Etnocentryzm - stawianie własnego narodu w centrum zainteresowania, które może prowadzić do nacjonalizmu czy izolacjonizmu. Pogląd ten manifestuje się w działalności jednostek czy organizacji, które koncentrują się wokół własnego narodu i zwracaniem uwagi na interesy jedynie własnej grupy etnicznej.Wyrazem etnocentryzmu jest nauczanie szkolne nastawione wyłącznie na problematykę własnego państwa, nierzadko własnego narodu, z pominięciem innych narodów czy też prowadzenie polityki międzynarodowej zgodnie tylko z własnymi interesami narodowymi. Z drugiej strony zdrowy etnocentryzm wynika z powinności wobec własnego narodu i państwa, może być rozumiany jako postawa patriotyczna.
Przejawem etnocentryzmu jest stosowanie określania położenia innych krajów ze swojego punktu widzenia np. dla Polaków Irak to Bliski Wschód, ale dla Hindusów to raczej Bliski Zachód. Jaskrawym przykładem etnocentryzmu są Chiny czyli dla Chińczyków "Państwo Środka".
Etnocentryzm jest to afirmacyjny stosunek do własnej kultury, deprecjonujący stosunek do innych.
Instytucja (z łac. institutio - urządzenie, zwyczaj) to termin używany w nieco innym znaczeniu w trzech różnych naukach.
W naukach politycznych instytucja to zorganizowany twór polityczny, taki jak państwo, jego organy (np. rząd, prezydent, parlament, sądy), organizacje samorządu terytorialnego, partie polityczne i związki zawodowe.
W naukach prawnych instytucja to zespół norm prawnych, które regulują określone grupy stosunków społecznych (np. instytucja małżeństwa, kupna, sprzedaży, własności, warunkowego zawieszenia kary).
Do socjologii termin ten wprowadził Herbert Spencer. Odnosi się on do bardzo trwałych elementów ładu społecznego (np. rodzina, własność, prawo), uregulowanych i usankcjonowanych form działalności (np. nauka, szkolnictwo, sądownictwo), uznanych sposobów rozwiązywania problemów współpracy i współżycia (np. małżeństwo, rozwód, kredyt, arbitraż), niektórych organizacji formalnych pełniących w społeczeństwie określone funkcje (np. szpital, więzienie, fabryka, urząd).
Instytucja społeczna to termin wieloznaczny. Pojęcie "instytucja" ma różne znaczenia zarówno w języku potocznym jak i naukowym . Może się on odnosić między innymi do grupy osób, którym powierzono ważne dla funkcjonowania zbiorowości zadania. Instytucja może również oznaczać organizację całego zespołu działań, które w imieniu grupy wykonują jej przedstawiciele.
Funkcje i zadania instytucji społecznych:
zaspokajanie potrzeb członków danej zbiorowości i realizacja celów grupowych
funkcja integracyjna
funkcja regulacyjna
zapewnienie ciągłości zbiorowości.
Rodzaje instytucji społecznych:
polityczne
ekonomiczne
religijne
socjalne
wychowawcze (kulturalne)
Instytucjonalizacja proces przechodzenia od niesformalizowanych sposobów działania społecznego do uregulowanych, względnie stałych form aktywności, podlegających społecznym sankcjom. Jest to też nadanie charakteru instytucji istniejącym formom działania, dzięki czemu stają się one obowiązujące. Instytucjonalizacja jest jednym z ważniejszych procesów pozwalających regulować życie społeczne.
Internalizacja (ang internalization, z łac. internus, wewnętrzny) to mechanizm obronny, polegający na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości.
Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy równieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.
W wyniku internalizacji normy heteronomiczne (ustanowione nie przez tych, których mają obowiązywać) przekształcają się w normy autonomiczne (ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli z zewnątrz). Internalizacja jest więc jednym z najważniejszych mechanizmów socjalizacji i społecznego rozwoju człowieka.
Jednostka społeczna w socjologii jest to określenie jakiego używa się wobec człowieka jako społecznego indywiduum, ukształtowanego przez społeczeństwo w procesie socjalizacji.
Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie tej jednostki, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko zaczyna stawać się istotą społeczną. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół).
Socjalizacja pierwotna — składowa procesu socjalizacji, zachodząca w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. W socjalizacji pierwotnej na jednostkę mają wpływ znaczący inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu poprzez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.
Socjalizacja wtórna — składowa procesu socjalizacji obejmująca proces profesjonalizacji lub etatyzacji, kiedy w toku wzrastania jednostki do życia społecznego wchodzi ona do kolejnych wtórnych grup społecznych (instytucje religijne, zakłady pracy, partie polityczne itd.). Socjalizacja wtórna rozpoczyna się od momentu pojawienia się w socjalizacji uogólnionego innego
Resocjalizacja proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości, a w węższym rozumieniu w społeczeństwie polegający na tym, iż poprzez odpowiednie zabiegi kształtuje się jej normy społeczne i wartości, których nie miała ona możliwości przyswoić wcześniej w trakcie socjalizacji jednocześnie powodując, iż rezygnuje ona z przyswojonych do tej pory reguł działania będących sprzecznymi z systemem aksjonormatywnym tej zbiorowości/społeczeństwa.
W każdym społeczeństwie istnieją odpowiednie instytucje, dzięki którym może odbywać się resocjalizacja. Funkcję osób dokonujących resocjalizacji mogą pełnić zarówno szamani, księża jak i psycholodzy w zależności od typu zbiorowości do której należy jednostka. Sama resocjalizacja może odbywać się na terenie więzienia, w zakładach poprawczych czy w kościele, lecz także w szkole, rodzinie czy w zakładzie pracy.
Uogólniony inny to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w społeczeństwie.
Znaczący inny, osoba znacząca - osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotna rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej. W socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie. W socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki - nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie - zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości. Od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych.
Ład społeczny - stan funkcjonowania i przebiegu zachowań jednostek zapowiadający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości. Opiera się na współpracy i konsensusie. Z ładem społecznym związane jest pojęcie równowagi społecznej.
Istnieją dwie teorie ładu społecznego: funkcjonalistyczna teoria ładu społecznego, teoria konfliktu społecznego
Wartości to przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz powszechnie akceptowane sądy egzystencjonalno-noramtywne (orientacje wartościujące).
Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Zewnętrznym przejawem wartości jest obserwowalne zachowanie.
Wartości pełnią rolę kryteriów wyboru dążeń ogólnospołecznych, są standardem integracji jednostki ze społeczeństwem, różnicują społeczną sferę osobowości ludzkiej.
Wartości kultury można rozumieć na dwa sposoby:
w ujęciu obiektywistycznym - jako cechę, czy własność obiektywną, przysługującą danemu przedmiotowi,
w ujęciu subiektywistycznym - jako cechę, czy własność, przypisaną mu przez jakiś podmiot.
W obu ujęciach, wobec przedmiotu zaliczonego do wartości kultury, podmiot (jednostka lub zbiorowość) przyjmuje postawę pełną szacunku i przypisuje temu przedmiotowi ważną rolę.
Typy wartości
wartości autoteliczne - autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie
wartości instrumentalne - podrzędne, o niższym znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych.
wartości uznawane - mają genezę społeczną, są związane z przekonaniami określającymi ich obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym
wartości odczuwane - wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności)
wartości deklarowane
Rodzaje wartości
wartości socjocentryczne (bezpieczeństwo narodowe , ochrona środowiska)
wartości interpersonalne (bezpieczeństwo rodziny, lojalność)
wartości intelektualne (ciekawość, mądrość, prawda)
wartości prestiżowe (status społeczny, autorytet)
wartości perfekcjonistyczne (kreatywność, ambicje)
wartości konsumpcyjne
wartości materialne (dobrobyt materialny, stabilizacja finansowa)
System wartości to zespół wartości uporządkowany według stopnia ważności. Powiązania między wartościami nie są wyłącznie liniowe. Do ujawnienia hierarchii wartości dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy konieczny jest wybór i rezygnacja z danych wartości.
Dyfuzja kulturowa, proces przenikania elementów jednej kultury do innej, w wyniku czego zmieniać może się system wartości tej pierwszej. W ujęciu dyfuzjonistów kultura kształtuje się przede wszystkim poprzez przenikanie się elementów kulturowych społeczeństw żyjących w bezpośredniej styczności.
