1. PRZEDSIĘBIORSTWO - DEFINICJA.

PRZEDSIĘBIORSTWO jest jednostką gospodarczą, działającą na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści materialnych (zysku) i ponoszącą ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi.

T. Gruszecki — nie podając definicji — formułuje najważniejsze cechy przedsiębiorstwa o charakterze uniwersalnym następująco:

,,a) jest ono podmiotem gospodarczym działającym w sferze produkcji i wytwarzającym w sposób zorganizowany dobra i usługi na potrzeby odbiorców, w ostatecznym efekcie — konsumentów;

2. ekonomicznej podmiotowości przedsiębiorstwa towarzyszy podmiotowość
   prawna, polegająca na przypisaniu osobie fizycznej lub prawnej skutków działań
   przedsiębiorstwa;

3. przedsiębiorstwo działa profesjonalnie w celu maksymalizacji korzyści
   materialnych, a jako podmiot pozostaje wyłącznie w obszarze zjawisk gospodarczych, nie zaś politycznych;

4. ekonomiczną podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jako odrębnego
   podmiotu jest kapitał (suma praw materialnych i niematerialnych, ale wycenialnych), którego wartość jest w znaczącej mierze ustalana przez mechanizm rynkowy;

5. kapitał ten jest zawsze czynny i zaangażowany (częściowo lub w całości)
   w przedsięwzięcie będące określoną kombinacją czynników produkcji;

6. przedsiębiorstwo animuje przedsiębiorca (kupiec), który podejmuje decyzje
   kapitałowe (zwłaszcza dotyczące kierunków podziału zysku) i ponosi w dużym
   stopniu ryzyko kapitałowe, a jego zakres może być ograniczony do wartości
   kapitału;

7. w systemie gospodarczym przepisy prawa decydują, które formy organizacyjne mogą występować na rynku jako przedsiębiorstwa".

2. ZASADY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW.

Współczesne przedsiębiorstwa, niezależnie od formy ich własności, działają — z wyjątkiem niektórych krajów o izolowanej gospodarce — w warunkach gospodarki kapitalistycznej, co wiąże się z ich funkcjonowaniem na rynku. Przedsiębiorstwa te konkurują, ale też współpracują z sobą; zarówno konkuren­cja, jak i kooperacja są czynnikami (nośnikami) postępu.

Konkurencja zmusza do innowacyjności we wszelkich działaniach: wewnątrz przedsiębiorstwa i na zewnątrz, do tego, aby być lepszym od konkurenta, zaspokajać potrzeby klienta i zdobyć jego uznanie. Zdobywanie klientów jest ważnym zadaniem przedsiębiorstwa, bowiem dopiero to pozwala w dłuższym czasie osiągać sukcesy gospodarcze.

Współzawodnictwo powinno być nastawione nie tylko „na dziś", ale również „na jutro". Potrzeby klienta stale się zmieniają i dlatego przedsiębiorstwo musi ciągle unowocześniać swoją działalność, niekiedy zmieniać ją radykalnie, dostar­czać innych, bardziej pożądanych produktów i usług, a czasem zająć się zupełnie odmienną dziedziną.

Przedsiębiorstwo nie tylko odpowiada na potrzeby rynku, ale również je kształtuje. Istnieje wzajemne oddziaływanie tych dwóch stron procesu gospodarczego. Przedsiębiorstwo tworzy nowe produkty i przyzwyczaja klienta do ich kupowania. Wówczas potrzeby na te produkty rozwijają się intensywniej. Dużą rolę odgrywa też moda. Kreowanie mody, która podbija rynek, zapewnia firmie właściwą efektywność gospodarczą.

Współczesne przedsiębiorstwa mają pewne cechy wspólne i odrębne. Są to m.in. cechy systemowo zależne i niezależne.

• Do cech niezależnych od systemu gospodarczego i modeli gospodarki kapitalistycznej należałoby zaliczyć następujące zasady: przedsiębiorczości, innowacyjności, gospodarności i równowagi finansowej.

• Do cech zależnych systemowo można by z kolei zaliczyć zasady: autonomii i dochodowości, a także formy własności.

