6 LEŚMIAN


Poezja Bolesława Leśmiana.

Poezja:

Ludowość (głównie Łąka):

Poezja:

Bolesław Leśmian, właściwie Lesman (ur. 22 stycznia 1878 r. w Warszawie - zm. 7 listopada 1937 r. w Warszawie) - polski poeta. Stryjeczny brat innego polskiego poety, Jana Brzechwy.

Rok urodzenia jest sporny: w odpisie metryki urodzenia widnieje 1877, sam poeta podawał 1878, natomiast na płycie nagrobnej widnieje data 1879.

Pochodził z rodziny spolszczonej inteligencji żydowskiej. Młodość spędził na Ukrainie. W Kijowie ukończył studia prawnicze na wydziale prawa Uniwersytetu Świętego Włodzimierza. Od 1901 roku przebywał w Warszawie. Potem udał się w podróż najpierw do Niemiec, potem do Francji. W Paryżu poznał i poślubił malarkę - Zofię Chylińską. Znalazł się w kręgu modernizmu i poprzez swojego znajomego Zenona Przesmyckiego rozpoczął współpracę z pismem Chimera. Od 1911 współtworzył Teatr Artystyczny w Warszawie. W latach 1912-1914 przebywał we Francji. Po I wojnie światowej przenosi się Hrubieszowa, gdzie pracuje jako rejent, a następnie do Zamościa, gdzie miał notariat. W roku 1933 zostaje członkiem Polskiej Akademii Literatury. W roku 1935 przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy.

Choć życie Leśmiana przypada na XX-lecie międzywojenne, jego twórczość ucieka od wpływu historii, realizuje się raczej w wymiarach filozoficzno-metafizycznym i psychologicznym. Czerpał z twórczości baroku, romantyzmu, Młodej Polski. Wpływy romantyczne to przede wszystkim wszystko to, co mistyczne, spirytualne, paranormalne; co głęboko powiązane z Naturą i Bogiem.

Leśmian dużo czerpie z dramatu romantycznego , stosuje ironie, paradoksy , odświeża i unowocześnia balladę.

Leśmian w swej poezji wskrzesił świat fantastyczny, w tej ucieczce od rzeczywistości można doszukać się buntu szczególnie względem nudnego, stereotypowego mieszczaństwa. Jako pasjonat Nietzschego Leśmian czuł niechęć do ludzi biernych, przeciętnych. Ideałem dlań był wolny i niezależny człowiek renesansu.

W jego poezji wyraźne są wpływy symbolizmu. Koncepcja symbolu łączyła się też z celami filozoficznymi, a poezja Leśmiana to niewątpliwie poezja filozoficzna, szczególnie osadzona w filozofii Henriego Bergsona.

Niedoceniony przez epokę, odsunął się od społeczeństwa, a nawet stał się wobec niego agresywny. Jego frustracja odbijała się w niechęci do spraw zwykłych, codziennych, szarych. Uciekał więc w świat poezji i stworzył serię " Oddaleńcy". W wierszach tych występuje podmiot zbiorowy, który staje się jakby głosem wszystkich rozgoryczonych ludzi , którzy przez swoja indywidualność, inność , wrażliwość nie mogą się dostosować do jałowego mieszczańskiego życia.

Leśmian nie poprzestaje jednak na totalnej negacji - pokazuje też pewien ideał człowieka nazywanego człowiekiem pierwotnym. Człowiek prymitywny zaś posiadał - tak pożądane przez Leśmiana - cechy twórcze. Jego przemyślenia i życie determinowane były bezpośrednio przez żywioły i metafizykę. Jako głęboko związany z naturą intuicyjnie wsłuchiwał się w swoje wewnętrzne "ja". W tej koncepcji powracają idee Bergsona, a także Giambattisty Vico.

Sen u Leśmiana jest jednym ze sposobów istnienia świata poetyckiego i sposobem na jego organizację, to forma kontaktu podmiotu lirycznego ze światem.

Problem Boga to dla Leśmiana próba oparcia swej wiary o któryś z wierzchołków trójkąta filozoficznego : Natura - Bóg - Człowiek. Można w twórczości Leśmiana wyróżnić dwie ścieżki : antropologiczną z problemem mitu religijnego i egzystencjalną. Ta pierwsza to szukanie podobieństwa między Bogiem i człowiekiem. Na ścieżce egzystencjalnej rozpatruje Leśmian skrzyżowanie antropologii z teizmem, przeciwstawia życie ziemskie z życiem Tam. Bóg nie jest już przedłużeniem człowieka, ale znajduje się w opozycji do niego, stosunki między nimi są pełne tragizmu i niepewności. Boskimi cechami obdarzył poeta Naturę - wszechpotężna, wszechwładna, wszechwieczna. Ujęcia panteistyczne są obecne w większości utworów traktujących o przyrodzie.

Poezję Leśmiana można śmiało nazwać poezją wezwania do miłości. Poeta spiera się z Bogiem, porusza kwestie egzystencjalne, by w końcu opowiedzieć się po stronie miłości i erotyki. Leśmianowska metafizyka wiązała się z ludowością - i to właśnie w niej realizują się światopoglądowe kwestie powrotu do natury i pierwotności. Stanowi studium archetypu natury ludzkiej. Dla poety stworzenie pierwotnego, ludowego mikrokosmosu stało się próbą przedstawienia rozważań na tematu stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, sztuki i metafizyki.

Jego wiersze były melodyjne, a Leśmian przestrzegał surowych zasad konstrukcji sylabotonika.

Dziewczyna

Dwunastu braci wierząc w sny, zbadało mur od marzeń strony,
A poza murem płakał głos, dziewczęcy głos zaprzepaszczony.

I pokochali głosu dźwięk i chętny domysł o dziewczynie,
I zgadywali kształty ust po tym, jak śpiew od żalu ginie...

Mówili o niej: " Łka więc jest!" - i nic innego nie mówili,
I przeżegnali cały świat - i świat zadumał się w tej chwili...

Porwali młoty w twardą dłoń i jęli w mury tłuc z łoskotem!
I nie wiedziała ślepa noc, kto jest człowiekiem, a kto młotem?

"O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze" -
Tak, waląc w mur, dwunasty brat do jedenastu innych rzecze.

Ale daremny był ich trud, daremny ramion sprzęg i usił!
Oddali ciała swe na strwon owemu snowi, co ich kusił!

Łamią się piersi, trzeszczy kość, próchnieją dłonie, twarze bledną...
I wszyscy w jednym zmarli dniu i noc wieczystą mieli jedną!

Lecz cienie zmarłych - Boże mój! - nie wypuściły młotów z dłoni!
I tylko inny płynie czas i tylko młot inaczej dzwoni...

I dzwoni w przód ! I dzwoni wspak! I wzwyż za każdym grzmi nawrotem!
I nie wiedziała ślepa noc, kto tu jest cieniem, a kto młotem?

