Bałtycka Wyższa Szkoła Humanistyczna

w Koszalinie

WPŁYW ZAINTERESOWAŃ

NA EFEKTY KSZTAŁCENIA

ŻOŁNIERZY - RADIOTELEFONISTÓW

KOSZALIN 2000

WSTĘP

Problematyka zainteresowań i ich rozwoju od dawna żywo interesuje psychologów i pedagogów. Zainteresowania stanowią bowiem bez wątpienia jedną z cech osobowości ważnych zarówno dla osobistego szczęścia jednostki, jak i dla jej społecznej przydatności. Wzbogacając życie człowieka, chroniąc go przed demoralizującym wpływem nudy, zainteresowania wzmagają ludzką aktywność, działaniu nadają cechę twórczości, emocjonują, pasjonują, rozszerzają horyzonty, stają się niezastąpioną siłą w poznawaniu przez człowieka świata. Jako swoista cecha osobowości zainteresowania nie pozostają bez wpływu na proces uczenia się i związane z nim wyniki.

Dokonujące się przemiany we współczesnym świecie oraz przemiany społeczno-polityczne w naszym kraju tworzą jakościowo nowe oblicze wojska. Ma to między innymi swoje odzwierciedlenie w postępującej demokratyzacji procesów dowodzenia, humanizacji warunków służby wojskowej, a przede wszystkim w ustawicznie nowelizowanym procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Problem czynników decydujących o efektywności nauczania budzi niezmiernie żywe zainteresowanie zarówno tych, którzy z racji swoich obowiązków zawodowych zajmują się bezpośrednio procesem nauczania jak też i tych, którzy zajmują się planowaniem oraz pracą nad jej podniesieniem.

Prowadzenie działalności dydaktycznej w wojsku wymaga od dowódców bezpośrednio odpowiedzialnych za ten proces wielu umiejętności i wyczucia związanego z jej realizacją. Nastręcza to czasami wiele trudności zwłaszcza , że okres służby wojskowej jest sukcesywnie skracany, a wymagania programowe pozostają bez większych zmian.

Poszukując źródeł intensyfikacji procesu nauczania nie docenia się dość często istotnej roli jaką w trakcie jego realizacji mogą spełniać zainteresowania.

Badania nad optymalną sylwetką radiotelefonisty , były prowadzone przez wielu pedagogów i psychologów wojskowych przed wieloma laty. Stąd też dotarcie do nich i wykorzystanie w celu porównania stwarzało autorowi niniejszej pracy wiele trudności. Ponadto dotyczyły one głównie problemów związanych z doborem poborowych do pododdziałów łączności , selekcji kandydatów na radiotelefonistów, oraz metod ich nauczania.

Celem niniejszej pracy było zbadanie wpływu zainteresowań na wyniki nauczania żołnierzy szkolonych w specjalności radiotelefonisty, na przykładzie Jednostki Wojskowej 1885 w Koszalinie. W pracy tej sformułowano następujący problem główny: „Czy i jaki wpływ na wyniki nauczania mają zainteresowania żołnierzy szkolonych w specjalności radiotelefonisty?”

Przystępując do badań nad tym problemem postawiono następującą hipotezę główną: „Istnieje związek pomiędzy zainteresowaniami żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonisty, a ich wynikami nauczania ”.

W rozwiązywaniu problemów badawczych tej pracy jako pod-stawową metodę zastosowano sondaż diagnostyczny. Narzędziem badawczym był kwestionariusz wywiadu. Główną techniką badawczą był wywiad skategoryzowany , który pozwolił na udzielenie odpowiedzi na pytania zawarte w narzędziu badawczym. Technikami uzupełniającymi proces gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych były: badanie dokumentów oraz obserwacja. Badaną próbę stanowiło 100 żołnierzy służby zasadniczej szkolących się w charakterze radiotelefonisty oraz 25 żołnierzy zawodowych zajmujących się procesem szkolenia tej specjalności. Zdecydowanie się na przeprowadzenie badań na tak nielicznej próbie wykładowców i słuchaczy wynikało z ograniczonych możliwości czasowych i organizacyjnych pojedynczego badacza. Nie mniej jednak była ona reprezentatywna dla badanego terenu , a uzyskane wyniki wiarygodne.

Najważniejszym wskaźnikiem okazała się organizacja procesu dydaktycznego , która w sposób istotny określa efekty nauczania tej specjalności.

Praca składa się ze wstępu i czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym - Zainteresowanie w procesie dydaktycznym - przedstawiono w oparciu o literaturę specjalistyczną wyjaśnienie pojęcia „zainteresowanie”, omówiono jego cechy i rodzaje. Ponadto scharakteryzowano proces szkolenia radiotelefonisty. W rozdziale drugim - Metody i organizacja badań własnych - przedstawione zostały metody i techniki badawcze zastosowane w niniejszej pracy. W rozdziale trzecim - - Wpływ zainteresowań radiotelefonistów na ich wyniki kształcenia w świetle badań własnych - została przedstawiona analiza jakościowa oraz ilościowa uzyskanych wyników. W rozdziale czwartym - Wnioski i wskazania z przeprowadzonych badań - przedstawiono syntezę wyników oraz wnioski ogólnoteoretyczne i wskazania praktyczne do pracy pedagogicznej.

Niniejsza praca nie wyczerpuje problematyki dotyczącej wpływu zainteresowań na wyniki uzyskiwane w czasie szkolenia radiotelefonistów. W zasadzie przedstawia tylko niewielki jej zakres. Wydaje się wskazane , aby pracę potraktować pilotażowo i zachęcić innych autorów do pogłębienia tego tematu oraz podjęcia dalszych badań.

ROZDZIAŁ 1

ZAINTERESOWANIE W PROCESIE DYDAKTYCZNYM

1.1. Pojęcie zainteresowań i jego interpretacje.

W literaturze spotyka się wiele różnych definicji zainteresowań oraz różnych koncepcji dotyczących ich genezy i klasyfikacji. Warto zorientować się w tej różnorodności , aby zdać sobie sprawę z tego , że zależnie od przyjętego poglądu , co do istoty i rozwoju zainteresowań , inaczej się będzie kształtować działalność pedagogiczna , a na co innego będzie zwracać się uwagę w badaniach nad zainteresowanymi. Tak więc znajomość zróżnicowanych poglądów na zainteresowania potrzebna jest zarówno w konkretnej pracy pedagogicznej jak i w badaniach naukowych.

Część rdzenna słowa „zainteresowanie” - „inter-esse” jest pochodzenia obcego. „W języku polskim przekształca się ono w rzeczownik „zainteresowanie”, czasownik „interesować”, „być zainteresowanym” lub w przymiotnik „interesujący”. Czasownik ma dwa znaczenia : po pierwsze można zainteresować się czymś „potencjalnie” i po drugie można interesować się czymś „aktualnie”. Jeżeli ktoś interesuje się jakimś przedmiotem czy problemem aktualnie , to przeżywa on procesy psychiczne w danej chwili. Jeżeli ktoś natomiast interesuje się jakimś przedmiotem w znaczeniu potencjalnym , to ma on skłonność do interesowania się tym przedmiotem , choć w danej chwili może jej nie okazywać”.

S.Larcebeau w artykule „Les interets , leur mesure” podaje kilka znaczeń potocznych terminu „zainteresowanie” . Mówi na przykładowym pewnym uczniu , który „interesuje się przede wszystkim matematyką , o pewnym człowieku pochłoniętym lekturą jakiejś książki , która jest tak dalece „interesująca” dla niego , że nie może się od niej oderwać. Mówi również , że „interesowano” się przy wykonaniu jakiejś rzeczy lub , że dana praca jest „interesująca”. Pewne czynności leżą w „centrum zainteresowania” , wreszcie mówi się „o zainteresowaniach naukowych” , „artystycznych” itd.”.

Na tych kilku przykładach można się przekonać o złożoności i niejasności jaką zawiera pojęcie - na pozór proste - „zainteresowanie”.

Wielu psychologów i pedagogów starało się zdefiniować pojęcie zainteresowania szukając rozwiązania w ramach własnej doktryny filozoficznej podkreślając pewne cechy , a zaniedbując inne. Według D. Barlyne'a - „psychologowie opierali się na introspekcyjnej analizie zainteresowań w związku z uczuciem i uwagą. Związek ten wywodzi się od J.F. Herbarta , który definiuje zainteresowanie „jako uczucie skupiające się w przedmiocie”. Zainteresowanie ,podobnie jak wiele zjawisk psychicznych zależy według niego od masy apercepcyjnej”.

S. Titchener uważa , że „zainteresowanie to uczucie towarzyszące temu stanowi organizmu , który wywołuje uwagę”.

Podobny pogląd wyraża W. James - „rzeczy które , zwracają naszą uwagę są dla nas interesujące”.

Bardzo ciekawą definicję zainteresowań proponuje J. Dewey , który określa je jako „świadomość wartości”. Jego zdaniem „zainteresowanie jest pewną aktywnością , procesem dynamicznym , ma stronę emocjonalną i jest skierowane ku przedmiotom. W przeciwieństwie do „wysiłku” , który oznacza izolację między przedmiotem , „zainteresowanie oznacza utożsamienie poprzez działanie siebie samego z pewnymi przedmiotami lub myślami”.

Ciekawa i bardzo daleko idąca jest definicja W.J. Arnolda. „Zainteresowanie - mówi on - nie koncentruje się na właściwościach obecnej sytuacji , lecz jest ono postawą wywołaną przez te bodźce , które zwiastują przyjemność lub przykrość. Jest ono subiektywnym przeczuciem przyjemnych lub przykrych konsekwencji , które mogą wyniknąć z tego , co jest doświadczone w danym momencie , lecz jest ono jednocześnie dążeniem do zaktualizowania , do zrealizowania przewidywanej radości , rozkoszy lub usiłowaniem uniknięcia bólu , przykrości”. Zdaniem S. Larcebeau „żadna z przedstawionych definicji nie jest wyczerpująca. Jednakże zestawienie najrozmaitszych znaczeń terminu „zainteresowanie” daje w całości definicję bardziej dokładną. Definicja ta zawiera następujące elementy: mobilizacja uwagi , składnik uczuciowy , orientacja dynamiczna ku przedmiotowi”.

Ta właśnie skomplikowana struktura zainteresowań doprowadziła innego psychologa S.A. Ananina do pesymistycznego wniosku , że zainteresowanie jako takie w ogóle nie istnieje:

„Są - mówi on - stany uwagi i roztargnienia , są uczucia za pomocą

których oceniamy wszystko , jest zadowolenie i niezadowolenie , są ukierunkowania , dążenia ku różnym przedmiotom , lecz nie ma takiej psychicznej realności , która jedna tylko mogłaby być nazwaną zainteresowaniem”. Większość psychologów wskazujących na skomplikowaną strukturę zainteresowań nie podziela poglądów S.A. Ananina.

Definiując problem zainteresowań , nie można pominąć zagadnienia potrzeb ludzkich. Na ogół wyróżnia się ich dwa rodzaje:

- biologiczne /materialne/;

- intelektualne /duchowe/;

Według S. Baleya potrzeby biologiczne , występujące u ludzi i zwierząt są podstawą „zainteresowań biologicznych”. Potrzeby intelektualne właściwe tylko ludziom stanowią podstawę zainteresowań danym przedmiotem czy zjawiskiem w celu dalszego poznania”.

Psycholodzy tacy jak S. Baley i B. Tiepłow na podstawie przykładów udowodnili , że zainteresowania oparte na potrzebach biologicznych /np. uczucie głodu/ są krótkotrwałe i znikają z chwilą ich zaspokojenia. Inaczej natomiast przedstawiają się zainteresowania oparte na potrzebach duchowych , intelektualnych. Potrzeby tego typu nie mogą być całkowicie zaspokojone w danym momencie, a usiłowanie ich zaspokojenia daje wręcz odwrotny skutek.

Potrzeby intelektualne zamiast maleć , zwiększają się nie tylko ilościowo ale również jakościowo.

Odmiennego zdania jest S.L. Rubinsztein twierdząc:„specyfika zainteresowań , która różni je od innych tendencji wyrażających ukierunkowanie osobowości , polega na tym , że zainteresowanie to ześrodkowanie na danym przedmiocie myśli i pomysłów podmiotu , co powoduje dążenie do bliższego zaznajomienia się z przedmiotem głębszego przeniknięcia go - nie wypuszczenia z pola obserwacji. Jako ukierunkowanie pomysłów - pisze S.L. Rubinsztein - zainteresowanie różni się zasadniczo od ukierunkowania pożądań w których pierwotnie pojawia się potrzeba. Zainteresowanie przejawia się w skupieniu uwagi , myśli i pomysłów ; potrzeba - w popędach , pożądaniach i woli”.

A. Smirnow określa zainteresowania jako „specyficzne nastawienie poznawcze człowieka na przedmioty i zjawiska rzeczywistości, rozumiejąc przez nastawienie gotowość do spostrzegania przedmiotów w zależności od stanu podmiotu ( zadań, które wykonuje , uprzednich spostrzeżeń ”.

U wielu autorów w definicjach pojawia się pojecie uwagi. S. Baley definiuje zainteresowania jako fakt polegający na tym , że „ uwaga mimo woli zatrzymuje się na pewnych przedmiotach.”

Podobnie definiują zainteresowania H.B. English i A.C. English twierdząc , że mimo niepełnej jasności tego pojęcia , jest to „ jakaś postawa uwagi oraz skłonność do selektywnego jej ukierunkowania. Na ten obiektywny aspekt sprawy ( zainteresowanie tkwi w otaczającym człowieka świecie ) kładzie nacisk w swej definicji J. Litrr'e twierdząc, że zainteresowanie jest „właściwością pewnych rzeczy , dzięki którym zwracają na siebie uwagę poruszają umysł ”. Podobnie przedstawia zainteresowanie S. Laland'e - mówiąc - jest to „ cecha tego co wywołuje w określonym umyśle stan aktywności intelektualnej łatwej i przyjemnej”. To subiektywne znaczenie S. Laland'e poprzedza znaczeniem obiektywnym.

Twierdzi , że „ to co jest rzeczywiście ważne dla określonego podmiotu działającego co jest korzystne , jest niezależne od tego czy wie on o tym , czy nie ” .

Powtarzając za T.A. Ribotem , który uczynił z zainteresowania główną sprężynę uwagi i sprowadzał je do skłonności. H. Pieron określa je jako zgodność między pewnymi przedmiotami , które dzięki temu przyciągają uwagę i nadają kierunek jej czynnościom

Drugim elementem wymienionym przez S. Larcebeau był składnik uczuciowy. H. Ebbinghaus określa , że zainteresowanie jest niczym innym , jak uczuciem przyjemności powstałym przez harmonijne połączenie aktualnie wywołanego w duszy wrażenia z poprzednio zdobytymi przedstawieniami. S. Szuman uważa także iż „ istotnym momentem jest nie tylko obiektywne i faktyczne poznanie ile przyjemność poznawczego przeżywania”. Podobny punkt widzenia prezentuje W. Witwicki określając „ zainteresowania jako odczucia intelektualne , czyli takie które polegają na doznawaniu przyjemności i przykrości związanych z czynnościami poznawczymi ”.

W efekcie dotychczasowych rozważań psychologowie i pedagodzy zainteresowania ujmują w dwóch aspektach:

1. zainteresowania jako właściwości tkwiące głównie w ludziach ( potrzeba , nastawienie , właściwości uwagi );

2. zainteresowania jako właściwości szczególnej uwagi na własności rzeczy , które poruszają umysł.

D.H. Fryer wychodząc na przeciw zawiłej strukturalizacji zainteresowań , definiuje je ze względu na przedmioty i czynności , które te zainteresowania wywołują. Według powyższego kryterium zainteresowaniami są:

- uczucia przyjemne lub nieprzyjemne związane z przedmiotami i czynnościami ( nazywa je zainteresowaniami subiektywnymi );

- reakcje pozytywne lub negatywne , które przejawiają się w uwadze lub zachowaniu ( zainteresowania obiektywne )

Zainteresowaniem według tego autora jest zachowanie polegające na akceptowaniu lub odrzucaniu.

Przedstawione definicje zainteresowań mają charakter opisowy. We współczesnej psychologii naukowej ceni się definicje operacyjne. Określają one zjawiska dające się zmierzyć , zastępują pojęcia ogólne terminami zależnymi od stosowanej metody pomiaru. Uzyskuje się to poprzez ścisłą zależność między teorią zagadnienia a metodologią stosowaną w badaniach nad tym zagadnieniem.

W literaturze psychologicznej dotyczącej zainteresowań są cztery definicje operacyjne. D.E. Super wyróżnia zainteresowania:

„- wyrażane ;

- okazywane ;

- testowane ;

- i inwentaryzowane”.

Zainteresowania wyrażane obejmują pytania ustne lub pisemne , które pobudzają do ich wyrażania. Innymi słowy - zainteresowaniem jest to, o czym się mówi lub pisze, bo jest interesujące. Jest rzeczą stwierdzoną, że mimo kilku uderzających wyjątków , zainteresowania wyrażane w dzieciństwie i latach późniejszych są bardzo zmienne. Gdy zainteresowania młodzieży okazują się stałe , może to być spowodowane posiadaniem specjalnego talentu, poparciem rodziny lub osoby wpływowej bądź też łącznie tymi dwoma przyczynami.

Obserwacje codziennego zachowania się jednostki wykrywają zainteresowania okazywane wyróżniające się działaniem. Zainteresowaniem w myśl tego kryterium jest więc to, co określamy będąc obecnymi przy jakimś wydarzeniu lub biorąc w nim udział oddziaływując na inne osoby , lub przedmioty. Z zainteresowań tych często korzystają doradcy poradni szkolnych i zawodowych. Natomiast największy wpływ na ich rozwój mają rówieśnicy lub osoby dorosłe. Zdarza się jednak , że zajęcia wykonywane w czasie wolnym przez dłuższy czas , stają się odpowiednikiem zainteresowań człowieka. Zainteresowania okazywane mogą być trwałe i są faktycznymi zainteresowaniami jednostki lub mogą być chwilowe i nieznaczące. Są one trudne do interpretacji i budzi wątpliwość ich prognostyczność ze względu na niejasny związek między innymi rodzajami zainteresowań ( na przykład wyrażanymi czy inwentaryzowanymi ).

Trzeci typ zainteresowań operacyjnie definiowanych to zainteresowania testowane. Testy uwagi i pamięci są źródłem danych o zainteresowaniach testowanych. Osoba badana ujawnia wówczas swoje zainteresowania niekoniecznie zdając sobie z tego sprawę , po prostu przez zwracanie na coś uwagi lub przypominanie sobie tego , co widziała lub słyszała. Zainteresowanie testowane jest tym co mierzą testy pamięci , wiadomości i uwagi lub tym , co zapewnia , że w badaniach testowych wykazujemy lepszą pamięć i sprawniej koncentrujemy uwagę dowolną na tych , a nie innych sprawach. U podstaw wyróżnienia tego rodzaju zainteresowań leży przekonanie, że zainteresowanie przyciąga uwagę, ukierunkowuje rozwój zdolności i warunkuje zdobywane wiadomości.

Zainteresowania zinwentaryzowane stanowią taki rodzaj zainteresowań wyrażanych , o których informację uzyskuje się w efekcie listy pytań o akceptację lub odrzucenie. Zainteresowania wykrywamy za pomocą odpowiedzi na wiele różnych pytań i przez nie wyrażanych uczuć akceptacji lub odrzucenia. Zainteresowania te mierzy się więc za pomocą odpowiedzi subiektywnych obliczanych w sposób obiektywny.

Niektórzy psychologowie w tym D.E. Super mówiąc o zainteresowaniach mają na myśli zainteresowania inwentaryzowane. Obiektywna i naukowa psychologia zainteresowań powinna opierać się na zainteresowaniach inwentaryzowanych , ponieważ są one mierzone za pomocą kilku starannie skonstruowanych inwentarzy , badanych przez dłuższy czas i po wiele razy , odznaczających się wypróbowaną rzetelnością.

A. Gurycka w swoich rozważaniach podaje modelową definicję zainteresowań. Uważa bowiem , że dotychczasowe definicje są nie-zadowalające, gdyż nie zostało do tej pory w nich wyjaśnione zagadnienie kształcenia i rozwijania zainteresowań. Przy budowie nowej definicji wzięła pod uwagę trzy przesłanki:

1. przydatność dla wychowania ;

2. trójaspektowość interakcji człowieka z otaczającym światem ;

3. dostępność do obiektywnego poznania.

W tym ujęciu zainteresowanie jest to „ względnie obserwowalna dążność do poznania otaczającego świata przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu. Przejawia się ona w selektywnym stosunku do otaczających nas zjawisk, to znaczy w dostrzeganiu określonych związków i zależności między nimi w dążeniu do ich zbadania, poznania i rozwiązania jak również w przeżywaniu uczuć

związanych z nabywaniem wiedzy”.

Definicja ta zawiera trzy elementy:

1. Względnie trwała obserwowalna dążność do poznania otaczającego świata ;

2. Ukierunkowana aktywność poznawcza o określonym stosunku do otaczających zjawisk ;

3. Dostrzeganie określonych cech , zjawisk problemów dążenie do ich zbadania oraz przeżywanie różnorodnych uczuć związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy.

Efektem definicji modelowej jest względnie wyrażony obraz interesującego nas zjawiska.

Mając na uwadze różnorodność i wielorakość definicji przedstawionych w niniejszym podrozdziale, autor realizując badania nad problemem w podjętej pracy , oparł się na definicji operacyjnej.

1.2. Podstawowe rodzaje i cechy zainteresowań

Pojęciem „zainteresowanie” obejmuje się tak wiele faktów psychicznych zasadniczo różnych , że koniecznym stało się ich sklasyfikowanie. Najczęściej spotykany jest podział ze względu na treść.

S.L. Rubinsztejn w związku z tym pisze: „ Istotne jest przede wszystkim to , na co są skierowane zainteresowania , to bardziej niż co innego określa ich wartość. U jednego zainteresowania skierowane są na pracę społeczną , na naukę, u innego na kolekcjonowanie znaczków , na modę; są to naturalnie nierównowartościowe zainteresowania”.

S. Baley wymienia zainteresowania przyrodą , zagadnieniami społecznymi , etycznymi , kulturalnymi itp. H. Rowid wyróżnia zainteresowania historyczne , geograficzne , podróżnicze i matematyczne. E. Claparede dzieli zainteresowania ze względu na różne funkcje psychiczne i fizjologiczne pojawiające się w miarę rozwoju ontogenetycznego człowieka na przykład zainteresowania manipulacyjne , spostrzeżeniowe, mowne , umysłowe i tym podobne. Są również próby podziału zainteresowań ze względu na rodzaj odruchu bezwarunkowego lub instynktu, z którymi są one związane. Mówi się na przykład o zainteresowaniach poznawczych , rodzicielskich.

W psychologii odróżnia się również zainteresowania praktyczne i teoretyczne. Treścią zainteresowań praktycznych są konkretne przedmioty i zjawiska , treścią zainteresowań teoretycznych - ogólne prawidłowości , które rządzą przedmiotami i zjawiskami.

J.F. Herbart dzieli zainteresowania na bezpośrednie i pośrednie. Zainteresowania bezpośrednie kierują się na dany przedmiot ze względu na wewnętrzną treść tego przedmiotu , na przykład kiedy uczeń interesuje się samą wiedzą , przedmiotem nauczania , gdy kieruje nim pęd do wiedzy a nie korzyści z tą wiedzą związane. Zainteresowania pośrednie kierują się na swój przedmiot ze względów ubocznych na przykład takie zainteresowania posiada uczeń , który interesuje się przedmiotem nie ze względu na pęd do wiedzy , lecz dlatego , że chce on otrzymać dobry stopień lub osiągnąć przywileje , jakie daje w społeczeństwie wykształcenie.

Z powyższego wynika , że według J.F. Herbarta - zainteresowanie bezpośrednie dotyczy celu , a pośrednie środków prowadzących do jego urzeczywistnienia. Zdaniem twórcy dydaktyki -„nauczanie winno zmierzać do wytwarzania zainteresowań bezpośrednich. Wartość pedagogiczną mają tylko zainteresowania bezpośrednie. Przed zainteresowaniami pośrednimi J.F. Herbart przestrzegał twierdząc , że prowadzą one do egoizmu.”. Za ważny cel nauczania uważa on wielostronność zainteresowań bezpośrednich. Na tę wielostronność składają się zainteresowania: empiryczne , spektakularne, estetyczne , odtwórcze , społeczne i religijne.

Krytyki poglądu J.F. Herbarta dokonał B. Nawroczyński rozróżniając czy też dzieląc zainteresowania na teoretyczne i praktyczne. Podział zainteresowań na bezpośrednie i pośrednie ma wiele cech wspólnych z podziałem na teoretyczne i praktyczne. Przy czym teoretyczne zainteresowania można porównać do bezpośrednich , a praktyczne do pośrednich. Jednakże dzieląc zainteresowania według przedstawionych kryteriów należy widzieć ich wzajemne powiązanie.

