obwodowych nerwów czuciowych
Nerki	Wzmożenie czynności wydzielniczej	Wzmożenie czynności wydzielniczej	Zmniejszenie czynności wydzielniczej
Wydzielanie potu	Zmniejszone	Wzmożone	Silnie wzmożone
Gruczoły przewodu pokarmowego	Zwiększone wydzielanie	Zmniejszone wydzielanie	Zmniejszone wydzielanie
Mięśnie szkieletowe	Wzmożone napięcie	Zmniejszenie napięcia	Znaczne zmniejszenie napięcia
Przemiana materii	Wzmożenie	Bez zmian	Wzmożenie

Podział zabiegów wodoleczniczych.

Podstawą leczniczego działania wody jest czynnik termiczny, ciśnienie hydrostatyczne i ciśnienie hydrodynamiczne.

I. Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody 1. Kąpiel częściowa i całkowita

2. Kąpiel kinezyterapeutyczna

3. Kąpiel perełkowa

4. Kąpiel tlenowa

5. Kąpiel aromatyczna

6. Kąpiel ozonowa

7. Kąpiel elektryczno-wodna

II. Zabiegi z użyciem wody bieżącej pod określonym ciśnieniem.

1. Polewania

2. Natryski stałe i ruchome

3. Masaż podwodny

4. Masaż wirowy

5. Płukania

III. Zabiegi wykonywane za pośrednictwem tkaniny.

1. Zmywania

2. Nacierania

3. Zawijania

4. Okłady i kompresy

IV. Zabiegi bez ciśnienia wody

1. Kąpiele parowe

Kąpielą nazywamy postępowanie w którym całe ciało lub jego część pozostaje przez określony czas zanurzona w wodzie o odpowiedniej temperaturze.

Ad. I. Zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrostatycznego wody

►Kąpiele całkowite i częściowe

Kąpiel zimna i chłodna

Kąpiel zimna - temperatura od 8⁰C do 20⁰C, czas trwania od 8 sekund do 1 minuty

Kąpiel chłodna - temperatura od 20⁰C do 27⁰C, czas trwania od 5 minut do 15 minut

W czasie tych kąpieli chory powinien wykonywać energiczne ruchy i rozcierać ciało w celu przyspieszenia odczynu naczyniowego. Z chwilą wystąpienia uczucia rozgrzania i widocznego zaczerwienienia skóry kąpiel należy przerwać. Ciało przed kąpielą powinno być ciepłe, po kąpieli zaleca się gimnastykę.

Wskazania:

- choroby przemiany materii

- otyłość

- cukrzyca

Przeciwwskazania:

- choroby serca i ukł. krążenia

- choroby układu moczowego i jelit

- niedokrwistość

- nerwice

- nerwobóle

- stany wyczerpania

- brak reaktywności naczyń i wrażliwość na zimno,

Kąpiel letnia - temperatura wody od 28 do 33°C. Czas trwania kąpieli od 10 minut do 20 minut

Wskazania:

- niskie ciśnienie tętnicze krwi

- dychawica oskrzelowa

- rozedma płuc

- duża pobudliwość nerwowa

Przeciwwskazania:

- choroby serca i ukł. krążenia

- choroby układu moczowego i jelit

- nerwice

- nerwobóle

Kąpiel o temperaturze obojętnej - temperatura wody 37⁰C. Czas kąpieli 10-30 minut. Po kąpieli należy wypocząć w łóżku.

Działanie: uspokajająco i nasennie.

Wskazania:

- nerwice ogólne

- nerwobóle

- bezsenność

- bóle głowy

- niedokrwistość

Przeciwwskazania:

- niewydolność krążenia

- stany wyczerpania

- niskie ciśnienie krwi

Kąpiel ciepła - temperatura wody od 34⁰C do 37⁰C. Czas kąpieli 10-30 minut. Po kąpieli należy wypocząć w łóżku.

Działanie: zmniejsza napięcie i pobudliwość mięśni

Wskazania:

- porażenie spastyczne

- SM

- choroba Parkinsona

- polineuropatie

Przeciwwskazania:

- niewydolność krążenia

- stany wyczerpania

- niskie ciśnienie krwi

Kąpiel przegrzewająca (gorąca o stopniowo podwyższanej temperaturze) - czas zabiegu od 10 minut do 20 minut

Zabieg zaczyna się od 37⁰C i stopniowo zwiększamy temperaturę do 42⁰C. W najwyższej temperaturze pacjent przebywa około 3 minuty, po czym kąpiel kończy się obniżeniem temperatury do 37⁰C.

Działanie:

- uspokajające

- przeciwbólowe

- powoduje rozluźnienie mięśni

- powoduje spadek ciśnienia krwi

- powoduje podniesienie temperatury ciała

- powoduje silne pocenie

Wskazania:

- przewlekłe choroby reumatyczne

- nieżyty dróg oddechowych

- przeziębienie

- przewlekłe choroby ginekologiczne

- nerwobóle

- zapalenia nerwów

- otyłość

Przeciwwskazania:

- choroby serca

- choroby naczyń krwionośnych

- wyniszczenie organizmu

- skłonność do krwawień

- skazy krwotoczne

- podeszły wiek

- gruźlica

- choroby skóry

Kąpiel gorąca zanurzeniowa - temperatura wody 40⁰C -43⁰C. Czas kąpieli 1-4 minuty

Działanie: pobudzające

Wskazania: można stosowa tylko u osób zdrowych

Przeciwwskazania: wszystkie schorzenia

Półkąpiele:

Woda powinna sięgać choremu do pępka, gdy chory siedzi w wannie.

Półkąpiel zimna - temperatura wody wynosi 15-20°C. Czas zabiegu wynosi 5 -10 sekund. Po kąpieli należy wypocząć w łóżku.

Wskazania:

- nerwica serca,

- hartowanie organizmu

Przeciwwskazania:

- choroby serca

- choroby naczyń krwionośnych

- wyniszczenie organizmu

- niewydolność krążenia

- choroby układu moczowego i jelit

Półkąpiel letnia o obniżanej temperaturze - temperatura wody wynosi na początku zabiegu 32-34°C.

Przed rozpoczęciem kąpieli chory zmywa twarz i klatkę piersiową zimną wodą. Następnie wchodzi do wanny, zanurza się na krótko w wodzie po szyję i przyjmuje pozycję siedzącą. W czasie zabiegu kilkakrotnie polewa się wodą plecy i kark chorego. Można także nacierać dłonią grzbiet, klatkę piersiowa i kończyny. Przy użyciu węża gumowego wpuszcza się następnie do wanny zimną wodę, aby obniżyć temperaturę wody o 4-5°C. Ochłodzo­ną wodą polewa się ponownie chorego.