Globalizacja - pojęcie to po raz pierwszy pojawiło się w Webster's Dictionary w 1961 roku; wcześniej używany był termin "globalny" o ekologicznych i społeczno-ekonomicznych konotacjach. Globalizacja jest pojęciem używanym aby opisać zmiany w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturalnej. Opisuje zwiększenie handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W bardziej szerokim znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie, czy to na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej.
Główne wymiary globalizacji
Obecnie można wyróżnić trzy główne obszary globalizacji: gospodarczy, kulturowy i polityczny.
Wymiar gospodarczy. W wymiarze gospodarczym globalizacja oznacza rozszerzanie się systemu kapitalistycznego na coraz większy obszar kuli ziemskiej oraz transformację lokalnych gospodarek w jeden "globalny" system. Globalizacja finansowa w znacznej mierze została w ostatnim ćwierćwieczu dwudziestego wieku wsparta przez proces rozwoju technologii informacyjnej, który umożliwił elektroniczny przepływ środków finansowych oraz dokonywanie transakcji gospodarczych na całym świecie w czasie rzeczywistym.
Znaczący wkład w proces globalizacji wniósł również szybki rozwój międzynarodowych korporacji, które obecnie często dysponują budżetem wyższym niż budżety małych państw oraz w dużej mierze pozostają poza kontrolą rządów krajowych. Ten aspekt globalizacji jest również opisywany jako globalizacja produkcji.
Wymiar kulturowy. Globalizacja w wymiarze kulturowym jest rezultatem rozwoju masowej turystyki, wzmożonych migracji, komercjalizacji produktów kulturowych oraz rozprzestrzeniania się ideologii konsumeryzmu. Do jej rozwoju przyczyniają się również działania marketingowe międzynarodowych korporacji oraz rozwój masowych środków komunikacji. W tym kontekście często wspomina się również o makdonaldyzacji społeczeństwa.
Wymiar polityczny
W wyniku procesu globalizacji politycznej powstały takie organizacje międzynarodowe jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych. W tym kontekście często wymienia się również Unię Europejską. Niektórzy politolodzy dostrzegają w tym wymiarze również proces powstawania nowej międzynarodowej burżuazji, ale kwestia ta pozostaje sporna.
Problemy wynikające z globalizacji
Lista problematycznych kwestii związanych z procesem globalizacji jest długa. Do najczęściej wymienianych należą:
rozpad państw narodowych
kwestie obywatelstwa
migracje
konflikty międzyrasowe i międzyetniczne
napięcie pomiędzy prawami człowieka i obywatela
powstanie i rozrastanie się globalnych dysproporcji, w wyniku czego znaczna część kapitału należy do niewielkiej liczby państw, stanowiących globalne centrum, a niewielka część kapitału do krajów peryferyjnych
Często podkreśla się, że globalizacja zagraża ciągłości i autentyczności państw narodowych, ich niezależności, jak również niszczy lokalną kulturę i tradycje. Prowadzi to do powstawania i rozwoju ruchów antyglobalistycznych
Pozytywne strony procesu globalizacji
Z drugiej strony w procesie globalizacji dostrzeżono wiele pozytywnych cech. Globalizacja może prowadzić do rozwoju nowych form rządów oraz rozszerzenia demokracji na wszystkie państwa świata, a w rezultacie - do powstania nowego pokojowego systemu światowego.
Jednakże część intelektualistów uważa za błąd narzucanie systemu kapitalistycznego i demokratycznego. Globalizacja wymusza wprowadzenie i życie według standardów Zachodnich, nie patrząc czy świadomość "oswobadzanych" społeczeństw jest zainteresowana przyjęciem takiego modelu życia.
Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z podstawowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne.
Cechy konstytuujące grupę społeczną
Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występowac może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych.
Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupe spoleczną byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.
Grupa społeczna charakteryzuje się trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych
Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.
Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreslany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m. in. przez Floriana Znanieckiego.
Struktury wewnątrzgrupowe
W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
Struktura socjometryczna określa natomiast wzajemne posatwy jednsotek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednsotek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki moga mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
Spójność grupy
Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójnośc jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.
Grupa społeczna a jednostka
Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości, przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną.
Zbyt silne identyfikowanie sie z grupa społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych", czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu, co objawia się m. in syndromem grupowego myślenia.
Rodzaje grup społecznych
Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te sa fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne.
Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne.
Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak również stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne
Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.
Typologia grup społecznych Charelsa Cooley'a wyróżnia także grupy pierwotne, oraz grupy wtórne.
Grupa ekskluzywna jest to typ grupy społecznej, do której przynależeć mogą jednostki spełniające odpowiednie kryteria przynależności. Ekskluzywność grupy wzrasta wraz z trudnością zdobycia odpowiednich referencji. Często kryterium uwzględnianym przy rekrutacji nowych członków jest ich pochodzenie np. arystokratyczne, a więc wynikające ze statusów przypisanych jednostek. Mogą to być grupy oparte na statusach osiąganych np. różnego rodzaju stowarzyszenia himalaistów, przedsiębiorców itd.
Przeciwstawną wobec grupy ekskluzywnej jest grupa inkluzywna.
Grupa inkluzywna jest to typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy ekskluzywnej. Członkiem tego typu grupy może być każda osoba, nie są tutaj istotne żadne kryteria klasyfikacyjne. W rzeczywistości taki czysty model rzadko jest spotykany, można jednak mówić o grupach, które do takiego modelu się zbliżaja i umożliwiają uczestnictwo bez konieczności zdobywania specjalnych kwalifikacji lub referencji. Przykładem grupy inkluzywnej może być także społeczność wikipedystów
Grupa formalna typ grupy społecznej charakteryzujący się sformalizowanymi stosunkami między jednostkami, sztywną strukturą, sformalizowaną kontrolą społeczną i zazwyczaj przypisanymi rolami odgrywanymi przez członków takiej grupy. Struktura tego typu grupy charakteryzuje się przede wszystkim bezoosobowymi, rzeczowymi więziami. Grupy formalne organizowane są dla realizacji konkretnego celu i powstają zazwyczaj na bazie prawa publicznego.
Grupa nieformalna typ grupy społecznej charakteryzujący się płynna, elastyczną strukturą, przewagą więzi osobowych, brakiem formalnie wytyczonych zadań do zrealizowania, nieformalną kontrolą społeczną. W obrębie dużych grup fromalnych grupy nieformalne pojawiają się zazwyczaj jako kliki i są najczęściej dysfunkcyjne wobec tych dużych grup, np. w zakładach pracy. Mają jednak funkcje pozytywne dla grupy, ponieważ spajają więzi.
Grupa interesu - grupa nie będąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy, często pojęcie grupy interesu związane jest z lobbingiem.
Grupy interesu:
reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób,
przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym,
oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia.
Rodzaj grup interesu
ekonomiczne
podstawowe
robotnicze
niepodstawowe
drobnokapitalistyczne
nieekonomiczne (socjalne)
organizacje o celach politycznych niepowiązane z partiami
kościoły i zrzeszenia religijne
zrzeszenia kulturowe, filantropijne i humanistyczne
Przykładem działalności grup interesu może być również działalność związków zawodowych.
Grupa odniesienia - w socjologii tym mianem określa się nie tylko jakąś grupę społeczną, lecz także danych jej członków, jakieś ich cechy, wartości prezentowane przez grupę bądź też wzory zachowań. Jednakże takie układy przyjęło się określać mianem grupy odniesienia, ponieważ wszelkie możliwe do skonstruowania układy odniesienia są wytworami życia grupowego jednej bądź wielu grup społecznych.
Pod względem stosunku jednostki można wyróżnić dwa rodzaje grup odniesienia: grupy odniesienia porównawczego i grupy odniesienia normatywnego. Grupy odniesienia porównawczego pozwalają jednostce umiejscowić się w świecie społecznym, znaleźć odpowiednie miejsce w danej grupie własnej czy też odnieść pozycję ingrupy do innych grup.
Grupa odniesienia normatywnego jest podgrupą grupy odniesienia porównawczego i dopiero grupa odniesienia normatywnego może być tak swoiście rozumianą grupą, do której jednostka należy lub pragnie należeć i która stanowi dla jednostki wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań i działań. Jest to grupa, z której systemem aksjonormatywnym jednostka się utożsamia. W takim ujęciu jest to pozytywna grupa odniesienia.