Poglądy J.F. Herbarta na temat charakteru zainteresowań na długo zaciążyły w psychologii i wywierały wpływ na działalność wielu pedagogów. Między innymi u L.S. Rubinsztejna , który jednak nie odrywa zainteresowań od pożądań chęci i potrzeb jak to czynił J.F. Herbart. Wiąże on zainteresowania z potrzebami powstałymi na gruncie społecznym a pożądania , chcenia z potrzebami biologicznymi. Dlatego według niego „zainteresowania są specyficznymi motorami kulturalnej i poznawczej działalności człowieka”.

B. Nawroczyński dzieli zainteresowania na bierne i czynne. „zainteresowania bierne - według niego - występują łącznie z przeżyciami nie wymagającymi wysiłku , na przykład gotowość do spostrzegania czegoś jasnego lub dokładnego. Stanowią one subiektywny warunek mimowolnej uwagi. Przeciwieństwem zainteresowań biernych są zainteresowania czynne , które polegają na gotowości do aktu uwagi dowolnej i do działań wymagających wysiłku, na przykład gotowość pilnego ucznia do zajmowania się gramatyką”.

Reasumując należy stwierdzić , że podobnie jak istnieje wielość definicji dotyczących pojęcia „ zainteresowanie”, równie podobnie przedstawia się ich klasyfikacja. Uzależniona jest ona od poglądów i koncepcji prezentowanych przez poszczególnych pedagogów i psychologów.

Zbliżone do zagadnienia rodzajów zainteresowań jest zagadnienie cech prowadzące w efekcie do zróżnicowania zainteresowań.

W życiu codziennym mówimy często , że zainteresowania mogą być „ silne ” lub „ słabe ” , „ szerokie ” lub „ wąskie ” , „ głębokie” lub „płytkie”.

Wszechstronne wyliczenie i wyjaśnienie różnych cech zainteresowań podaje L.S. Rubinsztejn. Według niego zainteresowania same będąc jedną z cech osobowości , mają swoje kolejne cechy , które je określają: „ Zainteresowania mogą być wyraźne, określone, ukształtowane lub mogą znajdować się w stanie nieukształtowanym. Ten ostatni może wyrażać się w rozlanym niezróżnicowanym , silnie rozbudzonym (lub nierozbudzonym) zainteresowaniu do wszystkiego w ogóle , a do niczego w szczególności... Zainteresowania mogą być mniej lub bardziej szerokie , mogą mieć większą lub mniejszą objętość.[...] Z objętością zainteresowań jest związana ich podzielność. U jednego zainteresowanie jest całkowicie skoncentrowane na jakimś jednym przedmiocie lub na wąsko ograniczonej dziedzinie. Doprowadza to do jednostronnego rozwoju osobowości , będąc jednocześnie wynikiem takiego jednostronnego rozwoju. U innych istnieje dwa lub kilka ośrodków, wokół których skupiają się zainteresowania. Wreszcie możliwa jest i taka sytuacja , w której zainteresowania dostatecznie szerokie i wielostronne zebrane są w jednym punkcie , skoncentrowane na jednej dziedzinie a przy tym na tyle ważnej , związanej z tak istotnymi stronami działalności człowieka , że wokół tego jednego trzonu , może skupiać się dostatecznie szeroko rozgałęziony , różnorodny system zainteresowań. Oczywiście , że taka struktura zainteresowań jest najbardziej korzystna dla wszechstronnego rozwoju osobowości, a jednocześnie i dla jej koncentracji, koniecznej dla pomyślnego działania”.

Kolejną cechą służącą do rozróżniania czy też podziału zainteresowań na czynne i bierne jest różnica siły lub aktywności. Według L.S. Rubinsztejna „ siła zainteresowania często, choć nie zawsze łączy się z trwałością [...] Trwałość ta wyraża się w długości czasu , podczas którego zachowuje ono swoją siłę , czas jest tu wskaźnikiem ilościowym stopnia trwałości zainteresowania. Jednak trwałość zainteresowania pozostająca w ścisłym związku z jego siłą , w rzeczywistości wyraża się nie tyle w sile zainteresowania , ile w głębokości to jest w stopniu przeniknięcia zainteresowania w podstawową treść i cechy osobowości. [...] Pierwszą przesłanką samej możliwości istnienia u człowieka trwałych zainteresowań jest występowanie u danego osobnika podstawowej linii życiowej , generalnej wytycznej. Gdy jej nie ma , nie ma również trwałych zainteresowań”.

Streszczając wypowiedzi cytowanego autora można wyróżnić następujące cechy zainteresowań:

1. Szerokość i objętość wyrażoną stopniem koncentracji zainteresowań:

- zainteresowanie skoncentrowane na jednym przedmiocie (ciasne ograniczone zainteresowanie);

- zainteresowanie skoncentrowane na dwóch i więcej przedmiotach (zainteresowanie dwutorowe , wielokierunkowe);

- zainteresowanie skoncentrowane na wielu przedmiotach jednocześnie, lecz na żadnym w szczególności (zainteresowanie powierzchowne, płytkie);

- zainteresowanie skoncentrowane na wielu przedmiotach ogólnie , a na jednym w szczególności (system zainteresowań skupionych wokół jednego, głównego zainteresowania).

2. Siła albo aktywność określona zdolnością do pokonywania przeszkód, które stoją na drodze do zaspokojenia zainteresowania:

- zainteresowanie silne czyli aktywne;

- zainteresowanie słabe czyli bierne.

3. Trwałość określona długością czasu trwania zainteresowań:

- zainteresowanie długotrwałe;

- zainteresowanie krótkotrwałe.

4. Głębokość określona przez stopień przeniknięcia zainteresowania do życia psychicznego, do różnych cech osobowości:

- zainteresowanie głębokie;

- zainteresowanie płytkie.

5. Określoność wyrażona stopniem ukształtowania się danego zainteresowania:

- zainteresowanie w stanie kształtowania się;

- zainteresowanie w stanie już ukształtowanym.

Na uwagę zasługuje fakt , że L.S. Rubinsztejn sugeruje iż zainteresowania silne są jednocześnie wąskie , skoncentrowane przeważnie na jednym przedmiocie , są one trwałe i wyraźnie ukształtowane. Natomiast zainteresowania słabe, bierne bywają zazwyczaj szerokie, lecz płytkie i nietrwałe , znajdują się w stadium kształtowania”.

Badania nad trwałością zainteresowań prowadzone były w Anglii , Ameryce oraz w Polsce , za pomocą kilkukrotnego w dużych odstępach czasu stosowania kwestionariuszy Kudera i Stronga. Autorzy prowadzący te badania podkreślają na ogół dużą trwałość zainteresowań.

S. Larcebeau referując liczne badania podaje , że „ trwałość zainteresowań zależy od stabilności środowiska”.

Biorąc pod uwagę wskazane uwarunkowania zainteresowań autor niniejszej pracy liczy się z faktem , że posiadane zainteresowania żołnierzy kształtowały się w odmiennych warunkach. Ich rozwój z uwagi na specyfikę środowiska wojskowego może ulec z powodu braku możliwości ich kontynuowania zahamowaniu. W odniesieniu do zainteresowań, słabych, znajdujących się w stanie kształtowania może nastąpić całkowita zmiana ich kierunku, co może mieć związek z nauczaną specjalnością wojskową.

1.3. Zainteresowania a efekty kształcenia

Dotychczasowe rozważania przedstawione w poprzednich podrozdziałach dotyczyły istoty, interpretacji oraz podstawowych cech i rodzajów zainteresowań.

Zadaniem tego podrozdziału jest ukazanie zależności jakie występują między zainteresowaniami , a procesem uczenia się oraz ich związku z efektami kształcenia. Ponieważ pojęcie „zainteresowań” zostało już szeroko omówione , teraz należy przypomnieć istotę procesu uczenia się. Oto poglądy kilku wybranych autorów, którzy definiują go w następujący sposób. Zdaniem B. Suchodolskiego „ jest to proces nabywania wiadomości i sprawności , których warunkiem opanowania jest aktywność uczenia się”. W. Okoń twierdzi że „...jest to proces w toku , którego na podstawie poznania i ćwiczenia zmieniają się stare formy zachowania lub powstają nowe ”. Cz. Kupisiewicz natomiast uważa , że „...jest to proces zdobywania wiadomości, umiejętności i nawyków w toku bezpośredniego poznawania rzeczywistości ”.

Pozostawiając bez analizy przedstawione definicje , należy zwrócić uwagę na brak jednolitego stanowiska oraz różnorodność proponowanych definicji. Jedne z nich określają uczenie się jako czynność zmierzającą do przyswojenia sobie konkretnych wiadomości lub umiejętności , inne wyjaśniają je jako proces takich zmian zachodzących w układzie nerwowym, które prowadzą do mniej lub bardziej trwałych zmian w zachowaniu.

Ponieważ badania w podjętej pracy dotyczą specyficznej grupy , autor uznał za konieczne przedstawienie definicji uczenia się występującej w dydaktyce wojskowej. Zdaniem J. Bogusza jest to„...świadomy, aktywny i zamierzony wysiłek umysłowy, który zmierza do samodzielnego poznania i zrozumienia wiadomości i ich emocjonalnego przewartościowania oraz zdobycia umiejętności i nawyków niezbędnych do sprawnego wykonywania funkcji służbowych w różnych warunkach życia wojskowego . Oparte na wrodzonym człowiekowi poczuciu potrzeby orientowania się w otaczającej go rzeczywistości i ściśle związane z wytwarzaniem odruchów warunkowych i tworzeniu się związków czasowych może ono, w określonych sytuacjach przebiegać samorzutnie, ale zazwyczaj odbywa się w procesie nauczania ”.

Reasumując poglądy przedstawionych wyżej autorów przy dominującej roli Cz. Kupisiewicza można powiedzieć, że uczenie się to proces planowości, systematyczności i aktywności uczącego, ukierunkowany na określony wynik i zachodzący przy czynniku sprawczym jakim jest motywacja.

Bardzo ciekawy pogląd na ten temat przedstawia K.Sośnicki, który twierdzi , że proces uczenia się to „...proces poznawania rzeczywistości ”. Rozwijając tę definicję autor mówi „...że skoro proces uczenia się jest procesem poznawczym , czyli zmierza ku prawdzie pojmowanej jako zgodności treści myślenia z rzeczywistością , to proces poznawania przebiega przez trzy ogniwa: spostrzegania, myślenia abstrakcyjnego opartego na spostrzeganiu i sprowadzenia abstrakcji do praktyki”.

W celu ukazania zależności między procesem uczenia się, a zainteresowaniami , należy na chwilę powrócić do definicji samego zainteresowania. Tak więc, według A.Guryckiej zainteresowanie jest to właściwość psychiczna, która przybiera postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu i przejawia się w wybiórczym stosunku do otaczających nas zjawisk to znaczy:

- w dostrzeganiu określonych cech , problemów;

- w dążeniu do ich poznawania;

- w przeżywaniu różnorodnych uczuć pozytywnych i negatywnych związanych z brakiem , nabywaniem i posiadaniem wiedzy ”.

Podobnie definiuje to W.Szewczuk , który uważa , że „ poznając przedmioty i zjawiska , związki i zależności między nimi uczeń zdobywa sprawności pozwalające w miarę jego sił i możliwości doskonalić własną osobowość , aktywny i twórczy stosunek do rzeczywistości. Uczucie zadowolenia płynące z faktu zetknięcia się z przedmiotem lub zjawiskiem , poznaniem go rodzi zainteresowanie ”.

Na podstawie przedstawionych definicji dotyczących zarówno procesu uczenia się jak i zainteresowań , należy uznać, że zainteresowania są wytworem procesu dydaktyczno-wychowawczego , pewnym rezultatem kontaktu z otaczającym nas światem. Wiąże się to z określonymi konsekwencjami dla praktyki pedagogicznej nie rozłącznej z procesem uczenia się. Praca z wychowankiem w takim układzie , powinna być tak zorganizowana , aby budziła zaciekawienia - wspomina o tym cytowana A.Gurycka oraz H.Rowid w „ psychologii pedagogicznej”. Nie pominęli tego również psycholodzy wojskowi twierdząc „ dużą rolę w szkoleniu spełniają również zainteresowania. Zainteresowanie przedmiotem zajęć jest bardzo ważnym warunkiem efektywnego uczenia się ze względu na koncentrowanie uwagi i ich mobilizacyjną rolę w działaniu poznawczym żołnierza. Jeżeli nawet przedmiot uczenia jest sam w sobie mało interesujący to należy zrobić wszystko w tym kierunku (dostosowując pewne sztuczne sposoby, wykorzystując bazę szkoleniową ) aby zainteresować nim żołnierzy ” .

Reasumując należy stwierdzić , że istota zależności między zainteresowaniami , a procesem uczenia się tkwi w odpowiednio zorganizowanym procesie dydaktyczno-wychowawczym. Udowodniła to A.Gurycka prowadząc badania nad budzeniem zainteresowań u słabych uczniów, poprzez odpowiedni dobór treści , wdrażanie do umiejętnego zdobywania wiadomości , wiązanie opanowania nowej wiedzy z dodatnim stanem emocjonalnym. Autorka doprowadziła do wytworzenia u słabych uczniów wielu stereotypów, nawyków pomagających w opanowaniu i zdobywaniu nowej wiedzy. W wyniku powyższego doszło „...do wykształcenia zamiłowań , których rozbudzenie może doprowadzić do powstania zainteresowań ”. A.Gurycka dokonała także analizy kształtowania zainteresowań w toku nauki szkolnej. Wykazała w niej , że „stawianie przed uczniem problemów rozwija jego krytycyzm w stosunku do przyswojonej wiedzy , przygotowuje do samodzielnej pracy wzmacnia aktywność na lekcjach , wpływa na poprawę wyników w nauce ”. Podobne wnioski wysuwa H. Rowid pisząc ,że „właściwa metoda pracy w szkole budzi zainteresowanie , które z kolei wpływa na wzmocnienie takich funkcji jak zdolność obserwacji , uwagi , pamięci , fantazji i działania ”. Jako jedną z prawidłowości dotyczącą związku uwagi dowolnej z innymi funkcjami psychicznymi mającymi wpływ na właściwe ukierunkowanie uwagi uczestników zajęć - psychologowie wojskowi - również proponują rozwijanie zainteresowań uczestników szkolenia , gdyż to co jest interesujące skupia uwagę. Jeżeli żołnierz posiada szerokie zainteresowania, zwłaszcza w dziedzinach objętych szkoleniem , łatwiej mu skupić uwagę na tematach , które są przedmiotem zajęć. Ale nie tylko trwałe zainteresowania sprzyjają koncentrowaniu uwagi. Dużo zależy od sposobu ujęcia tematu zajęć , ogólnej postawy instruktora i innych okoliczności związanych z organizacją i prowadzeniem procesu nauczania”.

Z cytowanych wypowiedzi wynika pełna zgodność co do zależności zainteresowań od organizacji procesu kształcenia. Właściwie zorganizowana i prowadzona działalność dydaktyczno-wychowawcza wiąże się natomiast z efektywnością kształcenia.

Efektywność kształcenia ma charakter obiektywny (tak samo, jak zależności występujące w świecie przyrody), niełatwo ją badać, a jeszcze trudniej mierzyć.

Jedną z przeszkód jest używanie w literaturze psychologiczno-pedagogicznej , socjologicznej , ekonomicznej i prakseologicznej różnych określeń dla wyrażenia efektywności kształcenia , brak zadowalających klasyfikacji jej rodzajów i czynników warunkujących utożsamianie pojęcia efektywności ze skutecznością kształcenia. W literaturze przedmiotu podkreśla się iż nie ma jednej uniwersalnej , obejmującej wszystkie znaczenia definicji - efektywności kształcenia , ponieważ nie ma jednego uniwersalnego kryterium jej oceny. H. Muszyński stwierdza że „współczesna pedagogika nie nadała temu terminowi ścisłego znaczenia”.

Najczęściej jako efektywność kształcenia uznaje się zakres wiadomości nabytych przez uczącą się młodzież w określonym przedziale czasowym. Przykładem takiego stanowiska jest definicja efektywności M. Mazura. Nazywa on efektywnością nauczania „...stosunek opanowanego materiału do ilości czasu zużytego na naukę przez ucznia”.

Ten punkt widzenia został podtrzymany przez S.Pankiewicz. Przyjmuje ona , że najskuteczniejszą (najbardziej efektywną) jest metoda, która pozwala studentowi , przyswoić dany fragment materiału w możliwie krótkim czasie ”. Zdaniem Cz. Kupisiewicza faktycznym odbiciem wartości dydaktycznej stosowanych form i metod pracy jest „ bezwzględny przyrost wiadomości ”.

Zatem autorzy Ci mianem efektywności kształcenia określają wydajność pracy dydaktycznej , zwłaszcza stosowanych metod i środków nauczania , ilość przyswojonego przez studenta w określonej jednostce czasu materiału przewidzianego przez program studiów.

W odniesieniu do żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885 efektywność działalności dydaktyczno-wychowawczej rozpatrujemy w odniesieniu do realizacji celów precyzyjnie określonych w programie szkolenia. Idzie tu zarówno o cel finalny, którym jest przygotowanie specjalisty wojskowego (radiotelefonisty) , który potrafi zapewnić ciągłą łączność w trudnych warunkach , oraz pośrednie widzenie w aspekcie jakościowym.

Potrzeba badania efektywności procesu dydaktycznego wynika z istoty kształcenia, które jako działalność planowa, zmierzająca w sposób świadomy do określonego celu , wymaga stwierdzenia w jakim stopniu cel ten został osiągnięty. Możemy mówić o usprawnieniu nauczania jeżeli w jego wyniku zostaną ulepszone charakterystyki procesu kształcenia.

Do tych charakterystyk należą przede wszystkim zdobyte przez słuchaczy w procesie dydaktyczno-wychowawczym: wiadomości, umiejętności , nawyki , rozwój myślenia oraz zainteresowań.

Efektywność nauczania rozumiana jest jako stosunek efektów dydaktycznych do nakładów ponoszonych na realizację procesu dydaktycznego. Można to przedstawić w postaci wzoru:

E=Edyd/N

gdzie:

Edyd - efekty dydaktyczne

N - nakłady ponoszone na realizację procesu dydaktycznego

„ Efektywność to może być zwiększona przez maksymalizację rezultatów nauczania to jest przez podniesienie jakości kształcenia lub też przez zwiększenie liczby szkolonych , może być zwiększona przez minimalizację kosztów sprzętu (pomocy szkoleniowych) wykorzystywanego w trakcie realizacji procesu dydaktycznego , może być również zwiększona kosztem pracy nauczycieli, pracowników pomocniczych i słuchaczy. Zwiększenie efektywności procesu kształcenia sprowadza się również - o czym była mowa - do doskonalenia organizacji i metod kierowania całością procesu dydaktyczno-wychowawczego ”.

Do wyrażenia racjonalnej oceny efektywności kształcenia niezbędne są precyzyjne narzędzia pomiaru w postaci mierników , wskaźników i współczynników. Za ich pomocą można w sposób liczbowy wyrazić jakościowo-ilościowe efekty kształcenia.

„Oceny efektywności procesu dydaktyczno-wychowawczego można dokonać w trakcie jego trwania bądź po jego zakończeniu. W pierwszym przypadku dokonujemy pomiaru możliwie wszystkich zmiennych warunkujących przyrost wiedzy i umiejętności słuchaczy , w drugim - badaniami obejmujemy absolwentów oraz sposoby wykorzystania przez nich zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu. Ocena efektywności według drugiego wariantu pozwala ustalić rzeczywistą funkcję wykształcenia ”.

Znajomość istoty , kryteriów , wskaźników i metod określania efektywności dla potrzeb pedagogiki i nauk z nią współdziałających jest bezsporna. Rozeznanie w tych zagadnieniach potrzebne jest organom planowania , władzom szkolnym oraz pracownikom naukowo dydaktycznym , podejmującym wysiłki modernizacji kształcenia.

W badaniach nad problemem zawartym w niniejszej pracy w dużym stopniu korzystano z wariantu pierwszego , który obejmował okres szkolenia radiotelefonistów w szkole Jednostce Wojskowej.

Sam proces szkolenia tej specjalności wojskowej przedstawiono w kolejnym podrozdziale.

1.4. Szkolenie radiotelefonistów w wojskowym procesie dydaktycznym

Proces określa się jako przebieg regularnie po sobie następujących zjawisk, pozostających między sobą w związku przyczynowym. Jest on więc zmienną określonego stanu rzeczy lub zjawiska w następujących po sobie stadiach rozwoju. Według J.Bogusza „proces dydaktyczny w wojsku to system powiązanej ze sobą w czasie działalności służbowej przełożonych, w toku której kierują działalnością poznawczą żołnierzy, aby umożliwić im osiąganie zadań przewidzianych celami kształcenia i wychowania. Stanowiąc istotną część składową ogólnego procesu pedagogicznego, którego celem jest ukształtowanie wszechstronnie i harmonijnie rozwiniętej osobowości żołnierza - obywatela, składa się on z nauczania i uczenia się pozostających we wzajemnym związku. Tworząc dogodne warunki do opanowania nowych wiadomości proces dydaktyczny zakłada wzajemne oddziaływanie i współdziałanie przełożonych oraz podwładnych”.

Specyfika procesu dydaktycznego w wojsku polega na tym , że „cele i treści kształcenia żołnierzy, infrastrukturę dydaktyczną, formy i metody zespolonego dydaktycznego współdziałania nauczycieli wojskowych i żołnierzy oraz analizę wyników kształcenia , określają funkcje Sił Zbrojnych RP ”. Zaliczamy do nich konieczność utrzymania ciągłej gotowości bojowej poszczególnych rodzajów wojsk i służb oraz przebieg i częstotliwość uzupełniania pododdziałów młodzieżą poborową, a także etapy jej kształcenia.

Ponieważ przedmiotem badań niniejszej pracy są zainteresowania żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonisty , autor uznał za konieczne przedstawić zasady nauczania tej specjalności wojskowej.

Zasadniczym celem szkolenia radiotelefonistów jest „przygotowanie specjalistów, którzy potrafią zapewnić nieprzerwaną łączność w trudnych warunkach ”. Aby to osiągnąć należy dokonać właściwego doboru kandydatów na radiotelefonistów. Wymaga to dokładności oraz staranności w przeprowadzeniu ich doboru. Dobrze by było , żeby do wojsk łączności zwłaszcza jeśli chodzi o omawianą specjalność, byli wcielani poborowi którzy mają wykształcenie średnie techniczne, a przynajmniej zawodowe o pokrewnym kierunku (elektryczne, elektroniczne, łączności). Pozwoliłoby to znacznie przyspieszyć proces szkolenia, gdyż skrócenie służby wojskowej do 12 miesięcy pociągnęło za sobą konieczność zmiany programów szkolenia. Weryfikacja norm sprawnościowych nie rozwiązała w tym wypadku problemu ponieważ przygotowanie żołnierza specjalisty realizowane jest w pierwszym okresie szkolenia trwającym 3 miesiące. W pozostałych okresach szkolenia mamy do czynienia z doskonaleniem nabytych umiejętności i wykorzystywaniem ich podczas działania w składzie drużyny, plutonu i kompanii. Wyszkolenie żołnierza specjalisty zwłaszcza w specjalności radiotelefonisty w tak krótkim okresie jest zadaniem niezwykle trudnym. Przede wszystkim trzeba dokonać wnikliwej, gruntownej selekcji kandydatów na radiotelefonistów.

Kandydat powinien mieć uzdolnienia słuchowe do odbioru sygnałów przez środki łączności , które określa się w początkowym okresie służby na podstawie prowadzonego testu. Nie może mieć wad wymowy w związku z porozumiewaniem się fonem przy użyciu środków łączności (radiowych, radioliniowych , radiotelefonicznych , przewodowych). Poza tym powinien charakteryzować się dobrą ogólną sprawnością fizyczną oraz sprawnością manualną.

Ponieważ autor od wielu lat zajmuje się procesem szkolenia w badanym oddziale, może stwierdzić, że w rzeczywistości około 70 % wcielanych poborowych spełnia powyższe warunki.

Według cytowanego Programu Szkolenia Pododdziałów Wojsk Łączności i Informatyki - od radiotelefonistów obsługujących urządzenia łączności wymaga się następujących umiejętności :

- wykonywać czynności i zadania szkoleniowe zawarte w Zbiorze norm szkoleniowych dla pododdziałów Wojsk Łączności i Informatyki w zakresie, kolejności i czasie zapewniających uzyskanie oceny co najmniej dostatecznej

- obsługiwanie radiostacji we wszystkich rodzajach i układach pracy;

- samodzielnej pracy z radiostacją w sieciach oraz kierunkach radiowych ;

- rozwijania systemu antenowego , a także znajomości przepisów korespondencji radiowej oraz służbowych skrótów radiowych ;

- umiejętności zgłoskowania

- problematyki rozprzestrzeniania fal radiowych ”.