Czas zabiegu wynosi nie więcej niż 4-5 minut. Po wyjściu chorego z wody wyciera się go ogrzanym ręcznikiem kąpielowym i pacjent kładzie się do łóżka.

Wskazania:

- nerwice, psychonerwice

- astma oskrzelowa między napadami

- otyłość

- przewlekłe stany zapalne narządów rodnych i układu moczowego.

Przeciwwskazania:

- choroby serca

- choroby naczyń krwionośnych

- wyniszczenie organizmu

- niewydolność krążenia

- choroby układu moczowego i jelit

Półkąpiel gorąca o wzrastającej temperaturze - Temperatura wody wynosi 38-42°C, a czas zabiegu - 10-15 minut.

Wykonuje się ją w podobny sposób jak półkąpiel letnią.

Wskazania:

- przewlekłe schorzenia gośćcowe,

- nerwobóle,

- przewlekłe stany zapalne narządów rodnych oraz układu moczowego.

Przeciwwskazania:

- podeszły wiek

- wyniszczenie organizmu

- niewydolność krążenia

- nowotwory

- choroby skóry

- choroby serca

- choroby naczyń krwionośnych

Półkąpiel gorąca - Temperatura wody wynosi 40-45°C, a czas zabiegu - 4-6 minut.

Działanie: pobudzające

Wskazania: można stosowa tylko u osób zdrowych

Przeciwwskazania: wszystkie schorzenia

Kąpiele nasiadowe

Obejmują dolną część ciała, do wysokości pępka i górną część ud z wyłączeniem dolnej części kończyn dolnych.

Wyróżniamy:

▪ Kąpiele nasiadowe zimne - temperatura wody wynosi 15-20°C, a czas zabiegu - 5-10 sekund

Działanie:

- wywołują znaczne przekrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy,

- pobudzają czynność motoryczną jelit.

Wskazania:

- zaparcia i wzdęcia

- żylaki odbytu

- niektóre choroby ginekologiczne

Przeciwwskazania:

- ostre stany zapalne brzucha i miednicy

- choroby ukł. moczowego

- niewydolność krążenia

▪ Kąpiele nasiadowe zmiennocieplne - temperatura wody wynosi 15-20°C i 40-42°C,

zabieg polega na naprzemiennym zanurzaniu ciała w wodzie gorącej na 3-5 minut i w zimnej na 20-30 sekund. Zabieg zaczynamy od siedzenia w wannie z gorącą wodą, kończymy siedzeniem w zimnej wodzie, ilość zmian - 3.

Działanie:

- wywołują przekrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy,

Wskazania:

- stosowane w hemoroidach,

- w zaparciach,

- w przewlekłych stanach zapalnych narządów rodnych.

▪ Kąpiele nasiadowe ciepłe i gorące - temperatura wody wynosi 36-37°C i 38-42°C,

Działanie:

- wywołują lepsze ukrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy,

- zmniejszają napięcie mięśni gładkich

Wskazania:

- kolka jelitowa i nerkowa

- stosowane w zapaleniu pęcherza moczowego,

- w bolesnym oddawaniu moczu,

- w przewlekłych chorobach ginekologicznych.

Przeciwwskazania:

- niewydolność krążenia

- ostre stany zapalne brzucha i miednicy

►Kąpiel kinezyterapeutyczna - od 34⁰C do 37⁰C (dla dzieci +2⁰C )

Wykonuje się: w wodzie gospodarczej, w wodzie mineralnej (indywidualna i grupowa), w basenie lub wannie kinezyterapeutycznej

W tych kąpielach wykorzystuje się działanie odciążające i oporowe. Opór możemy dawkować poprzez szybkość ruchu, wielkość powierzchni ćwiczonego odcinka i głębokość zanurzenia.

Wskazania:

- schorzenia narządu ruchu: zwyrodnieniowe, pourazowe i pooperacyjne

- choroby układu nerwowego z zaburzeniami czynności ruchowych

- wady postawy

- choroby reumatyczne w okresie przewlekłym bez zaostrzeń

Przeciwwskazania:

• niewydolność krążenia

• niewyrównane wady serca

- czynna gruźlica płuc

- nowotwory

- krwawienia i skłonność do krwawień

- gruźlica stawów

- zakaźne choroby skóry

- niewydolność narządów

- nadciśnienie

- choroby reumatyczne w okresie zaostrzenia

- infekcje i stany zapalne

►Kąpiele perełkowe i tlenowe temp. 34-37◦C, czas 10-20 min.

Są to kąpiele w zwykłej wodzie do której doprowadza się powietrze lub tlen z butli. Pęcherzyki gazu masują delikatnie skórę, wywierają słabo pobudzający wpływ na receptory, działają tonizująco na układ nerwowy oraz nasennie.

WSKAZANIA:

- choroby naczyń obwodowych (zaburzenia krążenia obwodowego tętniczego)

- nadciśnienie i niedociśnienie tętnicze

- choroby reumatyczno-zwyrodnieniowe

- po urazach

- nerwice

- bezsenność

- zaburzenia przemiany białkowo-tłuszczowej (otyłość)

- zaburzenia perystaltyki jelit

- wzdęcia

- przewlekłe choroby kobiece i stany depresyjne właściwe dla klimakterium

- nieregularne i bolesne menstruacje

- przewlekłe choroby skórne (stany zapalne, niektóre egzemy, łuszczyca, grzybica)

odleżyny, owrzodzenia troficzne z infekującymi wykwitami skóry

- potliwość stóp

- wzmożone lub patologicznie obniżone napięcie mięśniowe

- w kosmetyce - zwalczanie i zapobieganie cellulitowi, rozstępy po porodzie lub intensywnych terapiach odchudzających, obrzęki pooperacyjne.

Ponadto kąpiel perełkowa ma silne działanie relaksujące, antydepresyjne, niwelujące negatywne skutki funkcjonowania pod wpływem dużego stresu.

