DEFINICJA KULTURY
Termin kultura ma trzy podstawowe znaczenia, w których oznacza:
1. sztukę i działalność artystyczną
2. symboliczne cechy określonego sposobu życia
3. pewien proces rozwojowy
Kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") - termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.
CO OZNACZA POJĘCIE POLSKA KULTURA NARODOWA
Kultura narodowa jest zbiorem norm, wartości itp., które są uznawane za jej własne czyli tzw. Dziedzictwo przodków
CECHY KULTURY POSTMODERNISTYCZNEJ
Postmodernizm rozwinął się w 2 poł. XX w. jako krytyczna reakcja na architektoniczny modernizm. Sztuka wizualna krytyczna wobec społ. była również określana postmodernizmem, który w gruncie rzeczy jest późnym modernizmem. Postmodernizm wiąże się z neokonceptyzmem, relatywizmem, krytyką instytucji, antykorporacyjnością, dekonstrukcją. Postmodernizm nie jest zwartym, jednolitym, planowo wykreowanym ruchem artystycznym, jest to wspólna przestrzeń konfrontacji różnych tendencji i koncepcji, których wspólnym mianownikiem jest krytyczny stosunek do monolitycznej, homogenicznej wizji świata, i nieustanne podważanie dominacji eurocentrycznej i patriarchalnej kultury Zachodu.
Jeff Koons
CECHY ANTYCZNEGO IDEAŁU PIĘKNA
W sztuce Grecy dostrzegali ideał w pięknie. Tematem rzeźby okresu hellenistycznego były najczęściej postacie bogów i herosów. Wyrażały one grecki ideał piękna. Bogowie i herosi byli podobni do ludzi, ale bez porównania od nich piękniejsi. Nawet jeśli rzeźba przedstawiała konkretnego człowieka, to był on idealizowany, tzn. tak, by podkreślić piękno lub dostojność jego postaci, a nie oddać jego rzeczywisty wygląd. W V wieku przed naszej ery Poliklet stworzył kanon proporcji ciała ludzkiego chcąc znaleźć ten doskonały. Wg. Sokratesa piękno powinno być idealne /naturalne/, duchowe i użyteczne.
CO OZNACZA STAROŻYTNE POJĘCIE PAIDEIA
Ideał wypracowany przez starożytnych Greków dążący do harmonii ducha i ciała. Dążenie do ideału poprzez odpowiednie wychowanie i edukację.
ŚREDNIOWIECZNE POJĘCIE CLARITAS
Jasność, światłość. W filozofii św. Tomasza z Akwinu "claritas" jest istotą Absolutu, która zwiera rację istnienia człowieka i jest najważniejszym Składnikiem piękna metafizycznego. Bóg jest światłem.
W malarstwie objawia się wyrazistością barwy, brakiem cienia i używaniem podstawowych kolorów /powstanie witraży/.
ŚREDNIOWIECZNE WYOBRAŻENIE PIEKŁA I RAJU
Średniowiecze było również okresem najintensywniejszego rozwoju Kościoła. Ideałem było życie skromne, ascetyczne, które miało zapewnić zbawienie. Malarstwo tego okresu ukazywało biblijne wizje piekła i raju np. obraz Hansa Memlinga Sąd Ostateczny czy Ogród ziemskich rozkoszy H. Boscha. Pokazywane piekło edukowało przez strach. Natomiast raj był piękny i skłaniał do dążenia, do pobożności. Raj również często był przedstawiany na mapach w postaci wyspy z Adamem i Ewą. Literatura: Boska komedia Dantego
MIEJSCE CZŁOWIEKA W HUMANIŹMIE ODRODZENIOWYM
W odrodzeniu /renesansie/ nastąpił powrót do idei starożytnych. To początek reformacji i humanizmu. Zaczęto poszukiwać prawdy o człowieku i jego doznaniach, powstawały tezy o wolności człowieka i jego samostanowieniu. Człowiek i jego prawa oraz potrzeby zaczęły stawać na pierwszym planie.
Terencjusz: jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
Sztukę, etykę, politykę zaczęto traktować jako dziedzinę nauki, w literaturze rozwinął się kult języka. Powstawały akademie.