Szkolenie radiotelefonistów jest procesem niezwykle złożonym i pracochłonnym. Rozpoczyna się w salach wykładowych zapoznając żołnierzy z podstawowymi czynnościami , bez opanowania których nie jest możliwa praca z użyciem sprzętu łączności. Szkolenie w salach wykładowych obejmuje nauczanie :

- odbioru słuchowego oraz nadawania kluczem telegraficznym ;

- przepisów korespondencji radiowej oraz służbowych skrótów

radiowych ;

- prowadzenia dokumentacji oraz posługiwania się tabelami ;

- nadawanie dalekopisem ;

- pracy w kierunkach radiowych (K/R) oraz w sieciach radiowych (S/R).

Podczas szkolenia w sali wykładowej instruktorzy największą uwagę zwracają na nauczenie sposobu zapisywania odbieranego tekstu , uwzględniając przede wszystkim jego czytelność. Dla uzyskania lepszych efektów szkoleniowych stosuje się metodę polegającą na dyktowaniu charakterystycznych wyrazów i zapisywaniu ich pierwszych liter.

Dzięki tej metodzie zostają wyeliminowane błędy powstałe na skutek podobieństwa poszczególnych liter. Obrazuje to tabela nr 1.

Tabela nr 1. Sposób zgłoskowania

Litera	Zgłoskowanie po polsku	Zgłoskowanie wg standartów NATO
A	ADAM
B	BARBARA
C	CELINA
D	DOROTA
E	EDWARD
F	FILIP
G	GUSTAW
H	HENRYK
I	IGNACY
J	JÓZEF
K	KAROL
L	LUDWIK
M	MARIAN
N	NIKODEM
O	OLGA
P	PAWEŁ
Q	QUANTUM
R	ROMAN
S	STEFAN
T	TADEUSZ
U	URSZULA
V	VIOLETTA
W	WALENTY
X	XAWERY
Y	YPSYLON
Z	ZYGMUNT

W czasie szkolenia żołnierze są systematycznie mobilizowani do aktywności i skupienia uwagi , co sprzyja szybkiemu opanowaniu umiejętności ustalonych w programie szkolenia. Zwiększanie szybkości nadawania telegramów rozpoczyna się dopiero wtedy gdy szkoleni opanowali sposób literowania. Systematyczne prace sprawdzające pozwalają ustalić jakie znaki najczęściej mylą podczas odbioru i na tej podstawie , po wnikliwej analizie , opracowuje się teksty pozwalające na poprawne nauczenie się znaków.

Kolejnym elementem nauczanym w sali wykładowej mającym bezpośredni wpływ na wiarygodność przekazywanych informacji jest i rytmiczne nadawanie fonem telegramów. Rezultaty tej umiejętności w dużej mierze zależą od przyswojenia właściwej postawy podczas nadawania, umiejętności skupienia się.

Po opanowaniu podstaw odbioru literowania, pracy na urządzeniach łączności zwiększa się intensywność szkolenia poprzez dzielenie grupy szkoleniowej (plutonu) - w zależności od bazy szkoleniowej oraz własnych potrzeb na mniejsze grupy. Następuje to poprzez dobieranie żołnierzy w taki sposób , aby każda grupa reprezentowała równy poziom wyszkolenia. Organizację takiego szkolenia przedstawiono na schemacie nr 1.

Kolejnym elementem nauczanym w sali wykładowej mającym bezpośredni wpływ na wiarygodność przekazywanych informacji jest i rytmiczne nadawanie fonem telegramów. Rezultaty tej umiejętności w dużej mierze zależą od przyswojenia właściwej postawy podczas nadawania, umiejętności skupienia się.

Schemat nr 1. Przykład organizacji szkolenia w sali wykładowej.

Po osiągnięciu wymaganego stopnia przygotowania w sali oraz opanowania podstawowych czynności związanych z obsługiwaniem radiostacji , organizuje się zajęcia w czasie których kładzie się nacisk na doskonalenie umiejętności obsługiwania i eksploatacji radiostacji , poprzez naukę rozwijania systemu antenowego oraz pogłębianie znajomości zagadnień omawianych w sali. Zajęcia są organizowane w terenie oraz obiektach stacjonarnych bazy szkoleniowej z wykorzystaniem sprzętu łączności rozmieszczonego na skróconych odległościach.

Ostatnim etapem nauczania żołnierzy - radiotelefonistów jest przeprowadzenie zajęć dzienno - nocnych z użyciem sprzętu rozmieszczonego na większych odległościach z elementami zabezpieczenia bojowego , podczas których doskonali się wszystkie dotychczas opanowane umiejętności to znaczy :

- pracy w kierunku radiowym z użyciem radiostacji ;

- rozwijanie systemu antenowego ;

- przygotowania radiostacji do pracy , strojenia oraz realizacji

poszczególnych rodzajów pracy ;

- prowadzenia dokumentacji oraz posługiwania się tabelami.

Szkolenie czteromiesięcznego okresu szkolenia specjalisty kończą egzaminy sprawdzające stopień wyszkolenia żołnierza prowadzone przez przedstawicieli ze szczebla nadrzędnego po czym żołnierze są dalej szkoleni w kolejnych okresach szkolenia lub , jeżeli wyniki egzaminu są niezadowalające to dowódca stopnia nadrzędnego przedłuża okres szkolenia specjalisty. Po określonym czasie żołnierze poddani są kolejnemu egzaminowi sprawdzającemu ich wyszkolenie.

W niniejszym rozdziale przedstawiono znaczenie pojęcia zainteresowania oraz jego interpretacji w ujęciu psychologów, socjologów i pedagogów. Określono jego rodzaje i cechy oraz dokonano prezentacji zależności jakie występują między zainteresowaniami, a procesem uczenia się. Ponadto ukazano związek tego specyficznego nastawienia poznawczego człowieka z efektywnością nauczania. W celu przybliżenia procesu szkolenia radiotelefonistów przedstawiono jego charakterystykę ukazując jednocześnie zasady nauczania tej specjalności wojskowej. Chcąc jednak określić, wpływ zainteresowań na efekty nauczania żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonistów należało przeprowadzić szczegółowe badania pedagogiczne. Temu zagadnieniu poświęcono kolejne rozdziały pracy.

ROZDZIAŁ 2

METODYKA I ORGANIZACJA BADAŃ WŁASNYCH

2.1. Założenia i cel badań

Badania naukowe podejmujemy zwykle wtedy , gdy dane zjawisko nie doczekało się jeszcze opracowań naukowych , czy też są one konwersyjne , albo gdy chcemy odnieść wyniki znane w innym ujęciu do konkretnego miejsca i czasu . W przypadku pierwszym badania mają charakter teoriopoznawczy , a w ostatnim cele są praktyczne .

Celem badań naukowych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, empirycznie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji bądź jednostki.

Dotychczas prowadzone badania nad sylwetką żołnierza - radiotelefonisty stanowiły głównie psychologiczną analizę wymagań , które stawia człowiekowi dany zawód. Model radiotelefonisty stawia na pierwszym miejscu pewne cechy psychofizyczne , do których autor zalicza : „... wrażliwość słuchową , sprawność motoryczną , pamięć słuchową i odporność na zakłócenia ”. Na drugim miejscu natomiast cechy osobowościowe takie jak : „ ...silną motywację i zainteresowania , sumienność i dokładność , inteligencję - zwłaszcza pewne jej elementy takie jak zdolność rozumienia i abstrahowania , szybkość uczenia się i myślenia , wytrwałość ”

Niedocenianie tej drugiej grupy - cech osobowościowych, które mogą do pewnego stopnia kompensować pewne braki typu psychofizjologicznego, a tym samym wpływać na wysokość wyników osiąganych w szkoleniu stanowiło inspirację do podjęcia badań nad wpływem zainteresowań na efekty szkolenia radiotelefonisty.

Głównym celem badań było określenie: Jaki wpływ na wyniki szkolenia radiotelefonistów mają posiadane zainteresowania , jaki jest ich związek z motywami uczenia się oraz które ze stosowanych metod i form nauczania są najbardziej efektywne . Istotne było również wskazanie czynników wpływających na właściwą realizację procesu szkolenia radiotelefonistów.

Badania przeprowadzono w środowisku żołnierskim i wśród kadry Jednostki Wojskowej 1885 w Koszalinie.

Można przypuszczać, że osiągnięcie założonego celu pogłębi poglądy oraz dostarczy materiału badawczego z zakresu wpływu zainteresowań na wyniki osiągane przez radiotelefonistów - zwłaszcza , że w literaturze temat ten omówiony jest tylko śladowo. Ponadto opracowany materiał może stanowić swoisty „ punkt odniesienia ” w zakresie efektywności nauczania tej specjalności wojskowej , a przedmiot pracy może stać się bodźcem do wzbogacania poruszonej tematyki w innych pracach badawczych .

2.2. Problemy i hipotezy badawcze.

Jednym z podstawowych warunków podejmowania badań naukowych jest uświadomienie przez badacza problemów oraz hipotez , które określają precyzyjnie cel i zakres planowanych badań.

S.Nowak określa problem badawczy jako „ . . . pytanie lub zespół pytań , na które badanie ma dostarczyć odpowiedzi ; jest to pytanie

określające jakość i rodzaj pewnej niewiedzy ”.

W metodologii badań spotykamy się z wieloma definicjami problemu . W. Zaczyński uważa , że „ ... uświadomienie sobie trudności wraz z chęcią ich przezwyciężania , prowadzi do stawiania pytań zrazu ogólnych , a następnie coraz bardziej szczegółowych . Te pytania to już nic innego , jak problemy stające się słownym sformułowaniem dostrzeżonych trudności ”. H.Muszyński , podobnie jak W. Zaczyński określa problem jako „... logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy oraz potrzeby wiedzy, zaś pytanie to gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będąca językowym odpowiednikiem problemu ”. Zdaniem J.Kozieleckiego „ ... problem jest rodzajem zadania (sytuacji) , którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie tego jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu ”. Definicja ta akcentuje dwie podstawowe cechy problemu :pierwsza to ta , że problemy są zadaniami , druga że zadania te wymagają rozwiązania.

W metodologii badań naukowych wymienia się trzy podstawowe źródła problemów badawczych. Są nimi osobiste preferencje badacza , potrzeby społeczne i znajomość aspektów naukowo - metodologicznych.

Sformułowanie problemu wymaga jednak w najwyższym stopniu twórczego wysiłku badacza. W stawianiu pytań czyli formułowaniu problemu obowiązują pewne reguły metodologiczne. Z.Cackowski wyróżnia trzy terminy:

- sytuacje problemowe ;

- problem ;

- pytanie problemowe ;

Sytuacja problemowa to stan niepokoju związanego ze świadomością niewiedzy oraz chęcią jej uzupełnienia, jest to zdanie sobie sprawy z niewiedzy i równoczesna chęć jej uzupełnienia. Problem to logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy oraz potrzeba wiedzy. Jest to sytuacja , w której człowiek znajduje się wobec konieczności wyboru między co najmniej dwiema możliwościami. Pytanie problemowe to gramatyczna konstrukcja wyrażająca sytuację problemową i będącą zarazem językowym odpowiednikiem problemu ”.

W pedagogice wyłaniające się problemy badawcze mają szczególne znaczenie jeśli dotyczą wykrywania zależności sprawczych ,w których rolę zmiennych niezależnych spełniają działania wychowawcze , zaś zmiennymi zależnymi są określone cele wychowawcze ”.

Nie każdy jednak problem badawczy związany z pedagogiką obejmuje „ zależności sprawcze ” procesu nauczania i wychowania. Istnieją także problemy, które wymagają rozstrzygnięć wyłącznie na płaszczyźnie rozpoznania określonych zjawisk i faktów.

Należą do nich takie zagadnienia jak indywidualne cechy człowieka np. inteligencja , zdolności specjalne ,zainteresowania , motywy, potrzeby psychiczne i inne..

Przy opracowywaniu problemów badawczych na szczególną uwagę

zasługują przynajmniej niektóre kryteria poprawności metodologicznej. Kryteria te pozostają w ścisłym związku ze źródłami problemów badawczych. Są to miedzy innymi :

- precyzyjność w sposobie formułowania problemów badawczych ;

- usytuowanie tych problemów na tle dotychczasowych osiągnięć nauki ;

- ich empiryczna sprawdzalność ;

Poprawne sformułowanie problemu według ostatniego z wymienionych kryteriów musi uwzględniać także jego szczegółowe aspekty (problemy szczegółowe). Polega to na zredukowaniu problemu głównego do pytań szczegółowych.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania na temat istoty oraz formułowania problemów badawczych - problem główny (PG) niniejszej pracy brzmi :

CZY I JAKI WPŁYW NA WYNIKI NAUCZANIA MAJĄ ZAINTERESOWANIA ŻOŁNIERZY SZKOLONYCH W SPECJALNOŚCI RADIOTELEFONISTY?

Analiza przedstawionego problemu pozwoliła wyłonić następujące problemy szczegółowe (p.sz) :

p1 : Czy żołnierze chcą służyć w wojsku ?

p2 : Czy specyfika służby spełnia oczekiwania żołnierzy ?

p3 : Czy żołnierze są zainteresowani nauczaną specjalnością i jaki to ma wpływ na wynik?

p4 : Jaki jest związek wykształcenia z nauczaną specjalnością ?

p5 : Jaki wpływ na osiągane wyniki mają zdolności żołnierzy ?

p6 : Czy istnieje związek między posiadanymi zainteresowaniami żołnierzy a nauczaną specjalnością ?

p7 : Czy żołnierze utożsamiają się z nauczaną specjalnością i jaki to ma wpływ na wynik szkolenia?

p8 : Czy organizacja procesu szkolenia ma wpływ na rozwój zainteresowania żołnierzy nauczanym przedmiotem ?

p9 : Czy kwalifikacje pedagogiczne kadry mają wpływ na rozwój zainteresowania żołnierzy nauczaną specjalnością ?

p10: Czy uzyskanie specjalności radiotelefonisty wpłynie na zmianę dotychczasowych zainteresowań ?

p11: Czy cechy osobowościowe mogą rekompensować cechy psychofizyczne potrzebne radiotelefoniście ?

Sformułowanie problemu głównego (PG) i problemów szczegółowych ( psz ) stanowi wstępny etap w kierunku ich zbadania. Dalszym etapem w badaniach naukowych jest postawienie hipotez, ponieważ określają one precyzyjnie cel , zakres i kierunek planowanych badań.

Znaczenie słowa hipoteza wywodzi się od greckiego hipothesis i oznacza domysł naukowy. W ujęciu H.Muszyńskiego „hipotezy stanowią stwierdzenia , co do których istnieje pewne prawdopodobieństwo, że są właściwym rozwiązaniem sformułowanych poprzednio problemów badawczych ”. Według J. Majchrzak i T. Mendela oznacza „... przypuszczenie ,że badane zjawisko może kształtować się w określony sposób ”. W. Okoń hipotezą nazywa „... nie sprawdzone stwierdzenie , które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi ”.Inaczej mówiąc są to oczekiwane przez badacza wyniki planowanych badań. Przewidywania te opiera się na posiadanym zasobie wiedzy i osobistych doświadczeniach.

Według J.Brzezińskiego „ hipoteza może mieć znaczenie logiczne , metodologiczne i statystyczne ”. W znaczeniu logicznym to :

- zdania przyjęte prowizorycznie, nie poddane wcześniej wystarczającemu sprawdzeniu ;

- zdania empiryczne zawierające przynajmniej jeden termin nieobserwacyjny czyli teoretyczny ;

- wszelkie zdania empiryczne nie będące spostrzegalnymi.

W rozumieniu metodologicznym hipoteza to „przypuszczenie naukowe przyjęte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska. Jest ono poddane sprawdzeniu , a w przypadku wyniku pozytywnego może stać się prawem nauki ”

Hipoteza jest prowizoryczną odpowiedzią na pytanie problemowe wyrażającą przeświadczenie co do spodziewanego stanu zdarzeń lub kierunku zależności. W ujęciu W.Zaczyńskiego „...hipoteza robocza będąc założeniem przypuszczalnych zależności jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi , jest w istocie propozycją odpowiedzi na pytanie zawarte w przyjętym problemie”

Hipoteza jest więc pierwszym i koniecznym elementem badania dalszego odcinka rzeczywistości.

Każda dobra hipoteza robocza powinna spełniać następujące

warunki :

„.. .- powinna dawać możliwości zweryfikowania jej poprzez konsekwencje praktyczne z niej wynikające ;

- powinna mieć moc teoriotwórczą ;

- nie może być sprzeczna z udowodnionymi już stwierdzeniami

w nauce ;

- musi być jasno i jednoznacznie sformułowana ”.

Jeżeli hipoteza ma być użyteczna w badaniach, to według J.Sztumskiego musi spełniać wymagania metodologiczne. Jego zdaniem hipotezy powinny być:

„ ... - o tyle nowe, żeby wskazywały na nieznane aspekty badanych procesów lub zjawisk ;

- na tyle ogólne, żeby obejmowały swoim zakresem wszelkie fakty których dotyczą ;

- pojęciowo jasne to znaczy wyrażone w terminach jednoznacznych i ostrych ;

- wolne od sprzeczności wewnętrznych to znaczy nie mogą zawierać zdań wzajemnie sprzecznych ;

- empirycznie sprawdzalne czyli dające się zweryfikować w toku badań ”

J.Brzeziński dzieli hipotezy biorąc pod uwagę takie kryteria jak:

„ ... cel, zasięg czy stopień prawdopodobieństwa.

Ze względu na cel wyróżniamy hipotezy :

- podstawowe ;

- częściowe ;

Ze względu na zasięg wyróżniamy :

- ogólne ( dotyczące głównego problemu );

- szczegółowe (dotyczące problemów szczegółowych i będące ukonkretnieniem hipotezy głównej ) .

Biorąc pod uwagę kryterium stopnia prawdopodobieństwa można określić niejako „ moc hipotezy ”. Ze względu na moc hipotezom przypisujemy poziom :

- słaby, na którym buduje się hipotezy tak zwane egzystencjalne

albo hipotezy o istnieniu ( np. zjawiska ) ;

- średni, gdzie orzeka się o warunkach zajścia zjawiska lub kierunku

zależności, ale tylko w kategoriach ogólnych ;

- mocny , kiedy hipotezy mają postać propozycji twierdzeń są

teoriotwórcze ”.

Samo tworzenie hipotez będących elementem inwencji twórczej wymaga od badacza dobrej znajomości danej dziedziny wiedzy i praktycznych doświadczeń w interesujących go kwestiach.

Powyższe zasady skłaniają do przyjęcia dla potrzeb niniejszej pracy następującej hipotezy głównej (HG) , która brzmi :

ISTNIEJE ZWIĄZEK POMIĘDZY ZAINTERESOWANIAMI ŻOŁNIERZY SZKOLONYCH W CHARAKTERZE RADIOTELEFONISTY A ICH WYNIKAMI NAUCZANIA.

Z tej hipotezy głównej (HG) można wyprowadzić następujące hipotezy szczegółowe (hsz) :

h1 : Jeżeli nastąpi odpowiedni dobór poborowych do pododdziału to żołnierze chcą służyć w wojsku.

h2 : Jeżeli proces adaptacyjny przebiega właściwie to specyfika służby wojskowej spełnia oczekiwania żołnierzy.

h3 : Jeżeli nastąpi zainteresowanie nauczaną specjalnością to wyniki nauczania będą wyższe.

h4 : Jeżeli wykształcenie żołnierzy jest zbieżne z nauczaną specjalnością to wyniki nauczania powinny być lepsze.

h5 : Jeżeli żołnierze posiadają zdolności muzyczne to szybciej opanują odbiór słuchowy.

h6 : Jeżeli istnieje zbieżność między zainteresowaniami żołnierzy, a nauczaną specjalnością to motywacja do nauki będzie wyższa.

h7 : Jeżeli żołnierze utożsamiają się z nauczaną specjalnością to są zaangażowani w proces szkolenia.

h8 : Jeżeli jest dobrze zorganizowany proces szkolenia to następuje rozwój zainteresowań żołnierzy nauczanym przedmiotem.

h9 : Im wyższy poziom kwalifikacji pedagogicznych reprezentuje kadra, tym większe zainteresowanie wywołuje nauczaną specjalnością.

h10 : Jeżeli żołnierze uzyskają specjalność radiotelefonisty to rozbudzi się nowy rodzaj zainteresowań.

h11 : Jeżeli żołnierze posiadają dobrą pamięć , są wytrwali , posiadają motywację i zainteresowanie to mogą uzyskiwać również wysokie oceny.

Każde założenie hipotetyczne powinno być poddane weryfikacji.

Jeżeli wyniki przeprowadzonych badań potwierdzą założenia , to

weryfikacja jest pełna. Jak podaje W.Zaczyński „...weryfikacja hipotezy - to moment najbardziej istotny i wyróżniający badania empiryczne ”.

Weryfikację przyjętych hipotez przeprowadzono w wyniku dokonanych badań.

2.3. Zmienne i wskaźniki ich pomiaru

W toku pracy badawczej dalszym etapem jest określenie zmiennych i wskaźników.

„ Zmienną nazywamy wszelką właściwość mogącą przybierać różne wartości , a przynajmniej dwie (jest to warunek , by cecha została zmienną). Zmienne mogą być:

- zastane , jak na przykład pochodzenie społeczne ;

- wywołane, jak na przykład iloraz inteligencji , który trzeba dopiero zbadać przy pomocy testu i określić ”.

Niezależnie od tego czy zmienne są „ zastane ” czy „ wywołane” w literaturze metodologicznej wyróżniamy trzy grupy zmiennych : zmienne niezależne , zmienne zależne i zmienne pośredniczące. „ Przez zmienne niezależne rozumie się pewne czynniki powodujące określone zmiany w innych czynnikach (zmiennych), a przez zmienne zależne , czynniki podlegające wyraźnym wpływom ze strony zmiennych niezależnych , „zmienne niezależne nie zależą od innych zmiennych występujących w danych badaniach , mają określoną samodzielność , natomiast zmienne zależne to takie , których zmiany są skutkiem oddziaływania innej grupy zmiennych ”.

W podjętej pracy do zmiennych niezależnych zaliczono :

- posiadane zainteresowania żołnierzy ;

- wiek badanych ;

- program nauczania ;

- jednakowe warunki wewnętrzne i zewnętrzne badanych ;

Zmienną zależną zaś w podjętych badaniach stanowią :

- wyniki nauczania radiotelefonistów .

Kiedy mówimy o zjawiskach pedagogicznych dokonując ich opisu przy pomocy hipotez i zmiennych , to w pewnym momencie stajemy przed koniecznością szczegółowego określenia , czy dane zjawisko zachodzi czy nie. Zmienne, którymi operujemy w analizach muszą mieć swoje empiryczne wskaźniki. Według S.Nowaka „Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam [...] określić iż zaszło zjawisko Z ”. H.Muszyński wskaźniki traktuje jako zjawiska „ ... , których zaobserwowanie pozwala stwierdzić , że wystąpiły stany rzeczy objęte zakresami badanych zmiennych”.

Bardziej precyzyjnie definiuje to M.Łobocki , który uważa , że stwierdzenie „ ... czy badany fakt lub zjawiska występują w interesującym nas przypadku , zachodzi konieczność ustalenia wskaźników, czyli pewnych zmiennych wskazujących na obecność faktów lub zjawisk ”.

W literaturze metodologicznej spotykamy trzy typy wskaźników. S.Nowak wymienia :

„ - wskaźniki empiryczne ;

- wskaźniki definicyjne ;

- wskaźniki inferencyjne ”.

Ze wskaźnikami empirycznymi mamy do czynienia, wtedy gdy wskazywane zjawisko daje się nam zaobserwować, na drodze empirycznej przez obserwację. O wskaźnikach definicyjnych mówimy wówczas , kiedy dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem danego pojęcia. Natomiast wskaźniki inferencyjne odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk.

Wskaźniki tego typu dotyczą ukrytych hipotetycznych zmiennych, które nie są obserwowalne , ale same mają obserwowalne następstwa. Wyodrębnione trzy rodzaje wskaźników mogą występować łącznie.

W prowadzonych badaniach dominującą rolę spełniać będą wskaźniki empiryczne oraz wskaźniki inferencyjne.

Kierując się przedstawionymi wcześniej zasadami , przed przystąpieniem do badań ustalono następujące wskaźniki :

w1 : nastawienie do służby wojskowej ;

w2 : spełnienie oczekiwań ;

w3 : atrakcyjność nauczanej specjalności ;

w4 : posiadane wykształcenie ;

w5 : posiadane zdolności ;

w6 : motywy uczenia się ;

w7 : zaangażowanie żołnierzy ;

w8 : organizacja procesu dydaktycznego ;

w9 : kwalifikacje pedagogiczne kadry ;

w10: nowy rodzaj zainteresowań ;

w11: cechy osobowościowe.