Przeciwwskazania:

- niewydolność krążenia

- niskie ciśnienie krwi

- znaczne osłabienie organizmu

►Kąpiele aromatyczne. czas 10-20 min, temp 35-37◦C

Są to kąpiele całkowite lub częściowe w zwykłej wodzie zawierającej wyciągi z ziół leczniczych lub olejków eterycznych

WSKAZANIA - zależą od użytych ziół lub olejków

PRZECIWWSKAZANIA - jak do kąpieli, uczulenie na składniki, działanie fotoalergiczne

RODZAJ KĄPIELI	TEMP. I CZAS TRWANIA	DZIAŁANIE	WSKAZANIA
Kąpiel z wyciągiem z siana	ok.38°C, 10-20 min. 1 kg siana na wannę	-silnie przeciwbólowe -uspokajające -zwiększające ukrwienie -rozluźniające mięśnie	Zaburzenia przemiany materii, otyłość, przewlekłe choroby reumatyczne, zapalenia nerwów, nerwobóle
Kąpiel z wyciągiem ze słomy owsianej	ok.38°C, 10-20 min. 1 kg słomy na wannę	-przeciwzapalne -oczyszczające i wysuszające skórę -zmniejszające swędzenie	przewlekłe choroby reumatyczne, nerwobóle, świąd skóry
Kąpiel sosnowa	ok. 35 (36-37 )°C, 10 - 20 min. 1 ,5 kg szpilek i szyszek sosnowych	-pobudza krążenie obwodowe -moczopędnie -uspokajająco -przeciwbólowo -orzeźwiająco	Bezsenność,dolegliwości reumatyczne i spowodowane zapaleniem nerwów, rekonwalescencja dolegliwości nerwicowe
Kąpiel z odwarem z rumianku	ok.37°C, 10-20 min 250 g kwiatów rumianku	-przeciwzapalne -przeciwbólowe	Zapalenia skóry i błon śluzowych, zapalenie okolicy odbytu, swędzenie odbytu, zapalenie okolic narządów płciowych
Kąpiel z wyciągiem ze skrzypu	ok.37°C, 10-20 min, ok.1 kg skrzypu na wannę	-przeciwzapalne -sprzyja gojeniu ran	Odleżyny, oparzenia, swędzenie, egzemy
Kąpiel z wyciągiem z kory dębu	ok.35 - 37°C, 10-20 min, 250 g kory	-ściągająco -hamuje wydzielanie gruczołów skóry	Niektóre choroby skóry, potliwość, hemoroidy
Kąpiel z odwarem tymianku	ok.35 - 38°C, 10-20 min	-drażniace -powodujace przekrwienie skóry -bakteriobójcze -wykrztuśne -rozkurczowe	Pomocniczo w chorobach układu oddechowego i świądzie skóry
Kąpiel z odwarem z kasztanów	ok.36-37°C, 10-15 min 0,5-1 kg zmielonych kasztanów gotować z 5 I wody	-zmniejszające łamliwość naczyń włosowatych -hamujące trombinę	Niektóre postacie reumatyzmu, neuralgie, świąd, zaburzenia krążenia obwodowego
Kąpiele z odwarem rozmarynu	34-37°C 10-20 min. 50 g surowca na '/., wan­ny	Pobudzające krążenie miejscowe, ogólnie toni-żujące	Stany wyczerpania. Ką­piele częściowe w skręceniach kończyn, naciągnięciach mięśni
Kąpiel z odwarem krwawnika	35-37°C 10-20 min. 2-3 garście na 2 1 wody	Przeciwzapalne	Zapalenia skóry, źle go­jące się rany, dermatozy, świąd skóry, odleżyny, wyprzenia, dolegliwości okresu przekwitania
Kąpiel z odwarem jałowca	38"C, 15 min. 1 kg gałązek i garść owoców w 2 1 wody na pół wanny	Wywołuje przekrwienie	Przewlekłe choroby reu­matyczne, dna, wypryski skórne
Kąpiel z gorczycy czarnej	35-37"C Zależnie od wrażliwości skóry 8-15 min 2-3 łyż­ki mąki gorczycowej na kąpiel rąk lub nóg. Za­bieg przerwać z chwilą wystąpienia uczucia pie­czenia skóry!	Silnie bodźcowe. Silne przekrwienie. Przy dłuż­szym działaniu prowadzi do uszkodzenia skóry, a nawet do martwicy tkanek!	Konieczność pobudzenia krążenia i oddychania. Odmrożenia, niektóre choroby naczyń
Kąpiel z dodatkiem wyciągu arniki	36-37°C, 10-15 min	Przeciwbólowe, sprzyja wchłanianiu	Stany po urazach, krwia­ki, stany po przeciążeniu kończyn
Kąpiel z odwarem z kasztanów	Jak wyżej. 0,5-1,0 kg zmielonych kasztanów gotować z 5 1 wody	Zmniejsza łamliwość na­czyń włosowatych, ha­muje trombinę	Niektóre postacie reuma­tyzmu, neuralgie, świąd, zaburzenia krążenia ob-

►Kąpiel ozonowa

Jest to kąpiel w wodzie nasyconej mieszanką ozonowo - tlenową połączona z hydromasażem ciała. Ozon i tlen przenikają bezpośrednio przez skórę poprawiając ukrwienie, dotlenienie i odżywienie wszystkich tkanek, oczyszcza skórę i usuwa martwy naskórek, spowalnia proces starzenia się skóry, działa antycelulitowo i zmniejsza rozstępy. Ma działanie przeciwzakrzepowe, bakteriobójcze, przeciwzapalne, regenerujące tkanki.

Wskazania:

• niedokrwienie kończyn dolnych na tle miażdżycy i cukrzycy,

• choroba niedokrwienia serca w lekkich postaciach,

• nerwica wegetatywna,

• nadpobudliwość nerwowa,

• przewlekle zapalenie pęcherza,

• zapalenie stawów,

• choroba Parkinsona,

• sloniowacizna nóg,

• uczucie ciężkich nóg,

• obrzęki limfatyczne

Przeciwskazania:

• stan po świeżym zawale,

• świeże krwawienia,

• nadczynność tarczycy

Ad. II. Zabiegi z użyciem wody bieżącej pod określonym ciśnieniem.

►Polewania

Są to zabiegi wodolecznicze, w których wykorzystuje się oddziaływanie na skórę czynnika termicznego w postaci strumienia zimnej wody o niskim ciśnieniu. Oddziaływanie czynnika mechanicznego jest w tym zabiegu ograniczone.

Polewania wykonuje się przy użyciu węża gumowego o średnicy ok. 20 mm, połączonego z siecią wodociągową. Ciśnienie wody reguluje się kurkiem tak, aby wydobywała się ona pionowo z trzymanego węża na wysokość 15 cm. W czasie polewania należy dążyć do tego, aby woda pokrywała szerokim płaszczem możliwie największą powierzchnię części ciała poddawanej zabiegowi. Polewania można również wykonywać używając naczyń z wodą.