Dla jednostki społecznej istnieją także negatywne grupy odniesienia, posiadające wzorce zachowań i działań, wobec których jednostka prezentuje postawy negatywne i unika ich naśladowania. Negatywne grupy odniesienia mają funkcję integrującą dla odnoszącej się doń grupy. Poprzez wskazywanie obcych, negatywnych grup odniesienia i negatywnych względem własnych norm i wartości, a także poprzez tworzenie negatywnych stereotypów dotyczących obych grup, utrzymywany jest porządek społeczny i możliwe są negatywne sankcje towarzyskie w postaci naznaczenia wobec członków działających niezgodnie z przyjętymi regułami, np. poprzez porównanie do Żyda, Hitlerowca, Jankesa, komunisty itd.
Negatywna grupa odniesienia także spaja grupę, gdyż jest traktowana jako potencjalne lub aktualne zagrożenie wobec wartości grupowych, wobec czego konieczna jest mobilizacja członków grupy do walki o własne wartości. W sytuacji konfliktu dwie opozycyjne grupy są wzajemnie wobec siebie negatywnymi grupami odniesienia. Przykładem mogą być Młodzież Wszechpolska i stowarzyszenia homoseksualistów.
Grupa pierwotna — grupa społeczna do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy jest rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na cechy te wskazywał Charles Cooley).
Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton Cooley, jeden z pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny w USA. Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:
względna trwałość,
bezpośrednie kontakty,
mała liczebność,
niewyspecjalizowany charakter kontaktów,
względna zażyłość uczestników.
Cechy te w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko w nielicznych grupach jej członkowie są w stanie bezpośrednio się komunikować. O szczególnym charakterze grupy pierwotnej świadczy niewyspecjalizowany charakter kontaktów - oznacza to, że dla członków grupy nie ważne jest wykonywane zadanie, ale to z kim się je wykonuje, oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.
Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:
rodzina - grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,
dziecięca grupa zabawowa - grupa oparta na stosunkach przyjaźni
społeczność lokalna - grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.
Taki zestaw desygnatów terminu "grupa pierwotna" zdaje się obowiązywać także we współczesnej socjologii.
Grupy wymienione wyżej uważał Cooley za grupy pierwotne ze względu na ich podstawową rolę w rozwoju osobowości i w socjalizacji pierwotnej. Jak pisał „są one pierwotne w wielu znaczeniach, ale przede wszystkim w tym, że mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki”. Grupy te są pierwszymi zbiorowościami, z jakimi spotyka się człowiek w swoim życiu. Przez nie zostaje wprowadzony do pozostałych zbiorowości. Więź społeczna w grupach pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych osobowych, a nie instytucjonalnych. Jednostka w grupie pierwotnej występuje w całej swej osobowości, płaszczyzny obcowania są tu wielorakie. Panujące w grupach pierwotnych zażyłe stosunki osobowe i niewyspecjalizowane kontakty sprawiają, że uczestniczenie w nich zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka. Przynależność do nich daje poczucie więzi, koleżeństwa, bycia lubianym, akceptowanym, pozwala czuć się bezpiecznie i zapewnia ogólne, dobre samopoczucie. Jak stwierdził jeden z socjologów: „to one przede wszystkim zakotwiczają nas w społeczeństwie, bez nich czujemy się osamotnieni i zagrożeni”.
Małe grupy o charakterze grup pierwotnych pośredniczą w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego. Działają również z jednej strony jako przekaźnik, a z drugiej filtr komunikatów płynących z makrostrukturalnego poziomu.
Pośredniczącą rolę małych grup ujawniło wiele badań nad zachowaniami wyborczymi, oddziaływaniem środków masowego przekazu, a także armią. Okazało się, że na zachowania wyborcze mają wpływ nie tylko czynniki makrostrukturalne, takie jak przynależność klasowa, wysokość dochodu, zawód, religia itd., ale również, a nawet przede wszystkim małe grupy, do których jednostki należą. Okazało się ponadto, że oddziaływanie treści przekazywanych przez środki masowego przekazu w dużej mierze zależy od ich przyjęcia przez opiniotwórczych członków małej grupy.
Z kolei badania nad armią dowiodły, że żołnierze w sytuacji zagrożenia pozostawali na polu walki nie ze względu na posłuszeństwo wobec rozkazów, ani przywiązanie do wartości patriotycznych, ale przede wszystkim z powodu lojalności wobec towarzyszy broni z tej samej kompanii, których nie potrafili zostawić na pastwę losu.
Z perspektywy biologii ewolucyjnej małe grupy o charakterze grup pierwotnych stanowią naturalne środowisko człowieka. Przez tysiąclecia istnienia gatunku ludzkiego były formą organizacji społecznej, która zapewniała człowiekowi przetrwanie. Do uczestniczenia w takich grupach zaprogramowała nas ewolucja i potrzeba ta jest naszym dziedzictwem ewolucyjnym.
Grupa wtórna typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu okreslonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.
Grupa rówieśnicza typ grupy społecznej w skład której wchodzą osoby w zbliżonym wieku, charakteryzująca się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna, tworzona jest spontanicznie. Istotna jest ze względu na proces socjalizacji jednostki. W grupach rówieśniczych kształtują się także subkultury.
Jaźń odzwierciedlona - w socjologii i psychologii samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosnku do jej osoby. Głównym rdzeniem kształtowania tej postawy jest środowisko społeczne. Konstruowana na zasadzie mechanizmu społecznego lustra, jest to przeglądanie się w tym lustrze i ustanawianie wyobrażeń na podstawie tego co myślą o nas inni. Dobrze rozwinięta jaźń odzwierciedlona jest źródłem zachowań konformistycznych.
Jaźń subiektywna w socjologii, psychologii i fenomenologii jest to część jaźni, która jest odpowiedzialna za subiektywne postrzeganie jednostki przez samą siebie i przeciwstawiona jest jaźni odzwierciedlonej. W niektórych założeniach jaźń subiektywna utożsamiana jest z pojęciem ego jako elementu wyodrębnianego w triadzie id - ego - superego.
Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości. Formy kontroli:
formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,
nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystke reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,
wewnętrzne (autokontrola) - kary i nagrody.
Mechanizmy kontroli społecznej.
psychospołeczny - wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny)
materialnospołeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje.
Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.
Krąg społeczny - niewielka zbiorowość opierająca się na bezpośrednich stycznościach wypływających ze stałej więzi instytucjonalnej i nie posiadająca wyraźnej zasady odrębności (np. znajomi na imprezie).
lub inaczej:
Zbiór społeczny - jest to agregat ludzi o podobnych charakterystykach posiadających jakąś cechę wspólną, wyróżnioną przez obserwatora zewnętrznego, bez względu na to czy ludzie ci uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (łysi, kulawi, blondyni).
Kultura (z łac. cultura mentis = "uprawa ziemi") to termin wieloznaczny, interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogól wytworów ludzi zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).
Kultura najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsmiana z cywilizacją. Kultura to również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
Całość wiedzy na temat kultury próbuje integrować dziedzina wiedzy, jaka jest kulturoznawstwo, jednak także na poszczególnych aspektach kultury uwagę skupiają: filozofia kultury, historia kultury, antropologia kulturowa, socjologia kultury, etnografia czy memetyka.
W nauce, inaczej niż w języku potocznym, termin "kultura" nie ma charakteru wartościującego.
Główne dziedziny kultury:
Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.
Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia;
Kultura społeczna: wierzenia, normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;
kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową
kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka;
wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.
Kontrkultura (z łac. contra = 'przeciw' + kultura) - określa względnie spójną grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kultury, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. W ten sposób może dojść do stworzenia nowej kultury - kultury alternatywnej.
Kontrkultura to w innej definicji - niedyskursywna formacja społeczno-kulturowa, której początków w żaden sposób określić się nie da, dążąca do totalnego wyzwolenia wewnętrznego i zewnętrznego człowieka poprzez transgresyjne techniki społeczne i personalne. Charakterystycznym dla kontrkutury sposobem bytowania jest unikanie definicji oraz stosowanie "taktyki bycia niewidzialnym".