W dalszej części pracy przedstawione wskaźniki poddane zostaną weryfikacji. Proces ten pozwoli na określenie ich istotności.

Tymczasem wskazanym okazuje się zaplanowanie korelacji zachodzącej między problemami , hipotezami i wskaźnikami. Zawiera to tabela nr2.

TABELA NR 2. PLAN KORELACJI

PROBLEM GŁÓWNY /PG/	HIPOTEZA GŁÓWNA /HG/	WSKAŹNIKI	Nr. pytań w kwestionariuszu
CZY I JAKI WPŁYW NA WYNIKI NAUCZANIA MAJĄ ZAINTERESOWANIA ŻOŁNIERZY SZKOLONYCH W CHARAKTERZE RADIOTELEFONISTÓW	ISTNIEJE ZWIĄZEK POMIĘDZY ZAINTERESOWANIAMI ŻOŁNIERZY SZKOLONYCH W CHARAKTERZE RADIOTELEFONISTÓW A WYNIKAMI NAUCZANIA.	WYNIKI NAUCZANIA	K-1 kadra zawodowa K-2 żołnierze zasadniczej służby wojskowej
PROBLEMY SZCZEGÓŁOWE /psz/	HIPOTEZY SZCZEGÓŁOWE /hsz/	WSKAŹNIKI	Nr PYTANIA W KWESTIONARIUSZU
P1.Czy żołnierze chcą służyć w wojsku	H1. Jeżeli nastąpi odpowiedni dobór poborowych do pododdziału to żołnierze chcą służyć w wojsku.	nastawienie do służby wojskowej	K-1: 01,02 K-2: 01,02
P2. Czy specyfika służby spełnia oczekiwania żołnierzy	H2. Jeżeli proces adaptacyjny przebiega właściwie to specyfika służby wojskowej spełnia oczekiwania żołnierzy	spełnienie oczekiwań	K-1: 03,04,05 K-2: 03,04,05
P3. Czy żołnierze są zainteresowani nauczaną specjalnością i jaki ma to wpływ na wyniki.	H3. Jeżeli nastąpi zainteresowanie nauczaną specjalnością to wyniki nauczania będą wyższe	atrakcyjność nauczanej specjalności	K-1: 06 K-2: 06,07
P4. Jaki jest związek wykształcenia z nauczaną specjalnością	H4. Jeżeli wykształcenie żołnierzy jest zbieżne z nauczaną specjalnością to wyniki nauczania powinny być wyższe	posiadane wykształcenie	K-1: 07 K-2: 08
P5. Jaki wpływ na osiągane wyniki mają zdolności żołnierzy	H5. Jeżeli żołnierze posiadają zdolności muzyczne to szybciej opanują wymagane umiejętności	posiadane zdolności muzyczne	K-1: 09 K-2: 10,11,12
P6. Czy istnieje związek między po- siadanymi zainteresowaniami żołnierzy, a nauczaną specjalnością	H6.Jeżeli istnieje zbieżność między zainteresowaniami żołnierzy a nauczaną specjalnością to motywacja do nauki będzie wyższa	motywy uczenia się	K-1: 08 K-2: 13
P7. Czy żołnierze utożsamiają się z nauczaną specjalnością i jak to wpływa na proces szkolenia.	H7. Jeżeli żołnierze utożsamiają się z nauczaną specjalnością to są zaangażowani w proces szkolenia	zaangażowanie żołnierzy	K-1: 10 K-2: 14,15,17
P8.Czy kwalifikacje pedagogiczne kadry mają wpływ na rozwój zainteresowań nauczaną specjalnością	H8.Im wyższy poziom kwalifikacji pedagogicznych kadry, tym większe zainteresowanie nauczaną specjalnością	kwalifikacje pedagogiczne kadry	K-1: 11,12,14,15 K-2: 18
P9. Czy organizacja procesu szkolenia ma wpływ na rozwój zainteresowania nauczanym przedmiotem	H9. Jeżeli jest dobrze zorganizowany proces szkolenia, to następuje rozwój zainteresowań nauczanym przedmiotem	organizacja procesu dydaktycznego	K-1: 11,12,13,14,15, 19 K-2: 19,20,21,22,23
P10. Czy uzyskanie specjalności radiotelefonisty wpłynie na zmianę dotychczasowych zainteresowań	H10. Jeżeli żołnierze uzyskają specjalność radiotelegrafisty to rozbudzi się nowy rodzaj zainteresowań	nowy rodzaj zainteresowań	K-1: 20,21 K-2: 24,25
P11. Czy cechy osobowościowe mają rekompensować cechy psychofizjologiczne w opanowaniu wymaganych umiejętności	H11. Jeżeli żołnierze posiadają dobrą pamięć, są wytrwali, posiadają motywację i zainteresowania to mogą uzyskać równie wysokie oceny	cechy osobowościowe	K-1: 22 K-2: 27

Legenda:

K-1 kadra zawodowa

K-2 żołnierze zasadniczej służby wojskowej

2.4. Metody, techniki i narzędzia badawcze

W dotychczasowych podrozdziałach ustalono cele, problemy, hipotezy , zmienne i wskaźniki. Następnym etapem jest wybór metody , techniki i narzędzi badawczych.

W literaturze metodologicznej występuje wiele pojęć dotyczących metod i technik badawczych.

Omawiając znaczenie pojęcia metody - należy stwierdzić , że „ ... nie ma metody uniwersalnej to jest takiej , która by się nadawała do pomyślnych badań w każdej nauce , bądź do każdego problemu naukowego ”. Można więc powiedzieć , że jakie problemy takie metody badawcze.

W najogólniejszych pojęciach metoda to sposób poznawania. Jak twierdzi T.Kotarbiński „ ... w badaniach naukowych (metoda ) nie może być dowodem , lecz może być sposobem celowo dobranym i zaplanowanym łącznie ”.

W.Zaczyński pisze , że doboru metody dokonujemy ze względu na:

„- podmiot (treści) badań , czyli z uwzględnieniem możliwości zastosowania danego sposobu do badania określonej w koncepcji rzeczywistości ;

- cel planowanych badań ;

- zasób posiadanych środków ”.

Metoda jest więc szeregiem działań o różnym charakterze zarówno koncepcyjnym jak i rzeczowym , zjednoczonych celem generalnym oraz ogólną koncepcją badań.

A.Kamiński przedstawia metodę jako „ ... zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza , zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego ”. Według M.Łobockiego „ ... metody są pewnym ogólnym systemem reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szeregu operacji poznawczych i praktycznych kolejności ich stosowania, jak również specjalnych środków i działań , skierowanych z góry na założony cel badawczy ”. Natomiast T.Nowacki uważa metodę za „ ... sposób wykonywania jakiegoś działania charakteryzującego się doborem i układem elementów składowych , przy czym jest to sposób uprzednio przemyślany i zaplanowany , a jednocześnie nadający się do powtarzania w sytuacjach takich samych lub zbliżonych ”.

Uogólniając można powiedzieć , że metoda to pewien system działania który umożliwia w jakiś sposób osiągnięcie zamierzonego celu.

W literaturze pedagogicznej spotykamy różne podziały metod badawczych. Niektórzy pedagodzy wyróżniają cztery metody badawcze podstawowe , a to co jedni określają jako metody inni zaliczają do technik badawczych.

T.Pilch wymienia następujące metody badań :

„ - sondaż diagnostyczny ;

- monografię pedagogiczną ;

- metodę indywidualnych przypadków ;

- eksperyment pedagogiczny ”.

W ramach przedstawionych metod badań pedagogicznych stosowane są różne techniki. Według Z.Wiatrowskiego technika to „... układ czynności praktycznych, regulowanych , starannie wypracowanych dyrektywami pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii, faktów. Inaczej to układ czynności warunkujących dochodzenie do zamierzonego celu , którym jest osiągnięcie danych ”. A.Kamiński natomiast twierdzi, że techniki badań to „ ... przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych) weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej. Mają charakter instrukcji - tym użyteczniejszej im wierniej stosowanej. [...] Właśnie ze względu na dokładność i ścisłość instrukcji określających poprawność czynności potrzebnych do zebrania materiału badawczego mówimy o technice badawczej jakby podkreślając jej charakter aparatu badawczego ”

W badaniach stanowiących treść niniejszej pracy zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Techniką było ankietowanie , narzędziem badawczym natomiast był kwestionariusz wywiadu. Ponadto kierując się słowami A.Kamińskiego „...żadnych badań nie należy opierać tylko na jednej technice badawczej ” - w celu podniesienia wiarygodności badań wykorzystano technikę badania dokumentów oraz obserwacji.

Zastosowana jako podstawowa metoda sondażu diagnostycznego „...jest sposobem gromadzenia wiedzy o przedmiotach strukturalnych i funkcjonalnych, oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości , nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje”.

Do zbierania materiału empirycznego wykorzystano ankietowanie, o którym T.Pilch mówi , że jest to „ ... technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu przez badanego specjalnych kwestionariuszy o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub bez obecności ankietera”.

Technikami uzupełniającymi proces gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych było badanie dokumentów oraz obserwacja. Według M. Łobockiego przez analizę dokumentów rozumie się „ ... technikę badawczą polegającą na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenia , pracy produkcyjnej lub innego rodzaju działalności zakończonych mniej lub bardziej gotowym produktem ”. Dokument to „ ... nie tylko teksty pisane ale również wszelkie interesujące nas z punktu widzenia nauki przedmioty i wytwory ludzkie , które mogą być źródłem wyjaśniającym o badanych przez nas zjawiskach lub potwierdzeniem naszych sądów o tych zjawiskach ”. Do dokumentów, których analizy dokonano należą: dzienniki lekcyjne, karty rozmów indywidualnych, wtórniki danych osobowych, arkusze ocen z egzaminów końcowych.

Drugą techniką uzupełniającą była obserwacja. Według W. Zaczyńskiego „ ... jest to wszelkie planowe spostrzeganie zjawisk , które odnosi się do procesów. Stanowi zarazem niezbędny składnik lub elementarny sposób pracy badawczej właściwy wielu metodom”.

Wybrana metoda oraz technika stosowana w pracy umożliwiły uogólnienie wyników i określenie prawdopodobieństwa poszczególnych zjawisk.

Podstawowym narzędziem badawczym był kwestionariusz wywiadu (załączniki nr 1 i nr 2 ) , w którym zawarte pytania wynikały z założonych problemów szczegółowych. Dane osobowe wykorzystane zostały do dokonania charakterystyki badanego środowiska. Wybierając to narzędzie kierowano się tym , że jest ono bardzo często używane przy badaniu takich cech osobowości jak : zainteresowania , poglądy , postawy życiowe oraz cechy charakteru.

2.5. ORGANIZACJA I PRZEBIEG BADAŃ

Przygotowanie do przeprowadzenia badań mających na celu analizę i weryfikację postawionych hipotez rozpoczęto w maju 1999 roku.

Po przeanalizowaniu obszernej literatury naukowej, związanej z podjętym tematem skonstruowano plan badań, w którym ustalono problem główny (PG), problemy szczegółowe (psz), hipotezę główną (HG) i hipotezy szczegółowe (hsz), zmienne zależne i niezależne oraz wskaźniki i narzędzia badawcze.

Następnie opracowano program badań, plan korelacji i przystąpiono do przeprowadzania badań.

Badania wykonano w Jednostce Wojskowej 1885 w Koszalinie.

Od początków istnienia Jednostki Wojskowej 1885 jej zadaniem było i jest po dzień dzisiejszy szkolenie żołnierzy w specjalnościach łącznościowych. Żołnierze tej jednostki szkoleni są w następujących specjalnościach :

• specjalność radiotelefonisty;

• specjalność radiotelegrafisty;

• specjalność radioliniowa;

• specjalność kablowa.

Zgodnie z obowiązującą w Siłach Zbrojnych „Doktryną Szkoleniową ”czas trwania służby wojskowej skrócono z dwudziestu czterech do dwunastu miesięcy. Nauka realizowana jest według wprowadzonych w 1999 roku Programów Szkolenia Pododdziałów Wojsk Łączności i Informatyki. Zajęcia prowadzone są w grupach szkoleniowych zgodnie z nauczaną specjalnością. Kadrę dydaktyczną stanowią oficerowie, chorążowie i podoficerowie zawodowi oraz podoficerowie nadterminowi.

Przystępując do przeprowadzenia badań opracowano kwestionariusz wywiadu w dwóch wersjach :

I - dla żołnierzy zawodowych ;

II - dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej (żołnierzy wcielenia listopad 1999 i luty 2000 ).

Aby zachować porównywalność kwestionariuszy wywiadu, wszystkie pytania mające zdecydowane znaczenie dla wyniku badań były takie same. Jedynie kwestionariusz dla drugiej grupy badanych nieznacznie rozszerzono , ponieważ przedmiotem badań był wpływ ich zainteresowań na wyniki szkolenia. Kwestionariusze miały charakter anonimowy , żeby odpowiedzi były szczere i wyczerpujące.

Badania zostały przeprowadzone sposobem audytoryjnym w grupach szkoleniowych na godzinach kształcenia obywatelskiego. Sposób audytoryjny to taki, w którym „ (...) badacz wchodzi w naoczny kontakt z grupą osób z reguły zgromadzonych dzięki jakimś instytucjonalnym powiązaniem, które wykorzystuje ( np. w szkole, w wojsku, w pracy itp.)”

Każdy z uczestników został dokładnie poinformowany o celu badań. Respondenci otrzymali zakodowane kwestionariusze zawierające szczegółowe instrukcje o sposobie ich wypełniania. Kody ustalono poprzez przyporządkowanie każdemu kolejnemu numerowi z dziennika - numeru znanego tylko prowadzącemu badania. Wypełniający kwestionariusz udzielali pisemnych odpowiedzi samodzielnie. Po zebraniu wypełnionych kwestionariuszy dokonano klasyfikacji materiału, jego jakościowej i ilościowej analizy.

Kolejną czynnością była analiza dokumentów, którymi w badaniach były dzienniki lekcyjne plutonów oraz arkusze egzaminacyjne z przedmiotu „Użytkowanie sprzętu”.

Porównanie materiału uzyskanego drogą ankietowania oraz badania dokumentów , umożliwiło zebranie materiałów empirycznych oraz sformułowanie wynikających z nich wniosków.

Badania przeprowadzono w maju 2000 roku.

2.6. CHARAKTERYSTYKA BADANEJ POPULACJI

Pod pojęciem terenu badań należy rozumieć obszar badań i populację. Obszar działań - stanowiła Jednostka Wojskowa 1885 w Koszalinie omówiona w poprzednim podrozdziale. Populację stanowili żołnierze zawodowi zajmujący się szkoleniem radiotelefonistów oraz żołnierze służby zasadniczej wcielenia listopad 1999 i luty 2000 szkoleni w specjalności radiotelefonisty. W skład badanej grupy weszło 25 żołnierzy zawodowych i 100 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Zdecydowanie się na przeprowadzenie badań w takiej liczbie pododdziałów oraz o takiej liczebności badanej próby wykładowców i żołnierzy wynikało z ograniczonych możliwości czasowych i organizacyjnych pojedynczego badacza.

Charakterystyki badanej populacji dokonano przez przedstawienie cech charakteryzujących daną zbiorowość. Brano pod uwagę staż służby, wykształcenie, stan cywilny, pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania i wiek żołnierzy służby zasadniczej ponadto staż służby, wykształcenie cywilne, wykształcenie wojskowe, stanowisko i stopień wojskowy w stosunku do żołnierzy zawodowych.

Wymienione cechy szczegółowo obrazują tabele nr 3-13 oraz odpowiadające im ryciny ilustrujące dane w nich występujące.

TABELA Nr 3

STAŻ SŁUŻBY WOJSKOWEJ BADANYCH ŻOŁNIERZY

Staż służby wojskowej żołnierzy zasadniczej służby wojskowej w miesiącach	Liczba	Odsetek
5 miesięcy	60	100%
3 miesiące	40	100 %
Razem	100	100 %

źródło : badania własne

Dane zawarte w tabeli nr 4 obrazują poziom wykształcenia badanych żołnierzy. Z ich analizy wynika, że wykształcenie znacznie różnicuje badaną grupę. Większość z badanych posiada wykształcenie zawodowe.

TABELA Nr 4

WYKSZTAŁCENIE ŻOŁNIERZY SŁUŻBY ZASADNICZEJ

Wykształcenie żołnierzy służby zasadniczej	Liczba	Odsetek
Podstawowe Zawodowe Niepełne średnie Średnie ogólne Średnie techniczne Niepełne wyższe	30 60 7 - 3	30 60 7 - 3
RAZEM	100	100 %

źródło : badania własne

TABELA Nr 5

STAN CYWILNY

ŻOŁNIERZY ZASADNICZEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Stan cywilny żołnierzy zasadniczej służby wojskowej	Liczba	Odsetek
Kawaler Żonaty	96 4	96 4
RAZEM	100	100 %

źródło : badania własne

Kategoria ta nie różnicuje badanej grupy , gdyż większość żołnierzy to ludzie stanu wolnego. Nieznaczny odsetek stanowią żołnierze żonaci.

TABELA Nr 6

POCHODZENIE SPOŁECZNE

ŻOŁNIERZY ZASADNICZEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Pochodzenie społeczne żołnierzy zasadniczej służby wojskowej	Liczba	Odsetek
Chłopskie Rzemieślnicze Robotnicze Inteligenckie Inne	15 7 76 12 -	15 7 76 12 -
RAZEM	100	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 2. Pochodzenie społeczne żołnierzy zasadniczej

służby wojskowej

Najliczniej reprezentowani są żołnierze pochodzenia robotniczego. Nieznaczny odsetek badanych stanowią przedstawiciele pochodzenia inteligenckiego i chłopskiego. Stosunkowo mały jest odsetek pochodzenia rzemieślniczego.

TABELA Nr 7

MIEJSCE ZAMIESZKANIA

ŻOŁNIERZY ZASADNICZEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Miejsce zamieszkania żołnierzy zasadniczej służby wojskowej	Liczba	Odsetek
Wieś Miasto do 5 tys. od 5 tys. do 10 tys. od 10 tys. do 20 tys. od 20 tys. do 50 tys. od 50 tys. do 100 tys. powyżej 100 tys.	37 14 7 3 13 5 21	37 14 7 3 13 5 21
RAZEM	100	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 3. Miejsce zamieszkania żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

Grupa pod względem miejsca zamieszkania jest bardzo zróżnicowana. Najwięcej osób mieszka na wsi oraz w miastach powyżej 100 tysięcy. Najmniejsza liczba badanych pochodzi z miast o średnim zaludnieniu.

TABELA Nr 8

WIEK ŻOŁNIERZY ZASADNICZEJ SŁUŻBY WOJSKOWEJ

Wiek żołnierzy zasadniczej służby wojskowej	Liczba	Odsetek
17 - 19 lat 20 - 21 lat 21 - 23 lat 23 - 25 lat pow. 25 lat	13 59 37 1 -	13 59 37 1 -
RAZEM	100	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 4. Wiek żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

Wiek żołnierzy jest w zasadzie zbliżony i w większym stopniu nie

różnicuje grupy badanych. Najliczniejszą grupę stanowią żołnierze w wieku 20 - 21 lat. Najmniejszą grupę natomiast w wieku 17 - 19 lat.

TABELA Nr 9

STAŻ SŁUŻBY ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH

Staż służby żołnierzy zawodowych	Liczba	Odsetek
do 2 lat od 2 do 5 lat od 5 do 10 lat od 10 do 15 lat od 15 do 20 lat pow. 20 lat	- 5 8 10 2 -	- 20 32 40 8 -
RAZEM	25	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 5. Staż służby żołnierzy zawodowych

Staż służby wojskowej znacznie różnicuje badaną grupę kadry

zawodowej. Najliczniej reprezentowana jest kadra o stażu od 10 do 15 lat. Wynika to z procesu restrukturyzacji. i redukcji prowadzonej w Siłach Zbrojnych.

TABELA Nr 10

WYKSZTAŁCENIE CYWILNE

ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH

Wykształcenie cywilne żołnierzy zawodowych	Liczba	Odsetek
Zawodowe Niepełne średnie Średnie Wyższe 1 ° Wyższe 2 °	11 - 4 9 1	44 - 16 36 4
RAZEM	25	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 6. Wykształcenie cywilne żołnierzy zawodowych.

Poziom wykształcenia cywilnego znacznie różnicuje grupę kadry zawodowej. Dominuje wykształcenie zawodowe. Najmniejszy odsetek stanowi wykształcenie wyższe drugiego stopnia. Przyczyną takiego zróżnicowania jest posiadany stopień wojskowy oraz przynależność do korpusu osobowego.

TABELA Nr 11

WYKSZTAŁCENIE WOJSKOWE ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH

Wykształcenie wojskowe żołnierzy zawodowych	Liczba	Odsetek
Podoficerska Szkoła Zawodowa Szkoła Chorążych Wyższa Szkoła Oficerska Akademia Wojskowa	6 9 9 1	24 36 36 4
RAZEM	25	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 7. Wykształcenie wojskowe żołnierzy zawodowych

W grupie żołnierzy zawodowych najliczniej reprezentowani są absolwenci Wyższej Szkoły Oficerskiej oraz Szkoły Chorążych, najmniejszą Akademii Wojskowej. Podyktowane jest to obsadą etatową obowiązującą w Jednostce Wojskowej.

TABELA Nr 12

STANOWISKO SŁUŻBOWE ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH

Stanowisko służbowe żołnierzy zawodowych	Liczba	Odsetek
Dowódcze Sztabowe	22 3	88 12
RAZEM	25	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 8. Stanowisko służbowe żołnierzy zawodowych.

Najliczniejszą grupę stanowią żołnierze zawodowi zajmujący stanowiska dowódcze. Wynika to z celu badań, ponieważ zarówno oficerowie, chorążowie czy podoficerowie oprócz funkcji dowódczych spełniają rolę wykładowców, instruktorów badanego przedmiotu. Oficerowie pełniący stanowiska sztabowe pełnią funkcje organizacyjno-kontrolne.

TABELA Nr 13

STOPNIE WOJSKOWE ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH

Stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych	Liczba	Odsetek
Podoficer zawodowy Chorąży Oficer	6 9 10	24 36 40
RAZEM	25	100 %

źródło : badania własne

Ryc. nr 9. Stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych.

Stopień wojskowy zasadniczo nie różnicuje badanych żołnierzy zawodowych. Najliczniejszą grupę stanowią oficerowie i chorążowie, najmniejszą podoficerowie.

W niniejszym rozdziale zawarto istotę problemu badawczego hipotezy robocze, postawione w celu rozwiązania problemu. Przedstawiono również metody, techniki badawcze oraz organizację przebiegu badań. Rozdział zamyka charakterystyka terenu i badanej populacji przedstawiona na podstawie odpowiedzi respondentów na pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu.

Prezentacji wyników badań dokonano w następnym rozdziale.

ROZDZIAŁ 3

WPŁYW ZAINTERESOWAŃ NA WYNIKI KSZTAŁCENIA

RADIOTELEFONISTÓW W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH.

3.1. Analiza zainteresowań radiotelefonistów

Zadaniem tego rozdziału zgodnie z przyjętym planem badań jest dostarczenie globalnego i zarazem przejrzystego obrazu wpływu zainteresowań radiotelefonistów na efekty uzyskiwane z przedmiotu „Użytkowanie sprzętu”

Pierwszy etap stanowiło ustalenie kierunków zainteresowań żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885. Dokonano tego na podstawie odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu wywiadu (Załącznik nr1).

Badaniu poddanych zostało 100 żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885, odpowiedzi na temat kierunku zainteresowań nie udzieliło 9 żołnierzy. Pozostali wymienili dziedziny, którymi się szczególnie interesują, a należały do nich: uprawianie sportu, słuchanie muzyki, czytanie książek, praca na komputerze, naprawa sprzętu elektronicznego, gra na instrumencie itp.

Już wstępne zapoznanie się z odpowiedziami wskazało autorowi niniejszej pracy, jak szeroki jest wachlarz zainteresowań badanych żołnierzy. W związku z powyższym zaistniała konieczność pogrupowania odpowiednich rodzajów czynności i dyscyplin na poszczególne grupy kierunkowe.

Pierwszą z nich stanowiły zainteresowania sportowe, które deklarowało 50 respondentów. Rozkład tych zainteresowań przedstawia tabela nr 14

Tabela nr 14

Zainteresowania sportowe żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Dyscyplina sportowa	Liczba respondentów
koszykówka	14
piłka nożna	10
tenis	7
karate	6
siatkówka	4
pływanie	4
Razem	50

Źródło: badania własne

Wśród dyscyplin sportowych ankietowani na pierwszym miejscu umieścili koszykówkę, dalej piłkę nożną. Były to dominujące dyscypliny sportu, które pod względem ilościowym znacznie różnicują tę grupę. Pozostałe dyscypliny występowały w ilościach bardzo zbliżonych. Należy stwierdzić, że respondenci generalnie uprawiali sport amatorsko w ramach czasu wolnego.