Polewania dzieli się na:

- bardzo zimne o temperaturze 10-12°C

- zimne o temperaturze 18-20°C

- gorące o temperaturze 40-42°C

- o zmiennej temperaturze, przy czym temperatura części zimnej zabiegu mieści się w granicach 10-16°C, a w czę­ści gorącej 38°C. Polewanie ciepłą wodą może trwać 1-2 min, a polewanie zimną 10-20 s. Zaczyna się od polewania ciepłą i kończy zimną.

Zimne polewania działają hartująco, sprzyjają dobremu ukrwieniu tkanek, pobudzają przemianę materii i układ nerwowy, działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo, przemieszczają krew do obszaru poddanego zabiegowi, utrzymują równowagę gospodarki cieplnej, działają przez strefy od­ruchowe na narządy wewnętrzne, ćwiczą serce, układ krążenia i układ od­dechowy. Zimne zabiegi można wykonać tylko pacjentom z prawidłową gospodarką ciepłem, nie marznącym, nie oziębionym, Czas trwania zabiegu zależy przede wszystkim od odczynowości organiz­mu pacjenta. W każdym przypadku polewanie musi wywołać drugą fazę reakcji na zimno, tj. zaczerwienienie skóry (lekkie), uczucie ciepła, jednak nie uczucie bólu w polewanej części ciała. Zabieg należy skończyć z chwila wystąpienia objawów tej reakcji. Im woda jest bardziej zimna, tym zabieg powinien być krótszy. Zbyt długie działanie zimna może spowodować wystąpienie spaczonej lub paradoksalnej reakcji naczyniowej. Koniec zabiegu wyznacza zawsze poja­wienie się skórnych objawów reakcji naczyniowej. Orientacyjnie zakłada się, że zimne polewanie powinno trwać 40-60 s, a w szczególnych przypadkach 80 s.

Polewania mogą być:

- całkowite - polewanie całego ciała

- częściowe - polewanie kolan i podudzi, ud, polewanie dolne, polewanie górne, klatki piersiowej, grzbietu, ramion, twarzy

Zabiegi całkowite wykonuje się zwykle co drugi dzień, natomiast częściowe codziennie.

Przed rozpoczęciem zabiegu częściowego poleca się choremu umycie twarzy i szyi zimną wodą, a przed polewaniem całkowitym również klatki piersiowej. Po zakończeniu polewania wyciera się ciało ręcznikiem i poleca gimnastykę lub spacer.

►Kąpiel wirowa zwana masażem wirowym

Temperatura - od 35⁰C do 40⁰C.

Czas - 15-30 minut

W zabiegu wykorzystuje się wpływ cieplny wody oraz oddziaływanie mechaniczne związane z ruchem wirowym. Kąpiel powoduje rozluźnienie tkanek, zmniejszenie napięcia mięśniowego, poprawę ukrwienia i złagodzenie bólu.

Wskazania:

- stany po chirurgicznym leczeniu narządu ruchu

- stany pourazowe

- przewlekłe zapalenie stawów

• przykurcze

- choroby reumatyczne (RZS) i choroby zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa i stawów obwodowych

- choroba Raynauda, samoistna sinica kończyn, stany po odmrożeniu, stany po chirurgicznym leczeniu żylaków, zwężenie zapalne tętnic

- stany po zdjęciu opatrunku gipsowego.

PRZECIWWSKAZANIA:

- ropne i alergiczne choroby skóry

- gorączka

- przerwanie ciągłości skóry, nie wygojone blizny

- ostre stany zapalne i zespoły bólowe

- niepełny zrost kostny i odwapnienie kości

- ciąża i menstruacja

►NATRYSKI

W tym zabiegu wykorzystujemy ciśnienie i temperaturę wody.

Ze względu na ciśnienie wyróżniamy natryski:

- o niskim ciśnieniu do 1,5 atm.

- o średnim ciśnieniu od 1,5 atm. do 2 atm.

- o wysokim ciśnieniu od 2 atm. do 4 atm.

Natryski dzielimy na stałe i ruchome.

►Do natrysków stałych zaliczamy:

1. Natrysk spadowy (deszczowy)

Woda kierowana jest od góry pod kątem 45⁰C (omijając głowę) z wysokości 1-2 m przez nasadkę sitkową. Temperaturę wody ustala się w zależności od wskazań. Natrysk spadowy może być zmiennocieplny i wówczas stosuje się na przemian wodę gorącą 38-42°C w czasie 20-40 s i wodę zimną 8-20°C w czasie 2-5 s. Po kilkakrotnej zmianie temperatury wody zabieg kończy się użyciem wody zimnej. Działanie bodźcowe natrysku jest tym większe im mniejsze są otwory przez które wypływa woda i im większe jest ciśnienie wypływającej wody.

Natryski spadowe o łagodnym wypływie i o najmniejszej sile bodźcowej nazywamy natryskami deszczowymi.

Natryski spadowe o dużej sile spadania, bodźcowe powstające w wyniku przechodzenia wody przez sito o małych otworach nazywa się kolczastymi.

Im bardziej temperatura natrysku różni się od temperatury ciała tym większe jest działanie termiczne zabiegu.

Zimne i chłodne natryski o temperaturze od 10⁰C do 20⁰C trwają od kilku sekund do jednej minuty, działają hartująco, pobudzają procesy przemiany materii i podwyższają ciśnienie krwi. Natryski gorące o temperaturze od 38⁰C do 42⁰C, trwające od 5 do 10 minut powodują pobudzenie procesów przemiany materii, wzrost wydzielania potu i rozszerzenie naczyń krwionośnych, odprężenie i uspokojenie. Natomiast ciepłe natryski o temperaturze od 32⁰C do 37⁰C trwające od 3 do 5 minut zaleca się w nerwicach, bezsenności i w nerwobólach.

2. Natrysk wstępujący (nasiadowy)

Do wykonania tego natrysku używa się specjalnego urządzenia, składającego się z siedzenia, pod którym znajduje się nasadka sitkowa. Wytryskające z nasadki strumienie wody uderzają w okolicę krocza osoby poddanej zabiegowi. Natrysk nasiadowy przy użyciu wody chłodnej stosuje się zwykle w ginekologii, guzkach krwawniczych odbytnicy lub przy jej wypadaniu.