Cechy systemowo zależne , jego zasady to :

1. Zasada przedsiębiorczości - jest cechą właściwą każdego przedsiębiorstwa. Oznacza ona przede wszystkim podejmowanie inicjatyw we wszystkich sferach życia przedsiębiorstwa, łącznie z uwzględnieniem ryzyka. Jest to cecha prywatnych przed­siębiorców. W miarę jednak wzrostu przedsiębiorstwa, gdy zarządzanie zostaje oddzielone od własności, zasada przedsiębiorczości ulega pewnemu osłabieniu ze względu na niechęć do podejmowania ryzyka ze strony kadry zarządzającej.

2. Zasada innowacyjności - przedsiębiorstwo, aby istnieć i utrzymać się na konkurencyjnym rynku, musi odznaczać się innowacyjnością, która przede wszystkim obejmuje produkty, technologię, organizację, metody zarządzania itp. Różny jest stopień innowacyjności poszczególnych przedsiębiorstw, bez niej jednak nie ma ich rozwoju ani nie rozwija się cała gospodarka.

3. Zasada gospodarności - jest właściwa każdemu podmiotowi gospodarczemu. Zasada ta opiera się na założeniu, że zasoby są ograniczone, a potrzeby nie. Możliwości zaspokojenia tych potrzeb szuka się na drodze bądź oszczędności zasobów, bądź zwiększenia efektu działalności (produkcji).

4. Zasada równowaga finansowej - jej przestrzegania żadna jednostka gospodarcza nie mogłaby się utrzymać w dłuższym okresie. Gospo­darstwa, które nie mogą jej spełnić, bankrutują lub są zasilane finansowo z zewnątrz, czego może dokonać jednostka gospodarcza wyżej usytuowana hierarchicznie lub budżet władzy terenowej bądź centralnej.

Omówione zasady można traktować jako systemowo obojętne, tzn. występują one i obowiązują w każdym systemie gospodarczym; kolejne nie są już systemowo neutralne.

Cechy systemowo niezależne , jego podstawowe zasady to :

1. Zasada autonomii — samodzielnego ustalania planu gospodarczego. Pełna autonomia jednostek gospodarczych jest nie do zrealizowania. Przedsiębiorstwa są zależne — przede wszystkim od rynku i w pewnym zakresie od państwa. Niezależnie od tego autonomia przedsiębiorstwa ulega ograniczeniu w ramach integracji kooperacyjnej i koncen­tracyjnej; mogą istnieć np. kontyngenty produkcji wyznaczone dla poszczegól­nych przedsiębiorstw wchodzących w skład kartelu czy wspólnoty interesów. W koncernach autonomia gospodarcza poszczególnych przedsiębiorstw również nigdy nie bywa pełna. Zarząd koncernu może wyznaczyć zadania swoim przedsię­biorstwom lub określić pewne wytyczne do budowy ich planów. Przedsiębior­stwa koncernowe są formalnie samodzielne, lecz ich prawa do samodzielnej działalności gospodarczej, w tym również do jej planowania, są przeważnie uszczuplone. Nie można zatem bez zastrzeżeń przyjmować tezy, że w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa są w pełni autonomiczne, chociaż ta zasada w niej dominuje; szczególną zaś cechą autonomii jest prawo do ustalania własnego planu.

2. Zasada dochodowości i maksymalizacji zysku. W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa kierują się zasadą dochodowości. Jest ona przyczyną aktywności gospodarczej. Przedsiębiorstwa dążą jednocześnie do maksymalizacji zysku. Jest to jednak cel trudno osiągalny, chociaż stanowi silną podnietę do podejmowania działalności i konkurowania na rynku. W efekcie tej aktywności przedsiębiorstwo osiąga określoną nadwyżkę dochodów nad wydatkami. Najczęściej nie jest to zysk maksymalny, lecz zadowalający.

Zysk bynajmniej nie stanowi jedynego celu przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej. Szczególnie w warunkach dobrej sytuacji gospodarczej wyłaniają się motywy dodatkowe, np. zdobycie odpowiedniej pozycji na rynku, przodowanie w niektórych rodzajach działalności, zwiększenie wartości przedsiębiorstwa itp. Ponadto w gospodarce rynkowej działają również przedsiębiorstwa nie nastawione na zysk.

3. Zasada formy własności. W gospodarce rynkowej dominuje własność prywat­na. Działa w niej bowiem dużo małych i średnich przedsiębiorstw i niewiele dużych w formie spółek kapitałowych. Obok nich, w zasadzie w każdym kraju, działają przedsiębiorstwa publiczne, podlegające władzom komunalnym i pań­stwowym. Własność prywatna nie jest zatem jedyna (wyłączna).