Drugi kierunek zainteresowań reprezentowany przez 11 respondentów stanowiła grupa o zainteresowaniach muzycznych, których rozkład obrazuje tabela nr 15.

Zestawienie dokonane w tabeli nr 15 ilustruje, że wśród badanych, którzy deklarowali kierunek zainteresowań muzycznych bardziej dominowała forma bierna wyrażająca się w słuchaniu muzyki, aniżeli w czynnym jej uprawianiu poprzez grę na określonym instrumencie.

Tabela nr 15

Zainteresowania muzyczne żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Treść zainteresowań	Liczba respondentów
słuchanie muzyki	4
gra na gitarze	3
słuchanie muzyki poważnej	3
gra na instrumentach klawiszowych	1
Razem	11

Źródło: badania własne

Kolejny typ zainteresowań wykazywało 6 respondentów. Opowiedzieli się oni za zainteresowaniem literaturą. Jednak i w tym zakresie nie wystąpiła jednolitość, którą obrazuje tabela nr 16.

Tabela nr 16

Zainteresowania literaturą żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Treść zainteresowań	Liczba respondentów
książki sensacyjne	3
fantastyka	2
Poezja	1
Razem	6

Źródło: badania własne

Wśród zainteresowań literaturą dominowało czytanie książek o tematyce sensacyjnej, następnie fantastyka i poezja.

Czwarty kierunek zainteresowań stanowiła grupa żołnierzy reprezentujących zainteresowanie motoryzacją. Kierunki z nią związane deklarowane przez respondentów również nie były zbieżne. Różnice te przedstawia zestawienie zawarte w tabeli nr 17.

Tabela nr 17

Treść zainteresowań	Liczba respondentów
naprawa samochodów	3
mechanika pojazdowa	1
motocykle	1
Razem	5

Zainteresowania motoryzacyjne żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Źródło: badania własne

Zainteresowania w zakresie motoryzacji deklarowało 5 respondentów. Obejmowały one czynności związane z naprawą samochodów, mechaniką pojazdową oraz cieszące się dużym zainteresowaniem wśród współczesnej młodzieży - motocykle. Należy stwierdzić, że ta nieliczna grupa w pełni utożsamiała swoje zainteresowania z kierunkiem ukończonej szkoły.

Respondenci posiadający wykształcenie średnie-ogólne deklarowali zainteresowanie historią. Członkowie tej grupy wykazywali zainteresowania w kierunku historii starożytnej oraz historii II Wojny Światowej. Szczegółowo obrazuje to zestawienie zawarte w tabeli nr 18.

Inną najmniej liczną grupę respondentów z uwagi na szeroko reprezentowany kierunek technicznego wykształcenia oraz profil

Tabela nr 18

Zainteresowania historią żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Treść zainteresowań	Liczba respondentów
historia starożytna	3
historia II wojny światowej	2
Razem	5

Źródło: badania własne

ukończonej szkoły stanowili słuchacze o zainteresowaniach elektroniką. Wśród tej pięcioosobowej grupy dominowały takie dziedziny jak naprawa oraz konstruowanie własnych urządzeń elektronicznych.

Modelarstwo to kierunek, który reprezentowało troje badanych. Trudno jednak podejmować szersze omawianie tej grupy, gdyż zainteresowania dotyczyły tylko wykonywania modeli latających i pływających.

Bardzo nielicznie w dobie utechnicznienia współczesnego życia reprezentowany był kolejny rodzaj zainteresowań - informatyka. Na ogólną liczbę 100 żołnierzy w większości z wykształceniem technicznym zaledwie trzech deklarowało zainteresowania w kierunku pracy z komputerem oraz opracowywania programów użytkowych.

Ostatnim z wymienionych przez żołnierzy kierunkiem zainteresowań był język obcy. Wśród tej nielicznej trzyosobowej grupy dominował język angielski.

Proces analizy zainteresowań umożliwił stworzenie ogólnego obrazu zainteresowań badanej grupy żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885. Przedstawia to tabela nr 19.

Tabela nr 19

KIERUNKI ZAINTERESOWAŃ ŻOŁNIERZY

JEDNOSTKI WOJSKOWEJ 1885

KIERUNEK ZAINTERESOWAŃ	LICZBA	ODSETEK
SPORT MUZYKA LITERATURA MOTORYZACJA ELEKTRONIKA HISTORIA MODELARSTWO INFORMATYKA JĘZYKI OBCE BRAK ZAINTERESOWAŃ	50 11 6 5 5 5 3 3 3 9	50 11 6 5 5 5 3 3 3 9
RAZEM	100	100%

Źródło: badania własne

Analizując przedstawione w tabeli nr 19 kierunki zainteresowań jako nastawienie grupy na określone treści, widać że badani żołnierze interesowali się w mniejszym lub większym stopniu dziewięcioma różnymi dziedzinami. Należy dodać, że uwidocznione kierunki zainteresowań nie powstały w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej. Były to zainteresowania kształtowane i rozwijane przez badanych przed powołaniem do służby. Z danych zawartych w tabeli nr 19 wynika, że kierunki zainteresowań są bardzo rozbieżne. Największa liczba odpowiedzi świadczyła o zainteresowaniach sportowych - znacznie mniejsza zaś o zainteresowaniach muzycznych i literaturą.

Szczególną uwagę zwraca bardzo małe zainteresowanie różnymi dziedzinami techniki. Jak już przedstawiono wcześniej około 63 % /tabela nr 4/ ogółu badanych posiada średnie wykształcenie techniczne. Dziedzina techniczna reprezentowana była przez takie dyscypliny jak: elektronika, informatyka, motoryzacja, modelarstwo. Suma respondentów preferujących ten rodzaj zainteresowań wynosiła zaledwie osiemnaście - co stanowi 16 % ogółu badanych.

Najbardziej jednak niepokoi fakt, że aż dziewięciu żołnierzy stanowiących 9 % badanych nie deklarowało żadnego kierunku zainteresowań. Swoje zainteresowania określali najczęściej jako „ogólne” lub „żadne”. Z uwagi na bardzo lakoniczne sformułowania autor zakwalifikował ich do odrębnej grupy żołnierzy, którą określił jako grupę „z brakiem konkretnych zainteresowań”.

Przedstawiony ogólny obraz kierunków zainteresowań żołnierzy objętych badaniami ułatwił autorowi udzielenie odpowiedzi na pytanie bezpośrednio związane z tematem niniejszej pracy, które brzmi: Jaki jest wpływ zainteresowań na wyniki szkolenia żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonisty ?

Szczegółowo problem ten omówiono w kolejnym podrozdziale.

3.2. Ogólna charakterystyka wyników badań nad związkiem zainteresowań żołnierzy z procesem szkolenia radiotelefonistów

Analizy wyników badań nad wpływem zainteresowań na efekty szkolenia żołnierzy zasadniczej służby wojskowej dokonano w oparciu o wcześniej przyjęte grupy problemów szczegółowych wyłonionych z problemu głównego. Problemy te dotyczyły kontynuowania nauki w warunkach specyfiki służby wojskowej, związku zainteresowań z nauczaną specjalnością, organizacji i prowadzenia procesu szkolenia oraz związku zainteresowań z uzyskanymi wynikami.

Przedstawienie wyników pozwoliło wnieść pewnego rodzaju szczegóły, które umożliwiły ukazanie wpływu zainteresowań na efekty nauczania radiotelefonistów.

Pierwszym problemem, którym zajęto się w trakcie badań było nastawienie do służby wojskowej i wpływ służby na spełnienie oczekiwań. Przedstawiono to w tabelach nr 20 i 21

Tabela nr 20

Nastawienie do służby wojskowej

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi					Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n %
01	Sądzi Pan, że trafił do pododdziału w którym chciałby służyć?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	17 17	15 15	24 24	20 20	30 30	100 100
02	Czy sumiennie zamierza Pan wypełniać swój konstytucyjny obowiązek żołnierza?			28 28	40 40	21 21	5 5	6 6	100 100
01	Czy przeprowadza się odpowiedni dobór poborowych do pododdziałów szkolących radiotelefonistów?		Żołnierze zawodowi	−	3 12	6 24	12 48	4 16	25 100%
02	Czy żołnierze Pańskim zdaniem chcą służyć w wojsku?			−	−	10 40	10 40	5 20	25 100%

Źródło: badania własne

Z danych zawartych w tabeli nr 20 wynika, że żołnierze służby zasadniczej szkoleni w charakterze radiotelefonisty zamierzali sumiennie wypełniać swój konstytucyjny obowiązek. Jednocześnie nie byli zadowoleni z pododdziału, w którym tę służbę mieli odbywać. Natomiast odmiennego zdania byli żołnierze zawodowi stanowiący kadrę dowódczo-dydaktyczną w badanym pododdziale. W większości twierdzili, że nie przeprowadza się odpowiedniego doboru poborowych do kompanii szkolących radiotelefonistów, oraz że żołnierze nie chcą służyć w wojsku. Wypowiedzi kadry na temat doboru poborowych nie są trafne, ponieważ na podstawie danych przedstawionych w tabeli nr 4 dotyczących wykształcenia badanej grupy żołnierzy wynika, że większość z nich niestety nie spełnia wymogów stawianych radiotelefonistą.

Można zatem przypuszczać, że nastawienie żołnierzy zasadniczej służby wojskowej może z jednej strony pozytywnie wpływać na ich zaangażowanie w proces szkolenia, z drugiej zaś strony może być hamowane poprzez negatywny stosunek do charakteru pododdziału, w którym tę służbę odbywali.

Z elementem chęci odbywania służby wojskowej wiąże się ściśle jej specyfiką a wraz z nią spełnienie oczekiwań żołnierzy. Dane na temat wpływu specyfiki służby na spełnienie oczekiwań przedstawione są w tabeli nr 21

Tabela nr 21

Wpływ specyfiki służby na spełnienie oczekiwań

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi					Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
03	Czy według Pana specyfika służby spełnia oczekiwania wszystkich żołnierzy?	Żołnierze zawodowi	−	−	16 64	5 20	4 16	25 100
04	Czy żołnierze w Pana pododdziale czują się dobrze?			9 36	15 60	1 4	−	−	25 100
05	Czy żołnierze z reguły akceptują porządek wojskowy?			8 32	16 64	1 4	−	−	25 100
03	Czy specyfika służby spełnia Pana oczekiwania?		Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	10 10	12 12	34 34	15 15	29 29	100 100
04	Czy zaadoptował się Pan do swego pododdziału?			60 60	29 29	3 3	6 6	2 2	100 100
05	Czy akceptuje Pan porządek i tryb życia wojskowego?			20 20	36 36	12 12	14 14	18 18	100 100

Źródło: badania własne

Z danych przedstawionych w tabeli nr 21 wynika jednoznacznie, że specyfika służby w opinii kadry jak i żołnierzy nie spełniła oczekiwań badanych. Natomiast zdecydowana większość żołnierzy uważała, że zaadoptowała do swego pododdziału i akceptowała porządek i tryb życia wojskowego. Podobnie wypowiadała się kadra. Wynika z tego, że proces adaptacyjny w badanym pododdziale przebiegał właściwie. Ponadto, żołnierze pokonali trudności wynikające z ograniczenia czasu pozostającego do własnej dyspozycji, przywykli do wykonywania czynności wymagających zwiększonego wysiłku fizycznego oraz podporządkowali się uregulowanemu przebiegowi czynności codziennych określonych w tak zwanym porządku dnia.

Następny problem szczegółowy wymagający zbadania dotyczył zainteresowania nauczaną specjalnością. Obrazuje go zestawienie dokonane w tabeli nr 22

Tabela nr 22

Zainteresowanie nauczaną specjalnością

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi					Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
06	Czy Pana zdaniem żołnierze zainteresowani są nauczaną specjalnością ?	Żołnierze zawodowi	−		13 52	10 40	_	25 100
07	Czy Pana zdaniem żołnierze wykonywaną specjalność wojskową uważają za atrakcyjną ?			−	3 12	8 32	8 32	6 24	25 100
06	Czy jest Pan zainteresowany wykonywaną specjalnością ?		Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	15 15	18 18	20 20	22 22	25 25	100 100
07	Czy wykonywaną specjalność uważa Pan za atrakcyjną ?			9 9	21 21	20 20	21 21	29 29	100 100

Źródło:badania własne

Wyniki przedstawione w tabeli nr 22 świadczą, że zdaniem kadry, żołnierze raczej nie byli zainteresowani nauczaną specjalnością i uważali ją za mało atrakcyjną. Wśród wypowiedzi żołnierzy dostrzega się, że w 15 przypadkach nastąpiło zainteresowanie, natomiast 9 żołnierzy uważało wykonywaną specjalność za atrakcyjną. Można zatem przypuszczać, że żołnierze z powodu braku możliwości rozwijania dotychczasowych zainteresowań w zastępstwie zainteresowali się nauczaną specjalnością.

Dane przedstawione w tabeli nr 23 ukazują opinie dotyczące kolejnego problemu szczegółowego a mianowicie związku wykształcenia z nauczaną specjalnością.

Tabela nr 23

Związek wykształcenia cywilnego z nauczaną specjalnością.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
08	Czy wykształcenie cywilne ma wpływ na osiągane wyniki ?	Żołnierze zawodowi	1 4	6 24	13 52	1 4	4 16	25 100
08	Czy Pana wykształcenie jest zbieżne z nauczaną specjalnością ?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	15 15	13 13	6 6	14 14	52 52	100 100

Źródło:badania własne

Zdania kadry na temat związku wykształcenia cywilnego z nauczaną specjalnością były zróżnicowane. Trzynastu przedstawicieli tej grupy nie umiało określić istnienia bądź nie istnienia tego związku. Z wypowiedzi żołnierzy wynika natomiast że w 66 % ich wykształcenie nie było zbieżne z nauczaną specjalnością.

Analizując jednak odpowiedzi kadry można było dopatrzyć się stwierdzenia, że wykształcenie żołnierzy nie ma wpływu na wyniki osiągane przez radiotelefonistów.

Opinie dotyczące kolejnego problemu szczegółowego, a mianowicie wpływu posiadanych zdolności muzycznych na naukę odbioru słuchowego zamieszczono w tabeli nr 24.

Zdaniem badanej kadry zajmującej się nauczaniem radiotelefonistów - zdolności muzyczne są dużym ułatwieniem w nauce nadawania kluczem telegraficznym, a przede wszystkim zapamiętaniu i odtwarzaniu melodii i znaków alfabetu Morse'a.

Tabela nr 24

Wpływ zdolności muzycznych na naukę odbioru słuchowego.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n %
10	Czy zdolności muzyczne są ułatwieniem w nauce odbioru słuchowego ?	Żołnierze zawodowi	14 56	11 44	−	−	−	25 100

Źródło: badania własne

W celu uzyskania bardziej szczegółowych wyników w zakresie wpływu zdolności muzycznych na naukę odbioru słuchowego, zbadano te zdolności wśród żołnierzy. Przedstawiono to w tabeli nr 25.

Z danych zawartych w tabeli nr 25 wynika, że 23 badanych posiadało natomiast 67 nie posiadało zdolności muzycznych. Dziesięciu nie było w stanie określić czy je posiada czy też nie. Zdecydowana większość żołnierzy stwierdziła, że nie gra na instrumentach muzycznych. Tylko 12 respondentów odpowiedziało, że gra na instrumencie. W porównaniu z tabelą nr 15 dotyczącą zainteresowań muzycznych liczba ta wzrasta o 9. Oznacza to, że oprócz zainteresowań, które badani podali za wiodące byli oni również uzdolnieni w innym kierunku.

Tabela nr 25

Zdolności muzyczne żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
10	Czy ma Pan zdolności muzyczne ?	Żołnierze	14 14	9 9	10 10	24 24	43 43	100 100
11	Czy gra Pan na jakimś instrumencie muzycznym?	zasadniczej służby wojskowej	12 12	_	3 3	5 5	80 80	100 100
12	Czy posiada Pan dobry słuch muzyczny?		43 43	30 30	9 9	11 11	7 7	100 100

Źródło:badania własne

W związku z tym autor uznał za wskazane pogłębić zbadanie tego stanu rzeczy. Dane przedstawił w tabeli nr 26

Z danych zawartych w tabeli nr 26 wynika, że najwięcej „grających żołnierzy” występowało w najliczniejszej grupie o kierunku zainteresowań sportowych.

Zgodnie z przyjętym planem badań kolejny problem dotyczył związku posiadanych zainteresowań z nauczaną specjalnością. Przedstawia to tabela nr 27.

Jak wynika z odpowiedzi zawartych w tabeli nr 27, udzielonych przez żołnierzy zawodowych, zbieżność zainteresowań z nauczaną specjalnością wpływa pozytywnie na osiągane wyniki.

Tabela nr 26

Uzdolnienia muzyczne słuchaczy

	Kierunek zainteresowań	Kategoria odpowiedzi
		Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej nie	Nie	Razem
	Sport Muzyka Literatura Historia Języki obce Elektronika Informatyka Motoryzacja Modelarstwo Brak zainteresowań	6 5 2 2 - 1 - - - 1	- - - - - - - - - -	- - 1 1 - - 1 - - -	- - - - 2 - 2 - 1 -	44 6 4 3 1 4 - 5 2 8	50 11 6 5 3 5 3 5 3 9
Nr pyt. 11	Czy gra Pan na jakimś instrumencie ?	17	_	3	5	75	100

Źródło: badania własne

Tabela nr 27

Związek zainteresowań z nauczaną specjalnością.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n %
08	Czy Pana zdaniem jeżeli zainteresowania żołnierzy są zbieżne z nauczaną specjalnością to wyniki nauczania będą wyższe ?	Żołnierze zawodowi	15 60	10 40	-	-	-	25 100
13	Czy Pana zainteresowania są zbieżne z nauczaną specjalnością ?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	11 11	10 10	10 10	20 20	49 49	100 100

Żródło:badania własne

W kategorii żołnierzy zasadniczej służby wojskowej - 21 stwierdziło, że ich zainteresowania są zbieżne z nauczaną specjalnością. Dokładna analiza udzielonych przez nich odpowiedzi wskazała, że do zainteresowań zbieżnych ze specjalnością radiotelefonisty badani zaliczali : elektronikę, motoryzację, sport, muzykę, modelarstwo, informatykę. Można zatem przypuszczać, że te kierunki zainteresowań mogą mieć wpływ na osiągane wyniki w procesie szkolenia radiotelefonistów.

Kolejnym problemem było ustalenie stopnia utożsamiania się żołnierzy z nauczaną specjalnością radiotelefonisty. Dokonano tego porównując odpowiedzi żołnierzy dotyczących uczestnictwa w zajęciach trudności związanych z opanowaniem odbioru słuchowego oraz oceny nauczanej specjalności. Zbadano również stosunek kadry zajmującej się nauczaniem przedstawionego przedmiotu. Wyniki zawiera tabela nr 28

Tabela nr 28

Utożsamianie się słuchaczy z nauczaną specjalnością.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi					Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie		n %
10	Czy chętnie prowadzi Pan zajęcia z odbioru słuchowego ?	Żołnierze zawodowi	1 4	11 44	4 16	6 24	3 12		25 100
17	Czy chętnie uczestniczy Pan w zajęciach z odbioru słuchowego ?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	15 15	20 20	13 13	24 24	28 28		100 100
14	Czy nauka odbioru słuchowego sprawia Panu trudności ?			20 20	23 23	8 8	28 28	21 21		100 100
15	Czy naukę odbioru słuchowego uważa Pan za interesującą ?			13 13	16 16	14 14	23 23	34 34		100 100

Źródło: badania własne

Ogół danych przedstawionych w tabel nr 28 wskazuje, że kadra w większości chętnie prowadzi zajęcia z odbioru słuchowego, chociaż 9 przedstawicieli tej grupy udzieliło odpowiedzi świadczących o negatywnym nastawieniu do przedmiotu.

Z analizy odpowiedzi słuchaczy wynika, że żołnierze raczej niechętnie uczestniczyli w zajęciach z tego przedmiotu, 43 twierdziło, że ma trudności z jego opanowaniem. Zaledwie 29 żołnierzy uważa naukę odbioru słuchowego za interesującą.

Można zatem przypuszczać, że poziom osiąganych wyników nauczania będzie podobnie zróżnicowany.

Następnym problemem tematycznym wyłonionym z problemu głównego była organizacja procesu szkolenia, a zwłaszcza jego wpływ na rozwój zainteresowania nauczanym przedmiotem.

Przedstawiono to w tabelach od nr 29 do nr 34

Tabela nr 29

Sposób prowadzenia zajęć.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
11	Czy prowadząc zajęcia stara się Pan zainteresować żołnierzy nauczaną specjalnością ?	Żołnierze zawodowi	15 60	8 32	2 8	_	_	25 100
18	Czy prowadzący zajęcia robią to w sposób interesujący ?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	17 17	31 31	23 23	15 15	14 14	100 100

Źródło:badania własne

Dane przedstawione w tabeli nr 29 obrazujące wypowiedzi żołnierzy zawodowych prowadzących zajęcia z odbioru słuchowego pozwalają sądzić, że większość z nich starała się zainteresować żołnierzy nauczaną specjalnością. Potwierdziły to również opinie żołnierzy służby zasadniczej, z których większość udzieliła odpowiedzi pozytywnej. Negatywnie w tej kwestii wypowiedziało się 29 % badanych żołnierzy. Dowodzi to, że jednak zajęcia nie zawsze mimo starań ze strony kadry prowadzone były w sposób interesujący.

Przedstawiona ocena pozwoliła przypuszczać, że pewna grupa badanych żołnierzy została zainteresowana nauczanym przedmiotem, co nie oznacza, że wśród tych osób powstał nowy kierunek zainteresowań.

Kolejnym problemem ściśle powiązanym z organizacją procesu nauczania był dobór metod nauczania. Wyniki badań w tym zakresie obrazuje zestawienie przedstawione w tabeli nr 30.

Tabela nr 30

Dobór metod nauczania.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
11	Czy stosowane metody nauczania uważa Pan za skuteczne ?	Żołnierze	2 8	11 44	11 44	1 4	_	25 100
12	Czy dostosowuje Pan metody do tempa pracy żołnierzy?	zawodowi	9 36	16 64	_	_	_	25 100
16	Czy metody nauczania uważa Pan za skuteczne?	Żołnierze służby zasadniczej	21 21	30 30	25 25	11 11	13 13	100 100

Źródło:badania własne

Z analizy danych przedstawionych w tabeli nr 30, wynika że dzięki odpowiedniemu doborowi metod, dostosowanych do tempa pracy, żołnierze uważali je za skuteczne. Wynika z tego ogólny wniosek, że były one akceptowane przez żołnierzy, a co z tego wynika powinny wpływać na wysokość osiąganych wyników jak również mogłyby się przyczyniać do powstania nowego kierunku zainteresowań.

W tabeli nr 31 przedstawiono stosunek żołnierzy do organizowanych zajęć dodatkowych. Jak wynika z danych w niej zawartych żołnierzom umożliwiano udział w zajęciach dodatkowych. Jednak prowadzenie ich kadra zawodowa w większości zlecała instruktorom i dowódcom drużyn.

Tabela nr 31

Zajęcia dodatkowe w opinii kadry i żołnierzy

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
14	Czy umożliwia Pan żołnierzom udział w zajęciach dodatkowych?	Żołnierze	19 16	6 24	_	_	_	25 100
15	Czy zajęcia dodatkowe prowadzi Pan osobiście?	zawodowi	3 12	6 24	_	11 44	5 20	25 100
21	Czy przełożeni umożliwiają udział w zajęciach dodatkowych ?	Żołnierze służby	58 58	22 22	6 6	4 4	10 10	100 100
23	Czy chętnie uczestniczy Pan w zajęciach dodatkowych?	zasadniczej	20 20	19 19	11 11	20 20	30 20	100 100

Źródło:badania własne

Można zatem przypuszczać, że mogło mieć to ścisły związek z odpowiedziami żołnierzy dotyczącymi chęci uczestnictwa w zajęciach dodatkowych. Wśród badanej grupy żołnierzy tylko 39 deklarowało pozytywny stosunek do tej formy zajęć. Można przypuszczać, że mogło to mieć ścisły związek z odpowiedziami żołnierzy dotyczącymi chęci uczestnictwa w zajęciach dodatkowych. Można również przypuszczać, że pośród tej grupy nastąpiło zainteresowanie nauczaną specjalnością wojskową. Należy też dodać, że zajęcia dodatkowe organizuje się dla żołnierzy nie wypełniających określonych norm co mogło mieć wpływ na charakter odpowiedzi. Podobnie przedstawiały się wyniki dotyczące samokształcenia żołnierzy, obrazuje to tabela nr 32.