Najbardziej znane kontrkultury
Mcdonaldyzacja to proces stopniowego upowszechniania się zasad działania restauracji szybkich dań we wszystkich dziedzinach życia społecznego w Stanach Zjednoczonych i na całym świecie.
George Ritzer zainteresował się tematem mcdonaldyzacji już w latach 60-tych XX wieku. Jest to zjawisko szybko rozpowszechniające się po całej kuli ziemskiej i żaden kraj (społeczeństwo) się przed tym nie obroni. Nie ma instytucji opornej na to zjawisko, które nie pojawiło się znikąd i podobno przewidział to Max Weber. Mcdonaldyzację poprzedzało zjawisko racjonalizacji i biurokracji. W roku 1959 Ritzer zetknął się z tym elementem kulturowym, zauważył ten system i zaczął doszukiwać się podobnych reguł w innych miejscach (np. plac zabaw, szpital, przychodnia). Ritzer zauważa, że nie jest to nowe zjawisko, ale jest to rozwinięta racjonalizacja. Zauważył on, że systemy racjonalne zaczynają dominować i nie ma od nich ucieczki ("żelazna klatka"). Teoria ta powstała w 1983 roku, a zapoczątkowała ją książka Ritzer'a "Mcdonaldyzacja społeczeństwa". Uważał on, że zjawisko to dotyczy wszystkiego, zarówno życia codziennego, politycznego czy kościoła.
Na to, że system ten przyjął się ma wpływ między innymi czynnik ekonomiczny, czyli wielomilionowe zyski. Na początku mcdonaldyzacja była zjawiskiem, które miało dotyczyć pewnego rodzaju amerykanizacji. Ze zjawiskiem mcdonaldyzacji wiąże się zjawisko Domów Handlowych ("długie ręce mcdonaldyzacji"). System takiego funkcjonowania gastronomicznego miał funkcjonować w małych miastach i na obrzeżach miast, nie miało być skierowane do elit, ale tylko dla mas. System mcdonaldyzacji jest systemem bardzo profesjonalnym. W latach 60-tych stworzono system medyczny (mclekarz).
Podstawowe wyznaczniki Mcdonaldyzacji
Kalkulacyjność (kwantytatywność) - cechy kwantytatywne się liczą (cena, jakość, ile czasu potrzeba na przygotowanie usługi), przelicza się wszystko. Ilość staje się równoważna jakości (dobre jest to co dostajemy dużo i prędko). Wiąże się to ze starą zasadą psychologiczną, że jak coś dostajemy za darmo to jest to dobre, następuje kuszenie nazwami - "podwójne", "potrójne" (za tę samą cenę dostajemy więcej). W systemie ekonomicznym inwestorowi musi się to opłacać. W funkcjonowaniu jednostki liczy się jak najszybsze wykonywanie czynności i sprawność. Od pracowników żąda się trzech cech - pracować szybko, sprawnie i za niskie pieniądze. Wszystko jest wyliczone a pracownik nie powinien za dużo myśleć (zastanawiać się).
Efektywność - to optymalna (szybka) metoda przejścia z jednego punktu do następnego (np. McDrive), gdzie nie liczy się podmiot tylko przedmiot sprawy oraz pracownik. Człowiek jest zatrudniony przez pewien system, a jakość podmiotu jest wyznaczana efektywnością jego pracy. Ważny jest tutaj system uregulowań formalnych i prawnych. Wysoką efektywność uzyskuje się poprzez przestrzeganie tychże uregulowań Jest to system z góry zorganizowany, a jednostka traci swoją podmiotowość. Dotyczy to nie tylko klientów ale i pracowników.
Przewidywalność - wszystko jest przewidywalne. Wszędzie i zawsze za te same pieniądze dostaniemy ten sam towar i usługę (niezależnie od godziny czy miejsca geograficznego). W tym systemie nie jest potrzebny kod językowy, wszędzie się w tej kwestii porozumiemy. Ma być on dla nas krzepiący, wprowadzać stabilność. Z punktu widzenia kulturowego jest to jednak bardzo niebezpieczne, ponieważ człowiek nie zastanawia się nad czymś dlatego, ze nie musi, bo wszystko będzie zawsze takie same. System społeczny też ma być stabilny i przewidywalny, uspokajający (nic się nie może zmienić), ma być tzw. kulturowa świadomość - świat bez niespodzianek. Nasze zachowanie jako podmiotu też staje się przewidywalne, więc łatwo można zacząć nami manipulować. Charakterystyczna cechą jest to, że jest to system zmechanizowany i jesteśmy stale kontrolowani, obserwuje nas technika, system. My musimy funkcjonować zgodnie z odgórnymi oczekiwaniami. Świat społeczny oparty jest na przewidywalnych interakcjach międzyludzkich.
Możliwość manipulacji - cecha ta wynika z pozostałych. Działanie ludzkie zastąpiono pewną technologią. Człowiek z podmiotu staje się wykonawca przedmiotu. Nie jest to manipulowanie wprost - manipuluje się drogą okrężną, pośrednią. Taki sam system działa np. w urzędach, gdzie przekazuje się nam, iż jesteśmy tam mile widziani, ale jednocześnie oczekuje się, że szybko załatwimy swoją sprawę i zwolnimy miejsce dla innych. Wypełniamy czynności podstawowe, bez rozszerzania, tylko to czego się od nas wymaga, ponieważ wszystko jest wyliczone i ktoś pilnuje dyscypliny (nie możemy działać za szybko ani za wolno, sami nie mamy decydować o swoich czynnościach, tylko wypełniać to, co ktoś juz opracował). Ludzie tu mają być bardzo przeciętni a nie wykształceni, bo mogliby zacząć czegoś wymagać, a mają wykonywać swoje obowiązki według ustalonej kolejności i w odpowiednich ilościach.
Zaelety i wady systemu
Zalety:
wachlarz towarów i usług jest dostępny większej liczbie ludzi, może tam wejść każdy, nie tylko elity,
człowiek prawie natychmiast może zaspokajać swoje zachcianki i pilne potrzeby (o każdej porze dnia i nocy),
jednostkę, człowieka powinno się traktować podobnie ze względu na rasę, płeć, przynależność społeczną,
umożliwia się porównywanie cech, cen towarów przez klientów w konkurencyjnych firmach,
bezpieczeństwo stabilność systemu uspokajająco- działający na społeczeństwo jako stabilny, bezpieczny,
człowiek może robić coś, co wcześniej nie byłoby do pomyślenia (np. z ośrodka pomocy może pobrać pieniądze i kupić sobie np. chleb),
zatrudnia się pracowników o takich samych kwalifikacjach dzięki temu łatwiej rozpowszechnia nowości technologiczne i organizacyjne,
wytwory jednej kultury przenikają do drugiej,
upowszechnienie nowości technologicznych i organizacyjnych.
Wady:
ujednolicona jakość towarów i usług (np. w supermarketach), możliwy jest wyboru tańszych odpowiedników, ludzie kupują to na co nigdy nie mogliby sobie pozwolić (kupują zamiennik),
sposób spędzania czasu wolnego - dawniej czas wolny mieli tylko bogaci, teraz wyjechać może każdy, a jednocześnie ludzie pracujący pracują tu dłużej, mają więc mniej wolnego czasu i ktoś zaczyna nam mówić jak i gdzie szybko odpocząć,
pozorne działanie uspokajające - ludziom wydaje się, ze mają zapewnione bezpieczeństwo,
ludzi zaczyna traktować się podobnie, bez wzglądu na przynależność do rasy, klasy czy płci, system odbija się na środowisku naturalnym (nie liczy się co tam jest, ale by spełniło normy np. wielkość ziemniaka),
dehumanizacja społeczeństwa - człowiek taktowany jest jak towar na taśmie montażowej, nie ma tu interakcji, bo nie są one potrzebne, człowiek ma wykonywać pewne czynności jak robot,sprawnie i szybko. Czynności są skrajnie wyliczone, że potrzebna jest juz tylko dyscyplina, aby wykonywać to co zostało zaprogramowane i wyliczone. Człowiek pracuje dłużej i będzie miał mniej czasu na korzystanie z tych towarów,
system ten wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne (jest nastawiony na totalną chemię),
dehumanizacja (jednostka nie ma znaczenia, klientów ma być dużo),
liczy się ilość a nie jakość,
ujednolicenie jakości, dostępność powszechna,
nie liczy się wiedza, ale liczy się sprawność,
Wada i zaleta:
wytwory kulturowe przenikają się łatwo nawzajem.