Własność prywatną przeciwstawia się publicznej m.in. dlatego, że przedsiębiorstwem prywatnym kieruje właściciel, a publicznym — urzędnik. W praktyce wyłącznie właściciel zarządza tylko małym przedsiębiorstwem. W średnich i dużych mamy do czynienia z podziałem pracy w zarządzaniu — funkcję kierowania obejmują wyspecjalizowani, płatni urzędnicy, zwani menedże­rami. Jest to szczególnie widoczne w spółkach, a zwłaszcza w spółkach akcyjnych.

Inną cechą prywatnych przedsiębiorstw jest prawo właściciela do decydowa­nia o wszystkim; również ta cecha przysługuje właściwie tylko małym firmom prywatnym. W dużych jednostkach zachodzi potrzeba dzielenia się decyzjami gospodarczymi z najemnym personelem kierowniczym, a ponadto, jak np. w Niemczech, niektóre decyzje trzeba podejmować wspólnie z załogą. Właściciel nie jest więc jedynym decydentem.

3. FORMY ORGANIZACYJNE PRZEDSIĘBIORSTW.

1. Przedsiębiorstwo jednoosobowe

Mówiąc o tej formie działalności gospodarczej, mamy na myśli przedsiębiorstwo jednego właściciela będącego osobą fizyczną — niezależnie od liczby pracowników, których w nim zatrudnia. Podstawę prawną tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw jednoosobowych w Polsce stanowi ustawa Prawo o działal­ności gospodarczej oraz przepisy Kodeksu cywilnego (poza częścią dotyczącą spółek). Przedsiębiorstwo jednoosobowe jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela, odpowiadającego w sposób wyłączny i bez ograniczeń za wszelkie zobowiązania wynikające z działalności firmy zarówno majątkiem przedsiębior­stwa, jak majątkiem osobistym. Pełnej osobistej odpowiedzialności za działalność przedsiębiorstwa towarzyszy pełnia kompetencji decyzyjnych przedsiębiorcy, jakkolwiek te ostatnie (i tylko one) mogą być delegowane (np. w formie pełnomocnictwa).

Utworzenie przedsiębiorstwa jednoosobowego nie wiąże się ze spełnieniem jakichkolwiek wymagań kapitałowych (minimalna wielkość kapitału) i w sensie prawnym — poza nielicznymi dziedzinami wymagającymi uzyskania koncesji — wystarcza uzyskanie wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Forma ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w odniesieniu do przedsiębiorstw małych.

Przedsiębiorstwa jednoosobowe tworzą z reguły najliczniejszą grupę firm, działają głównie w takich dziedzinach, jak handel, usługi, rolnictwo czy drobna produkcja i stanowią zarówno trwały element struktury gospodarki, jak też (często) jedynie pierwszą formę działalności gospodarczej, podlegającą w późniejszym okresie przekształceniom.

2. Przedsiębiorstwa-spółki

Z ekonomicznego punktu widzenia spółka jest zrzeszeniem osób lub kapitału celem prowadzenia działalności gospodarczej. W sensie prawnym jest to natomiast umowa zawierana przez wspólników celem prowadzenia wspólnego przedsiębior­stwa zarobkowego lub osiągnięcia w innej formie wspólnego celu gospodarczego.

Najczęściej wyróżnia się dwa główne kryteria podziału spółek: podstawę ekonomiczną utworzenia i związany z nią zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki oraz źródło prawa regulujące powstanie i działalność spółki. Kryteria te prowadzą do podziału ogółu przedsiębiorstw-spółek od­powiednio na osobowe i kapitałowe oraz cywilne i handlowe.

Spółki osobowe to takie, które w zasadzie opierają swoją działalność na osobistej pracy wszystkich (lub części) wspólników w przedsiębiorstwie, przy czym wspólnicy (a przynajmniej niektórzy spośród nich) wraz ze spółką ponoszą pełną odpowiedzial­ność majątkową za zobowiązania spółki. Wyróżnia się spółki cywilne, jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne.