Tabela nr 32

Samokształcenie żołnierzy Jednostki Wojskowej 1885

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
16	Czy w razie samokształcenia żołnierze korzystają z pomocy dowódców drużyn?	Żołnierze zawodowi	17 68	8 32	_	_	_	25 100
22	Czy w czasie samokształcenia korzysta Pan z pomocy dowódcy drużyny?	żołnierze służby zasadniczej	21 21	18 18	7 7	31 31	23 23	100 100

Źródło:badania własne

Z danych w niej zawartych wynika, że kadra odpowiedzialna za realizację procesu dydaktycznego nie była w pełni zorientowana w potrzebach swoich podwładnych. Świadczą o tym udzielone odpowiedzi dotyczące korzystania przez żołnierzy z pomocy dowódcy drużyny. Wśród badanych tylko 39 deklarowało korzystanie z takiej formy pomocy, pozostali wypowiadali się negatywnie. Można zatem przypuszczać, że samokształcenie podobnie jak zajęcia dodatkowe realizowane bez udziału wykwalifikowanej kadry zawodowej, cieszyło się zainteresowaniem tylko części badanych żołnierzy. Ponadto, istnieje prawdopodobieństwo, że zarówno zajęcia dodatkowe, jak i samokształcenie było realizowane w sposób niezaplanowany, a organizatorzy nie brali pod uwagę faktu, że wszelka praca realizowana na siłę nie przynosi pożądanych efektów.

Istotnym czynnikiem wpływającym na realizacją procesu nauczania, związanym z efektywnością stanowi wyposażenie bazy szkoleniowej.

W jej skład wchodziły sale wykładowe znajdujące się na bazie wyszkolenia wyposażone w trenażery ułatwiające naukę odbioru słuchowego, oraz etatowy sprzęt łączności. Ocenę bazy szkoleniowej przedstawiono w tabeli nr 33.

Tabela nr 33

Ocena wyposażenia sal wykładowych

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
13	Czy wyposażenie sali wykładowej spełnia warunki do skutecznego nauczania ?	Żołnierze zawodowi	_	9 36	11 44	5 20	_	25 100
19	Czy wyposażenie sali wykładowej spełnia Pana zdaniem warunki do skutecznego nauczania?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	5 5	21 21	22 22	21 21	31 31	100 100%

Źródło:badania własne

Z danych przedstawionych w tabeli 33 wynika, że zarówno w opinii żołnierzy zawodowych, jak i żołnierzy służby zasadniczej, wyposażenie sal wykładowych nie spełniało warunków do skutecznego nauczania odbioru słuchowego. Zastanawiającym natomiast jest fakt, że zdaniem 26 żołnierzy istniały warunki do skutecznego nauczania. Prawdopodobnie grupa ta została zainteresowana nauczaną specjalnością.

Kolejnym problemem wymagającym zbadania było ustalenie wpływu działalności kontrolnej na motywy uczenia się radiotelefonistów.

Przedstawiono to w tabeli nr 34

Tabela nr 34

Wpływ działalności kontrolnej na motywy uczenia się radiotelefonistów

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
17	Czy prowadzone przez Pana sprawdziany wpływają na żołnierzy mobilizująco?	Żołnierze zawodowi	17 68	8 32	_	_	_	25 100
20	Czy częste sprawdziany prowadzone przez instruktorów mobilizują do nauki?	Żołnierze zasadniczej służby wojskowej	24 24	19 19	15 15	18 18	24 24	100 100

Źródło:badania własne

Analizując odpowiedzi zawarte w tabeli nr 34 należy stwierdzić, że zdaniem kadry sprawdziany stanowiły istotny bodziec do nauki. Natomiast

w grupie badanych żołnierzy, 43 utożsamiało się z opinią kadry, a 42

twierdziło, że sprawdziany nie są czynnikami mobilizującymi.

Ustosunkowując się do odpowiedzi przedstawianych przez badaną grupę żołnierzy służby zasadniczej można przypuszczać, że moc mobilizująca sprawdzianów polegała na tym, że uzyskiwane oceny decydowały o możliwości korzystania z przepustek stałych. Stąd też przedstawione w tabeli nr 34 wyniki można interpretować w różny sposób. Mianowicie grupa, która deklarowała, że sprawdziany nie stanowią czynnika mobilizującego - nie miała problemów z ich zaliczaniem. Natomiast grupa, której odpowiedzi pokrywały się z odpowiedziami kadry mogła mieć problemy ze zdawaniem sprawdzianów.

Następnym zbadanym problemem był wpływ kwalifikacji pedagogicznych kadry na rozwój zainteresowań nauczaną specjalnością. Dane dotyczące tego problemu były przedstawione w tabelach od nr 29 do nr 33 stanowiąc punkt odniesienia dla odpowiedzi żołnierzy służby zasadniczej.

Z analizy udzielanych odpowiedzi zawartych w tabelach od nr 29 do nr 33 wynika, że kwalifikacje pedagogiczne kadry miały wpływ na rozwój zainteresowań nauczaną specjalnością. Potwierdzeniem tego były odpowiedzi zawarte w tabeli nr 29 dotyczącej sposobu prowadzenia zajęć, w tabeli nr 30 omawiającej stosowane metody nauczania, czy wreszcie w tabeli nr 31, której odpowiedzi dotyczyły prowadzenia zajęć dodatkowych.

Biorąc pod uwagę zebrane dane należy stwierdzić, że im wyższe kwalifikacje pedagogiczne kadry zajmującej się szkoleniem radiotelefonistów, tym szybsze zainteresowanie nauczonym przedmiotem, a także powstanie nowych kierunków zainteresowań.

Podsumowując dotychczasowe badania dotyczące wpływu organizacji procesu szkolenia na rozwój zainteresowań nauczanym przedmiotem można stwierdzić, że jego właściwa organizacja, sposób prowadzenia zajęć, dobór metod nauczania, zajęcia dodatkowe, wyposażenie bazy szkoleniowej, działalność kontrolna a przede wszystkim kwalifikacje pedagogiczne kadry miały wpływ na zainteresowanie nauczanym przedmiotem.

Kolejnym problemem było ustalenie wpływu procesu szkolenia na powstanie wśród żołnierzy nowego kierunku zainteresowań. Obrazuje to zestawienie zawarte w tabeli nr 35.

Jak wynika z zestawienia zawartego w tabeli nr 35 kadra uważała, że specjalność radiotelefonisty nie należy do interesujących. Żołnierze udzielili 45 odpowiedzi negatywnych, natomiast 35 żołnierzy przyjęło stanowisko przeciwne od kadry zawodowej i wypowiedziało się pozytywnie uznając specjalność radiotelefonisty jako interesującą.

Analizując dalsze odpowiedzi na temat wpływu procesu szkolenia na nowy kierunek zainteresowań wynika, że tylko 7 żołnierzy zawodowych uznało możliwość wystąpienia zainteresowań specjalnością radiotelefonisty w trakcie szkolenia. Dane, które przedstawiają opinie samych szkolonych mówią, że 26 z nich zostało zainteresowanych nauczaną specjalnością.

Tabela nr 35

Wpływ procesu szkolenia na nowy kierunek zainteresowań

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
20	Czy uważa Pan, że specjalność radiotelefonisty jest interesująca?	Żołnierze	_	2 8	5 20	9 36	9 36	25 100
19	Sądzi Pan, że w trakcie szkolenia może wystąpić wśród żołnierzy zainteresowanie specjalnością radiotelefonisty?	zawodowi	_	7 28	5 20	3 12	10 40	25 100
24	Czy uważa Pan, że specjalność radiotelefonisty może być interesująca?	Żołnierze zasadniczej służby	16 16	19 19	20 20	21 21	24 24	100 100
25	Czy został Pan zainteresowany nauczaną specjalnością?	wojskowej	9 9	17 17	17 15	26 26	34 34	100 100

Źródło:badania własne

Można zatem wnioskować, że odpowiedni proces nauczania może wpłynąć na zmianę dotychczasowego kierunku zainteresowań lub rozszerzyć je o nową dziedzinę.

Tabela nr 36

Zainteresowanie nową dziedziną.

	Kategorie odpowiedzi
Kierunek zainteresowań	Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej nie	Nie	Razem
Sport Muzyka Literatura Historia Języki obce Elektronika Motoryzacja Informatyka Modelarstwo Brak zainteresowań	2 1 - - - 2 - - - 5	8 1 1 - - 2 - - 1 1	4 - 2 1 2 - - - 3 -	18 6 - 1 - 1 1 1 - -	19 4 2 3 1 - 2 2 - -	51 12 5 5 3 5 3 3 4 6
Specjalność radiotelefonisty	10	14	12	29	35	100

Źrodło:badania własne

Dane zawarte w tabeli nr 36 przedstawiają grupę badanych o wcześniej deklarowanym kierunku zainteresowań, wśród których nastąpiło zainteresowanie nową dziedziną.

Zestawienie przedstawione w tabeli nr 36 pozwala stwierdzić, że najwięcej żołnierzy, którzy deklarowali zainteresowanie nową specjalnością było z grupy określonej przez autora jako grupa z brakiem zainteresowań.

Z pozostałych grup zainteresowanych zostało 12 - o kierunku sportowym, 4- interesujących się na co dzień elektroniką oraz 2 - deklarujących kierunek zainteresowań muzycznych.

W tabeli nr 37 dokonano zestawienia danych związanych z siłą nowego kierunku zainteresowań. Zdaniem kadry zajmującej się procesem nauczania słuchacze nie będą rozwijali zainteresowania specjalnością radiotelefonisty w życiu cywilnym. Potwierdziły to również odpowiedzi badanych słuchaczy. Jednak 7 z nich ustosunkowało się do stawianego pytania pozytywnie.

Tabela nr 37

Trwałość nowego kierunku zainteresowań.

Nr pytania

TREŚĆ

Badani

Kategorie odpowiedzi

Razem

Pytania

Tak

Raczej tak

Trudno powiedzieć

Raczej Nie

Nie

n%

Czy zainteresowanie specjalnością radiotelefonisty żołnierze będą rozwijali w życiu cywilnym?

Żołnierze zawodowi

_

_

1 4

12 48

12 48

25 100

Czy będzie Pan pogłębiał tego typu zainteresowania w życiu cywilnym?

Żołnierze zasadniczej służby wojskowej

3 3

4 4

24 24

20 20

49 49

100 100

Źródło:badania własne

Porównując dane dotyczące zainteresowania nauczaną specjalnością zawarte w tabeli nr 36 uwidacznia się wyraźny spadek liczby osób zainteresowanych nową dziedziną.

Pozwoliło to na wysunięcie wniosku, że wśród większości badanych deklarujących poprzednio zainteresowanie nową specjalnością zainteresowanie to miało charakter tylko tymczasowy. Natomiast znamienne było to, że najbardziej trwały jak się okazało, charakter miały one wśród osób zakwalifikowanych przez autora niniejszej pracy z brakiem zainteresowań

Przed przystąpieniem do analizy wyników uzyskanych przez żołnierzy zapytano badanych o wpływ cech osobowościowych na opanowanie przerobionego materiału. Ilustruje to zestawienie zawarte w tabeli nr 38.

Tabela nr 38

Wpływ cech osobowościowych na opanowanie przerobionego materiału.

Nr pytania	TREŚĆ	Badani	Kategorie odpowiedzi						Razem
Pytania			Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie	n%
22	Co Pana zdaniem ma największy wpływ na opanowanie przerobionego materiału? a) dobry słuch b) zdolności muzyczne c) dobra pamięć d) wytrwałość w ćwiczeniu e) silna motywacja f) zainteresowania	Żołnierze zawodowi	24 96 21 84 16 64 18 64 10 40 12 48	1 4 4 16 7 28 28 12 12 48 10 40	− − 2 8 2 8 3 12 3 12	− − − − −	− − − − −	25 100 25 100 25 100 25 100 25 100
27	Co Pana zdaniem ma największy wpływ na opanowanie przerobionego materiału? a) dobry słuch b) zdolności muzyczne c) dobra pamięć d) wytrwałość w ćwiczeniu e) silna motywacja f) zainteresowania	Żołnierze zasadnicz. służby wojskowej	75 75 47 47 76 76 55 55 42 42 38 38	22 22 25 25 20 20 40 40 38 38 34 34	2 2 19 19 4 4 3 3 − 10 10	1 1 6 6 − 2 2 5 5 3 3	− 3 3 − − 15 15 10 10	100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Źródło:badania własne

Z analizy danych przedstawionych w tabeli nr 38 wynika, że zdaniem kadry największy wpływ na opanowanie wymaganego zakresu umiejętności ma przede wszystkim: dobry słuch, następnie zdolności muzyczne, dobra pamięć, wytrwałość w ćwiczeniu oraz zainteresowania. Podobnie kształtowały się odpowiedzi badanych żołnierzy. Na pierwszym miejscu umiejscowili oni dobry słuch, na drugim natomiast dobrą pamięć, dalej wytrwałość w ćwiczeniu, zdolności muzyczne, silną motywację i zainteresowania. Z wypowiedzi obu grup badanych wynika jednoznacznie, że cechy osobowościowe w pewnym stopniu mogą rekompensować cechy psychofizjologiczne. Porównanie odpowiedzi kadry i żołnierzy przedstawiono na wykresie nr 1.

Źródło: badania własne

Wykres nr 1:Wpływ cech osobowościowych na opanowanie przerobionego materiału

Z przedstawionego na wykresie nr 1 obrazu wynika, że największe różnice są w opiniach kadry i żołnierzy dotyczących takich cech jak dobry słuch oraz zdolności muzyczne. Zdaniem żołnierzy oprócz dobrego słuchu na opanowanie wymaganych umiejętności większy wpływ, aniżeli zdolności muzyczne ma dobra pamięć. W stosunku do pozostałych cech różnice w odpowiedziach były niewielkie. Uogólniając dane przedstawione na wykresie nr 1 należy przypuszczać, że cechy osobowościowe odgrywają bardzo ważną rolę w procesie nauczania radiotelefonistów. Mogą one do pewnego stopnia kompensować pewne braki typu psychofizjologicznego, a tym samym wpływać na wysokość osiąganych wyników.

Analizując dane z udzielonych odpowiedzi zawarte w niniejszym podrozdziale dotyczącym związku zainteresowań żołnierzy z procesem ich szkolenia w charakterze radiotelefonisty, można wysnuć następujący wniosek. Okazuje się, że proces nauczania tej specjalności wojskowej w badanym oddziale przebiegał właściwie. Mimo, że większość badanych żołnierzy uważała nauczaną specjalność za mało interesującą, mało atrakcyjną - odpowiedni dobór metod oraz sposób prowadzenia zajęć, wpłynął na powstanie wśród nielicznej grupy żołnierzy nowego kierunku zainteresowań. Jednocześnie należy stwierdzić, że największą liczbę osób zainteresowanych specjalnością radiotelefoniczną stanowili żołnierze nie deklarujący w badaniach wstępnych żadnego z kierunku zainteresowań. Ponadto, wśród żołnierzy posiadających określoną dziedzinę zainteresowań również wystąpiło to zjawisko.

O tym jaki jest związek pomiędzy wynikami a zainteresowaniami posiadanymi oraz tymi, które powstały w wyniku procesu nauczania radiotelefonistów traktuje kolejny podrozdział.

3.3. Zainteresowania  a wyniki szkolenia radiotelefonistów

Kolejnym etapem zgodnie z przyjętym planem badań było określenie związku zainteresowań z uzyskanymi ocenami żołnierzy w czasie trwania szkolenia. Dokonano tego poprzez analizę dokumentów takich jak dzienniki lekcyjne plutonów oraz listy egzaminacyjne z przedmiotu „ Użytkowanie sprzętu ”.

Przy pomocy zakodowanych numerów z dziennika odczytano oceny uzyskane przez żołnierzy, po czym obliczono średnie arytmetyczne dla każdej grupy zgodnie z kierunkiem zainteresowań. Oprócz ocen jakie otrzymali żołnierze przyporządkowani do grup o odpowiednich kierunkach zainteresowań, autor uznał za wskazane przedstawienie wyników żołnierzy, wśród których nastąpiło zainteresowanie nauczaną specjalnością.

Otrzymane dane pozwoliły na stworzenie jeszcze bardziej przejrzystego obrazu dotyczącego problematyki zawartej w niniejszej pracy.

Poprzez pryzmat średnich arytmetycznych uzyskanych przez żołnierzy o określonych kierunkach zainteresowań ukazano, który z nich posiada największy wpływ na osiąganie najwyższych wyników w nauczanej specjalności radiotelefonisty.

Obraz rozważań przedstawiono w postaci wykresów, w których zawarto wyniki żołnierzy o określonym kierunku zainteresowań w poszczególnych miesiącach ich szkolenia.

Wykres nr 2 ilustruje wyniki radiotelefonistów uzyskane w pierwszym miesiącu nauczania. Przedstawione na nim wyniki wskazują, że najlepsze oceny uzyskali słuchacze, którzy zostali zainteresowani nauczaną specjalnością. Ocena średnia pododdziału wynosiła 2,64. Należy stwierdzić, że miesiąc ten był drugim miesiącem służby badanych żołnierzy, w ramach których żołnierz musiał zaadoptować się do nowych warunków życia oraz opanować szereg wiadomości i umiejętności nie związanych z nauczaną specjalnością. Ponadto sama treść przedmiotu dotyczyła podstaw teoretycznych specjalności radiotelefonisty. Dlatego też należy sądzić, że w tym miesiącu zainteresowania nie miały większego wpływu na osiągane wyniki.

Wykres nr 2 :Wyniki radiotelefonistów w pierwszym miesiącu nauczania.

Żródło:badania własne

Wykres nr 3 : Wyniki radiotelefonistów w drugim miesiącu szkolenia.

Żródło:badania własne

W drugim miesiącu szkolenia jak wynika z danych przedstawionych na wykresie nr 3, średnie ocen uzyskiwanych przez żołnierzy wzrosły znacznie różnicując badaną grupę. Najwyższe oceny podobnie jak we wcześniejszym miesiącu otrzymali żołnierze, wśród których nastąpiło zainteresowanie nauczaną specjalnością. Nieznacznie w porównaniu z pierwszym miesiącem nauczania wzrosła średnia żołnierzy zakwalifikowanych przez autora do grupy bez zainteresowań oraz wśród żołnierzy zainteresowanych historią, elektroniką oraz modelarstwem. Należy dodać, że w tym miesiącu odbyły się pierwsze sprawdziany.

Uzyskanie oceny średniej 3,75 przez grupę zainteresowaną nauczaną specjalnością daje podstawy do wysunięcia wniosku, że ten rodzaj zainteresowań może mieć największy wpływ na efekty szkolenia radiotelefonistów. Efekty nauczania radiotelefonistów z następnego miesiąca szkolenia zilustrowano na wykresie nr 4.

Źródło: badania własne

Wykres nr 4 : Wyniki radiotelefonistów uzyskane w trzecim miesiącu szkolenia

W trzecim miesiącu nauki jak wskazują dane przedstawione na wykresie 4 nadal utrzymuje się tendencja wzrostowa we wszystkich grupach zainteresowań. Jednak podobnie jak w miesiącach poprzednich najwyższą średnią uzyskali żołnierze z grupy zainteresowanych nauczaną specjalnością. Można zatem przypuszczać, że osoby z tej grupy posiadały dobry słuch, dobrą pamięć, zdolności muzyczne oraz były wytrwałe w ćwiczeniu i posiadały pewne wrodzone cechy psychofizjologiczne. Należy zwrócić uwagę, że ocena średnia tej grupy osiągnęła niemalże 4.

Należy stwierdzić, że grupa preferująca zdolności muzyczne uzyskała średnią, równą średniej żołnierzy z brakiem zainteresowań. Można zatem przypuszczać, że słuchacze tych grup posiadają podobne cechy osobowościowej lub psychofizjologiczne.

Ostatni miesiąc szkolenia specjalisty wskazuje dalsze tendencje wzrostowe. Efekty jakie mieli radiotelefoniści w ostatnim miesiącu szkolenia specjalisty przestawiono na wykresie nr 5.

. Wykres nr 5 : Wyniki radiotelefonistów uzyskane w ostatnim miesiącu szkolenia specjalisty.

Żródło:badania własne

Analiza wyników przedstawionych na wykresie nr 5 wykazała, że średnia ocena pododdziału w tym miesiącu wynosiła 3,47. Blisko tej granicy znajdowały się grupy o zainteresowaniach sportowych, muzycznych oraz elektronicznych. Wyższą ocenę uzyskały grupy o kierunku zainteresowań historią, modelarstwem, językami obcymi oraz grupa nazwana „ brak zainteresowań ”. Najwyższą średnią, bo aż 4,10 uzyskali żołnierze, wśród których nastąpiło zainteresowanie nauczaną specjalnością. Należy dodać, że zajęcia realizowane w tym miesiącu były jednymi z ostatnich, przygotowujących żołnierzy do egzaminów. Stąd też zdominowane były licznymi sprawdzianami.

Na wykresie nr 6 przedstawiono oceny radiotelefonistów uzyskane w czasie egzaminu.

Wykres nr 6 : Wyniki radiotelefonistów uzyskane w czasie egzaminu.

Żródło:badania własne

Z danych przedstawionych na wykresie nr 6 wynika, że oceny średnie jakie uzyskali żołnierze wchodzący w skład grup o różnych kierunkach zainteresowań kształtowały się od 3,58 do 4,55. Ciekawym zjawiskiem było uzyskanie najniższej średniej przez żołnierzy, którzy preferowali zainteresowania muzyczne. Co prawda autor dokonując omówienia poszczególnych grup ( tabela nr 15 ) zwrócił uwagę ,

że wśród tych osób tylko 40 % uprawia muzykę czynnie, a pozostali są jej słuchaczami. Może to więc podważyć pogląd na temat, że jeżeli ktoś posiada zainteresowania muzyczne to z reguły będzie miał lepsze oceny z pracy na urządzeniach łączności. Aby tak sądzić należy więc najpierw zbadać rodzaj tych zainteresowań gdyż kierowanie się samym określeniem zainteresowań może doprowadzić z reguły do odwrotnych od zamierzonych skutków. Najwyższe średnie uzyskali żołnierze z grupy określanej jako „ brak zainteresowań ”, żołnierze zainteresowani modelarstwem oraz językami obcymi.

Można zatem przypuszczać, że największy wpływ na efekty uzyskiwane w szkoleniu radiotelefonistów mają : zainteresowania nauczaną specjalnością, zainteresowania modelarstwem i językami obcymi.

W celu uzyskania bardziej przejrzystego obrazu, a zarazem potwierdzenia powyższego przypuszczenia dotyczącego dominującej roli wymienionych zainteresowań, autor dokonał obliczenia średnich ocen uzyskanych przez wszystkie grupy w czasie trwania całego okresu szkolenia. Przedstawiono to na wykresie nr 7.

Analizując dane przedstawione na wykresie nr 7 można stwierdzić, że średnie ocen uzyskane przez poszczególne grupy o określonym kierunku zainteresowań kształtowały się w przedziale od 2,99 do 3,94. Średnia ocen jaką uzyskali żołnierze w trakcie szkolenia wynosiła 3,32. Najniższą ocenę uzyskali żołnierze o kierunku zainteresowań informatyką, najwyższą zaś żołnierze, którzy zostali zainteresowani nauczaną specjalnością (skład grupy przedstawiono w tabeli nr 36). Blisko średniej arytmetycznej byli żołnierze o kierunku zainteresowań muzycznych oraz elektronicznych.

Wykres nr 7 : Wyniki radiotelefonistów uzyskane w całym okresie szkolenia.

Żródło:badania własne.

Można zatem przyjąć założenie, że na podstawie ocen średnich jakie uzyskały poszczególne grupy o określonych kierunkach zainteresowań największy wpływ na efekty nauczania radiotelefonistów mają następujące rodzaje zainteresowań: modelarskie, historyczne oraz zainteresowania specjalnością radiotelefoniczną, następnie zainteresowania muzyczne, elektroniczne oraz językami obcymi. Stwierdzenie tego typu może okazać się złudne, bo jak w takim razie ustosunkować się do grupy nie preferującej żadnego z zainteresowań.

Odpowiedzi na tego typu pytania i wątpliwości, a przede wszystkim uszczegółowienia uzyskanych wyników oraz weryfikacji przyjętych hipotez dokonano w następnym rozdziale.

ROZDZIAŁ 4

WNIOSKI I WSKAZANIA Z PRZEPROWADZONYCH

BADAŃ

4.1. Synteza uzyskanych wyników i weryfikacja przyjętych hipotez.

Badanie i poznanie zainteresowań było zawsze jednym z najtrudniejszych zagadnień, ponieważ jest ono zjawiskiem skomplikowanym. Ze względu na jego złożoność łączy trudność uchwycenia jego kształtowania się i rozwoju.

