7. Wartość absolutna: osoba ludzka

W zestawieniu i w opozycji do opartych na sacrum kultur antyku, opartych na magii kultur Azji i do nowożytnych struktur totalitarnych Europa wydaje się nam jakby nieustanną rewolucją, rewolucją wzniecaną przez świadomość na przekór wszystkim siłom, które chciałyby zniewolić odpowiedzialną i odrębną jednostkę albo zaprzeczyć jej istnieniu. Jest to walka przeciw przeznaczeniu, jakie przynosi nam chwila narodzin; przeciwko wyrokom ciał niebieskich i wszechwładnych bogów; przeciwko bezkształtnej masie ludzkiej przekreślającej osoby, ale i przeciw dowolności oraz anarchii, które odbierają sens wysiłkowi całego życia; jest to wreszcie walka przeciw wewnętrznym zniewoleniom ludzkiego „ja", dążąca do opanowania jego mechanizmów i umożliwienia w ten sposób wolności wyższego rzędu. Zasadą zaś tej rewolucji, jej siłą sprawczą i ostatecznym celem jest pojęcie absolutnej wartości osoby ludzkiej — każdej ludzkiej osoby.

Dla wielu z nas ta formuła stała się banalnym sloganem. Ale sąd historyka będzie inny. I ja chciałbym tu ukazać, jak pojęcie odrębnego „ja", osoby — zarazem matki i córki naszej Europy — kształtuje życie każdego z nas, pozwala uzyskać sens i większości naszych działań nadaje wartość, nawet uczuciową. Wystarczy odjąć odrębne „ja", prawo bycia osobą, a nasze życie utraci natychmiast cały smak i sens: oto, czym jest konkretnie groźba alienacji wisząca nad Europą, więcej — nad ludzką nadzieją.

Moja teza jest prosta. Chodzi o przypomnienie faktu, że większość wyznawanych przez nas — Europejczyków — wartości i ideałów, a także większość naszych codziennych działań, mniej czy bardziej poważnych, wywodzi się z pojęcia człowieka, jakie wprowadziło chrześcijaństwo. Nie myślę tu o człowieku, który się nawrócił, o chrześcijaninie w sensie potocznym, członku określonego Kościoła, mniej lub bardziej pobożnym, mniej lub bardziej moralnym. Myślę — ogólniej — o tym typie człowieka (czy będzie on wierzący, czy nie), którego wytworzenie chrześcijaństwo umożliwiło, i który nazwało osobą. Twierdzę, że nasze współczesne, aktualne wartości (sens, jaki nadajemy naszemu działaniu) jeśli nawet nie wyrażają bezpośrednio tego pojęcia człowieka, to w każdym razie wywodzą się z niego w sposób dający się dowieść, choćby było to wynikiem procesu postępującej laicyzacji, czy nawet wynaturzeń, czasem również bardzo drastycznego rozmycia tych wartości w wymiarze społecznym. Te wartości i te nasze działania byłyby po prostu nie do pomyślenia bez stojącego u źródeł pojęcia osoby. Ale jeszcze bardziej niepojęte bez tego pojęcia byłoby to, co te wartości narusza. Jeśli przyjąć, że „ja to ktoś inny", jak powiada Rimbaud, będzie to wzorzec każdej alienacji. Jeżeli jednak zabraknie tego „ja", kto będzie przeżywał alienacje? Dla buddysty czy dla katara jedyną alienacją są narodziny człowieka. Tylko to, co jest we mnie osobą, i tylko to, może być podmiotem alienacji. Jeżeli w to nie wierzycie, powie to wam komputer.

---