Rozdział 7.
Rewolucja przemysłowa na ziemich polskich w XIX wieku
Wprowadzenie
Zmiany w dziejach gospodarczych świata-powstanie nowego ustroju zwanego później
kapitalizmem, którego podstawę stanowił liberalizm.
Zbudowanie przez Adama Smitha nowego modelu gospodarstwa społecznego, który
zakładał pełną swobodę działania dla gospodarującej jednostki zgodnie z prawem rynku.
Rewolucja przemysłowa, wynalezienie nowych maszyn i urządzeń w krajach Europy
Zachodniej. Najważniejsze to „latające czółenko” wynalezione przez Johna Kaya i maszyna
parowa skostruowana przez Jamesa Watta.
Trzy etapy rewolucji przemysłowej na ziemich polskich:
Wprowadzenie pierwszych narzędzi mechanicznych i maszyny parowej.
Zasadnicze zmiany techiczne, zwycięstwo systemu fabryznego.
Ostateczny upadek wytwórczości opartej na starej tecznice.
Przewrót przemysłowy w Królestwie Polskim
Rewolucja przemysłu włókienniczego. Zbudowanie w Łodzi w 1839 r. przez Ludwika
Geyera pierwszej w pełni zmechanizowanej przędzalni bawełny. Łódź uzyskała prymat w
dziedzinie przędzalnictwa bawełny. Największymi fabrykami dysponował Karol Scheibler.
Przewrót przemysłowy w dziedzinie hutnictwa. Uruchomienie w 1830 r. walcowni w
Starachowicach. Zbudowanie hut w Zagłębiu Dąbrowskim i Warszawie, które stosowały
nowe metody wytopu.
Rozwój cukrownictwa. Wybudowanie pierwszej cukrowni w 1826 r. w Częstocicach.
Zastosowanie „gorącej dyfuzji” systemu Roberta.
Rewolucja przemysłowa w zaborze pruskim
Wiodącą rolę odegrało hutnictwo. Upowszechnienie pieców koksowych, pudlingarni,
walcownictwa, żeliwniaków, gorącego dmuchu i maszyn parowych.
Kariera górnictwa węgla kamiennego.
Ważna rola cukrownictwa. Rozwijało się równolegle ze światwym.
Rozwój przemysłu maszynowego i metalowego. Budowa kolei żelaznych.
Postęp techniczny w Galicji
Słabe tempo rozwoju spowodowane m.in. przez złe usytuowanie.
Postęp techniczny zaznaczył się najwidoczniej w dziedzinie górnictwa ropy naftowej.
Wzrost produkcji przemysłowej
Ukształtowanie się okręgów przemysłowych na ziemiach polskich.
Rozwój sieci kolejowych i drogowych.
Ożywienie w dziedzinie handlu.
Pierwsza giełda towarowo-pieniężna powstała w 1816 r. w Warszawie.
Zmiany w stosunkach produkcji
Rozrost starych miast, powstawanie nowych miast w dużych okręgach przemysłowych.
Zmiany w strukturze zatrudnienia.
Organizowanie pierwszych związków zawodowych i organizacji robotniczych.
Burżuazja jako klasa społeczna nadająca ton przemianom gospodarczym. Przeważali w niej
obywatele niepolskiego pochodzenia głównie Żydzi i niemieccy emigranci. Do
najsłynniejszych przedstawicieli zaliczamy: K. Scheiblera, B. Krusche, K.Godula, H.
Cegielskiego, I. Poznaskiego, J.Heinzla, G. Kruschego.
Rozdział 8
Początki gospodarki monopolistycznej na ziemiach polskich
Czynniki zewnętrzne
Przejęcie przez kapitał obcy (zwłaszcza niemiecki, francuski i angielski ) decydującej części przemysłu polskiego.
Rozwój i opanowanie przez przemysł włókienniczy Królestwa Polskiego rynków rosyjskich i dalekowschodnich dzięki protekcyjnej polityce celnej Rosji (niestety tylko tymczasowo 0
Trudności w rozwoju gospodarczym ziem polskich w zaborze pruskim i austriackim.
Łączenie kapitałów bankowych i zagranicznych z kapitałami przemysłowymi na skutek m.in.. kryzysu gospodarczego (nadwyżka podaży nad popytem) i pieniężnego (spadek kursów akcji spółek przemysłowych)
Charakterystyka pierwszych organizacji monopolistycznych na ziemiach polskich
Powstawanie i rozwój pierwszych koncernów na Górnym Śląsku w których przodowały:,, Zjednoczone Huty Królestwa Laura”, ,, Oberbedarf” i ,,Obereisen”
Rozwój pierwszych karteli i syndykatów na Górnym Śląsku
Rozwój pierwszych monopoli w Królestwie Polskim.
Istota i zasady funkcjonowania związków monopolistycznych.
Elementy pierwszych umów zawieranych przez zmonopolizowane organizacje.
Umowy dumpingowe zawierane w celu poprawy koniunktury
Podział rynków zbytu w umowach organizacji reprezentujących wyższy poziom zmonopolizowania
Powstawanie zrzeszeń kontrolujących rynki surowców, oraz przejawy monopolu na rynku surowców
Specyficzne cechy gospodarki monopolistycznej na ziemiach polskich.
Charakterystyka specyficznych cech monopoli na terenie każdego zaboru
Stopień rozproszenia form wielko-, średnio-, i mało kapitalistycznych na ziemiach polskich
Wzrost udziału kapitału obszarniczego w działalności przemysłowej a także eksport kapitału polskiego.
Rozdział 9.
Ekonomiczno - społeczne konsekwencje I wojny światowej
Ekonomiczne przyczyny wojny.
Wysunięcie się Niemiec na I miejsce w Europie jako potęgi gospodarczej, głównie dzięki zjednoczeniu się państwa i wygranej wojnie z Francja.
Dążenia kolonialne Niemiec, pogłębiające konflikty z m.in. Anglia, Rosja i Francją
Wybuch I wojny swiatowej i powstanie dwóch obozów ( państwa centralne i Ententa)
Materialne potrzeby krajów walczących
Kryzys surowcowy i rolniczy związany z ogromnymi potrzebami wojsk państw walczących.
Przystąpienie do wojny Stanów Zjednoczonych.
Zmiany strukturalne i instytucjonalne
Spadek produkcji w przemyśle ciężkim na rzecz rozwoju przemysłu zbrojeniowego.
Stopniowe wprowadzanie gospodarki kontrolowanej w państwach ogarniętych wojną.
Drastyczne zmniejszanie się zasobów siły roboczej w krajach walczących.
Wpływ wojny na gospodarkę światową
Umocnienie się pozycji ekonomicznej i gospodarczej Stanów Zjednoczonych i Japoni a także rozwój niektórych krajów kolonialnych.
Wzrost zadłużenia krajów europejskich u USA
Sytuacja na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej.
Bilans zniszczeń zabudowań na ziemiach polskich
Szacunek strat w rolnictwie i przemyśle na ziemiach polskich
Straty w dziedzinie komunikacje i transportu.
Rozwój Górnego Śląska mimo znoszeń na pozostałych ziemiach polskich
Problemy z handlem na ziemiach polskich
Spadek siły nabywczej wszystkich walut i wprowadzenie marki polskiej
Warunki materialne życia ludności wiejskiej na ziemiach polskich po I wojnie światowej
Warunki materialne życia ludności miejskiej na ziemiach polskich po I wojnie światowej