Pierwszymi badaczami zainteresowań byli J.Locke i J.J.Rousseu. Obaj podkreślali znaczenie zainteresowań w procesie kształcenia i uważali, że „...stosunek skutków do przyczyny, w którym nie widzimy związku, rozkosze i męki, o których nie mamy żadnego pojęcia potrzeby - których nie odczuwaliśmy nigdy, nie istnieją dla nas; nie możliwe jest zachęcić nas nie do uczynienia czegokolwiek co się z nimi wiąże i od nich zależy”.

Jak widać na podstawie przedstawionych myśli - już w przeszłości wielu pedagogów interesowało się związkiem zainteresowań z procesem kształcenia. W dzisiejszych czasach przeprowadzono wiele badań dotyczących problematyki zainteresowań wśród uczniów różnych typów szkół. Uzyskane wyniki stanowiły niejednokrotnie cenny materiał w zakresie opracowania nowych programów, czy też celów i treści kształcenia.

Problem badania zainteresowań znalazł również swoje odzwierciedlenie wśród pedagogów i dydaktyków wojskowych. Wielu z nich wskazuje na bardzo ważną rolę jaką spełniają zainteresowania w procesie kształcenia. Jednak główny kierunek badań nad rozwojem tej dyspozycji psychicznej, skierowany był na ich rozwój w czasie odbywania przez młodego człowieka służby wojskowej. Wykorzystywane to było w szerokim stopniu dla potrzeb realizacji procesu wychowawczego - w tej specyficznej z uwagi na swój charakter instytucji.

Problematyka wpływu zainteresowań na wyniki uzyskane w czasie szkolenia żołnierzy, a zwłaszcza takiej specjalności wojskowej jaką są radiotelefoniści - była podejmowana bardzo rzadko. Autor mimo wielu poszukiwań nie dotarł do żadnej literatury mogącej stanowić swoisty punkt odniesienia dla porównania prowadzonych badań. Stąd też syntezy wyników oraz weryfikacji przyjętych hipotez dokonał w oparciu o uzyskany materiał badawczy bez jakiejkolwiek próby porównania.

Badaniami nad wpływem zainteresowań na wyniki kształcenia radiotelefonistów objęto 100 żołnierzy służby zasadniczej oraz 25 żołnierzy zawodowych stanowiących kadrę dowódczo - dydaktyczną Jednostki Wojskowej 1885 w Koszalinie.

Pierwszym etapem przeprowadzonych badań było ustalenie ogólnych kierunków zainteresowań żołnierzy, jako podstawy do dalszych prac badawczych. Dokonano tego, poprzez pogrupowanie dziedzin, czynności i dyscyplin w odpowiednie grupy kierunkowe, w wyniku czego powstał obraz ogólnych zainteresowań badanych żołnierzy. Przeprowadzona analiza pozwoliła na stwierdzenie, że żołnierze interesują się dziewięcioma dziedzinami to jest: sportem, muzyką, literaturą, motoryzacją, elektroniką, historią, modelarstwem, informatyką, językami obcymi oraz, że jest grupa nie utożsamiająca się z żadną z nich. Dalszym etapem było ustalenie, które z przedstawionych zainteresowań może mieć największy wpływ na opanowanie wymaganych umiejętności do prawidłowej obsługi urządzeń łączności. Dokonano tego na podstawie porównania cech jakie powinien posiadać dobry radiotelefonista z cechami jakie mogą wystąpić w dziedzinach zainteresowań prezentowanych przez badanych żołnierzy. Z. Paleski wymienia następujące cechy warunkujące ich sprawne działanie:

„1. silną motywację co ujawnia się m.in. w chęci podejmowania działania tego typu oraz w aprobacie opartej na zrozumieniu roli telefonii w ogóle, a swojej w tym systemie łączności;

2.sumienność , dokładność i cierpliwość;

3.zdolność rozumienia i abstrahowania;

4 wytrwałość ,wytrzymałość;

5 wrażliwość słuchowa;

6.sprawność psychomotoryczna;

7.zdolność do pracy zespołowej i podporządkowania się jej ścisłym

rygorom”

Zdaniem autora niniejszej pracy posiadane kierunki zainteresowań słuchaczy mogą się wiązać z następującymi cechami:

- zainteresowania sportowe: wytrwałość , sprawność psychomotoryczna , zdolność do pracy zespołowej;

- zainteresowania muzyczne: wrażliwość słuchowa, cierpliwość, wytrwałość;

- zainteresowania historią i literaturą: zdolność rozumienia i abstrahowania;

- zainteresowania elektroniką: sumienność, dokładność, wytrwałość, cierpliwość;

- zainteresowania informatyką: zdolność rozumienia i abstrahowania, wytrwałość, sumienność i dokładność;

Ostatnią grupę stanowili żołnierze zakwalifikowani przez autora do grupy pod nazwą „bez zainteresowań”. Z uwagi na nieokreśloność kierunku charakterystyka , czy porównanie było niemożliwe.

Przedstawione zestawienie w subiektywnym ujęciu autora pozwoliło na wyciągnięcie następujących wniosków:

- z uwagi na bardzo duże podobieństwo występujących cech osobowościowych w dziedzinach zainteresowań, każde z zainteresowań może w równym stopniu wpływać na uzyskiwane wyniki radiotelefonistów. Wyjątku nie stanowią też zainteresowania muzyczne, ponieważ tylko nieliczni żołnierze z tej grupy czynnie ją uprawiali;

- dobry radiotelefonista powinien posiadać zainteresowania szerokie, a nie wąskie, jednokierunkowe powinien wykazywać zainteresowania: sportowo-muzyczno-elektroniczno-informatyczno-literacko-modelarskie.

Podsumowując stan zainteresowań żołnierzy należy stwierdzić:

1. Wśród zainteresowań żołnierzy miał miejsce bezwzględny prymat kierunku sportowego, muzycznego oraz zainteresowania literaturą.

2. Zaskakujące przy obecnym rozwoju techniki , oraz z uwagi na profile ukończonych szkół było małe zainteresowanie takimi dyscyplinami jak elektronika czy informatyka.

3. Mimo, że wykształcenie żołnierzy w większości nie było niższe aniżeli szkoła zawodowa, wśród badanych wystąpiła grupa nie preferująca żadnego z kierunków zainteresowań.

Ten wstępny etap badań częściowo potwierdził hipotezę, że wszystkie z zainteresowań jakie posiadają żołnierze nauczani w specjalności radiotelefonisty mogą wpływać na wyniki szkolenia. Z powyższej hipotezy nie można wyłączyć żołnierzy, którzy nie utożsamiali się z żadną dziedziną, gdyż wśród tej grupy może najszybciej nastąpić zainteresowanie nauczaną specjalnością.

Drugim etapem zgodnie z przyjętym celem badań było uszczegółowienie danych dotyczących wpływu zainteresowań na wyniki nauczania - w czasie realizacji procesu szkolenia. Dokonano tego metodą ankietowania w grupie żołnierzy zawodowych i zasadniczej służby wojskowej. Uzyskany tym sposobem materiał pozwolić na weryfikację hipotez szczegółowych.

Dane z niego wynikające wykazały , że poprzez obydwie grupy nie zostały w pełni potwierdzone następujące hipotezy szczegółowe /h.sz/ dotyczące:

1. Doboru poborowych do pododdziału szkolącego radiotelefonistów (hsz.1).

Kadra stwierdziła, że nie dokonuje się właściwego doboru żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonistów. Żołnierze służby zasadniczej natomiast twierdzili że nie są zadowoleni z przydziału do wojsk łączności, ale zamierzają sumiennie wypełniać swój konstytucyjny obowiązek.

2. Procesu adaptacyjnego (hsz. 2)

Mimo, że proces adaptacyjny żołnierzy przebiegał właściwie to nastawienie do specyfiki służby wojskowej w charakterze radiotelefonisty pozostawało negatywne. Podobne stanowisko prezentowała kadra zawodowa.

3. Wykształcenia żołnierzy (hsz. 4 )

Zarówno w opinii kadry na temat zbieżności wykształcenia jak i poprzez wyniki uzyskane przez żołnierzy wykazano, że wykształcenie nie ma wpływu na wysokość uzyskanych wyników.

4. Zbieżności zainteresowań z nauczaną specjalnością (hsz. 6)

Opinie żołnierzy zawodowych jednoznacznie potwierdzały, że jeżeli zainteresowania są zbieżne z nauczaną specjalnością to wyniki nauczania będą wyższe. Nie potwierdziły tego jednak wyniki uzyskiwane przez żołnierzy.

W toku przeprowadzonych badań zostały natomiast potwierdzone następujące hipotezy szczegółowe (hsz), które dotyczyły:

1. Zainteresowania nauczaną specjalnością (hsz. 3)

Mimo wielu negatywnych odpowiedzi na temat atrakcyjności specjalności radiotelefonisty zarówno wśród kadry jak i żołnierzy służby zasadniczej, wyniki jakie uzyskali żołnierze wśród których nastąpiło zainteresowanie świadczą o tym, że atrakcyjność specjalności ma wpływ na osiągane wyniki.

2. Zdolności muzycznych żołnierzy.(hsz. 5)

Dzięki uzyskanym wynikom w przeprowadzonych badaniach, hipoteza dotycząca szybszego opanowania odbioru słuchowego, dzięki zdolnościom muzycznym znalazła swoje pełne odzwierciedlenie.

3. Utożsamienia się z nauczaną specjalnością. (hsz.7)

Potwierdzone to zostało poprzez uzyskiwanie najwyższych ocen przez żołnierzy wśród, których nastąpiło zainteresowanie nauczaną specjalnością.

4. Poziomu kwalifikacji pedagogicznych kadry (hsz. 8)

Zdaniem żołnierzy, zajęcia z były prowadzone za pomocą skutecznych metod oraz w sposób interesujący, co doprowadziło do powstania zainteresowań nauczaną specjalnością u pewnej grupy żołnierzy.

5. Dobrej organizacji procesu nauczania (hsz. 9)

Potwierdzenia powyższej hipotezy dokonano na podstawie szeregu odpowiedzi kadry i żołnierzy na pytania dotyczące działalności szkoleniowej. Wynikało z nich, że proces nauczania realizowany był poprawnie, co wpłynęło na zainteresowanie nauczaną specjalnością wśród żołnierzy.

6. Powstania nowego rodzaju zainteresowań poprzez uzyskanie specjalności radiotelefonisty (hsz.10)

Powyższa hipoteza znalazła tylko częściowe potwierdzenie w odpowiedziach badanych żołnierzy. Dalsze bowiem rozwijanie tego typu zainteresowań podyktowane byłoby bądź posiadaniem własnego sprzętu co jest bardzo kosztowne, bądź też przynależnością do kół krótkofalowców działających przy niektórych LOK - Ligach Obrony Kraju.

7. Wpływ cech osobowościowych na wysokość osiągniętych wyników. (hsz. 11)

Potwierdzenia tej hipotezy dokonano poprzez odwołanie się do opinii badanej kadry i żołnierzy na temat „ które z cech mają największy wpływ na naukę”. Przedstawione odpowiedzi były bardzo zbliżone i dotyczyły w pierwszej kolejności dobrego słuchu, zdolności muzycznych , wytrwałości w ćwiczeniu i zainteresowań.

Porównując wskaźniki przyjęte dla potrzeb niniejszych badań żołnierzy zawodowych ze wskaźnikami żołnierzy służby zasadniczej można zauważyć , że w większości się one pokrywają. Szczególnie dotyczy to:

- posiadanych zdolności muzycznych;

- zaangażowania żołnierzy;

- organizacji procesu dydaktycznego;

- kwalifikacji pedagogicznych kadry;

Fakt występowania tych samych wskaźników w dwóch badanych grupach upoważnia do stwierdzenia , że są to bardzo ważne wskaźniki , na które trzeba zwrócić uwagę podczas realizacji procesu szkolenia radiotelefonistów.

Ostatnim etapem zgodnie z celem prowadzonych badań było ustalenie związku między zainteresowaniami żołnierzy a ich wynikami uzyskanymi w czasie nauki.

Dokonano tego analizując dokumenty , którymi w tym przypadku były dzienniki lekcyjne (plutonów) oraz listy z egzaminów prowadzonych na zakończenie okresu szkolenia. Poprzez odczytanie zakodowanych numerów przyporządkowanych każdemu kierunkowi zainteresowań, wyliczono średnie arytmetyczne uzyskane w poszczególnych miesiącach. Następnie dokonano porównania ich pomiędzy przyjętymi kierunkami zainteresowań żołnierzy. W związku z tym , że w czasie szkolenia wyodrębniła się spośród żołnierzy nowa grupa - zainteresowanych nauczoną specjalnością - autor uznał za wskazane zobrazować powyższy fakt na tle pozostałych dziedzin zainteresowań. Na podstawie średnich jakie uzyskali poszczególni żołnierze reprezentujący daną dziedzinę zainteresowań można wnioskować , że wpływ na wyniki szkolenia radiotelefonistów mają następujące zainteresowania:

- zainteresowanie specjalizacją radiotelefonisty - 3.94

- modelarstwem 3.50

- historią 3.45

- brak zainteresowań 3.44

- muzyką 3.33

- sportem 3.26

- elektroniką 3.25

- językami obcymi 3.19

- motoryzacją 3.16

- literaturą 3.07

- informatyką 2.99

Powyższy wniosek może byłby i słuszny gdyby nie fakt , że oprócz tych dziedzin autor pracy uwzględnił jeszcze dwie grupy: pierwszą nazwał Brak Zainteresowań (BZ), drugą - Zainteresowaniami Specjalnością Radiotelefonisty (ZSR)

Dokonując teraz porównania średnich arytmetycznych widać wyraźnie , że najwyższe wyniki w czasie nauki uzyskali żołnierze, wśród których nastąpiło zainteresowanie nauczoną specjalnością radiotelefonisty.

Z analizy otrzymanego materiału przedstawionego w tym podrozdziale wynika, że: największy wpływ na osiągane wyniki przez żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonisty mają zainteresowania związane ściśle z nauczoną specjalnością wojskową.

Pozwala to na potwierdzenie hipotezy głównej w odniesieniu do tego rodzaju zainteresowań. Pozostałe kierunki zainteresowań jej nie potwierdzają ponieważ średnie arytmetyczne są do siebie bardzo zbliżone.

Zebrany materiał badawczy posłużył do opracowania wniosków, które przedstawiono w kolejnym podrozdziale.

4.2. Wnioski ogólnoteoretyczne i wskazania praktyczne

Analiza materiału dotyczącego wpływu zainteresowań na wyniki szkolenia radiotelefonistów pozwoliła na podstawie uzyskanych danych sformułować następujące wnioski:

1. Zainteresowania spełniają ważną rolę w procesie szkolenia radiotelefonistów. Stanowiąc cechę osobowościową występującą w modelu specjalisty wojskowego mogą kompensować pewne cechy psychofizyczne.

2. Najwyższe wyniki w procesie szkolenia radiotelefonistów uzyskiwać będą żołnierze, którzy posiadają dobry słuch, zdolności muzyczne i są wytrwali w ćwiczeniu.

3. Wpływ zainteresowania przedmiotem zajęć jest bardzo ważnym warunkiem efektywnego uczenia się ze względu na znaczenie zainteresowań w koncentrowaniu uwagi i ich mobilizacyjną rolę w działaniu poznawczym żołnierza.

4. Zainteresowanie nowymi treściami rozumiane jako ukierunkowana aktywność poznawcza następuje po pewnym czasie pobytu w wojsku.

5. Duży wpływ na zainteresowanie nauczana specjalnością i uczynienie jej atrakcyjną ma odpowiednio przygotowany i prowadzony proces dydaktyczny.

6. Dotychczasowe zainteresowania żołnierzy mogą ulegać zmianie na co może mieć wpływ brak możliwości ich kontynuowania w warunkach wojska lub chęć rozwoju swojej osobowości.

7. Bardzo duży wpływ przy kształtowaniu nowych zainteresowań odgrywają kwalifikacje pedagogiczne nauczyciela.

8. Posiadane wykształcenie szkolonych w charakterze radiotelefonisty ma wpływ na opanowanie treści teoretycznych nauczanego przedmiotu.

9. Generalnie specjalność radiotelefonisty z uwagi na monotonność i częstotliwość ćwiczeń uważana jest za mało atrakcyjną, stąd też przydział do wojsk łączności nie spełnia oczekiwań większości żołnierzy.

10. Istnieje trudność w określeniu, który z kierunków zainteresowań jest najbardziej zbieżny ze specjalnością radiotelefonisty. Praktycznie w każdym z nich można dopatrzyć się cech wspólnych, które odpowiednio wzmacniane mogą nawet zastępować niektóre cechy psychofizyczne. Warunkiem pozostaje jedynie dobry słuch.

11. Uzyskanie specjalności radiotelefonisty nie rozbudza nowego rodzaju zainteresowań.

12. Powstałe zainteresowania nauczaną specjalnością mają zazwyczaj charakter przejściowy i są kontynuowane do czasu przebywania żołnierza w wojsku. Po zwolnieniu do rezerwy z uwagi na wysokie koszty, oraz małą ilość istniejących kół zainteresowań w domach kultury czy LOK nie są dalej kontynuowane.

Opierając się na wynikach badań oraz przedstawionych wnioskach można sformułować następujące wskazania do praktyki pedagogicznej odnoszące się do kadry zawodowej:

1. Podczas zajęć , kursów wyrabiać u żołnierzy zawodowych przekonanie o atrakcyjności specjalności, którą nauczają. Przedstawiać nowe rozwiązania metodyczne w zakresie szkolenia praktycznego.

2. Właściwie organizować i realizować proces szkolenia:

- w czasie zajęć stosować takie metody oraz formy, aby wpływały one na zainteresowanie żołnierzy nauczanym przedmiotem;

- dbać o sprawność sprzętu wojskowego, który jest wykorzystywany podczas zajęć;

- efektywnie wykorzystywać bazę szkoleniową zarówno stacjonarną znajdującą się w bloku wyszkolenia jak również terenową znajdującą się na przykoszarowym placu ćwiczeń;

- bezwzględnie dostosowywać metody nauczania do tempa pracy żołnierzy;

- stale i na bieżąco prowadzić analizę uzyskiwanych wyników szkoleniowych;

- umożliwiać żołnierzom posiadającym trudności z nauką udział w zajęciach dodatkowych - odpowiednio zaplanowanych i prowadzonych przez kadrę zawodową;

- urozmaicać zajęcia poprzez zapoznawanie z nowościami z dziedziny łączności radiowej;

- oprócz żołnierzy systematycznie sprawdzać poziom wiedzy i umiejętności

instruktorów wyznaczanych do prowadzenia nauki własnej.

3. Stwarzać odpowiednie warunki, które umożliwią podwyższanie kwalifikacji pedagogicznych i dowódczych poprzez:

- kierowanie najlepszych na wyższe uczelnie cywilne i wojskowe;

- uzależnienie wynagrodzenia od wykształcenia;

- wprowadzenie i realizowanie kierowanego samokształcenia w godzinach służbowych;

- kierowanie na kursy doskonalące do ośrodków szkolenia wojsk łączności i informatyki;

- podnoszenie poziomu wiedzy pedagogicznej w czasie organizowanych zajęć instruktorsko-metodycznych w oddziale.

Każdy przełożony powinien wiedzieć, że im wyższy poziom wiedzy pedagogicznej i dowódczej prezentują podwładni tym wyższe będą efekty nauczania żołnierzy.

4. Dostosować proces adaptacyjny do specyfiki służby wojskowej.

Proces adaptacji do służby wojskowej zasadniczo odbywa się na szczeblu drużyny, plutonu. Winien on przebiegać według szczegółowego i wnikliwie przemyślanego planu działania. W planie tym należy uwzględniać najbardziej istotne przedsięwzięcia takie jak:

- gruntowna i wnikliwa selekcja kandydatów na radiotelefonistów podczas sprawdzianu weryfikującego w dniu wcielenia;

- kształtowanie pożądanych postaw żołnierskich nowo-wcielonych, a zwłaszcza skuteczne przeciwdziałanie wszelkim deformacjom w sferze stosunków międzyludzkich;

- zapewnienie optymalnych warunków adaptacyjnych dla żołnierzy o obniżonych predyspozycjach psychicznych i fizycznych;

- zapewnienie niezbędnego czasu na racjonalny wypoczynek;

- szanowanie przekonań i światopoglądów oraz stworzenie warunków do odbywania praktyk religijnych.

Plan pracy wychowawczej powinien obejmować takie przygotowanie instruktorów, aby nie doszło do deformacji norm społecznych, oraz winien dostarczać argumentów przygotowujących dowódców drużyn do kształtowania odpowiedniej opinii na temat atrakcyjności nauczanej specjalności wojskowej.

5. Zwracać szczególną uwagę na odpowiedni dobór poborowych według ukończonej szkoły i zainteresowań specjalnością wojskową podczas wcielania do jednostek wojskowych.

- przyjmowanie poborowych w Wojskowej Komendzie Uzupełnień według specjalności wojskowej;

- wnikliwą analizę ukończonej szkoły i związku zainteresowań poborowych z przydzielaną specjalnością wojskową.

Natomiast podczas szkolenia podstawowego wskazanym byłoby dokonać doboru żołnierzy do pododdziału poprzez dokonanie weryfikacji umiejętności specjalistycznych. Kandydatów nie posiadających odpowiadających cech psychofizycznych kierować do szkolenia w specjalności radioliniowej. Należy pamiętać , że cechy osobowościowe mogą do pewnego stopnia kompensować różne braki typu psychofizjologicznego. Inaczej mówiąc żołnierz posiadający silną motywację i zainteresowania, zdolność rozumienia i abstrahowania, wytrwały w działaniu - może osiągnąć wysoki stopień sprawności mimo braków w zakresie niektórych właściwości psychofizycznych. Natomiast nie zawsze wybitne zdolności stanowią wystarczającą podstawę do rokowania powodzenia w działalności radiotelefonisty. W tej prawidłowości należy szukać odpowiedzi na pytanie dlaczego niektórzy nawet bardzo sprawni psychofizycznie osobnicy nie mogą osiągnąć powodzenia w tej dziedzinie.

6. Wraz z procesem szkolenia realizować proces wychowania. W związku z powyższym należy:

- przygotowywać żołnierzy zawodowych do rozwiązywania problemów osobistych żołnierzy podczas prowadzenia pracy wychowawczej;

- kształtować życzliwe stosunki między dowódcą a podwładnymi żołnierzami;

- problemy osobiste żołnierzy rozwiązywać na bieżąco;

- w czasie prowadzenia zajęć utrzymywać właściwy porządek i dyscyplinę szkoleniową.

Wszystkie wnioski i wskazania praktyczne zawarte w tym podrozdziale jeśli mają odnieść pożądany skutek muszą być wprowadzone w życie.

Reasumując, autor niniejszej pracy zdaje sobie sprawę z wielu jeszcze niedociągnięć oraz luk w interpretacji wyników, czy też w samej ich analizie. Sądzi jednak, że uzyskane wyniki dotyczące grupy badanych żołnierzy o różnych kierunkach zainteresowań, z różnych środowisk przy wprowadzeniu różnorodnych technik i przy zastosowanej metodzie analizy dają obraz, który dla teorii jak i praktyki okazuje się bardzo przydatny. Wskazanym więc byłoby, aby wykazany wpływ zainteresowań na wyniki szkolenia znalazł jak najszybciej zastosowanie w procesie nauczania radiotelefonistów.

BIBLIOGRAFIA

Baley S.: Psychologia wychowawcza w zarysie. Warszawa PWN, 1958.

Baley S.: Zarys psychologii w związku z rozwojem psychiki.

Wrocław PWN, 1968.

Bogusz J:Dydaktyka wojskowa. Warszawa MON, 1983.

Brzeziński J: Metodologiczne i psychologiczne wyznaczniki procesu badawczego w psychologii. Poznań PWN, 1978.

Clapare'de E: Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna.

Warszawa NK, 1936.

Cendrowski J, Krężyński E, Paleski Z, Świebocki: Psychologia wojskowa.

Warszawa MON, 1980.

Denek K: Pomiar efektywności kształcenia w szkole wyższej.

Warszawa PWN, 1980.

Dudkiewicz W: Praca magisterska z pedagogiki-przewodnik metodyczny.

Kielce WSP, 1994.

Gurycka A: O budzeniu zainteresowań nauką u słabych uczniów.

Warszawa WSiP, 1955.

Gurycka A: Zainteresowania uczniów. cz.I, Problemy psychologiczne i pedagogiczne. Warszawa PZWS, 1961.

Gurycka A: Rozwój i kształtowanie zainteresowań.Warszawa WSiP, 1988.

Kamiński T: Metoda techniki, procedura badawcza w pedagogice empirycznej. Warszawa PWN, 1978.

Kotarbiński T: O pojęciu metody w:Wybór pism, t.1. Warszawa PWN, 1957.

Kozielecki J: Rozwiązywanie problemów. Warszawa PWN, 1976.

Kupisiewicz Cz.: O efektywności nauczania problemowego.

Warszawa PWN, 1974.

Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej. Warszawa PWN, 1980.