Spółki kapitałowe - w spółkach tych najczęściej nie ma więzi między działalnością spółki i osobistą pracą wspólników, a ci ostatni nie odpowiadają za zobowiązania spółki wobec wierzycieli Podmiotem odpowiedzialności jest jedynie spółka odpowiadająca za zobowiązania swoim (wydzielonym od majątku wspólników) kapitałem. Spółkami kapitałowymi są: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna.

Regulację prawną spółek handlowych stanowi KODEKS SPÓŁEK HANDLOWYCH, a zalicza się do nich spółki: jawną, partnerską, komandytową , komandytowo-akcyjną, z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjną. Działanie spółki cywilnej regulują przepisy KODEKSU CYWILNEGO (art. 860-875).

2.1. Spółki osobowe

Do spółek osobowych zalicza się: spółkę cywilną oraz osobowe spółki handlowe, tj. jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Do założenia spółki osobowej niezbędna jest umowa zawierana przez co najmniej dwóch wspólników oraz wniesienie przez nich wkładów.

Spółka cywilna powstaje w wyniku zawarcia przez wspólników umowy pisemnej, określającej istotne postanowienia co do samego powołania spółki, a ponadto jej celu gospodarczego, czasu trwania, sposobu prowadzenia działal­ności, rodzaju i wysokości wkładów, zasady udziału wspólników w stratach i zyskach oraz zasad rozwiązania spółki. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej; jako jedyna spośród spółek nie jest też przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy Prawo o działalności gospodarczej. Przymiot przedsiębiorcy i zawiązane z tym prawa i obowiązki przysługują wspólnikom spółki cywilnej. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki; każdy też może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu tzw. zwykłego zarządu. Za zobowiązania spółki wspólnicy są od­powiedzialni solidarnie. Odpowiedzialność ta nie może podlegać jakiemukolwiek ograniczeniu, a każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości.

Przekroczenie granicznej wielkości przychodów netto - 400 tyś. euro, powoduje przekształcenie spółki cywilnej w jawną.

Osobowe spółki handlowe prowadzą przedsiębiorstwo pod własną firmą, mogą we własnym imieniu nabywać prawa (np. własność nieruchomości), zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane (tzw. ograniczona osobowość prawna).

Istnieje wyodrębniony majątek spółki, na który składają się zarówno wkłady wspólników, jak i majątek nabyty na rzecz spółki w czasie jej trwania. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania tych spółek ma (w przeciwieństwie do spółki cywilnej) charakter subsydiarny, co oznacza, że wierzyciel może przeprowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Spółka jawna w Kodeksie spólek handlowych jest określana jako spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej odpowiadającej umowie spółki cywilnej. Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, umowa spółki lub uchwała wspólników może jednak powierzyć zarząd niektórym spośród nich.

Spółka partnerska - umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Jest to forma przeznaczona dla przed­stawicieli wolnych zawodów (zakres jej stosowania jest ograniczony podmiotowo wykazem tych zawodów, uprawnionych do tworzenia spółek partnerskich). Zarządzanie spółką partnerską — w zależności od woli wspólników (partnerów) - odbywa się tak jak w spółce jawnej lub w spółce z ograniczoną odpowiedzial­nością. W tej ostatniej spółką zarządza odrębny zarząd, wspólnikom zaś przysługują uprawnienia rady nadzorczej. Istotną cechą spółki partnerskiej jest wyłączenie odpowiedzialności partnera za zobowiązania spółki powstałe w związ­ku z wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych partnerów i osoby zatrudnione w spółce, które podlegają kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