Przyczyny Mcdonaldyzacji
Pojęcie biurokracji (M.Weber) - to zakrojona na szeroką skalę organizacja z hierarchicznie podporządkowanymi sobie elementami. Działa się tam ściśle określonym sposobem, opartym na przepisach (jest więc przewidywalne działanie ludzi, gdyż pracują pod nadzorem i według sformalizowanych przepisów). Jest to pewna struktura formalna, pewien pierwowzór mcdonaldyzacji ponieważ zakłada efektywność działania, liczy się zadanie cząstkowe, a nie człowiek, jednostka wykonuje te zadania najczęściej zgodnie z instrukcją, w ściśle określonej kolejności. Ważnym elementem jest tu tez racjonalizacja wszelkie prawa, przepisy mówiące jak znaleźć racjonalny sposób postępowania, optymalne środki do osiągnięcia konkretnego celu (ludzie mają pewne odkryte mechanizmy postępowania, których nie muszą juz poszukiwać, tylko wykonywać juz opracowane schematy). Każda biurokracja może prowadzić do pewnych wypaczeń (dysfunkcji). Weber zakładał, ze gdy urzędy będą tak sformalizowane może pojawić się korupcja. Zakładał tez podporządkowanie liczbom - pewnemu systemowi. Nazwał ten system żelazną klatką racjonalności, co miało oznaczać, że system biurokratyczny nas zniewala, dehumanizuje, społeczeństwo staje się bardzo przewidywalne. Człowiek nie będzie w stanie się przemieścić poza tą klatką.
System Holokaustu - jest przykładem skrajnej racjonalizacji biurokratycznej i mcdonaldyzacji (przekroczonej do granic możliwości). Do Holokaustu mogło dojść dopiero gdy zostaliśmy do tego przygotowani strukturalnie i organizacyjnie ("ogród jest piękny gdy likwidujemy chwasty"). Liczył się wtedy efektywny mechanizm unicestwiania i kalkulacyjność (ile można w jakim czasie zniszczyć). Ritzer prorokował, ze taki system Holokaustu może się jeszcze kiedyś w społeczeństwie powtórzyć, że nie jest to zjawisko jednolite.
Biurokracja, a Mcdonaldyzacja
efektywność najbardziej efektywna struktura organizacyjna (np. urząd skarbowy), struktura organizacyjna ma być najlepsza ze wszystkich, najszybsza. Urzędnik nastawiony jest na jak najszybsze odsłużenie petenta (nie jest kładziony nacisk na jakość).
kalkulacyjność w racjonalizacji i biurokratyzacji kładzie się nacisk na kalkulacyjność przeliczenie wszystkiego co można sprowadzić do liczb (pewne kroki do wykonania działania). W tej krokowości widać kto pracuje źle, nie ma czegoś takiego jak jakościowe wykonanie. Jednostka ma wykonywać swoje działanie nie zależnie jaki będzie rezultat. Nie liczy się jakość ale ilość.
przewidywalność to racjonalność biurokracyjność przewidujemy zachowanie jednostki (jeśli są inne to od razu są wyłapywane). Zachowanie ma być przewidywalne.
manipulacyjność biurokracja panuje nad ludźmi stosuje technologię które nie wymagają udziału człowieka. Świat biurokratyzowany to świat uprzedmiotowiony, jednostka traci swoją podmiotowość. Działanie jednostki to działanie automatyczne, człowiek jest machiną, jest czemuś przypisany np. instytucji, urzędowi czemuś co jest dobrze zorganizowane i niejako steruje działanie m jednostki. Jednostka nie szuka innego sposobu działania, jej się sugeruje, że ten sposób jest najlepszy. System ten produkuje ludzi którzy zaczynają pełnić funkcje automatu.
Wg. Webera formalna racjonalność to nieracjonalna racjonalność to system który dehumanizuje człowieka (nadawcę i odbiorcę, pracownika i petenta). Kultura masowa zmakdonaldyzowana stworzyła odczłowieczenie człowieka. Nieracjonalny racjonalizm to żelazna klatka. Społeczeństwo wtacza się w coś co nie ma wyjścia. Weber stworzył ramy instytucjonalne.
Elementy Mcdonaldyzacji
Ritzer, Bauman powiedzieli, że holocaust to przykład współczesnej racjonalności biurokratycznej. Holocaust jest wytworem współczesnej cywilizacji. Racjonalność świata stworzyła coś co było takim wynaturzeniem. Holocaust miał wszelkie cechy racjonalizacji czyli makdonaldyzacji. Sam człowiek stworzył sobie system z którym stal się z technicyzowany. Holocaust miał być efektywnym mechanizmem unicestwiania ludzi. Holocaust podobno charakteryzował się kalkulacyjnością, przeliczano ile osób należało unicestwić. Cechą holocaustu była też przewidywalność, cały ten proces miał charakter taśmy montażowej, przyjeżdżające i odjeżdżające samochody. Nieracjonalny racjonalizm przekroczył najśmielsze wyobrażenia. Uzależniony od pewnej struktury biurokratycznej. Holocaust może się w dziejach współczesnej kultury po pewnymi względami powtórzyć.
W 1916 pojawiło się I centrum handlowe, nie zadaszone, w 1956 w Minnesocie powstało zadaszone centrum handlowe. To miejsce gdzie 4 wyznaczniki makdonaldyzacji można zastosować efektywność, przewidywalność, kalkulacyjność i manipulacyjność). Centrum handlowe stało się miejscem spacerów, spotkań itp. Oprócz tego jest miejscem handlowym. Analiza koncernu Forda - twierdzi, że współcześnie zakład przemysłowy jest zmakdonaldyzowany, twierdzi również, że to taśma montażowa, produkowanie robotników- robotów. Ta taśmowość jest perfekcyjnie zorganizowana. Taśma montażowa jest przykładem racjonalności formalnej. Praca człowieka ma być pracą efektywną stąd nastawienie na wysoką klasę na pracowników szybkich nie wykwalifikowanych którzy montują, każdy robi coś przewidywalnego. Przewidywalność to system łatwo sprawdzalny. Mechaniczne wykonywanie pewnych czynności. Człowiek podporządkowany taśmie montażowej, maksymalnie manipulowany, który zmuszony jest do wykonywania przewidywalnych ograniczonych działań. Wąskie specjalizacje ludzkie czyli zmuszanie człowieka do rutynowego powtarzania czynności. Taśma jest przykładem dehumanizacji, tu liczy się sprawność i szybkie wykonywanie danej czynności.
Norma społeczna - jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej
Nonkonformizm - postawa krytyczna wobec zasad, zachowań, norm społecznych, przeciwstawiająca im własny system wartości. Nonkonformizm cechuje te jednostki, ktore nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami. Skrajną, demonstracyjną formą nonkonformizmu jest antykonformizm. Zobacz też: konformizm
Rodzaje norm społecznych
normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach. W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe.
normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne.
normy moralne (etyczne) - mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych.
normy obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości.
Organizacja (gr. - uporządkowanie) to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą - by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych).
Organizacja (według Kotarbińskiego)
Takie współdziałanie części, które przyczynia się do powodzenia całości.
Najważniejsze aspekty organizacji:
Klasyczna organizacja typu biurokratycznego
Na początku XX wieku pojawiła się forma organizacji biurokratycznej (M.Weber) - klasyczny model organizacji, który zmienia się dopiero dziś.