WZORCE OSOBOWOŚCI EPOKI ODRODZENIA
-ziemianina -szlachcica, który jest wychowany w duchu cnót i wartości szlacheckich, mieszka na wsi, gdzie gospodaruje swoim majątkiem; ceni uczciwość i prawość; żyje wśród natury i w zgodzie z nią;
-dworzanina -również jest szlachcicem, dumnym ze swojego pochodzenia; posiada humanistyczne wykształcenie, jest dobrze wychowany, kulturalny w towarzystwie; pięknie wysławia się po polsku;
-poeta -jest on dokładnie wykształcony w dziedzinach humanistycznych; poza tym interesuje się tym, co dzieje się wokół niego, polityką i społeczeństwem; zna języki starożytne, dlatego nieobca jest mu literatura i dorobek starożytny; wierzy w możliwości człowieka i jego rozumu;
-patriotę /wódz/ - jest on wzorem obywatela, który oddaje się służbie ojczyźnie; nigdy nie stawia swoich interesów wyżej niż państwowych; jest sprawiedliwy i posłuszny; troszczy się o losy kraju,
KONCEPTYZM I MARINIZM - IDEE BAROKU
Konceptyzm - główny kierunek w poezji baroku, cechujący się nieustannym zadziwianiem czytelnika. Z łac. conceptus - ujęcie, pojęcie, oznaczał skonstruowany w dziele kunsztowny, efektowny literacki obraz, metaforę, porównanie, bardzo rozbudowane, obejmujące niejednokrotnie cały utwór. Celem konceptu było zaskoczenie odbiorcy, wzbudzenie zaskoczenia, zdziwienia kunsztem i mistrzostwem poety. Konceptyzm charakterystyczny jest dla poezji barokowej, szczególnie dla twórczości J. A. Morsztyna, D. Naborowskiego.
Marinizm termin wywodzący się od nazwiska włoskiego poety G. Marina (1569-1625), którego twórczość zyskała licznych naśladowców w Europie epoki baroku, także w Polsce, np. J.A. Morsztyn, S. Zimorowic. Marinizm dążył do zaskoczenia i zadziwienia czytelnika kunsztownym i zawiłym stylem, niezwykłymi metaforami, obrazami, itd. Cechowała go zmysłowość w sposobie ujmowania tematyki erotycznej i sensualizm w widzeniu świata.
CECHY BAROKOWEGO IDEAŁU PIĘKNA
Barok - perła o nieregularnym kształcie lub bogactwo ozdób. Rzeźby odznaczały się dynamiką, patosem, teatralnością gestów, ujęciem postaci w znaczącym momencie. Oddawano poprzez swoje dzieła także silne emocje, uczucia. W architekturze rozkwit pałacy i kościołów. Przerost formy nad treścią. Obrazy przedstawiały martwą naturę, codzienne zajęcia, pracujące kobiety.
RACJONALIZM, KLASYCYZM, SENTYMENTALIZM - CECHY GŁÓWNYCH NURTÓW EPOKI OŚWIECENIA
Racjonalizm - filozofia zakładająca możliwość poznania prawdy z użyciem samego rozumu
Klasycyzm - rozwinął się w wieku XVII we Francji, w nawiązaniu do wzorców antycznych i filozofii Kartezjusza (racjonalizmu), w lit. ton moralizatorski, proste formy archit., symetria
Sentymentalizm - prąd literacki, który propagował uczuciowy stosunek do rzeczywistości. Bohaterem literackim stał się człowiek wrażliwy, czuły, skłonny do refleksji, kochający przyrodę. Sentymentalizm opierał się na tradycjach ludowych, a także stylizowanych na ludowość. Posługiwał się m.in. takimi formami, jak: romans sentymentalny, drama mieszczańska, liryka osobista, sielanka.