Łobocki M.: Problematyka badań z zakresu kształtowania postaw moralnych u dzieci i młodzieży. w:Kwartalnik Pedagogiczny, Nr 1, 1967.

Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych. Warszawa PWN, 1978.

Majchrzak J, Mendel T.: Organizacja procesu pisania prac promocyjnych, wraz z zasadami ich opracowania. Poznań WSiP, 1981.

Mazur M.: Nauczanie programowane. w:Kwartalnik pedagogiczny, Nr 2, 1964.

Muszyński H.: Wstęp do metodologii pedagogiki. Warszawa PWN, 1971.

Nawroczyński B.: Zasady nauczania. Warszawa PWN, 1978.

Nowacki T.: Metodologia pedagogiki pracy. Warszawa WSiP, 1978.

Nowacki T.: Dydaktyka wojskowa. Warszawa MON, 1972.

Nowak S.: Metody badań socjologicznych. Warszawa WSiP, 1965.

Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Warszawa PWN, 1992.

Paleski Z.: Dobór radiotelegrafistów wojskowych. w: Przegląd Wojsk Lądowych Nr 7, 1969.

Paleski Z.: Psychologiczne determinanty sprawnego działania radiotelegrafisty wojskowego. Warszawa WAP, 1970.

Paleski Z.: Psychologia wybranych specjalności wojskowych.

Warszawa WAP, 1974.

Paukiewicz S.: Z badań nad organizacją pracy studentów z podręcznikiem programowym. w:Dydaktyka Szkoły Wyższej, Nr 4, 1989.

Pieter J.: Metody badań psychologicznych i pedagogicznych. w:Encyklopedia Pedagogiczna. Warszawa PWN, 1993.

Pilch T.: Metody i techniki badań w pedagogice. Warszawa WSiP, 1978.

Przychodzeń W.: Analiza psychologiczna procesu przystosowania się do służby w jednostce łączności. Warszawa WAP, 1972.

Pytel S.: Pojęcie „zainteresowania” w literaturze psychologicznej. Warszawa WSiP, 1980.

Rawid H.: Psychologia pedagogiczna, cz. II wyd. III. Kraków Ossolineum, 1938

Rubinsztejn L.S.: Podstawy psychologii ogólnej. Warszawa KiW, 1964.

Smirnow A, Leontiew A., Rubinsztejn L.S.: Psychologia. Warszawa PWN, 1966.

Sośnicki K.: Proces uczenia się w dydaktyce socjalistycznej. Warszawa PZWS, 1964.

Super D.E.: Psychologia zainteresowań. Warszawa PWN, 1972.

Szewczuk W.: Psychologia, t.2. Warszawa PWN, 1978.

Szuman S.: Rozwój pytań dziecka. Warszawa KiW, 1962.

Sztumski J.: Wstęp do metod i technik badań społecznych. Warszawa WSiP, 1984.

Sztab Generalny WP: Program Szkolenia Szkół Podoficerskich Wojsk Łączności. Warszawa MON, 1986.

Sztab Generalny WP: Metodyka nauczania radiotelegrafistów. Warszawa MON, 1980.

Wiatrowski Z.: Pedagogika Społeczna. Wrocław-Warszawa-Kraków Ossolineum, 1961.

Zaczyński K.: Praca badawcza nauczyciela. Warszawa WSiP, 1995.

WYKAZ TABEL

Strona

1. Sposób zgłoskowania

2. Plan korelacji

3. Staż służby wojskowej badanych żołnierzy

4. Wykształcenie żołnierzy służby zasadniczej

5. Stan cywilny żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

6. Pochodzenie społeczne żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

7. Miejsce zamieszkania żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

8. Wiek żołnierzy zasadniczej służby wojskowej

9. Staż służby żołnierzy zawodowych

10. Wykształcenie cywilne żołnierzy zawodowych

11. Wykształcenie wojskowe żołnierzy zawodowych

12 Stanowisko służbowe żołnierzy zawodowych

13 Stopnie wojskowe żołnierzy zawodowych

14 Zainteresowania sportowe żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

15 Zainteresowania muzyczne żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

16 Zainteresowania literaturą żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

17 Zainteresowania motoryzacyjne żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

18 Zainteresowania historią żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

19.Kierunki zainteresowań żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

20 Nastawienie do służby wojskowej

21 Wpływ specyfiki służby na spełnienie oczekiwań

22 Zainteresowanie nauczaną specjalnością

23 Związek wykształcenia cywilnego z nauczaną specjalnością

24 Wpływ zdolności muzycznych na naukę odbioru słuchowego

25 Zdolności muzyczne żołnierzy Jenostki Wjskowej 1885

26 Uzdolnienia muzyczne słuchaczy

27 Związek zainteresowań z nauczaną specjalnością

28 Utożsamianie się żołnierzy z nauczaną specjalnością

29 Sposób prowadzenia zajęć

30 Dobór metod nauczania

31 Zajęcia dodatkowe w opinii kadry i żołnierzy

32 Samokształcenie żołnierzy Jenostki Wojskowej 1885

33Ocena wyposażenia sal wykładowych

34 Wpływ działalności kontrolnej na motywy uczenia się radiotelefonistów

35 Wpływ procesu szkolenia na nowy kierunek zainteresowań radiotelefonistów

36 Zainteresowanie nową dziedziną

37 Trwałość nowego kierunku zainteresowań

38 Wpływ cech osobowościowych na opoanowanie wymaganeych umiejętności

ANEKSY

ZAŁĄCZNIK NR 1

KWESTIONARIUSZ WYWIADU

/ŻOŁNIERZE SŁUŻBY ZASADNICZEJ/

1.INSTRUKCJA

W ramach pracy dyplomowej prowadzone są badania w zakresie zainteresowań żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonistów i związku tychże zainteresowań z ich wynikami szkolenia . Badania te są całkowicie anonimowe i będą wykorzystywane wyłącznie do celów naukowych.

Przed przystąpieniem do odpowiedzi na zawarte pytania proszę przeczytać dokładnie treść, a następnie dokonać odpowiedzi stosując się do poleceń zawartych w nawiasach. W przypadku pomyłki proszę przekreślić błędną odpowiedź umieszczając obok litrę”P”, a następnie dokonać właściwej odpowiedzi.

Prowadzący badania prosi o szczere, rzetelne i wyczerpujące odpowiedzi za co jednocześnie serdecznie dziękuje.

2.DANE OSOBOWE

1 Podaj staż własnej służby wojskowej /który miesiąc - wpisz w miejsce kropek/ ....................

2 Podkreśl właściwe sobie wykształcenie

a) zasadnicze zawodowe /dopisz profil szkoły/ .................................................................

b) niepełne średnie

c) średnie ogólne

d) średnie techniczne /dopisz profil szkoły/ .................................................................

e) szkoła pomaturalna /dopisz profil szkoły/ .................................................................

f) niepełne wyższe

g) inne /jakie/ ...............................................................

3 Podaj stan cywilny /właściwe podkreśl/

a) kawaler

b) żonaty

c) rozwiedziony

d) wdowiec

e) inny /jaki/ ......................................................................

4 Proszę podać swoje pochodzenie społeczne /właściwe podkreśl/

a) chłopskie

b) rzemieślnicze

c) robotnicze

d) inteligenckie

e) inne /jakie/ ..........................................................................

5. Określ własne miejsce zamieszkania /właściwe podkreśl/

a) wieś

b) miasto do 5 tys. mieszkańców

c) miasto 5 -10 tys. mieszkańców

d) miasto 10 -20 tys. mieszkańców

e) miasto 20 -50 tys. mieszkańców

f) miasto 50 - 100 tys. mieszkańców

g) miasto powyżej 100 tys. mieszkańców

6 Proszę określić w jakim przedziale wiekowym się aktualnie Pan znajduje:

a) 17 -19 lat

b) 20 -21 lat

c) 22 -23 lata

e) 24 -25 lat

7 Czy ma pan ulubione zajęcie, któremu poświęca większość czasu wolnego /wymień jakie/

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8 Czy posiada Pan jakiś szczególny rodzaj zainteresowania, hobby /proszę wymienić jakie/

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9 Ile czasu poświęcał Pan swoim zainteresowaniom /w miejsce kropek wpisz godziny/

a)dziennie ......................

b)tygodniowo ......................

c)miesięcznie .............................

3.KWESTIONARIUSZ WŁAŚCIWY

Nr Pytania	TREŚĆ	Kategorie odpowiedzi
				Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie
01	Sądzi Pan, że trafił do pododdziału , w którym chciałby Pan służyć?
02	Czy sumiennie zamierza Pan wypełniać swój konstytucyjny obowiązek?
03	Czy specyfika służby spełnia Pana oczekiwania?
04	Czy zaadoptował się pan do swojego pododdziału?
05	Czy akceptuje pan porządek wojskowy i tryb życia wojskowego?
06	Czy jest Pan zainteresowany wykonywaną specjalnością?
07	Czy wykonywaną specjalność uważa Pan za atrakcyjną?
08	Czy Pana wykształcenie jest zbieżne z nauczaną specjalnością?
09	Czy uważa Pan, że zdobyta specjalność przyda się Panu w życiu cywilnym?
10	Czy ma pan zdolności muzyczne?
11	Czy gra pan na jakimś instrumencie?
12	Czy posiada Pan dobry słuch?
13	Czy Pana zainteresowania są zbieżne z nauczaną specjalnością?
14	Czy nauka odbioru słuchowego sprawia panu trudności?
15	Czy naukę odbioru słuchowego uważa Pan za interesującą?
16	Czy metody nauczania uważa Pan za skuteczne?
17	Czy chętnie uczestniczy Pan w zajęciach odbioru słuchowego?
18	Czy prowadzący zajęcia robią to w sposób interesujący?
19	Czy wyposażenie sali wykładowej spełnia Pana zdaniem warunki do skutecznego nauczania?
20	Czy częste sprawdziany prowadzone przez instruktorów mobilizują do nauki ?
21	Czy przełożeni umożliwiają udział w dodatkowych zajęciach?
22	Czy w czasie samokształcenia korzysta Pan z pomocy dowódcy drużyny?
23	Czy chętnie uczestniczy Pan w dodatkowych zajęciach?
24	Czy uważa Pan, że specjalność radiotelefonisty może być interesująca?
25	Czy został pan zainteresowany nauczaną specjalnością?
26	Czy będzie pan pogłębiał tego typu zainteresowania w życiu cywilnym?
27	Co Pana zdaniem ma wpływ na opanowanie przerobionego materiału: a/ dobry słuch b/ zdolności muzyczne c/ dobra pamięć d/ wytrwałość w ćwiczeniu e/ silna motywacja f/ zainteresowania

ZAŁĄCZNIK NR 2

KWESTIONARIUSZ WYWIADU

/żołnierze służby zasadniczej/

1.INSTRUKCJA

W ramach pracy dyplomowej prowadzone są badania w zakresie zainteresowań żołnierzy szkolonych w charakterze radiotelefonistów i związku tychże zainteresowań z ich wynikami szkolenia . Badania te są całkowicie anonimowe i będą wykorzystywane wyłącznie do celów naukowych.

Przed przystąpieniem do odpowiedzi na zawarte pytania proszę przeczytać dokładnie treść, a następnie dokonać odpowiedzi stosując się do poleceń zawartych w nawiasach. W przypadku pomyłki proszę przekreślić błędną odpowiedź umieszczając obok litrę”P”, a następnie dokonać właściwej odpowiedzi.

Prowadzący badania prosi o szczere, rzetelne i wyczerpujące odpowiedzi za co jednocześnie serdecznie dziękuje.

2.DANE OSOBOWE

1 Podaj staż własnej służby wojskowej /właściwe podkreśl/

a)do 2 lat

b) od 2 do 5 lat

c) od 5 do 10 lat

d) od 10 do 15 lat

e) od 15 do 20 lat

f) powyżej 20 lat

2 Podkreśl właściwe sobie wykształcenie

a) zawodowe

b) niepełne średnie

c) średnie

d) wyższe 1 stopnia/jakie?/ ..............................................................................

e) wyższe 1 stopnia/jakie?/ ..............................................................................

3 Proszę podać wykształcenie wojskowe /właściwe podkreśl/

a) podoficerska szkoła zawodowa

b) szkoła chorążych

c) wyższa szkoła oficerska

d) akademia wojskowa

4 Proszę podać swoje stanowisko służbowe /właściwe podkreśl/

a) dowódczo-sztabowe

b) sztabowe

5 Proszę podać stopień wojskowy/właściwe podkreśl/

a) podoficer zawodowy

b) chorąży

c) oficer

3. KWESTIONARIUSZ WŁAŚCIWY

Nr pytania	TREŚĆ	Kategorie odpowiedzi
				Tak	Raczej tak	Trudno powiedzieć	Raczej Nie	Nie
01	Czy przeprowadza się odpowiedni dobór poborowych do pododdziałów szkolących radiotelefonistów?
02	Czy żołnierze Pańskim zdaniem chcą służyć w wojsku?
03	Czy wg Pana specyfika służby spełnia oczekiwania wszystkich żołnierzy?
04	Czy żołnierze w pana pododdziale czują się dobrze?
05	Czy żołnierze z reguły akceptują porządek wojskowy?
06	Czy pana zdaniem żołnierze zaintresesowania są nauczaną specjalnością?
07	Czy wykształcenie cywilne żołnierzy ma wpływ na osiągane wyniki?
08	Czy pana zdaniem jeżeli zainteresowania żołnierzy są zbieżne z nauczaną specjalnością to wyniki nauczania będą wyższe?
09	Czy zdolności muzyczne żołnierzy są ułatwieniem w nauce odbioru słuchowego?
10	Czy chętnie prowadzi Pan zajęcia z odbioru słuchowego?
11	Czy stosowane metody nauczania uważa Pan za skuteczne?
12	Czy dostosowuje Pan metody nauczania do tępa pracy żołnierzy?
13	Czy wyposażenie sali wykładowej spełnia warunki do skutecznego nauczania?
14	Czy umożliwia Pan żołnierzą udział w zajęciach dodatkowych?
15	Czy zajęcia dodatkowe prowadzi Pan osobiście?
16	Czy w czasie samokształcenia żołnierze korzystają z pomocy dowódców drużyn?
17	Czy prowadzone przez Pana sprawdziany wpływają na żołnierzy mobilizująco?
18	Czy uważa Pan, że zdobyta przez żołnierzy specjalność radiotelefonisty przyda się im w życiu cywilnym?
19	Sądzi Pan, że w trakcie szkolenia może wystąpić wśród żołnierzy zainteresowanie specjalnością radiotelefonisty?
20	Czy Pan uważa, że specjalność radiotelefonisty jest interesująca?
21	Czy zainteresowanie specjalnością radiotelefonisty żołnierze będą rozwijać w życiu osobistym?
22	Co Pana zdaniem ma wpływ na opanowanie przerobionego materiału: a/ dobry słuch b/ zdolności muzyczne c/ dobra pamięć d/ wytrwałość w ćwiczeniu e/ silna motywacja f/ zainteresowania

1 S.Pytel: Pojęcie „ Zainteresowania ” w literaturze psychologicznej -

Zainteresowania uczniów cz. I . A. Gurycka , Warszawa PZWS, 1956 s. 9

2. A. Gurycka: O budzeniu zainteresowań nauką u słabych uczniów w: E. Czernikowski /red/ Rocznik Instytutu Pedagogiki, Tom I , Warszawa PZWS, 1955 s.12.

3. D. Berlyne: Struktura i kierunek myślenia. Przekład z jęz. ang. J.Radzicki Warszawa PWN, 1969 s.64.

4. A. Gurycka: Zainteresowania uczniów, cz.I Problemy psychologiczne i pedagogiczne, Warszawa PZWS,1961 s.12.

5. A. Gurycka: Zainteresowania......, op.cit., s.12.

6. J. Dewey: Jak myślimy? Przekład z jęz.ang. Z.Bostegenówna. Warszawa Książka i Wiedza, 1957 s.17.

7. E. Claparede: Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna , Warszawa Nasza Księgarnia, 1936 s.184.

8. A. Gurycka: Zainteresowania......, op. cit., s.13.

9. A. Gurycka: Zainteresowania......, op. cit., s.14.

10. S. Baley: Psychologia wychowawcza w zarysie, Warszawa PWN, 1958 s.222.

11. A. Gurycka: Zainteresowania.... op. cit , s. 14.

12. A. Smirnow; A. Leontiew, S.L. Rubinsztein: Psychologia, Warszawa PWN, 1966 s.354.

13. S. Baley: Zarys psychologii w związku z rozwojem psychiki,. Wrocław PWN, 1968 s.222.

14. D.E. Super: Psychologia zainteresowań. Przykład z jęz. franc. H.Chojnowska. Warszawa PWN, 1972 s. 20.

15. D.E. Super: Psychologia zainteresowań. Przykład z jęz. franc. H.Chojnowska. Warszawa PWN, 1972 s. 22.

16. Tamże, s. 23

17. S. Szuman: Rozwój pytań dziecka , Warszawa Książka i Wiedza, 1962 s. 72.

18. W. Witwicki: Psychologia. Wyd.4. T.II. Warszawa PWN, 1963 s. 158.

19. D.E. Super: Psychologia zainteresowań,Warszawa PWN, 1972 s.24.

20. A. Gurycka: O budzeniu zainteresowań nauką u słabych uczniów. w: Rocznik Instytutu Pedagogiki . T I . (Red. E.Czernikowskiego), Warszawa PSWS, 1955 s. 25.

21. L.S. Rubisztejn: Podstawy psychologii ogólnej, (red) T. Tomaszewski, Wyd. 2, Warszawa Książka i Wiedza, 1964, s. 834.

22. L.S. Rubinsztejn: Podstawy ...,op. cit., s. 8.

23. L.S. Rubinsztejn: Podstawy...,op. cit., s. 835.

24. B. Nawroczyński: Zasady nauczania, Warszawa PWN, 1965 s. 154.

25. L.S. Rubinsztejn: Postawy...,op. cit., s.837.

26. Tamże, s. 838.

27. L.S. Rubinsztejn: Podstawy..., op. cit. s. 839.

28. A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Warszawa WSiP, 1978 s. 33.

29. B. Suchodolski: Zainteresowania a środowisko kulturalne, poziom umysłowy młodzieży, Wrocław-Warszawa-Kraków PAN, 1961 s. 96.

30. W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Warszawa PWN, 1992 s. 220.

31. Cz. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa PWN, 1983 s. 30.

32. J. Bogusz: Dydaktyka wojskowa, Warszawa MON , 1983 s. 30.

33. K. Sośnicki: Proces uczenia się w dydaktyce socjalistycznej, W: Pedagogika na usługach szkoły , Warszawa PZWS, 1964 s. 190.

34. K. Sośnicki: Proces..,op. cit., s. 190.

35. A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Warszawa WSiP,

1978 s. 31.

36. W. Szewczuk: Psychologia T. 2 , Warszawa PWN , 1978 s. 991.

37. J.Cendrowski, E.Krążyński, Z.Paleski, S.Swebocki: Psychologia woj- skowa, Warszawa MON, 1980 s. 112.

38. A. Gurycka: O budzeniu zainteresowań nauką u słabych uczniów, W.Czernikowski (red) Rocznik Instytutu Pedagogiki, Tom I ,Warszawa WSiP, 1955 s. 326.

39. A.Gurycka: O budzeniu..., op. cit., s. 327.

40. H. Rowid: Psychologia pedagogiczna, cz.II wyd. trzecie,Kraków,1938

s. 148.

41. J.Cendrowski, E.Krążyński, Z.Paleski, S.Swebocki: Psychologia woj- skowa, Warszawa MON, 1980 s. 112.

42. H. Muszyński: Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa PWN,

1971 s. 146.

43. M. Mazur: Nauczanie programowe.Kwartalnik pedagogiczny nr 4,

1976 s. 97.

44. S. Pankiewicz: Z badań nad organizacją pracy studentów z podręcznikiem programowanym, W: Dydaktyka szkoły wyższej 1989r., Nr 4 s. 29.

45. Cz. Kupisiewicz: O efektywności nauczania problemowego, Warszawa

PWN, 1976 s. 49.

46. K. Denek: Pomiar efektywności kształcenia w szkole wyższej, Warszawa PWN, 1980 s. 72.

47. K.Denek: Pomiar efektywności kształcenia w szkole wyższej,

Warszawa PWN, s. 80.

48. J. Bogusz: Dydaktyka wojskowa, Warszawa MON, 1983 s. 114.

49. J. Bogusz: Dydaktyka...,op. cit., s.114.

50. Program szkolenia pododdziałów Wojsk Łączności i Informatyki, Warszawa MON, 1986 s. 25.

Z.Paleski : Psychologia wybranych specjalności wojskowych, Warszawa MON, 1974 s.137.

tamże s.137.

M.Łobodzki:Problematyka badań z zakresu kształtowania postaw moralnych u dzieci i młodzieży:Kwartalnik Pedagogiczny 1967, Nr1 , s.55.

W.Zaczyński:Praca badawcza nauczyciela ,Warszawa WSiP, 1995s.31

H.Muszyński:Wstęp do metodologii pedagogiki,.Warszawa PWN, 1970 , s.177

J.Kozielecki:Rozwiązywanie problemów.Warszawa PWN ,1974 s.16

J.Kozielecki :Rozwiązywanie problemów ,Warszwa PWN ,1974 s.93

tamże str. 93

H.Muszyński :Wstęp ... op.cit ...s.188

 J.Majchrzak,T.Mendel:Organizacja procesu pisania prac promocyjnych wraz z zasadami ich opracowania , Poznań WSiP, 1991 s.31

W.Okoń :Słownik pedagogiczny , Warszawa PWN 1992 s.70

J.Brzeziński :Metodologiczne i psychologiczne wyznaczniki procesu badawczego w psychologii ,Poznań PWN ,1978 s.57

W.Zaczyński :Praca badawcza ... op.cit ... s.33

W.Zaczyński :Praca badawcza ... op.cit ... s.62

J.Sztumski :Wstęp do metod i technik badań społecznych , Warszawa PWN, 1984 s.39

J.Brzeziński : Metodologiczne ... op.cit. s.146

W.Zaczyński :Praca badawcza .......... op.cit. s.53

 W.Dutkiewicz :Praca magisterska z pedagogiki - przewodnik metodyczny, Kielce WSiP, 1994 , s.39

 M. Łobocki : Metody badań pedagogicznych , Warszawa PWN, 1978 , s.74

S.Nowak :Metody badań socjologicznych ,Warszawa WSiP, 1965 s.247

H.Muszyński :Wstęp ... , op.cit. ..., s.245

M.Łobocki : Metody ... , op.cit. ..., s.99

S.Nowak : Metody badań ... , op.cit...., s.247

 J. Pieter: Metody badań pedagogicznych i psychologicznych W. Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1993 , s.348

 T. Kotarbiński: O pojęciu metody w: Wybór pism t.1, Warszawa PWN 1957, s.708

W.Zaczyński :Praca .......,op.cit......s.19

A.Kamiński : Metody , technika , procedura badawcza w pedagogice empirycznej , „Studia pedagogiczne ” t.XIX , Metodologia środowiskowych badań pedagogicznych , Warszawa PWN, 1978 , s.37

M.Łobocki : Metody ... , op.cit ... s.74

T.Nowacki:Metodologia pedagogiki pracy, Warszawa WSiP, 1978 s.53.

 T.Pilch : Metody i techniki badań w pedagogice W:Pedagogika. Podręcznik akademicki Warszawa 1978 , s.53.

Z.Wiatrowski: Pedagogika Społeczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław-Warszawa -Kraków 1961 , s.121.

A.Kamiński : Metody techniki.....op.cit.s.31.

A.Kamiński: Metody techniki ...,op.cit., s.32.

 T.Pilch: Zasady badań pedagogicznych. Ossolineum Wrocław, 1977, s.126

T.Pilch : Zasady .... op. cit. s.127

M.Łobocki : Metody ...., op.cit. s.229

J.Sztumski : Wstęp do metod i technik badań społecznych, Warszawa PWN, 1984 s.115

W.Zaczyński :Praca .... , op. cit. ... s.168

 J. Lutyński :Wywiad kwestionariuszowy z ankietą w: Wywiad, kwestionariusz. Analizy teoretyczne i badania empiryczne, K.Lutczyńska ( red ) Wrocław Ossolineum, 1983 , s.56.

91 A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Warszawa WSiP, 1976 s.11.

49. Z.Paleski:Psychologia wybranych specjalności wojskowych, Warszawa WAP, 1974 s. 137

20

127

-Doskonalenie umiejętności odbioru i nadawania dalekopisem

-Doskonalenie umiejętności odbioru i nadawania fonem

-Pogłębianie znajomości przepisów dotyczących korespondencji radiowej oraz służbowych skrótów radiowych

-Przygotowanie radiostacji do pracy;

-Strojenie radiostacji;

-Realizacja podstawowych rodzajów pracy

-Praca w kierunku radiowym w sali wykładowej

---