3. Natrysk boczny (płaszczowy)

Natrysk wykonuje się w specjal­nym urządzeniu w kształcie klatki papuziej, o wymiarach odpowiadają­cych wzrostowi i objętości człowieka, zbudowanej z pionowo ustawionych rur. Z otworów o małej średnicy, znajdujących się w rurach, wydobywają się strumienie wody w kierunku osi centralnej klatki, woda tryska z boków do wysokości szyi. Urządzenie jest połączone z katedrą natryskową, dzięki czemu istnieje możliwość regulacji temperatury i ciśnienia wody.

4. Natrysk parowy.

Natrysk parowy wykonuje się przy użyciu katedry natryskowej. W natrysku tym zamiast gorącej wody stosuje się strumień pary wodnej. Temperatura strumienia skraplającej się, w miarę zwiększania odległości od katedry, pary wodnej wynosi nad powierzchnią skóry od 45 do 48°C. Czas natrysku wynosi od 2 do 3 minut.

►Do natrysków ruchomych zaliczamy:

Wykonywane są przy użyciu węża z katedrą i ciśnienia wody.

5. Natryski biczowy (skupiony)

Strumień wody pod ciśnieniem od 1,5 atm. do 3 atm. za pomocą węża gumowego kierowany jest na ciało pacjenta. Przekrój nasadki ok. 1 cm. Strumień wody może być okresowo przerywany co powoduje działanie zbliżone do uderzeń bicza. Wykonuje się zwykle wodą chłodną. Pacjent stoi zwykle w odległości 3-4 metry od katedry natryskowej.

6. Natrysk szkocki (bicze szkockie)

Jest on odmianą natrysku biczowego. Stosuje się wodę o temperaturze zmiennej. Wodę gorącą od 38⁰C do 42⁰C w czasie od 0,5 do 1 minuty na przemian z wodą zimną o temperaturze od 10 do 15⁰C przez kilka sekund. Zabieg kończymy po 3 minutach zawsze wodą zimną.

7. Natrysk nitkowaty.

Jest odmianą natrysku biczowego. Stosuje się tu specjalną nasadkę o bardzo małej średnicy i wodę pod ciśnieniem 3-4atm. Daje on mocniejsze bodźcowe oddziaływanie.

8. Natrysk wachlarzowy.

Dzięki specjalnej nasadce strumień wody ma kształt wachlarza. Oddziaływanie jest słabsze niż tradycyjnego natrysku biczowego.

9. Natrysk z masażem ręcznym typu Aix les Bains.

Nazwa jego wiąże się ze znanym francuskim uzdrowiskiem. Wykonuje się go u osoby spoczywają­cej na stole w postaci kraty. Woda o temperaturze 38-45°C spływa z węża gumowego szerokim strumieniem na ciało osoby poddawanej jednocześnie masażowi wykonywanemu przez jednego lub dwóch masażystów.

Kierunek prowadzenia strumieniu wody w natrysku biczowym (wg Jankowiaka).

Dawkowanie w natrysku zależy od:

• ciśnienia strumienia wody

• szerokości dyszy zabiegowej

• odległości i kąta strumienia wody na ciało (największa siła działania jest pod kątem prostym)

• czasu zabiegu

WSKAZANIA:

- przewlekłe choroby reumatyczne stawów i mięsni

- stany pourazowe narządu ruchu

- zaniki mięśni z nieczynności

- przewlekłe nerwobóle

- osłabienie czynności motorycznej jelit i żołądka

- zaburzenie przemiany materii (otyłość, nadwaga)

- przewlekły nieżyt górnych dróg oddechowych

- zaburzenie czynności narządów płciowych

- niedoczynność tarczycy

PRZECIWWSKAZANIA:

- miażdżyca,

- gruźlica,

- zakrzepy, zatory, żylaki, zapalenia żył

- okolice ciała typu - głowa, szyja, brzuch, narządy płciowe

- niewydolność krążenia

- padaczka,

- wzmożona pobudliwość nerwowa

- nadciśnienie III° i IV° stopnia

- niewyrównane wady serca

- stany grożące krwawieniem

- osteoporoza

- osoby w podeszłym wieku

10. Natrysk podwodny zwany masażem podwodnym.

Wykonuje się w wannach lub basenach kinezyterapeutycznych. Temperatura w wannie wynosi od 35⁰C do 38⁰C. Ciśnienie wody wynosi od 1,5 atm do 3-4 atm. Osoba poddana natryskowi leży w wannie, głowa musi mieć podparcie. czas zabiegu 10-20 min; wykonuje się codziennie lub co drugi dzień; seria 10-20 zabiegów

Odległość dyszy od powierzchni ciała od 10 cm do 30 cm. Im mniejsza odległość tym większe bodźcowe oddziaływanie masażu. Najmniejsza odległość tolerowana przez organizm to 3 cm.

Podczas zabiegu powinno się kontrolować ciśnienie i temperaturę wody oraz stan napięcia mięśni. Z zabiegu należy wyłączyć okolice wrażliwe - okolice piersi u kobiet, narządy płciowe, brzuch, żylaki, wystające wyrośla kostne, dół pachowy i podkolanowy, okolicę nerek. Miejsca te chroni się za pomocą dłoni terapeuty, która zasłania te miejsca.

Działanie

- poprawa ukrwienia tkanek miękkich, rozluźnienie mięśni

- zwiększenie elastyczności skóry i sprężystości tkanek miękkich

- zmniejszenie bolesności stawów

- zwiększenie ruchomości stawów

Zastosowanie:

- choroby narządu ruchu

- nerwobóle

- zaniki mięśniowe z nieczynności

Dawkowanie:

• należy ustawić odpowiednie ciśnienie strumienia

• wybrać rodzaj dyszy zabiegowej (rodzaj nasadki)

• ustawić odległości i kąt strumienia wody na ciało (największa siła działania jest pod kątem prostym)

• określić czas zabiegu

• określić jaka jest temperatura wody w wannie

Metodyka:

• ułożyć pacjenta na grzbiecie, brzuchu, boku

• strumień zgodnie z kierunkiem krążenia żylnego, wzdłuż przebiegu mięśni lub okrężnie nad nimi

• ciśnienie strumienia wody do masażu przedniej powierzchni ciała powinno być o ½ mniejsze niż ciśnienie stosowane na powierzchnię grzbietową

• odległość nasadki od ciała 10-30 cm

• strumień wody padający pod kątem ostrym działa na tkanki powierzchowne a pod kątem prostym na głębiej położone tkanki.