" O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć Dziewczynę rdzą powlecze!" -
Tak, waląc w mur, dwunasty cień do jedenastu innych rzecze .

Lecz cieniom zbrakło nagle sił, a cień się mrokom nie opiera!
I powymarły jeszcze raz, bo nigdy dość się nie umiera...

I nigdy dość, i nigdy tak, jak tego pragnie ów co kona!...
I znikła treść - i zginął ślad - i powieść o nich już skończona!

Lecz dzielne młoty - Boże mój - mdłej nie poddały się żałobie!
I same przez się biły w mur, huczały spiżem same w sobie!

Huczały w mrok, huczały w blask i ociekały ludzkim potem!
I nie wiedziała ślepa noc, czym bywa młot, gdy nie jest młotem?

" O, prędzej skruszmy zimny głaz, nim śmierć dziewczynę rdzą powlecze!" -
Ta, waląc w mur, dwunasty młot do jedenastu innych rzecze.

I runął mur, tysiącem ech wstrząsając wzgórza i doliny!
Lecz poza murem - nic i nic! Ni żywej duszy ni Dziewczyny!

Niczyich oczu, ani ust! I niczyjego w kwiatach losu!
Bo to był głos i tylko - głos, i nic nie było, oprócz głosu!

Nic - tylko płacz i żal i mrok i niewiadomość i zatrata!
Takiż to świat! Niedobry świat! Czemuż innego nie ma świata?

Wobec kłamliwych jawnie snów, wobec zmarniałych w nicość cudów,
Potężne młoty legły w rząd na znak spełnionych godnie trudów.

I była zgroza nagłych cisz! I była próżnia w całym niebie!
A ty z tej próżni czemu drwisz, kiedy ta próżnia nie drwi z ciebie?

Debiutował w 1912.

Wśród wierszy możemy wyróżnić dwa nurty:

1)Utwory opisujące przyrodę, ludzkie przeżycia i uczucia.

2)Wiersze filozoficzne i refleksyjne, przesycone baśniową poetyka.

Poeta oryginalny, indywidualny, twórca specyficznego świata poezji i filozofii heroicznego humanizmu - polega na bohaterstwie istnienia, poczuciu godności i odrębności człowieka. Z faktu, że człowiek jest świadom swojej śmiertelności i podejmuje trud życia - wynika duma i siła człowieka.

Cechy typowe dla poezji:

-neologizmy (błyszczydła, Dusiołek);

-szczegółowość i konkretność obrazowania;

-motywy ludowe, baśniowe, fantastyczne;

-przeciwnik codzienności i szarego człowieka jako tematu poezji.

Interesowała go relacja Człowiek - Bóg, uważał, że właśnie ułomność i kalectwo są tymi wartościami, które odróżniają człowieka od Boga i stanowią o jego człowieczeństwie. Postrzega rzeczywistość jako podwójną, złożoną z dwóch sfer: realnej, materialnej - czyli człowieczej oraz wiecznej, duchowej - czyli boskiej.

Często używa gatunku ballady, która rozgrywa się w bezkresie i bezczasie.

Tomiki:

*Łąka - 1920

*”Napój cienisty” - 1936

*”Dziejba leśna” - 1938

Zagadnienie opracowane w oparciu o: Poezje wybrane Bolesława Leśmiana, wstęp opracowany przez Jacka Trznadla, wydanie Biblioteki Narodowej.

I. Koleje życia poety

Bolesław Leśmian urodził się w Warszawie, prawdopodobnie 22 stycznia 1877 roku (data jest sporna). Właściwe nazwisko poety brzmiało: Lesman. Jego rodzice - Józef Lesman i Gemma z Sunderlandów - należeli do inteligencji pochodzenia żydowskiego. Poezja Leśmiana, obfitująca w elementy biograficzne, zawiera także motywy elegijne, odnoszące się do śmierci brata, Kazimierza i siostry, Aleksandry.

W latach szkolnych przebywał Leśmiana w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne i wydział prawa na uniwersytecie św. Włodzimierza. W mieście tym brał żywy udział w życiu artystycznym tamtejszej Polonii. Młodość spędzona na Ukrainie nie pozostanie bez echa w twórczości poety. Chodzi nie tylko o wpływy intelektualne i artystyczne, ale także o pejzaże i realia wzięte z otaczającej rzeczywistości. Autor po latach o Ukrainie: „ ta niepojętość zieleni, to Ukraina…”, „Dziwni byli tam ludzie, równie dziwni jak i zieleń tamtejsza…”

Mimo że poezja Leśmiana jest programowo pozahistoryczna i pozageograficzna (nie przynosi nazw własnych), to zalicza się go do jednego z ostatnich poetów polskich szkoły ukraińskiej (w romantyzmie: Malczewski, Goszczyński, Słowacki, w wieku XX Iwaszkiewicz).

Debiut - prawdopodobnie w roku 1895, wierszem ogłoszonym w „Wędrowcu”.

Około 1901 roku przebywa już Leśmian w Warszawie, dwa lata później wyjeżdża w podróż artystyczną przez Niemcy do Francji i na dłuższy czas zatrzymuje się w Paryżu. Tutaj zawiera małżeństwo z Zofią Chylińską;), z którą ma dwie córki.

W tym pierwszym okresie twórczości wiąże się Leśmian z poetą, propagatorem symbolizmu w Polsce, Zenonem Przesmyckim (Miriamem) i właście wystąpienie jego na forum literackim następuje w redagowanym przez Miriada piśmie Chimera. Ważne: wpływ Przesmyckiego na pozwiązania twórczości Leśmiana z symbolizmem. W okresie Sadu rozstajnego (1912), pierwszego zbioru poezji, Leśmian odchodzi od programu Chimery i przełamuje krąg wartości młodopolskich, szukając nowych podstaw.

Kolejne tomy: Łąka (1920), Napój cienisty (1936) - powstają one za czasów tzw. Prowincjonalnego wygnania poety. Po zakończeniu wojny, Leśmian musiał bowiem opuścić Łódź, otrzymał notariat w Hrubieszowie, Hrubieszowie w 1922 roku przeniósł się do Zamościa. Jest to trudny czas dla poety. Nie tworzy uznawanej za sztandarową, poezji młodopolskiej i nie należy do poetów modnych czy znanych. Uwaga opinii literackiej zwrócona jest na współzawodnictwo poetów Skafandra i Awangardy. Mimo adoracji, jaką otaczał jego osobę Tuwim, skamandryci otworzą dla Leśmiana łamy swych czasopism dopiero pod koniec jego życia. W piśmie tym określano jego wiersze jako „smutne zjawisko”!