Cechy organizacji biurokratycznej
hierarchiczność (szczebel niższy podlega wyższemu, a najwyższy ma władzę nad wszystkimi)
podział czynności według określonych pionów
specyficzny przepływ informacji - sformalizowany, regulowany - sztywny, służbowy charakter (każdy informuje swojego bezpośredniego przełożonego)
informacja przebiega głównie pionowo (z dołu do góry), rzadko poziomo (wtedy nieformalna)
osoby na niższych szczeblach selekcjonują informacje tak, aby przedstawić je w formie dla siebie najkorzystniejszej (informacja przekazywana pionowo jest zmieniona, zafałszowana)
często osoby na średnim szczeblu nie przekazują informacji w dół, aby uniknąć dodatkowych trudności lub zatrzymują informacje tylko dla siebie, bo informacja to władza
nieformalne struktury informacyjne (grape-wine) różnią się od formalnych
istnieją nieformalni liderzy
kooperacja jest ograniczona do oddzielonych struktur; zadanie jest rozkładane na elementy do wykonania, następnie zostaje scalone; poszczególni członkowie nie wiedzą o funkcjonowaniu i celu całości (co obniża motywację)
Współczesne zmiany w organizacji:
spłaszczenie struktury organizacji, nacisk na współpracę w poziomie
restrukturyzacja - redukcja zbędnych struktur, optymalizacja funkcji
struktury macierzowe (działają w poprzek struktury formalnej; połączenie ludzi na różnych szczeblach szczeblach grupę - elastyczne, powoływane do rozwiązywania doraźnych zadań)
zespoły projektowe (powołane na czas pracy nad zadaniem, a następnie zwalniane)
organizacje wirtualne
organizacje ponadkulturowe (typowe dla globalizacji)
Współczesne formy organizacji:
Religijne - wspólnoty religijne
Gospodarcze - organizacje gospodarcze
Non-profit - organizacje non-profit
polityczne - np. partie polityczne
Misją organizacji jest powód jej istnienia, wyróżniający ją od wszystkich innych. Misję można opisać w kategoriach wyrobów i rynków, usług i klientów. Misję organizacji przekłada się na zadania, które musi wykonać organizacja, by zrealizować cel. Definiowanie misji organizacji jest głównym krokiem w formułowaniu celów.
Cele organizacji wyznaczają jej główny kierunek działania, z uwzględnieniem roli organizacji (miejsce w społeczeństwie, ogólnie określona działalność, którą może wykonywać wśród innych organizacji tego typu), misję (patrz wyżej) i zadania. Formułowanie celów organizacji jest najważniejszym etapem w procesie planowania strategicznego.
Pojęcie celu jest związane z pojęciem strategii. Czasem organizacja ustanawia cele przed opracowaniem strategii służącej ich osiąganiu, a czasem cele są ustalane ze względu na istniejącą już strategię. Otoczenie wpływa na strategię (i vice versa), ta z kolei wpływa na cele (a one na strategię), a cele wpływają na działania (a działania na cele).
Cele oficjalne - są zwykle niewyraźne i ogólne; można je znaleźć w statutach spółek, publicznych oświadczeniach dyrektorów i rzeczników prasowych… Są one wyrażane w możliwie najogólniejszy sposób, ponieważ muszą one stanowić centrum uwagi wspólne dla wszystkich jednostek organizacyjnych. Mają także informować i zachęcać strony zainteresowane do przywiązania do organizacji i nadania jej statusu społecznego.
Cele operacyjne - to te, do których dąży się za pośrednictwem rzeczywistych programów działań i procedur. Określają one kierunek działań wymagany od poszczególnych jednostek organizacyjnych i osób. Mogą one służyć także jako kryteria oceny wydajności. Cele oficjalne stanowią ramy służące opracowywaniu celów operacyjnych; wpływają więc na działanie organizacji.
Ewolucja teorii organizacji (metafory organizacji)
zaspokajanie potrzeb
system otwarty - wpływ otoczenia na organizację i odwrotnie
homeostaza - samoregulacja, zdolność utrzymywania wewnętrznej stabilności
entropia ujemna - przezwyciężanie tendencji do upadku
3. organizacje jako mózg
przetwarzanie informacji
podejmowanie decyzji
4. Organizacja jako kultura
5. Organizacja jako system polityczny
6. Organizacja jako przepływ i transformacja
7. Organizacja jako narzędzie dominacji
Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.
Z punktu widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe. Całkowite odrzucenie własnych wartości, przyjętych w toku socjalizacji w obrębie własnego kręgu kulturowego nie jest jednak możliwe, a wobec tego co nie jest też możliwe całkowicie obiektywne podejście przy ocenianiu dwóch różnych kultur, w szczególności wówczas, gdy jedna z nich jest kulturą oceniającego.
Z moralnego punktu widzenia relatywizm kulturowy oznacza relatywizm wartości, a więc brak silnego wiązania się jednostek z jakimiś wartościami kulturowymi. W środowiskach konserwatywnych jest on piętnowany, gdyż przyczynia się do zrywania więzów z własną kulturą.
Relatywizm kulturowy bywa mylony z relatywizmem moralnym, który głosi że moralność może być jednakowa tylko wewnątrz grupy mającej ten sam zestaw norm i kod moralny, a także podejmującej wspólne działania (jaskrawym przykładem rozmijania się norm dwóch kultur bywają zachowania członków mniejszości etnicznej znajdującej się w niesprzyjających warunkach).
Za prekursorską prace wobec ujęcia relatywizmu kulturowego uznaje się Próby Montaigne'a z 1580 roku. Epoka nowożytnych Odkryć geograficznych zapoczątkowana przez Krzysztofa Kolumba otworzyła drogę do badania i porównywania różnych kultur, minęło jednak wiele czasu zanim europejscy badacze odeszli od wartościowania innych kultur poprzez porównywanie ich do własnej uważanej za najwyżej rozwiniętą i wobec tego najlepszą.
Rodzina - w socjologii rozumiana jako grupa społeczna lub instytucja społeczna.
Rodzina jako grupa społeczna
Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.
W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:
małżeńską
rodzicielską
braterską
Rodzina jako instytucja społeczna
Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:
materialno-ekonomiczna
opiekuńczo-zabezpieczająca
prokreacyjna
seksualna
legalizacyjno-kontrolna
socjalizacyjna
klasowa
kulturalna
rekreacyjno-towarzyska
emocjonalna
Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo. Tego typu rodzinę określa się jako nuklearną, gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić (choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo). Zazwyczaj związki pomiędzy członkami rodziny mają charakter pokrewieństwa biologicznego, jednak w niektórych wypadkach sam fakt zamieszkania razem klasyfikuje pewna grupę ludzi jako rodzinę.
Istnieją różne formy rodziny. To zróżnicowanie związane jest z istnieniem różnych form małżeństwa, władzy w rodzinie, reguł zamieszkania oraz różnych zasad doboru partnerów.
Małżeństwo stanowiące zazwyczaj trzon rodziny, może mieć charakter poligamii (poligynii, poliandrii) lub monogamii.
Dziedziczenie w rodzinie może być: patrylinearne, matrylinearne lub bilateralne.
Rozkład władzy w rodzinie może mieć charakter matriarchalny, patriarchalny lub partnerski.
Ze względu na reguły zamieszkania możemy mówić o rodzinie matrylokalnej, rodzinie patrylokalnej lub rodzinie lokalnej.
Zazwyczaj w ramach rodziny nie można zawierać związków małżeńskich. Często w społeczeństwach są określane stopnie pokrewieństwa/powinowactwa, w ramach których można zawrzeć małżeństwo.
Dobór partnerów w małżeństwie może być określany przez inne instytucje lub osoby. W niektórych społecznościach możliwie jest zawieranie małżeństw jedynie z przedstawicielami własnej zbiorowości etnicznej (tzw. endogamia, jej przeciwieństwem jest egzogamia).
Morgan proponuje ewolucyjny schemat powstawania rodziny:
pierwotny promiskuityzm
małżeństwo grupowe
rodzina oparta na pokrewieństwie
rodzina parzysta
rodzina monogamiczna
Jako ostatnie ogniwo ewolucji Alvin Toffler wprowadza termin kultura singli.
Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw. alternatywne formy rodziny takie jak:
Rola społeczna - jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody.
Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.
Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.
Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją sprawuje.
Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.
Człowiek przyjmuje postawę aktora, kiedy wykonuje sensowną czynność, wynikającą z przyjętych przez niego wartości, natomiast jest obserwatorem, kiedy dystansuje się od obserwowanych zjawisk i potrafi przyjąć różne punkty widzenia. Ta dychotomia wiąże się z innymi: romantyzm-konserwatyzm, subiektywność-obiektywność, bezkrytyczność-krytycyzm, rozwój-przetrwanie i inne.