• kierunki masażu częściowego:

• na kończynach: od części dystalnej do proksymalnej wzdłuż osi długiej kończyny, w kierunku dosercowym

• na grzbiecie: kierunek podłużny dogłowowy lub poprzeczny w przestrzeniach międzyżebrowych

• na klatce piersiowej: kierunek poprzeczny (mosteklinia pachowa z ominięciem sutków)

• na brzuchu: zgodnie z ruchem wskazówek zegara

• kierunek masażu całościowego: KKD, KKG, tułów

Wskazania do stosowania natrysków:

- nerwice

- stany wyczerpania psychicznego

- nerwobóle

- przewlekłe schorzenia dróg oddechowych

- mialgia

- zmęczenie po intensywnej pracy

- zaniki mięsni, przykurcze, porażenia

- stany po urazach kości, tkanek miękkich (nie bezpośrednio na miejsce urazu)

- mózgowe porażenie dziecięce

- Choroby z grupy reumatycznych - stany przewlekłe, w okresie remisji

- Lumbago, rwa kulszowa

- Choroby przemiany materii - otyłość

- Obwodowe zaburzenia ukrwienia we wczesnej fazie

Przeciwwskazania:

- niewydolność krążenia

- choroba nadciśnieniowa

- stany padaczkowe

- zaawansowana choroba serca i choroba wieńcowa

- Żylaki, zakrzepy, zatory

- krwawienia i choroby zagrażające krwawieniem

- Zastój limfatyczny

- zaburzenia czucia

- Zmiany dermatologiczne z ropnymi wypryskami, nie wygojone zmiany skórne

- Ostre stany zapalne i zespo0ły bólowe

- Stany zagrażające występowaniu krwawienia

- Choroby zakaźne

- Ciąża i okres menstruacji

►Płukania

Wykonuje się przy użyciu urządzenia zwanego irygatorem. Składa się ono z naczynia na wodę, połączonego z rurką gumową, zakończoną odpowiednią kanką. Ciśnienie wody reguluje się przez odpowiednio wysokie ułożenie naczynia.

Przy użyciu irygatora dokonuje się płukania pochwy, stosowanego w stanach zapalnych pochwy i szyjki macicy.

Do płukania używa się wody czystej, wody z dodatkiem odpowiednich środków farmakologicznych lub wody mineralnej. Temperatura wody wynosi 37-40°C, a ilość użyta do płukania waha się od 1 do 20 l. Czas zabiegu wynosi od 10 do 20 minut, ogółem wykonuje się 10-20 zabiegów.

W podobny sposób dokonuje się płukania jelita grubego. Po opróżnieniu jelita z mas kałowych za pomocą wlewu oczyszczającego wprowadza się do jelita wodę w ilości od 0,5 do 1 l. Czynność płukania można powtarzać kilkakrotnie w czasie jednego zabiegu. Woda ciepła zmniejsza czynność ruchową jelita, woda chłodna powoduje jej wzmożenie. Płukanie jelita grubego wykonuje się w stanach zapalnych. Prócz tego płukania jelita ciepłą wodą stosuje się w kamicy nerkowej w celu ułatwienia wydalenia złogów, w stanach zapalnych pęcherza moczowego i w przewlekłych zapaleniach narządu rodnego.

Ad. III. Zabiegi za pośrednictwem tkaniny.

►Zmywania

Stanowią one bardzo łagodną postać zabiegu wodoleczniczego. Używa się do nich tkaniny lnianej lub bawełnianej, można też wykonywać rękawicą do mycia lub myjką. Nie powinno się jednak używać gąbki. Najczęściej wykonuje się zmywania zimną wodą. Po zmoczeniu zimną wodą tkaninę należy tak wyżąć, by woda nie spływała z niej kroplami. Powierzchnię ciała zwilża się, tzn. pokrywa cienką warstewką wody, lecz nie naciera. Zabieg wykonuje się szybko, żeby chory nie zmarzł. Obnaża się tylko część ciała bezpośrednio zmywaną. Obłożnie chorym zabieg wykonuje się w łóżku, stopniowo odkrywając części ciała poddawane zmywaniu i nakrywając je od razu po nim. W innych przypadkach pacjent powinien wstać z łóżka i ob­nażyć części ciała poddawane zabiegowi. Po wykonaniu zmywania osuszyć jedynie twarz i szyję. Na wilgotne ciało nakłada się piżamę i wypo­czywa w łóżku pod przykryciem przez 20 min.

Przy wykonywaniu zmywań należy przestrzegać następujących za­sad:

▪ Zimnych zmywań nie wolno wykonywać u osób zmarzniętych, odczu­wających chłód, mających chłodne stopy lub ręce.

▪ Po zabiegu należy zadbać o szybki powrót temperatury ciała do normy

▪ Nie należy wykonywać zmywań w niedostatecznie ogrzanym pomieszczeniu i przy otwartych oknach lub w przeciągach

▪ Błędem jest kładzenie pacjenta po zabiegu do zimnej lub wilgotnej pościeli, na­kładanie zimnej, wilgotnej piżamy, koszuli, wilgotnych skarpet itp.

▪ Błędem jest wyjście bezpośrednio po zabiegu na powietrze.

▪ Błędem jest wykonywanie zimnych zmywań u pacjenta zaraz po przyjściu do gabinetu (zwłaszcza zimą), bez uprzedniego ogrzania ciała w ciepłym pomieszczeniu.

Zmywania wykonuje się jako zabieg:

- częściowy - zmywanie górnej części ciała, dolnej części ciała, brzucha

- całkowity

Zmywania łagodnie pobudzają układ krążenia, układ oddechowy i układ nerwowy. Ćwiczą mechanizmy termoregulacji, działają hartująco, zapobiega­ją chorobom z przeziębienia. Pobudzają sympatyczny układ nerwowy, co między innymi zwiększa napięcie ścian naczyń krwionośnych. Usuwają pot i złuszczony naskórek ze skóry, zwię­kszają łaknienie, działają ogólnie tonizująco, ułatwiają zasypianie, obniżają gorączkę.

►Nacierania

Stanowią odmianę zmywań. W zabiegach tych kojarzy się działanie czynnika termicznego wody z bodźcami mechanicznymi o różnym, odpowiednio dawkowanym natężeniu. Temperatura wody do zabiegu wy­nosi 10-15°C.

- Nacieranie częściowe.

Wykonuje się je u chorego poddanego uprzednio ogrzaniu, np. po opuszczeniu łóżka lub ogrzaniu w budce świetlnej.