Prawdziwe zainteresowanie poezją Leśmiana zaczyna się dopiero na początku lat 30., zaś na niekorzyść zmienia się w tym czasie sytuacja materialna twórcy, oszukany przez pomocnika popada w długi i umiera na serce w Warszawie w listopadzie 1937r.

Warto wiedzieć: Leśmian padał ofiarą ataków prawicy antysemickiej (był z pochodzenia Żydem, o czym już wspominałam), Zygmunt Nowakowski o jego poezji pisał, iż jest ona „prze-żydkiem”.

Pośmiertnie ukazały się: Dziejba leśna (1938) i opowiadania Klechdy polskie (1956).

II. Droga do krystalizacji

Już Sad rozstajny określa pewna tendencja charakterystyczna dla twórczości późniejszej, choć pojawia się w innym przebraniu: programowe odwrócenie się od historycznie określonej współczesności. Zbiór ten opisuje doświadczenia duchowe wybiegające poza kraj i epokę, propaguje kult przygody duchowej, odkrywającej pewne ważne sprawy dla postawy ludzkiej. Łączyło się to z określoną krytyką rzeczywistości charakterystyczną dla modernistycznego buntu antyfilisterskiego. Szerzy się kult cygana artystycznego, wolnego od trywialnych zobowiązań społecznych, o wzniosłych poglądach, wrażliwej duszy, niezaadoptowanego do płaskiej rzeczywistości. Jeśli jednak w poezji modernizmu bunt ten naznaczony jest często programową rozpaczą, żalem, to poezję Leśmiana charakteryzuje swoisty aktywizm. Aktywizm ten najsilniej widać w cyklu Oddaleńcy (w Sadzie rozstajnym) - cykl ten zamyka wiersz Toast świętokradzki. Motywu oddalenia nie uzasadniał poeta jedynie buntem wobec wartości społecznych. Widział w nim ogólną zasad życiową. Dostęp do wolności mają i zapewniają postęp społeczny, tylko ludzie nieprzeciętni, wyjątkowi, odmienni. Są zresztą całe epoki, które wg Leśmiana charakteryzuje owa nieprzeciętność, np. epoka Odrodzenia. Człowiek przeciętny opiera się na prawdach już uznanych, człowiek twórczy poznaje życie w sposób bezpośredni i w dużej mierze intuicyjny - echa filozofii Bergsona, przeciwstawiającego poznaniu intelektualnemu i pojęciowemu poznanie bezpośrednie, intuicyjne.

Podstawowa antynomia Leśmiana: jednostka twórcza - społeczeństwo nowoczesne, w antynomii społecznego muzeum wiedzy i wartości i tych, którzy tę wiedzę i wartości dla muzeum zdobywają. Te dwa stany charakteryzuje również Leśmian terminami filozoficznymi Jana Skota Erigeny: natura naturata i natura naturans, jako nazwami dla stanu utrwalonego, nietwórczego nietwórczego stanu działającego, twórczego.

Tom Łąka, Zielona godzina (z Sadu rozstajnego) - mit człowieka pierwotnego i mit natury. Wszystkie cechy, którymi odznacza się jednostka twórcza i wybitna, posiadał, wg poety, człowiek pierwotny. Dzięki nim wyłonił się z natury, traktując wszechświat jako pole dla swej zdobycznej działalności. Posiadał „umysł metafizyczny”. Oryginalność poety: rozbudowana próba połączenia motywów pierwotności z mitem powrotu do natury. Rozumiał go konkretnie, jako powrót do przyrody i bezpośredniości. Dualizm bytu człowieka: wyszedł z bytowania zwierzęcego i rozpoczął bytowanie świadome i społeczne, także dualizm świadomości ludzkiej i bezświadomego związku z naturą. Stan postulowany byłby jakby dualizmem niesprzecznym, korzystaniem ze wszystkich możliwości tkwiących w człowieku jeszcze związanym z naturą i już oderwanym od niej. Tom Łąka - dokonuje się związek miłosny i niesprzeczny człowieka z naturą.

W wierszu Topielec ukazuje Leśmian, jak całkowita łączność z naturą prowadzi właściwie do odhumanizowania, do śmierci świadomości, wyróżniającej człowieka.

III. Ludowość

Mit powrotu do natury uzyskał najsilniejszą konkretyzację poetycką w odwołaniu się do atmosfery folkloru i stylizacji ludowej (przede wszystkim zbiór Łąka). Jego ludowość ma charakter odmienny od młodopolskiego. Leśmian traktuje świat twórczości ludowej poza problematyką narodowo-patriotyczną, wiec także poza regionalną i społecznikowską. Jest to dla niego zainteresowanie mitologiczno-antropologiczne i językowo-filozoficzne, studium natury ludzkiej - tak jak przejawia się ona w tym, co dziś nazwalibyśmy ludowym archetypem.

Badacze poezji ludowej podkreślają jej charakter symboliczny, jako swoisty typ realizmu związanego z dziedziną mitów i wierzeń. Poszukiwała ona mitycznych struktur zachowania we współczesnej cywilizacji, badając jednocześnie strukturę ludów prymitywnych czy pierwotnych.

Leśmian w pierwotności widzi związki z postawą człowieka współczesnego. Jest po części spadkobiercą romantyków i ich ludowych ballad. Najsilniej bowiem wyrazi swą ludowość w formie poetyckiej ballady. W balladzie romantycznej element metafizyczny wyrażał się w dość bezpośrednim czerpaniu przez poetów z wierzeń i przesądów ludu, przedstawionych ze swoistą wiernością zaś tekst był często przeniesieniem tekstu ludowego. Leśmian poglądy zawarte w tekstach ludowych traktuje jako pretekst do ukazania filozoficznych problemów dwudziestowiecznego poety, a motywy ludowe przekształca całkowicie według swoich pomysłów. Dlatego jego ballady zyskały nazwę ballad filozoficznych (termin Kazimierza Wyki).

Co decyduje o ludowym charakterze wierszy Leśmiana:

  1. Ludowy bohater ballad i wierszy

  2. Wykorzystywanie motywów ludowych wierzeń i motywów baśni ludowej

  3. Stylizacja językowa nawiązująca do poszczególnych zasad ekspresji estetycznej, jaką spotykamy w tekstach literatury ludowej; także liczne dialektyzmy językowe

  4. Motywy i realia ludowego życia i ludowego świata

Ludowy bohater

W Sadzie rozstajnym mamy do czynienia z normalnym bohaterem lirycznym, odpowiednikiem poety; jeśli zaś mamy do czynienia z bohaterem, którego status zostaje ściśle określony, jest to „oddaleniec”, bohater spoza nawiasu społecznego, bohater fantastyczny (odmiana oddaleńca) - np. w poemacie Nieznana podróż Sindbada-Żeglarza.

Inaczej wygląda sytuacja w Łące i Napoju cienistym: bohaterowie ballad i poematów to postaci wyjęte z ludowego kosmosu, np. Dziad, Świdryga, dwaj Macieje to wszystko postaci ludowe, wiejskie.