Zaobserwowano istotne różnice w zachowaniu aktorów i obserwatorów nawet w ramach tych samych sytuacji. Aktor w wielu sytuacjach ma do radzenia sobie z dylematami podejście bardziej konserwatywne i emocjonalne niż obserwator. Aktor koncentruje się na przewidywaniu zdarzeń i warunkach wystarczających do jego zajścia, co powoduje występowanie typowych błędów wnioskowania; przyjęcie postawy obserwatora pozwala na spełnianie wymogów racjonalności myślenia.
Ruchliwość społeczna w socjologii oznacza przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej.
Ruchliwość pozioma (horyzontalna)
Ruchliwość pozioma oznacza przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.
Ruchliwość pionowa (wertykalna)
Jest to najczęściej opisywana ruchliwość społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej.
Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa
Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup miedzy poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyższego wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może być wynikiem zaniechania tego typu działań, co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez własny awans społeczny podwyższaja poziom w hierarchii.
Ruchliwość międzypokoleniowa
Ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość miedzypokoleniowa nauczycieli, księży itd. Od strony empirycznej ruchliwość ta badana jest poprzez porównywanie pozycji jednostki i jej rodziców (najczęściej przyjmuje się wskaźnik jakim jest pozycja ojca).
Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniać ruchliwość społeczną albo jej kształt mogą być uprzedzenia rasowe czy etniczne względem pewnych kategorii społecznych, np. grup etnicznych, formy ustrojowe czy typ gospodarki. Jednym z najważniejszych czynników jest sytuacja na rynku pracy, która może przyczyniać się do zwiekszania lub zmniejszania zasobów ekonomicznych jednostek oraz ich prestiżu, poprzez możliwość tworzenia przez jednostkę własnej kariery albo też do degradacji np. w przypadku restrukturyzacji zakładów pracy.
W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.
W większości społeczeństw wieksze szanse awansu społecznego mają mężczyźni niż kobiety. W szczególności dotyczy to społeczeństw tradycyjnych, gdzie najważniejsze dla społeczności funkcje pełnione są przez mężczyzn. W społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych blokowanie możliwości awansu kobietom określane jest jako dyskryminacja, dotyczy też mniejszości narodowych czy etnicznych.
Sankcja jest to społeczna reakcja na określone działanie jednostki w postaci kary lub nagrody w danej zbiorowości w zależności od tego, czy jednostka ta działa zgodnie lub niezgodnie z ustalonymi w tej zbiorowości regułami. Karane są działania, które są niezgodne z imperatywami, a nagradzane te, które są zgodne z preferencjami.
W zależności od podjętych przez jednostke działań mozna wyróżnić;
sankcje prawne - gdy jednostka narusza normy prawne lub gdy wykonała określony przepis prawny pozwalający jej uzyskać nagrodę
sankcje towarzyskie - sankcje stosowane nieformalnie w zbiorowościach o charakterze wspólnoty w przypadku realizacji bądź łamania norm i wartości przyjetych w zwyczajach.
Społeczeństwo to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą grupę społeczną, zamieszkującą dane terytorium. Definiuje się je także jako ogół obywateli zamieszkujących obszar danego państwa. Termin ten jednak w mowie potocznej często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo nauczycieli". Używa się też go na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia społeczeństwo globalne.
Cechy
Podstawowe cechy społeczeństwa to wspólna kultura, wspólna przestrzeń, wspólna tożsamość, oddziaływania w sieci wzajemnych stosunków społecznych. Ze względu na duże różnice pomiędzy współczesnymi i historycznymi społeczeństwami wyróżnia się ze względu na stopień rozwoju społeczeństwa: tradycyjne, przemysłowe i poprzemysłowe. W przypadku społeczeństwa poprzemysłowego, które powstawać zaczęło w drugiej połowie XX wieku, używa się też alternatywnych pojęć: społeczeństwo globalne, społeczeństwo informacyjne czy społeczeństwo sieciowe.
Społeczeństwo postindustrialne
poprzemysłowe
Teoria ta narodziła się na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Jej twórcami są Tourione i Bell. Stwierdzili oni, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji (duży wpływ miało na to wprowadzenie pierwszej automatycznej taśmy produkcyjnej przez zakład Forda w USA), co przyspieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka i w konsekwencji prowadziło do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, internet). Ludzie zaczęli także tworzyć ponad narodowe korporacje.
Społeczeństwo globalne
globalnej wioski
Powstanie tego rodzaju społeczeństwa przewidział w latach 50. Herbert Marshall McLuhan. Stwierdził on, że w najbliższym czasie nastąpi rozwój środków masowego przekazu (telewizja, radio), a także upowszechnienie kultury masowej.
Społeczność - połączony ze sobą więziami zbiór należący do danego środowiska społecznego lub zawodowego, zbiorowość osób związanych ze sobą na przykład wspólnym terenem zamieszkania (społeczność lokalna), sposobem wzajemnej komunikacji (społeczność użytkowników Internetu) lub wyznawanymi wartościami (społeczność chrześcijańska).
Pojęcie bliskie definicji grupy społecznej.
Subkultura (z łac. sub = 'pod' + kultura) - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego itp. Subkultura jest segmentem kultury i nie podlega wartościowaniu na wyższą czy niższą. Członków subkultury według socjologicznej terminologii nie można nazywać kontrspołeczeństwem, ponieważ są oni wyrazicielami jakiegoś poglądu, jakichś idei. Działąją przy tym w ramach ogółu społeczeństwa. Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - np. lekarze, prawnicy, złodzieje, nauczyciele, politycy, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język, gwara środowiskowa.
W znaczeniu potocznym określa grupy młodzieży (zob. Subkultura młodzieżowa) kontestujące przyjęty system wartości, a słowo subkultura nabrało znaczenie jakiejś formy patologii społecznej. W takim przypadku lepszym określeniem jest jednak termin kontrkultura.
Symbol - najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia.
Znaczenia szczególne to między innymi:
litery to symbole głosek
medal to symbol osiągniętego zwycięstwa
liczby są symbolami ilości, ale wielu z przypisuje się dodatkowe znaczenie - symbolika liczb
Greckie słowo sýmbolon, oznaczało niewielki, rozłamany na pół podczas zawierania umowy przedmiot z gliny, kości, drewna lub metalu, jak np. tabliczka lub pierścień. Połówki stanowiły znak rozpoznawczy dla dwóch osób, które łączyła jakaś więź - przyjaźń, pokrewieństwo, interesy, obowiązki, uczucia. Czasownik symbállein oznaczał "zbierać" lub "porównywać, składać, łączyć".
Niektóre polskie symbole
wydarzenia: powstania
bitwy: obrona Jasnej Góry
prawości i honoru:
zdrady i prywaty:
Tłum - w socjologii zbiorowość ludzka przyjmująca formę czasową i niezorganizowaną. Jednostki w tłumie zawsze przebywają w bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania.
Tłum może też przejawiać wspólnie ukierunkowane spontaniczne działania. W takiej sytuacji w tłumie dochodzi często do naśladownictwa i wyzbywania się (chwilowego) indywidalizmu. Często też uczestnicy tłumu czują się silniejsi i tracą zdalność obiektywnej oceny sytuacji. Jedną z pierwszych socjologicznych interpretacji tego zjawiska zaproponował Gustave Le Bon w pracy pt. Psychologia tłumu (1895, pol. wyd. 1899 i 1986).
Herbert G. Blumer w swojej pracy pt. Collective Behavior (1969) wyróżnił nastepujace rodzaje tłumu:
Tłum przypadkowy charakteryzuje się słabą interakcją pomiędzy uczestnikami lub wręcz jej brakiem. Są to jednostki, które przyciągnęło jakieś (często przypadkowe) wydarzenie. Przykładem takiego tłumu są osoby przyglądające się wypadkom czy też osoby zgromadzone wokół stoiska w hipermarkecie.
Tłum konwencjonalny to jednostki zebrane w jakimś celu, który to cel jest jednak osiągany przez każdą z nich z osobna. Przykładem takiego tłumu są pasażerowie na przystanku, lub widzowie w kinie. Tłum konwencjonalny czasem nazywany jest publicznością. Publiczność charakteryzuje to, że zdania na temat osiąganego celu mogą być różne.