Do wykonania zabiegu potrzebne są dwa wiadra z zimną wodą. Chorego układa się na leżance i przykrywa ciepłym kocem. Następnie obnaża się część ciała, która będzie poddana zabiegowi i nakłada na nią ręcznik, rozcierając energicznie skórę, aż do wystąpienia jej przekrwienia i uczucia ciepła. Po zakończeniu tej czynności część ciała wyciera się suchym ręcznikiem i okrywa kocem. Do nacierania używa się zawsze ręcznika, który pozostawał określony czas w zimnej wodzie. Czas trwania zabiegu powinien być krótki. Po zakończeniu zabiegu chory odpoczywa pół godziny.

- Nacieranie całkowite

Można wykonać je 2 sposobami.

1. Do wykonania zabiegu potrzebne są dwa wiadra z zimną wodą. Chorego układa się na leżance i przykrywa ciepłym kocem. Następnie obnaża się jedną kończynę i nakłada na nią ręcznik, rozcierając energicznie skórę, aż do wystąpienia jej przekrwienia i uczucia ciepła. Po zakończeniu tej czynności kończynę wyciera się suchym ręcznikiem i okrywa się kocem. W analogiczny sposób postępuje się z pozostałymi kończynami i tułowiem. Brzuch i klatkę piersiową należy nacierać w kierunku poprzecznym do długiej osi ciała. Do nacierania używa się zawsze ręcznika, który pozostawał określony czas w zimnej wodzie. Czas trwania zabiegu powinien być krótki. Po zakończeniu zabiegu chory odpoczywa pół godziny.

2. Zabieg wykonuje się u chorego w pozycji stojącej po uprzednim zanurzeniu w zimnej wodzie. Ciało chorego okrywa się dużym prześcieradłem o wymiarach 2 x 3 m, zmoczonym w zimnej wodzie. Prześcieradło powinno ściśle przylegać do ciała. Następnie dokonuje się szybkiego i energicznego nacierania, postępując od ramion ku stopom. Nacieranie powinno w krótkim czasie (1 - 2 min) wywołać odczyn naczyniowy, wyrażający się zaróżowieniem skóry oraz uczuciem ciepła i rześkości. Nacierania nie wolno wykonywać u osób, które nie reagują na nie odczynem naczyniowym. Po nacieraniu, w zależności od stanu chorego, zleca się odpoczynek lub spacer.

Wskazania

- przewlekły nieżyt oskrzeli,

- rozedma płuc,

- zaburzenia krążenia obwodowego,

- nerwica.

Przeciwwskazania

- zaburzenia czucia,

- stany zapalne skóry,

- stany nadmiernej pobudliwo­ści oraz wyczerpania psychicznego.

►Zawijania

Są to zabiegi wykonywane za pomocą różnej wielkości chust lnianych, bawełnianych lub prześcieradeł zmoczonych wodą o różnej temperaturze, zależnie od wskazań leczniczych, którymi szczelnie zawija się poszczególne części lub całe ciało. Na ogół stosuje się zimną wodę, rzadko ciepłą lub gorącą. Na mokrą tkaninę nakłada się nieco większą suchą, a na nią również nieco większy koc wełniany. Chory przed zabiegiem musi być dobrze ogrzany. Zawijanie powinno być wykonane szybko. Mokrą tkaniną tak należy owijać ciało, by ściśle i gładko bez fałd przylegała do ciała. Jeśli nie można uniknąć fałdowania się materia­łu użytego do zawijań, to fałdy muszą znajdować się na zewnątrz. Zawarte w fałdach powietrze, będąc gorszym przewodnikiem ciepła niż woda, powo­duje marznięcie pacjenta. Zawijanie musi być tak wykonane, by przy speł­nieniu wyżej podanych warunków, tkanina nie zsuwała się przy poruszaniu się chorego, nie powodowała utrudnień w oddychaniu czy powodowała drętwienie kończyn dolnych. Przy złym przyleganiu mokrej tkaniny do ciała chory podczas zabiegu marznie. Mogą wtedy wystąpić dreszcze i złe samopo­czucie. Siła bodźcowego działania zawijań zależy od kilku czynników: temperatu­ra wody, stopień wilgotności tkaniny użytej do zabiegu, długość czasu utrzy­mywania zawijania. Siła działania bodźcowego zawijań zmienia się zależnie od tego, czy stosu­je się tkaninę suchą, tylko nieco zwilżoną, zmoczoną i następnie dobrze wyżętą, czy też mokrą i ociekającą. Im bardziej sucha jest tkanina tym zabieg jest słabszy i odwrotnie, im bardziej jest ona mokra, tym zabieg jest silniej­szy. Stopień wilgotności tkaniny zabiegowej dostosowuje się do temperatury ciała.

Czas trwania zabiegu, tj. czas od założenia tkaniny do jej zdjęcia, zależy od tego, czy zabieg ma chłodzić, rozgrzewać, czy też powodować pocenie się.

Rodzaje zawijań:

▪ Ze względu na temperaturę użytej wody zawijania dzieli się na

- zimne,

- chłodne,

- ciepłe

- gorące.

▪ Ze względu na rodzaj użytej wody

- wykonuje się przy użyciu czystej wody wodociągowej

- wykonuje się używając wody z dodatkami - do zimnych zawijań: ocet winny, glina, sól kuchenna i do gorących zawijań: siano, słoma owsiana, rumianek, skrzyp

▪ Ze względu na wielkość części ciała poddanej zabiegowi dzieli się zawija­nia na

- małe - zawijania ręki, ramienia, stóp, łydki, stopy i łydki, kończyny dolnej, szyi, głowy

- średnie - zawijanie piersi, lędźwi, krótkie, szal,

- duże - zawijania dolne, ³/₄, całkowite, płaszcz hiszpański, mokra koszula

Wskazania:

- w ostrych i przewlekłych zapaleniach żył oraz naczyń i węzłów chłonnych.

- cellulitis

- zapalenie płuc,

- zapalenie oskrzeli,

- astma oskrze­lowa,

- zapalenie opłucnej

- zapalenie pęcherzyka żółciowego

- zapalenie jelita grubego

- przewlekłe nawracające zapalenie macicy i przydatków,

- stany skurczowe jelita grubego,

- w choro­bach reumatycznych,

- w stanach przebiegających ze zmianami napięcia mięśni szkieleto­wych,

• w zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa.

Przeciwwskazania: - niewydolność krążenia, - nerwica wegetatywna, - stany znacznego wy­czerpania.