Narrator - stylizowany w ten sposób, jakby pochodził z ludowego kosmosu, o którym opowiada, Leśmian specyficznie pojmował rolę samego poety. Uznawał go za jednostkę wyjątkową zarówno na tle współczesnego, jak i dawnego, pierwotnego społeczeństwa. Na tle tej wyjątkowości i odrębności interesowało go jednocześnie zagadnienie bezimiennego autorstwa, możliwe jedynie wtedy, gdy twórczość mogła funkcjonować jako przekaz ustny, zrozumiały dla całej wspólnoty, warunkującej przekaz swoją akceptacją. Koncepcja Leśmiana stanowi pomost, po którym wychodząc od symbolizmu, poezja jego sięga dalej lub symbolizm ten odmienia: jest to ta wyjątkowość, która liczy na przyjęcie przez całą zbiorowość, wzbogacającą się nową prawdą.

Leśmian nie tworzy jednej, konsekwentnej postaci poety. Jest nim gaduła, gawędziarz, bajarz ludowy przybierający różne miana. Jacek Trznadel uważa określenie pleciuga za najtrafniejsze - u niego ludowy rozsądek przemieszany jest z nonsensem; humor, przesada narracji, wieloznaczność. Odpowiadał on Leśmianowskiemu widzeniu świata, gdzie sensu trzeba się dobijać przez bezsens, groteska miesza się z powagą, natchnienie z emocjonalnym tokiem wyrazów łączonych tylko rytmem.

Stylizacja językowa

Ludowy charakter wierszom twórcy nadają nie tylko dialektyzmy (elementy słownikowe): trupięgi, cmentach, ciasnocha, ale także zabiegi stylistyczne charakteryzujące dawną literaturę i pieśń ludową:

  1. Porównania przeczące - twierdzenia lub pytania i zaprzeczenia, u Leśmiana występują w formie uproszczonej - zaczyna od drugiego członu

  2. Annominacje - określenia tautologiczne, np. „roztopolić topolę”

  3. Zasada trychotomii - potrójne powtarzanie pewnych czynności, dzielenie się akcji, tekstu na trzy wyraźne człony

  4. Powtarzanie - jeden z najważniejszych elementów stylistycznych piesni ludowej(także refrenowość i regularna stroficzność)

  5. Rytm i wersyfikacja - konsekwentne utrzymanie rygorów wiersza sylabicznego i sylabotonicznego, dalekie jednak od monotonii; meliczność, melodyczność, przeznaczenie do śpiewu

  6. „Bylejakość” - termin Sandauera - naginanie słów i zdań do wymagań rytmu recytowanego czy śpiewanego utworu, łączące się z ludowym upodobaniem do wszelkich zdaniowych i słownych nonsensów

Motywy i realia ludowego świata

Świat w utworach Leśmiana narzuca się czytelnikowi jako świat ludowy: stereotyp postaci (koło rodzinne), brak imion postaci (szewczyk, dziad), funkcjonują one jako typy, bez charakteryzacji. Typowe są także miejsca akcji: na łące, w lesie, na drodze - dzieją się wszędzie i nigdzie. Także drobne realia świata zewnętrznego, np. typowe drzewa (jawor, kalina). Realia te nie są tylko ornamentami, wraz z innymi elementami składają się na pewną całość ludowego kosmosu wierszy Leśmiana.

U Leśmiana pogodzenie człowieka i natury ma się dokonać poprzez określoną postawę wobec faktów nieuchronnych, nieuchronnych nie przez zmianę tych faktów. Taką postawą jest estetyczna kategoria humoru i śmiechu, będąca wyrazem moralnej niezależności i heroicznego zwycięstwa człowieka nad tym, co go zwycięża. Ludowy humor, często groteskowy, posłuży opanowaniu obrazu śmierci, ale także jego wyolbrzymieniu, np. w Balladzie dziadowskiej. Tego typu rubaszność jest jednocześnie przełamywaniem kategorii wzniosłości charakterystycznych dla wczesnego symbolizmu i postaw modernistycznych poetyk.

IV. Poezja i boski mit

Problematyka Łąki wyrażała się przede wszystkim w przeciwstawieniu natury i człowieka, teraźniejszości i przeszłości.

Problematyka Napoju cienistego wyraża się w przeciwstawieniu człowieka i Boga, świata i zaświata, istnienia i nicości. Człowiek i natura, jako to, co rzeczywiste, zostaną przeciwstawieni nicości. Problem Boga jawi się tutaj jako metafizyczna zagadka umysłu filozoficznego, związana z problemem bytu człowieka na ziemi, z jego ontologicznym i egzystencjalnym statusem jako właśnie człowieka.

Spośród różnych wątków filozoficznych, do których nawiązuje poezja Leśmiana, dwa wydają się istotne: wątek antropologiczny, ukazujący problematykę mitu religijnego i nurt myśli egzystencjalistycznej (Kierkegaard). Mitotwórstwo w poezji spełnia rolę poznawczą, wyraża sytuację ludzką, jak wszystkie pierwotne mitologie historyczne. Mity nie są przez poetę powoływane na stałe, są to niejako przekonania pomocnicze, które znikają po spełnieniu swej roli. Na stałe mają pozostać jedynie zjawy baśniowe w rzeczywistości sztuki. Stosunek Leśmiana do mitu uwydatnia jego dwuznaczne spojrzenie na symbolizm. Jest on dla niego raczej cechą świata ludzkiego niż postawą estetyki.Jest strukturą poznawczą: „jest konkretem dopóty, dopóki daje wyniki konkretne”.

Bóg stopniowo staje się przeciwstawieniem człowieka, marzoną możliwością.

Egzystencjalizm - w paradoksie Kierkegaarda Bóg nienawidzi człowieka, dla Leśmiana człowiek sprzeciwia się Bogu, pozbawiającego go ziemskiego życia.

Rodzaj pytań dotyczących egzystencji ludzkiej wobec wszechświata i Boga stawia twórczość Leśmiana w paralelnym układzie w stosunku do dwudziestowiecznych tendencji egzystencjalizmu filozoficznego i literackiego. Świadczy o tym także problematyka absurdu i sensu życia a także problematyka humanizmu. Jeśli bowiem zanegować nie tylko zasadność pociechy płynącej z wiary w zaświat, ale i jej sens, człowiek staje wobec absurdu istnienia. Przeciwstawienie życia i nicości pojawi się w wielu wierszach Leśmiana, zwłaszcza w Napoju cienistym. Absurd istnienia zostaje wyrażony za pomocą tragicznych pytań, ironia i groteska staje się raczej rozeznaniem sytuacji, niż postulowaną postawą (Srebroń).