Tłum ekspresyjny to taki, w którym szczególną rolę ma jakiś ładunek emocjonalny i na nim oparta jest interakcja. Przykładem takiego tłumu są uczestnicy karnawału w Rio, parady miłości w Berlinie czy zabaw sylwestrowych na rynkach miast. Publiczność na koncertach rockowych często ma cechy tłumu ekspresyjnego. Tłum taki może przejawiać zachowania normalnie niedopuszczalne.
Tłum aktywny jest nastawiony na działalność niszczycielską, której celem jest rozładowanie emocji lub zniszczenie jakiegoś zła czy przeciwnika. Przykładem takiego tłumu są agresywni kibice na meczach piłkarskich.
Z kolei Clark McPhail i Ronald T. Wohlstein w pracy Individual and Collective Behavior Within Gatherings, Demonstrations, and Riots (1983) uzupełnili typologię tłumu o piaty rodzaj:
tłum protestujący jest szczególnym przykładem tłumu, który wykazuje cechy tłumu konwencjonalnego (dość dobra organizacja) oraz tłumu aktywnego (działalność destruktywna).
Rozwój technologii komunikacyjnych, w tym zwłaszcza pojawienie się internetu i telefonii komórkowej, pozwala na zaistnienie form zachowań zbiorowych, w których zachowanie tłumu może być w większym stopniu zorganizowane (tzw. bystry tłum, j. ang. smart mob). Przykładem takiego zjawiska jest tzw. błyskawiczny tłum (j. ang. flash mob).
Tożsamość społeczna jest nadawana społecznie, przekształcana społecznie i musi być potwierdzana społecznie.
Jesteśmy tacy, za jakich uznają nas inni. Tę samą ideę wyraża pojęcie jaźni odzwierciedlonej - Cooley'a. W określonych warunkach może nastąpić "alternacja" tożsamości, czyli trwała jej przemiana (np. pod wpływem praktyk religijnych lub terapii psychoanalitycznej).
Wzór kulturowy określa, jak jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za ważne dla niej samej i dla grupy, do której należy, aby zachowywać się zgodnie z jej oczekiwaniami i nie popaść w konflikt z innymi członkami grupy. Wzór kulturowy jest więc mniej lub bardziej ustalonym sposobem zachowywania się i myślenia w danej zbiorowości. W jego skład wchodzą też wytwory kultury materialnej.
Wzory kulturowe można rozpatrywać w dwóch aspektach:
normatywnym (normy, wedle której ktoś powinien postepować),
behawioralnym (wedle realizacji tej normy w konkretnym zachowaniu członków danej zbiorowości).
Yuppie (skrót od ang. Young Urban Professional) - określenie pokolenia młodzieży z USA, które rozpoczęło pracę zawodową w latach 80. XX wieku, a także grup kierujących się podobnymi wartościami i stylem życia, np. w Polsce w latach 90.
Charakterystycznym atrybutem dla tej grupy społecznej jest dążenie do profesjonalizmu, pragmatyzm, indywidualizm, zamiłowanie do luksusu, dążenie do kariery i sukcesów finansowych. Dążenie do kariery prowadzące do pracy po kilkanaście godzin dziennie prowadziło do syndromu wypalenia zawodowego. Ponadto kariera okupiona była kosztem życia rodzinnego i emocjonalnego.
Nazwa yuppie jest echem nazwy hippie (w języku polskim: hippis).
Więź społeczna pojęcie socjologiczne, na określenie ogółu stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i zbiorowości społeczne i zapewniających ich trwanie.
Zdaniem klasyków socjologii, na różnych etapach rozwoju społeczeństw dominują różne rodzaje więzi społecznych. F. Tönnies podkreślał różnicę między wspólnotą i stowarzyszeniem. E. Durkheim rozróżniał pomiędzy solidarnością mechaniczną i organiczną. Pojęcie więzi społecznej rozwinęło się jednak przede wszystkim w ramach polskiej socjologii (pojęcie to nie ma np. swojego odpowiednika w socjologii amerykańskiej). Więzi społecznej i jej ewolucji dużo uwagi poświęcali m.in. Ludwik Krzywicki i Stanisław Ossowski.
Więź społeczna może mieć charakter obiektywny, oparty np. na wspólnych warunkach życia danej zbiorowości czy podobnej sytuacji ekonomicznej, jak i subiektywny, oparty na poczuciu wspólnoty (taką zbiorowość określa się wówczas mianem kategorii społecznej). Więzi społeczne dzieli się też na:
naturalne (powstałe np. ze względu na społeczne warunki urodzenia), stanowione (narzucona przez społeczeństwo) i zrzeszeniowe (w wyniku dobrowolnego zrzeszania się ludzi)
osobowe i bezosobowe
małego, średniego i wielkiego zasięgu (ze względu na swój społeczny zasięg)
aktualne i potencjalne
Zbiorowość społeczna w socjologii jest to zbiór osób zajmujących w danym czasie trwale lub nie daną przestrzeń, między którymi dochodzi do interakcji i pojawiać mogą się stosunki społeczne.
W przypadku gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną.
W przypadku dużych zbiorowości społecznych, zajmujących trwale jakieś terytorium, używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.
Ferdinand Tönnies użył dla określenia różnych typów zbiorowości społecznych przeciwstawnych w tym znaczeniu terminów wspólnota i zrzeszenie (w niekórych tłumaczeniach wspólnota i stowarzyszenie).
Do zbiorowości społecznych o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi społeczne zaliczane są także różne formy tłumu.
Wyróżniamy 5 etapów tworzenia się zbiorowości społecznej. Etapy te nazywamy stycznymi.
1. etap -
A) Styczność przestrzenna - (postrzeganie się wzajemne, rejestracja cech: płeć, wiek i ilość)
B) Styczność psychiczna - formowanie się sympatii
C) Styczność społeczna - wytworzenie się wzajemnego zainteresowania
2. etap - Wzajemne oddziaływanie
3. etap - Pobudzanie do stałych działań społecznych aby zaspokoić potrzeby grupy
4. etap - Wytworzenie się stałych stosunków społecznych
5. etap - Kształtowanie się wzajemnych zależności wewnątrz grupy
Zwyczaj w mowie potocznej używany jest często zamiennie ze słowem obyczaj, jednak w niektórych naukach (np. w socjologii) terminom tym nadaje się różne znaczenie.Dla socjologa słowo zwyczaj oznacza ustalony w zbiorowości sposób zachowania się (jest w skali zbiorowej odpowiednikiem indywidualnego nawyku), jego istnienie jest oparte na tradycji, ma charakter nieuświadomionego naśladownictwa tego co robią inni członkowie. Zwyczaj różni się od mody o wiele większą trwałością, natomiast od obyczaju, tym że jego nieprzestrzeganie nie niesie dla członka grupy żadnych negatywnych konsekwencji. Przykładem obyczaju jest następujące zachowanie - mężczyźni będący katolikami, zdejmują czapkę bądź inne nakrycie głowy, przed wejściem do kościoła. Niedostosowanie się do tego wymogu spowodowałoby negatywną kreację ze strony grupy. Przykładem zwyczaju w tej samej społeczności jest natomiast przychodzenie do kościoła niektórych kobiet (szczególnie starszych) w odświętnych chustach, jednak niezałożenie chusty nie będzie postrzegane przez współwyznawców jako coś nagannego.
Dla prawników zwyczaj jest jedną z form powstania norm prawnych oraz źródłem tzw. prawa zwyczajowego, polegającego na tym, że odpowiedni organ państwowy rozstrzyga rozpatrywaną sprawę na podstawie zwyczaju przyjętego w danym społeczeństwie i sankcjonuje go przymusem państwowym. W prawie międzynarodowym olbrzymie znaczenie wciąż ma zwyczaj międzynarodowy.
Zwyczaj można także rozumieć jako odrębny od prawa, mody i moralności system aksjonormatywny, czyli system norm i wartości. Niektóre zwyczaje mogą być powszechne w danym kręgu kulturowym, inne w konkretnych narodach, w mniejszych regionach lub przysługiwać mogą pewnym jednostką lub związane mogą być z pełnieniem danej roli społecznej.
Lista zwyczajów: Barbórka, Czarna polewka, Dawanie prezentów pod choinkę, Dożynki, Dyngus, Imieniny, Łamanie się opłatkiem, sororat, tłusty czwartek, Urodziny, Wieczór kawalerski, Wieczór panieński, Zaduszki, Zaręczyny, Zastawianie, Żałoba
1