►Okłady i kompresy

Okłady i kompresy stanowią odmianę zawijań, wykonuje się na ograniczone powierzchnie ciała. Kompresy są mniejsze od okładów. W zależności od ich działania wyróżnia się następujące okłady:

• Okłady zimne chłodzące

Niską temperaturę płótna użytego do okładów uzyskuje się przez jego częste (co 2 minuty) moczenie w zimnej wodzie. Można również w tym celu użyć worka z lodem. Zabieg trwa od 0,5 do 1 godziny. Utrzymując stale niską temperaturę wywierają działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, zmniejszają obrzęki, zmniejszają przekrwienie tkanek. Stosowane są w umiejscowionych ostrych stanach zapalnych, krwawieniach i krwotokach, stanach po stłuczeniach.

- Okłady zimne wysychające

Tkaninę wyżętą po jednorazowym zmoczeniu zimną wodą nakłada się na określoną część ciała. Na nią nakłada się kilka warstw suchej tkaniny baweł­nianej. Przeciętny czas wysychania takiego okładu, zależnie od temperatury skóry, wynosi 2-3 h, Okłady zimne działają kojąco i przeciwzapalnie. Dzięki zwężeniu naczyń krwionośnych wpływają hamująco na krwawienia. W ner­wobólach, przewlekłym nieżycie oskrzeli, zapaleniu płuc, zapaleniu opłucnej, grypie, astmie oskrzelowej wykonuje się okłady tego rodzaju na klatkę pier­siową. Zastosowane na tułów lub tylko na brzuch, ułatwiają wchłonięcie wysięków zapalnych w obrębie jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Stoso­wane są również w kamicy nerkowej, wątrobowej oraz w bolesnym miesiącz­kowaniu. - Okłady zimne pod ceratką

Polegają one na położeniu na określoną część ciała złożonego w kilka warstw płótna, uprzednio zanurzonego w zimnej wodzie 10-14°C, a następnie dobrze wyżętego. Na płótno kładzie się materiał utrudniający parowanie, np. ceratę lub folię plastykową, o wymiarach 2-3 cm większych od warstwy płótna zwilżonego wodą, a następnie dostatecznie grubą warstwę materiału wełnianego lub flaneli.

• Okłady gorące

Do okładów używa się wody o temperaturze 40-45°C. Okład okrywa się szczelnie ciepłym kocem lub flanelą, a niekiedy, w celu zwiększenia działania cieplnego, kładzie się bezpośrednio na okład termofor z gorącą wodą lub woreczek z ogrzanym piaskiem. Okłady gorące wywołują silne przekrwienie skóry, działają przeciwzapalnie i przyspieszają wchłanianie wysięków zapalnych. Działają one uśmierzająco w nerwobólach oraz zmniejszają napięcie mięśni.

IV. Zabiegi bez ciśnienia wody

►Kąpiele parowe

Kąpiele parowe przeprowadza się w gorącym powietrzu wysyconym parą wodną. W takich kąpielach organizm toleruje tylko tem­peratury w zakresie 40-50°C, ponieważ duża wilgotność powietrza utrudnia pocenie się i odparowanie potu, co stanowi zasadniczy sposób ochrony organizmu przed szkodliwym przegrzaniem w temperaturach przewyższających temperaturę ciała. W dodatku para wodna jest lepszym przewodnikiem ciepła niż powietrze.

Celem kąpieli parowych jest pobudzenie czynności skóry, przede wszy­stkim tych, które są związane z wydalaniem z organizmu odpadowych pro­duktów przemiany materii i toksyn. Powiązania skóry z narządami wewnętrznymi i układem nerwowym sprawia­ją, że dodatkowo wywierają one działanie ogólne na wszystkie narządy.

Kąpiele parowe dzielimy na:

- kąpiele całkowite - kąpiele rusko-rzymskie, kąpiele w komorach parowych lub w odpowiednich skrzyniach

- kąpiele częściowe - kąpiel parowa głowy, nasiadowa kąpiel parowa

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek dolegliwości za­bieg należy natychmiast przerwać.

PRZECIWWSKAZANIA (relatywne w zależności od temperatury i wielkości zanurzenia)

PRZECIWWSKAZANIE	UZASADNIENIE
Choroby serca	Serce nie może przystosować się do zmian niezbędnych do utrzymania termicznej homeostazy
Dysfunkcje układu oddechowego	Niezdolność do przeciwstawienia się zmianom ciśnienia hydrostatycznego
Zmniejszenie odczuć termicznych	Niezdolność do odbierania informacji związanych z przegrzaniem lub przechłodzeniem.
Zaburzenia krążenia obwodowego	Przeciwwskazanie do grzania
Zagrożenie krwawienia	Przeciwwskazanie do grzania
Ostre stany reumatyczne	Przeciwwskazanie do grzania
Infekcje powierzchniowe (grzybice)	Infekcja może rozprzestrzeniać się przez wodę do innych rejonów ciała
Brak kontroli nad pracą zwieraczy (jeżeli obszar miednicy jest w wodzie)	Zanieczyszczenia wody
Stany dermatologiczne: wypryski atopowe, świąd starczy, „rybia łuska”	Nawodnienie skóry może zaostrzać zmiany skórne. Woda usuwa naturalną wilgotność skóry.

OGÓLNE WSKAZANIA DO KĄPIELI CIEPŁYCH I GORĄCYCH

WSKAZANIA	EFEKT TERAPEUTYCZNY
Podostre i chroniczne urazy tkanek miękkich (skręcenia, bóle dolnego odc. kręgosłupa)	Zmniejszenie obrzęku Przyspieszenie zdrowienia Ⴏ bólu Ⴍ zakresu ruchu Ⴍ siły
Przykurcze tkanek	Relaksacja Ⴍ rozciągliwości tkanek zmiękczanie blizn w tkankach wspomaganie ruchu czynnego
Choroba zwyrodnieniowa stawów, stany reumatyczne	Ⴍ możliwości ruchowych stawu Ⴏ bólu Ⴍ zakresu ruchu
Po złamaniach	Ⴍ zakresu ruchu Ⴍ siły
Wzmożone napięcie mięśniowe	Ⴍ krążenia, Ⴏ bólu
Osłabienie mięśni w wyniku chorób centralnego lub obwodowego układu nerwowego	Ⴍ zakresu ruchu, Ⴍ siły
Ogólne napięcie, problemy emocjonalne lub psychiczne	Ⴏ symptomów

---