Postawienie problemu absurdu łączy się u Leśmiana z pytaniem o sens życia. Poeta będzie szukał tego sensu w heroicznej postawie dążenia do sensu, w akceptacji doli ludzkiej tutaj, dla niej samej (np. Leśmianowski Szewczyk odnajdzie sens życia w pracy w pracy, szyjąc i nie mogąc skończyć buta, pracując nad dziełem skończonym i absolutnym jednocześnie. To Leśmianowski „rodzimy” Syzyf.

Stałe pytanie o transcentendencję jest cechą ludzką, której przyznaje Leśmian podstawowe znaczenie, choć możliwość transcentendencji zostaje poddana w wątpliwość, co stanowi jeden ze składników tragizmu tej poezji.

V. Humanizm Leśmiana

Leśmian: pierwiastek ludzki, jako opór przeciw rozdrobnieniu, zniknięciu; opór przeciw pochłaniającej naturze, entropii materii uwydatnia się w licznych kreacjach kalekich form ludzkich, nędzarzy, włóczęgów. Podobną funkcję spełniają ludzie żyjący na marginesie społecznym. Od wieków tego typu bohater przeciwstawia unormowanemu społeczeństwu swoje niezależne zasady etyczne, wolność swoich przeżyć.

W wierszu Poeta określa Leśmian swego bohatera jako „wycierucha niebieskiego”, „zbója obłocznego”, który jest „niezdolny do zarobkowania”. Poeta przedstawia motyw poety wyklętego a jednocześnie motyw ten przekształca, ukazuje go w nowy sposób. Zaciera motyw socjologiczny, uwydatnia metafizyczny. Poeta ściąga swoich bohaterów w dół, na margines nędzy i upadku ( w przeciwieństwie do bohatera nietzscheańskiego, opuszczającego społeczeństwo dla swoich wyżyn).

Sprzeciw Leśmiana wobec programowych haseł poetyckim w dwudziestoleciu, między innymi wobec haseł związanych z programem skamandrytów, gdzie miał się zarysować typ tak zwanego przeciętnego „szarego człowieka”. Poeta obawiał się bowiem zjawiska depersonifikacji tworzącego przeciętność mieszczańską. Leśmianowski szary człowiek nie wciela typu socjologicznego!

Osobisty wymiar liryki

W liryce Leśmiana stale obecny jest nurt liryki osobistej, ukazującej bezpośrednio krąg ludzkich przeżyć, odnoszących się wprost do egzystencjalnej doli człowieka. Jest to personalizujące skrzydło jego poezji. Przynosi ton staroświecki, pamiętnikarski (zwłaszcza w Napoju cienistym). Z czasu metafizycznego i filozoficznego przenosimy się tutaj w czas jednostkowy i psychologiczny. Przeciwstawiając jednocześnie ton osobisty, personalistyczny - nieautentycznemu społeczeństwu czy tłumowi postuluje Lemian prawdziwą więź międzyludzką, solidarność.

Pesymistyczny humanizm poety - konstruktywny i dążący do odmiany losu, przyłacza się do chóru literatury tragicznej.

Motyw miłości

Solidarność, o której mowa w wierszach poety, można odczytać jako wezwanie do miłości. Miłość ta, przebija przez wszystkie późne erotyki Leśmiana, ale jest obecna i w wierszach wcześniejszych.

Mało w poezji polskiej wierszy o miłości dojrzałej, wychodzącej poza ramy sensualizmu, namiętności, płytkiego sentymentalizmu. Lukę tę wypełnił Leśmian, który ukazuje uczucie dozgonne i po zgonie, silne także w czasie dojrzałości i w złą godzinę.

Erotyzm u Leśmiana jest żywiołowy i sublimowany a nie rubaszny. Obecność dwóch wątków literatury europejskiej u Leśmiana: wątek Tristana i Izoldy (miłości wyłącznej) i wątek Don Juana, którego nienasycenie jest w równej mierze wyrazem orgiastycznych dążeń, co metafizycznego niespełnienia; połączenie sensualizmu z uduchowieniem.

Podejmując motyw miłości duchowej nie ukazuje Leśmian towarzyszącego mu często motywu przeciwstawienia ducha - ciału.

VI. Rola poezji i słowa

Czym jest poezja?

- jest dla poety zwierciadłem, w którym odbije się i utrwali obraz życia. W jego poezji występuje często motyw odbicia; w odbiciach wyraża się przede wszystkim spontaniczna tęsknota między nauą a człowiekiem, o której wspomina poeta

- rolę poezji w rozumieniu Leśmiana można porównać, przede wszystkim, z życiotwórczą i poznającą rolą mitu

Rodzaje poznania:

-zachwyt poety nad poznaniem intuicyjnym zaproponowanym w filozofii Bergsona - nie określa całej twórczości poety; poeta zdaje się sytuować krytycznie wobec poznania określającego „rzecz samą w sobie”

- problematyka poznania wyznacza swoisty dramat postaw, wiedza bowiem bywa gorzka, zarówno ta ostateczna jak i częściowa; o wiele większy bywa dramat niewiedzy, brak wiedzy prowadzi do klęski (Srebroń).

Poezja i czas

Poezja, jako element życiotwórczego poznania, powinna oswoić i przekazać zasadniczą cechę życia, jaką jest trwanie w czasie. Bergson ukazywał, że że wszelka próba pochwycenia momentu, unieruchomionego obrazu, podziału na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość jest pogwałceniem istoty czasu i niepowstrzymanego potoku życia. Dla Leśmiana poezja to dynamiczna struktura poznająca. Trwanie poezji w czasie realizuje się w rytmie! Monotonię biegnącego rytmu rozbija poeta zaskakującym układem gramatycznym zdania, inwersją, powtórzeniem, skróceniem, neologizmem.

Materialne jakby trwanie w czasie jest jedyną cechą poezji, zbliżającą ją do form życia, nie posiada ona bowiem np. trwania przestrzennego jak rzeźba., ale tylko ona realizuje się w pewnym odcinku czasowym a nie w nieruchomym trwaniu. Posiada jeszcze jedną zdolność: może być w czasie powtórzona.

Wszystkie rozważania Leśmiana o istnieniu kończą się obsesyjnym i surowym, nagim jakby obrazem śmierci. Poeta, który wyszedł z bergsonizmu zbliża się do egzystencjalizmu, uwydatniając tę cechę czasu, którą jest istnienie człowieka dla śmierci. Czas jest tu jednym ze słów-kluczy. Staje się coraz bardziej czasem mierzonym samym człowiekiem, jego przemijaniem.