Spółka komandytowa, zaliczana do spółek osobowych, stanowi właściwie formę pośrednią między spółkami osobowymi i kapitałowymi. Jej istota polega na tym, że przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada wobec wierzycieli spółki całym swym majątkiem (jak w spółce cywilnej i jawnej), a odpowiedzialność przynajmniej jednego z nich jest ograniczona. Wspornicy, których odpowiedzialność jest ograniczona, noszą nazwę komandytariuszy; ci zaś, którzy odpowiadają za spółkę bez ograniczeń, nazywają się komplementariuszami. Komplementariuszem może być osoba fizyczna i/lub prawna (np. spółka komandytowa). Pozycja i rola komplementariuszy w spółce komandytowej odpowiada pozycji wspólników w spółce jawnej; prawa i obowiązki komandytariuszy zaś sprowadzają się do wniesienia wkładu (w którego ramach odpowiadają za zobowiązania spółki), przeglądania ksiąg spółki oraz udzielania zgody w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki. Prawo prowadzenia przedsiębiorstwa i reprezentowania go na zewnątrz przysługuje jedynie komplementariuszom; komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie na podstawie pełnomocnictwa. Umowa spółki komandytowej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Spółka komandytowo-akcyjna. Jest to spółka, w której co najmniej jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczeń i co najmniej jeden (wspólnik) jest akcjonariuszem. W stosunku do spółki stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące spółki komandytowej i spółki akcyjnej, z przewagą uregulowań właściwych spółce komandytowej. W od­niesieniu do spółek komandytowo-akcyjnych określono minimalny poziom kapi­tału zakładowego (50 tyś. zł). Statut takiej spółki powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego. W spółce komandytowo-akcyjnej, w odróżnieniu od innych spółek osobowych — pojawiają się organy spółki właściwe spółkom kapitałowym: rada nadzorcza oraz walne zgromadzenie. Wyposażenie spółki komandytowo-akcyjnej w prawo emitowania akcji zwiększa możliwość pozyskiwania kapitału .

2.2. Spółki kapitałowe

Do spółek kapitałowych zaliczamy spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną. Podstawowa różnica pomiędzy spółkami kapitałowymi i osobowymi sprowadza się do posiadania przez te pierwsze osobowości prawnej, co w efekcie prowadzi do pełnego rozdzielenia majątku — a co za tym idzie, i odpowiedzialności materialnej — spółki i wspólników.

Wspólnik (w spółce akcyjnej określany jako akcjonariusz) ryzykuje w razie niepowodzenia przedsięwzięcia gospodarczego jedynie wysokością wkładu w ka­pitał spółki, a jego majątek osobisty nie może być przeznaczony na zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Spółka kapitałowa uzyskuje osobowość prawną w momencie wpisania do rejestru handlowego. W odróżnieniu od spółek osobowych, gdzie sprawy spółki prowadzą wspólnicy, w spółkach kapitałowych występują orga­nizacyjnie wyodrębnione władze spółki.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (spółka z o.o.). Do utworzenia tej spółki

niezbędne jest zgromadzenie kapitału w wysokości minimum 50 tyś. zł, który musi być wniesiony w całości w chwili powstania spółki. Kapitał spółki z o.o. (kapitał zakładowy) może być pokryty gotówką lub wkładami niepieniężnymi (aportami) i dzieli się na tzw. udziały. Istniejące już spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i są zobowiązane (pod sankcją rozwiązania) podwyższyć kapitał zakładowy do wymaganego minimum w ciągu pięciu lat od wejścia w życie Kodeksu spólek handlowych.

Utworzenie spółki z o.o. wymaga zawarcia umowy w formie aktu notarialnego, określającego m.in.: firmę, siedzibę spółki, przedmiot działania, wysokość kapitału zakładowego oraz liczbę i wysokość udziałów poszczególnych wspólników.

W spółce z o.o. zasadą jest związanie udziału z osobą wspólnika, ponieważ udział ten można zbyć tylko za zezwoleniem spółki (możliwe, acz rzadko spotykane, jest zniesienie tego ograniczenia w umowie).

Władze spółki z o.o. stanowią: zgromadzenie wspólników, zarząd oraz rada nadzorcza i/lub komisja rewizyjna.

Zgromadzenie wspólników ma prawo podejmowania decyzji we wszystkich sprawach spółki.

Zarząd spółki z o.o. jest organem wykonawczym spółki, składającym się z jednego lub większej liczby członków.

Prawo nadzoru nad działalnością spółki z o.o. przysługuje każdemu wspól­nikowi, który może w dowolnym czasie przeglądać dokumenty spółki i żądać wyjaśnień od zarządu. Spółka może jednak ustanowić w umowie organ nadzorczy i wyłączyć indywidualny nadzór wspólników. Organem nadzorczym w spółce z o.o. jest rada nadzorcza i/lub komisja rewizyjna powoływana przez zgromadze­nie wspólników. Rada nadzorcza jest zobowiązana do stałej kontroli całego zakresu działalności spółki, zadania komisji rewizyjnej zaś (w przypadku jej utworzenia) sprowadzają się do nadzoru finansowo-księgowego.