ROZUMIENIE IDEI WZNIOSŁOŚCI W ROMANTYŹMIE
Romantyzm w Polsce od 1822 r. do 1863 r. Romantyk-człowiek marzyciel, idealista, wierzy w potęgę uczucia, kieruje się intuicją, nawet w brew rozsądkowi. Miłość romantyczna-szczera, od pierwszego wejrzenia, pozbawiona cielesności, nieszczęśliwa, prowadzi często do samobójstwa. Tematy romantyczne- miłość, ojczyzna, natura, poezja. Romantyk był człowiekiem wyobcowanym z tłumu, wyalienowanym, był jednostką wybitną, ponad przeciętną, geniuszem - poetą. Poglądy romantyków: prostota i uczucie to istota poezji, kultura ludowa jest źródłem literatury, poezja jest wyrazem uczuć i ma prawo być oryginalna, miłość do ojczyzny powinna być najważniejsza dla młodego pokolenia. Romantyzm w literaturze polskiej był ściśle związany z historią wydarzeniami które miały miejsce w tym czasie w naszej ojczyźnie. Bohater idealista to postać, która podporządkowuje całe swoje życie wzniosłej idei, dążący, niekiedy za wszelką cenę, do jej realizacji.
WZNIOSŁOŚĆ - jest to pojęcie estetyczne. Wzniosłość pojawia się przy odczuwaniu podziwu zadziwienia przy zdarzeniach niezwykłych. Jest również kategorią, która towarzyszy w chwilach grozy, przerażenia. Romantycy w sile żywiołów wyżej stawiali wzniosłość od np. piękności.
ZNACZENIE ROMANTYCZNYCH WARTOŚCI: BUNTU, MESJANIZMU, MISCYTYZMU
Romantyzm w Polsce od 1822 r. do 1863 r.
Bunt to odrzucenie celów społecznych danej grupy i zastąpienie ich własnymi ideałami. Można się buntować dokładnie przeciwko wszystkiemu - władzy, religii, światu. W literaturze większość motywów buntowników przypada na okres romantyzmu, czyli na XVIII-XIX wiek.
Romantyzm był pierwszą epoką programowo głoszącą konieczność buntu. Romantyczny buntownik to jednostka nieprzeciętna, indywidualista, który dążył do odegrania doniosłej społecznie roli. Potrafił całkowicie poświęcić się idei, był skłócony ze światem. Cechowała go uczuciowość, tajemniczość, zamiłowanie do wolności i samotności. Głęboko związany z buntem romantycznym jest bunt prometejski. Bunt stał się jedną z charakterystycznych cech bohatera romantycznego np. Konrada z III części Dziadów A. Mickiewicza.
Mistycyzm- to swoiste jednostkowe objawienie Boskie, które może przyjmować różne formy. Może być to doznanie cielesne np. stygmaty lub też widzenie, sen czy też olśnienie. Mistycyzm jest otoczony tajemnicą i jest zjawiskiem niewytłumaczalnym. Mistycy bardzo często zapisują swe doznania oraz prawdy, jakie zostały im objawione. Zjawisko to jest znane różnym religiom, jednakże instytucje kościelne niezwykle ostrożnie analizują każdy przypadek mistycyzmu. Zakładał możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, z duchami, stąd pojawiły się w utworach widzenia, sny prorocze i objawienia.
W polskiej literaturze można znaleźć go u A. Mickiewicza przede wszystkim w lirykach lozańskich.
Mesjanizm- religijno- społeczny pogląd opierający się na wierzeniach w nadejście Mesjasza. Według przekonań ma on zgładzić grzechy ludzkości i zaprowadzi do szczęścia wiecznego. W literaturze jest to pogląd, który cechuje osoby jednostkowe bądź cały naród jako posłanników, którzy działają w imię ludzkości. Mesjanizmem w literaturze polskiej określa się pogląd, iż Polska odgrywa szczególną rolę w dziejach świata. Pogląd ten narodził się w XVII wieku i występował jako element sarmatyzmu. W okresie romantyzmu zaczął odgrywać znaczącą rolę, gdyż był to okres głębokiej wiary w rolę i znaczenie Polski. Było to przypisywanie narodowi polskiemu szczególnej misji, naród cierpi, umrze, zmartwychwstanie i odkupi inne narody.
W literaturze mesjanizmem nazywano przekonanie, że czyjeś losy są identyczne z losami Chrystusa. W ten sposób, w literaturze polskiego romantyzmu, np. w III części Dziadów Adama Mickiewicza, w scenie widzenia księdza Piotra Polska występuje jako Chrystus narodów ukrzyżowany na krzyżu trzech zaborców. Cierpienie narodu polskiego było uzasadniane właśnie przez koncepcję mesjanizmu narodowego. Było to podstawą powstania nurtu filozoficznego nazywanego mesjanizmem polskim.