„Symbolizm egzystencjalny”. „Realizm metafizyczny”

Sztuka Leśmiana jest sztuką w dużej części symboliczną. Symbolizm potwierdził w Leśmianie jego modernistyczną awersję do realizmu w poezji, rozumianego jako ścisły historyzm i wyczulił go na symbolikę tradycji literatury europejskiej. Poeta nie zatrzymał się jednak w ramach systemu, rozwinął własne poglądy i tworzył realizacje artystyczne, będące nawiązaniem do symbolizmu, ale i jego zaprzeczeniem. Właśnie te zaprzeczenia nasuwają pytanie czy rozciągnąć nazwę i pojęcie symbolizmu poza pierwszą epokę jego powstania i trwania, jako określonego prądu w historii literatury europejskiej?

Symbolizmem u Leśmiana rządzi szersze odniesienie, którym są w kulturze mity. Źródła inspiracyjne tego odniesienia wychodzą poza symbolizm europejski i łączą się przede wszystkim z dwudziestowieczną antropologią, etnologią, religioznawstwem i językoznawstwem, podkreślającymi symboliczny charakter myślenia i języka ludzkiego.

Symbolizm u Leśmiana:

- symbol jako etap pierwotnego mitotwórstwa objawia swą dwuznaczną, pozytywną i negatywną rolę

- kult konkretu - stanowił szczególną cechę poezji Leśmiana, uzasadnienie tego kultu konkretu znajdował poeta w tezach Bergsona o poznaniu bezpośrednim, o człowieku działającym

- dziedzina twórcza istnienia: „każdy konkret w tej dziedzinie zjawiony jest jednoznaczny ze sobą samym, posiada jedno tylko, swoje własne, nie zaś symboliczne, nadane mu na przykład wymogami współżycia znaczenie.”

- Irzykowski - podkreślenie wagi „znaczenia” w poezji Leśmiana; symbolika Leśmiana w pewnym sensie wychodzi od konkretu i do niego dąży. Symbol daje wymiar konkretowi, nadbudowuje znaczenie nieosiągalne dla weryzmu.

- wspólne z poglądami symbolistów - przekonanie o różnicy poezji od prozy i wiążący się z tym postulat muzyczności wiersza, teorii rytmu

- u Leśmiana rytm i symbol spełniają funkcje wynikające z roli poezji w zbiorowości: „wiersz powinien przemawiać nie tylko do serca i umysłu, lecz i do pamięci.”

- Leśmian nie podzielał wiary, że każdy prawdziwy symbol objawia jakąś tajemnicę, inną rzeczywistość, że jest transcendentny. Istnieją bowiem także symbole puste. Takim pustym symbolem okazuje się mur i głos dziewczyny za nim (Dziewczyna) czy ziele nieśmiertelności (Dwaj Macieje)

- ogałacanie mitów z treści swego przekazu dokonuje się zwłaszcza w Napoju cienistym; wszędzie odkrywa Leśmian tę czającą się pustkę, jeśli szukamy czegoś więcej niż egzystencji, konkretu. Za symbolem kryją się tylko formy egzystencji ludzkiej, jeśli zedrzemy tę powłokę, nie odkryjemy nowych bytów transcendentnych, ale nicość.

- sztuka Lesmiana jest symboliczna, ale nie można go łączyć z symbolizmem europejskim, w wieku XX przepaść zbudowana między symbolizmem symbolizmem realizmem zostaje zmniejszona. Symbol jako realna cecha kultury i języka staje się jakimś istniejącym konkretem. „SYMBOL JEST KONKRETEM, DOPÓKI DAJE WYNIKI KONKRETNE”.

- dla poezji Leśmiana: symbolizm egzystencjalny - sprawdzi się w tej nazwie symbol widziany jako konkret, rzecz istniejąca, egzystująca, a także swoisty konkretyzm, antytranscendencyjny charakter filozofii egzystencjalistycznej. Symbolizm egzystencjalny będzie nowym, dwudziestowiecznym symbolizmem, symbolizmem jego najwybitniejszym reprezentantem w literaturze europejskiej byłby właśnie Leśmian

- drugie skrzydło tej poezji tworzy realizm metafizyczny (termin Ludwika Frydego); to poezja osobista, miłosna, wspomnieniowa, elegijna, poezja elementarnych sytuacji i uczuć, psychologii ludzkiej

- sztuka Leśmiana łączy systemowo przeciwieństwa. Każdy element jego poezji jest częścią całości, w której pełni wielopostaciowe funkcje. Poezja ta nie daj się w pełni przypisać prądom literackim. Sama stanowi dla siebie epokę

- u Leśmiana wszystkie mikroelementy poezji pochodzą z prawdziwego, przenikliwie obserwowanego świata. W błyskach nagłych zestawień pojawiają się realia ludzkiego bytowania: jakieś drzwi, ścieżka, płot, usta, dom, ręce

- ważne: jako symbolistę i antysymbolistę określał Leśmiana Julian Przyboś, wyznaczając mu jednocześnie miejsce wśród osiągnięć poezji europejskiej: „On to, dopiero, Bolesław Leśmian, a nie Kasprowicz i Staff, podniósł symbolizm w poezji polskiej do poziomu najwyższych osiągnięć w Europie - i poziom ten przekroczył. Ale Bolesław Leśmian to nie tylko szczyt - on jedyny wśród twórców Młodej Polski stanowi także przełęcz, przez którą wiedzie droga poezji polskiej od symbolizmu do antysymbolistycznej poezji współczesnej.”

BOLESŁAW LEŚMIAN

Urodził się w Warszawie prawdopodobnie 22 stycznia 1877 roku. W latach szkolnych przebywał w Kijowie, gdzie ukończył gimnazjum klasyczne i wydział prawa na Uniwersytecie św. Włodzimierza. Zadebiutował prawdopodobnie w roku 1895 wierszem ogłoszonym w „Wędrowcu”. Podpisuje go jeszcze jako Lesman, ale od 1897r. wiersze noszą już nazwisko Leśmian. Według legendy nazwisko to miał poddać poecie Franciszek Fiszer, znana postać w kręgu cyganerii warszawskiej. Według innej wersji podsunął mu go kuzyn, znany poeta Młodej Polski, Antoni Lange. Około 1901r. poeta przybył do Warszawy. Następnie wyruszył w podroż artystyczną przez Niemcy. W Paryżu zawarł małżeństwo z malarką Zofią Chylińską. Z pierwszym okresem twórczości związał się Leśmian z Zenonem Przesmyckim (Miriamem) i jego właściwe wystąpienie na forum literackim nastąpiło w redagowanym przez Miriama piśmie „Chimera”. W okresie bezpośrednio poprzedzającym pierwszą wojnę światową był Leśmian reżyserem i współzałożycielem eksperymentalnego Teatru Artystycznego w Warszawie. Wtedy też powstał „Sad rozstajny” i wiele wierszy, które weszły potem do „Łąki”. Pisał też wtedy Leśmian opracowania bajek i legend wschodnich.