CECHY SZTUKI EPOKI ROMANTYZMU
Romantyzm w Polsce od 1822 r. do 1863 r.
Romantyzm to prąd kulturowy, który wykształcił się jako reakcja na neoklasycyzm. Do cech charakterystycznych sztuki epoki romantyzmu należało: zainteresowanie przyrodą, nastrojowość, zastosowanie kolorytu i silnej ekspresji. Sztuka romantyzmu próbowała dotrzeć do odbiorcy poprzez silne środki ekspresji, efekty grozy i finezji. Górę wziął indywidualizm, kult wolności jednostki i patriotyzm. Inspiracją sztuki była również wiedza tajemna, kultura Orientu i wątki historyczne.
Jan Matejko, Henryk Rodakowski
Eugene Delacroix - "Wolność wiodąca lud na barykady"
Caspar David Friedrich - "Mnich nad brzegiem morza"
Muzyka:
Do cech charakterystycznych romantyzmu muzycznego należą: wielorakość nurtów oraz różnorodność postaw twórczych, które czerpały z form muzyki klasycystycznej. Punkt ciężkości został przesunięty jednak na nowe gatunki, co wprowadziło nowy program estetyczny i nowy typ ekspresji. Naczelną ideą była synteza sztuk, czyli powiązanie muzyki z innymi formami sztuki. Na pierwsze miejsce wysunęła się liryka wokalna w jej różnych zastosowaniach od wykorzystania pieśni jako tematu.
Ludwik van Beethoven, Nicolo Paganini, Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko
WAMPIRYZM - JAKO NURT ROMANTYCZNY
Wampiry to z pewnością istoty mroczne i krwiożercze. Budzą strach.. Mówiły o nich legendy, mówiły mity wszelkich chyba stron świata, wspominały mniej lub bardziej historyczne kroniki.
1813 - Pojawienie się wampira w utworze Lorda Byrona "The Giaour" (Giaur)
W literackich portretach wampira powtarzają się m.in. charakterystyczne cechy jego wyglądu: blada cera, chudość, wysoki wzrost, niezwykła siła i zręczność, zbyt czerwone usta i ostre zęby, oczy o niezwykłym blasku (niekiedy czerwone), długie i ostre paznokcie. Kobiety-wampiry to zazwyczaj osoby obdarzone niezwykłą urodą, elegancją, inteligencją i wrażliwością. Inne właściwości wampirów oraz ich obyczaje to: nocny tryb życia, odżywianie się wyłącznie krwią, przesypianie dnia w trumnie (często w starej kaplicy; wampir nie ulega procesom starzenia ani rozkładowi), zimne ciało, niezdrowy oddech (lub jego brak), możliwość zmiany postaci (w nietoperza, psa lub wilka; zwierzęta te przedstawione są często jako towarzysze wampira), umiejętność przechodzenia przez ściany, zdolności
Francis Ford Coppola - "Dracula" 1992, oddaje klimat XVIII i XIX-wiecznych powieści gotyckich, będących przecież podwalinami całego współczesnego filmu grozy. "Dracula" nie tylko ukazał całą gotycką otoczkę, ale też oddał klimat starych horrorów z lat trzydziestych, wzbogacając go o odważną, ale i bardzo wyważoną symbolikę erotyczną, powieść gotycka w dużej mierze była melodramatem i osadzonym w bardzo charakterystycznej scenografii. I tego również nie zabrakło w "Draculi", filmie, który można nazwać jedną z najbardziej krwawych i makabrycznych historii miłosnych. Wampir Dracula jest nie tylko krwiopijcą, ale przede wszystkim tragicznym kochankiem, któremu nie jest dane odnalezienie szczęścia. Sposób w jaki Coppola prowadzi wątek miłosny odnosi się bezpośrednio do tradycji romantycznej, w której bardzo dużą rolę odgrywała fascynacja miłością ponadprzeciętną, nadnaturalną, sprzeciwiającą się nakazom boskim. FFC tworząc "Draculę" doskonale zapoznał się z romantyczną tradycją literatury gotyckiej, gdyż jej klimat obecny jest niemal w każdym kadrze filmu i wypełnia nie tylko jego warstwę wizualną, ale nadaje mu też specyficzną wymowę.