W czasie wojny mieszkał Leśmian w Łodzi, gdzie był gdzie był kierownikiem literackim Teatru Polskiego. W 1918 roku otrzymał notariat w Hrubieszowie, gdzie przygotowywał do druku ostatecznie „Łąkę” (1920). W 1922 roku zamieszkał w Zamościu, gdzie pisał i redagował kolejny tom - „Napój cienisty”, ostatni za życia, który ukazał się w 1936r. Był to okres tzw. prowincjonalnego wygnania poety. Literacko były to dla poety lata ciężkie. Nigdy nie był popularnym twórcą młodopolskim, także później nie stał się poetą modnym i znanym. Skamandryci otworzyli dla niego łamy swojego pisma dopiero pod koniec życia, w „Skamandrze' jego wiersze określano raczej jako „smutne zjawisko”. Sytuacja poety zmieniła się po mianowaniu go akademikiem w powołanej przez rząd Polskiej Akademii Literatury w 1933r. Mimo, że po wydaniu „Łąki” pisali o nim entuzjastycznie krytycy tej miary, co Karol Irzykowski, prawdziwe zainteresowanie poezją Leśmiana nastąpiło dopiero do początku lat 30., utwierdzone ostatecznie wydaniem „Napoju cienistego” (1936). Leśmian zmarł na serce w Warszawie 7 listopada 1937r. Pozostawił po sobie garść rękopisów, z których nie wszystkie ukazały się drukiem. Pośmiertnie w 1938r. ukazał się zbiór „Dziejba leśna” a w 1956 opowiadania „Klechdy polskie”. Zainteresowanie twórczością Leśmiana wzrosło po drugiej wojnie światowej.

DROGA DO KRYSTALIZACJI

Już w „Sadzie rozstajnym” (1912) określał pewną tendencję, charakterystyczną także dla twórczości późniejszej: programowe odwrócenie się od historycznie określonej współczesności. Zbiór ten opisuje doświadczenia duchowe wybiegające poza kraj i epokę, propaguje kult przygody duchowej. Szerzy się kult cygana artystycznego. Poezję Leśmiana charakteryzuje jednak swoisty aktywizm. Wzniesienie się ponad zwykłe życie wyraził Leśmian najsilniej właśnie w tomie „Sad rozstajny” tytułem i zawartością cyklu „Oddaleńcy”. Nieudani, zbłąkani są ci, za których wznosi się toast w zamykającym cykl „Toaście świętokradczym”. Cykl wyróżnia wielość sytuacji poetyckich określających motyw „oddaleńców”. Jest to także bogactwo wiedzy życiowej. Celność metafor czyni z wierszy błyskotliwe „poetyckie eseje”. W motywie oddalenia widział Leśmian pewną ogólną życiową zasadę. Oryginalność ujęcia Leśmiana nie polega na nowości poszczególnych składników jego poglądów. W jego poglądach uderza przede wszystkim rozległość powiązań i perspektyw, przeniesienie na teren budowanej przez niego estetyki niektórych poglądów filozofii Bergsona. Budował z nich opozycję do odrealniającego konkret symbolizmu Mallarmeańskiego i wtórnego symbolizmu polskich modernistów. Oryginalność swoją zawdzięczał też Leśmian próbie połączenia motywów pierwotności z mitem powrotu do natury. Rozumiał go jako powrót do przyrody, a także do bezpośredniości. Motywy unii z naturą ujęte w poetyckie obrazy zapowiada „Zielona godzina”, a realizuje najpełniej zbiór „Łąka”. Związek miłosny i bezsprzeczny człowieka z naturą - jeszcze nie zrealizowany w „Zielonej godzinie” (las i człowiek) - dokonuje się w „Łące” (człowiek i łąka). W wierszu „Topielec” ukazuje Leśmian, jak całkowita łączność z naturą prowadzi właściwie do odhumanizowania, do wyróżniającej człowieka śmierci świadomości. Przerażenie naturą można zauważyć w pierwszych balladach w „Sadzie rozstajnym” („Sidi-Numan”, „Pantera”). Motyw regresu pierwotnego oznaczał tyleż związek z przyrodą, co świadomą, ale i niezależną postawę duchową.

LUDOWOŚĆ

Mit „powrotu do natury” uzyskał najsilniejszą konkretyzację poetycką w odwołaniu się do atmosfery folkloru i stylizacji ludowej. Wyrazem tej postawy będzie zbiór „Łąka”. Największa rola w stylizacji przypada folklorowi polskiemu i słowiańskiemu. Nie brakuje jednak odwołań do twórczości ludowej innych kręgów kulturowych. Motywy ludowe, tak istotne w literaturze Młodej Polski, pojawiają się u Leśmiana dopiero na progu dwudziestolecia, omijają zaś prawie zupełnie „Sad rozstajny”. Ludowość Leśmiana stanowi częściowy przejaw jego zainteresowań symbolizmem. Szukając najpierwotniejszego gestu człowieka poeta bądź wyprzedzał osiągnięcia antropologii, bądź też wyciągał wnioski z jej poglądów. Leśmian w pierwotności widział związki postawą człowieka współczesnego. Dlatego też osoby nie interesujący się antropologią musieli kojarzyć ludowość Leśmiana z kierunkami przebrzmiałymi, z rekwizytami ludowości młodopolskiej. Twórczość ta nie była jednak połączona z żadnym typem „chłopomanii” czy regionalizmem. Nie można zapominac także o tym, że Leśmian cofa swoje wiersze ludowe w bliżej nieokreśloną epokę „pierwotną”. Najsilniej wyrażał swą ludowość w formie poetyckiej ballady.

Wśród czynników decydujących o ludowym charakterze wierszy Leśmiana najczęściej wymienia się następujące:

- ludowy bohater

- motywy wierzeń ludowych i baśni ludowej

- stylizacja językowa nawiązująca do zasad ekspresji estetycznej spotykanej w tekstach literatury ludowej; także liczne dialektyzmy językowe

- motywy i realia ludowego życia i świata

LUDOWY BOHATER

W „Sadzie rozstajnym” mamy do czynienia z „normalnym” bohaterem lirycznym - odpowiednikiem mniej więcej poety. Jeśli jednak pojawia się bohater, którego status zostaje ściśle określony, jest to „oddaleniec”, bohater spoza nawiasu społecznego. Inaczej sytuacja wygląda w „Łące” i „Napoju cienistym” - bohaterowie ballad i poematów to postaci wyjęte z ludowego kosmosu.

MOTYWY LITERATURY LUDOWEJ

W twórczości Leśmiana zauważyć można raczej aluzje, nie zapożyczenia, do konkretnych utworów pochodzących z literatury ludowej. Na przykład - ballada „Gad” nawiązuje do ballady „Smok” ze zbioru „Pieśni ludowe celtyckie, germańskie, romańskie” (1909).

STYLIZACJA JĘZYKOWE

Ludowy charakter wierszom Leśmiana nadają zarówno dialektyzmy (czyli elementy językowe: skrzeble, trupięgi…), jak i zabiegi stylistyczne, spośród których należy wymienić:

- porównania przeczące: twierdzenie lub pytanie i zaprzeczenia; spotykamy je często w folklorze słowiańskim

- annominacje, czyli określenia tautologiczne; składają się najczęściej z rzeczownika i czasownika o identycznym temacie, np. roztopolić topolę. Zgodnie z zasadami filozofii Bergsona może chodzić o intuicyjne wniknięcie w istotę rzeczy.

- zasada trychotomii, czyli potrójnego powtarzania pewnych czynności, podział akcji, tekstu na trzy wyraźne człony; jest to popularna cecha pieśni ludowej. U Leśmiana występuje w wielu utworach (potrójny wysiłek - braci, cieni i młotów - w „Dziewczynie”)

- powtarzanie - jest jednym z najważniejszych elementów stylistycznych pieśni ludowej; do powtórzeń zaliczyć można takie cechy, jak refrenowość, rozbudowana anafora, regularna stroficzność.

- rytm i wersyfikacja - konsekwentne utrzymywanie rygorów wiersza sylabicznego i sylabotonicznego, dalekie jednak od monotonii

- „bylejakość” (termin Artura Sandauera) - swoiste dla Leśmiana naginanie słów i zdań do wymagań rytmu recytowanego lub śpiewanego utworu

MOTYWY I REALIA LUDOWEGO ŚWIATA

Elementy świata prezentowanego przez poetę, a także akcja utworów osadzone są w świecie, który jawi się czytelnikowi jako świat ludowy. Dotyczy to przede wszystkim pewnego stereotypu postaci: koło rodzinne (ojciec, matka, córka, syn), poza tym niektóre postaci charakterystyczne, np. kościelny, dziad, szewczyk. Typowe są także miejsca akcji: łąka, lasm ogród, sad. Podkreślają ludowy charakter drobne realia świata zewnętrznego, np. typowe drzewa, zwierzęta.

ROLA LUDOWEGO ŚWIATA

Dla Leśmiana pierwotny ludowy kosmos stał się próbą przedstawienia rozważań i intuicji na temat stosunku natury i człowieka, jednostki i zbiorowości, związku sztuki i zagadnień estetycznych z postawami metafizycznymi. Leśmian podejmuje po swoich wielkich poprzednikach refleksję nad opozycją natura - kultura.

POEZJA I BOSKI MIT

W tomach „Napój cienisty” oraz „Dziejba leśna” motyw antropologicznego raju zostaje zastąpiony motywem elegijnym. Problematyka „Łąki” wyraża się przede wszystkim w przeciwstawieniu natury i człowieka, teraźniejszości i przeszłości. Problematyka „Napoju cienistego” natomiast wyraża się w przeciwstawieniu człowieka i Boga, świata i zaświata, istnienia i nicości.

Spośród różnych wątków filozoficznych i kulturowych, do których nawiązuje poezja Leśmiana, dwa wydają się szczególnie istotne: wątek antropologiczny, ukazujący problematykę mitu religijnego, oraz nurt myśli egzystencjalistycznej, zapoczątkowany w pismach Sorena Kierkegaarda.

HUMANIZM LEŚMIANA

Jeżeli istniej możliwość dehumanizacji, „roztopienia się w przyrodniczej, biologicznej miazdze bytu” (określenie Ludwika Frydego”), czy też połączenia się z atmanem, istotą wszechrzeczy - to nierównie silniej akcentuje Leśmian pierwiastek ludzki jako opór przeciw rozdrobnieniu.

Podobną funkcję jak człowiek pierwotny spełniają u Leśmiana ludzie żyjący na marginesie społecznym. Jest on w jego wierszach nędzarzem i wyrzutkiem. Leśmian przedstawia motyw poety wyklętego, ale motyw ten przekształca, ukazuje go w nowy sposób. Zaciera raczej aspekt socjologiczny, a uwydatnia metafizyczny.

Obok utworów światopoglądowych stale obecny jest w twórczości Leśmiana nurt liryki osobistej, ukazujący bezpośrednio krąg ludzkich przeżyć, odnoszących się wprost - bez pośrednictwa fantastyki - do egzystencjalnej doli człowieka. Jest to drugie skrzydło jego poezji - personalizujące. Ton ten nabiera siły w tomie „Napój cienisty”: z czasu metafizycznego i filozoficznego przenosimy się tutaj w czas jednostkowy i psychologiczny. Utraconemu rajowi ludzkości zostaje przeciwstawiony utracony raj jednostkowy - dzieciństwo. Poezja Leśmiana zawsze wychodzi z wymiaru osobistego w wymiar interpersonalny. Przeciwstawiając ton osobisty nieautentycznemu społeczeństwu czy tłumowi postuluje poeta prawdziwą więź międzyludzką, solidarność.

MOTYW MIŁOŚCI

Miłość, pojęta jako głęboka postawa duchowa, przebija przez wszystkie późne erotyki Leśmiana, jest też jednak obecna w wierszach wcześniejszych. Podejmując motyw miłości duchowej, wyprowadzony także z tradycji chrześcijańskich, nie ukazuje Leśmian towarzyszącego mu często motywu przeciwstawienia ducha - ciału.

1912 - „Sad rozstajny”

1913 - „Klechdy sezamowe”

1913 - tłumaczenie i przedmowa: E. A. Poe „Opowieści nadzwyczajne”

1913 (?) - „Przygody Sindbada Żeglarza. Powieść fantastyczna”

1920 - „Łąka”

1926 - „Ballady”

1936 - „Napój cienisty”

1938 - „Dziejba leśna”

1956 - „Klechdy polskie”

Oprac.i211

16


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
tworczosc tetmajera staffa micinskiego i lesmiana
Byty pośrednie w poezji Leśmiana
Leśmian wspomnienie
Leśmian
B. Leśmian - opracowanie, ♠Filologia Polska♠, MŁODA POLSKA
Dusiołek Leśmiana ?llada z podtekstem filozoficznym
'Dusiołek' Leśmiana alada z podtekstem filozoficznym
Ballady Leśmiana a tradycja romantyczna gatunku
analiza i interpretacja wybranych wierszy leśmiana
M Głowiński Od poznania do epifanii [Leśmian]
Lesmian
lesmian poezje
Zaprezentuj twórczość Tuwima, Broniewskiego, Leśmiana oraz futurystów
zaprezentuj twórczość tuwima, broniewskiego, leśmiana oraz f
Leśmian B-poezja, DYDAKTYKA MATERIAŁY, METODYKA II, praktyki metodyczne - materiały, praktyki metody
Ballady Leśmiana, a tradycja romantyczna gatunku
Oryginalny świat poezji Leśmiana
specyfika poezji Leśmiana
Leśmian Rytm jako światopogląd

więcej podobnych podstron