Spółka z o.o. jest formą odpowiednią do prowadzenia przedsiębiorstw małych i średnich, przez niewielką (acz prawnie nie ograniczoną) liczbę z reguły celowo dobranych wspólników.

Spółka akcyjna. Do utworzenia spółki akcyjnej jest niezbędne zebranie kapitału w wysokości minimum 500 tyś. zł. Istniejące spółki akcyjne są zobowią­zane (pod sankcją rozwiązania) podwyższyć wysokość kapitału akcyjnego do wymaganego minimum w ciągu pięciu lat od wejścia w życie Kodeksu spółek handlowych. W przeciwieństwie do spółki z o.o. kapitał nie musi być jednak zgromadzony w całości w momencie powstania spółki; możliwy jest także specyficzny sposób gromadzenia kapitału, jakim jest publiczna subskrypcja akcji, regulowana jednak szczegółowymi i rygorystycznymi przepisami chroniącymi interesy subskrybentów.

Kapitał spółki akcyjnej (kapitał akcyjny) może być pokryty gotówką lub aportami i dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej. Akcja stanowi podstawę nabycia praw wspólnika (akcjonariusza) w spółce akcyjnej; jest również papierem wartościowym. Akcje mogą być imienne lub na okaziciela i są zbywalne. Spółka może wydawać tzw, akcje uprzywilejowane co do prawa głosu, dywidendy i podziału majątku w razie likwidacji spółki

Utworzenie spółki akcyjnej wymaga ustanowienia jej statutu (odpowiednika umowy spółki z o.o.) w formie aktu notarialnego, określającego przede wszystkim przedmiot przedsiębiorstwa, wysokość kapitału akcyjnego, sposób jego zebrania, nominalną wartość i ogólną liczbę akcji, liczbę akcji uprzywilejowanych (jeżeli takie występują) oraz organizację władz zarządzających i nadzorczych.

Struktura i kompetencje władz spółki akcyjnej są podobne do rozwiązań właściwych spółce z o.o., przy czym utworzenie rady nadzorczej i/lub komisji rewizyjnej jest obowiązkowe.

Spółka akcyjna jest formą odpowiednią do prowadzenia dużych przedsię­biorstw, których utworzenie i funkcjonowanie wymaga znacznego kapitału.

3. Przedsiębiorstwo państwowe

Obecna konstrukcja formy prawno-organizacyjnej polskiego przedsiębiorstwa państwowego wywodzi się zasadniczo z 1981 roku i została ukształtowana poprzez dwa sprzężone z sobą akty prawne: ustawę o przedsiębiorstwach państwowych oraz ustawę o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. Podjęta w roku 1981 próba zreformowania gospodarki socjalistycznej wyraziła się w odniesieniu do przedsiębiorstwa państwowego wyposażeniem go w przymioty: samodzielności, samofinansowania i samorządności (tzw. trzy S).

Samodzielność oznacza uprawnienie organów przedsiębiorstwa do podejmowania decyzji oraz organizowania działalności we wszystkich dziedzinach z jednoznacz­nym ograniczeniem uprawnień organów państwowych sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwem (organ założycielski) do podejmowania decyzji w zakresie jego działalności tylko do przypadków przewidzianych przepisami ustawowymi.

Samofinansowanie przedsiębiorstwa wyraża się w pokrywaniu wszelkich wydatków związanych z jego działalnością i rozwojem — z przychodów uzyskiwanych ze sprzedaży wytworzonych wyrobów i świadczonych usług.

Obecnie w warunkach gospodarki rynkowej główną cechą odróżniającą formę prawno-organizacyjną przed­siębiorstwa państwowego od innych jest samorządność. Wyraża się ona tworzeniem w przedsiębiorstwach państwowych organów samorządu załogi i oddaniem w ich ręce decyzji w najważniejszych sprawach dotyczących działalności przedsię­biorstwa. Organami samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego są: ogólne zebranie pracowników (delegatów) oraz rada pracownicza.

Do kompetencji ogólnego zebrania pracowników o najbardziej istotnym znaczeniu należy zaliczyć:

• uchwalanie statutu przedsiębiorstwa,

• podział zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo w części przeznaczonej
  dla załogi,

• uchwalanie planów wieloletnich.

Główne kompetencje decyzyjne rady pracowniczej obejmują natomiast:

• uchwalanie rocznego planu działalności przedsiębiorstwa,

• podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji,

• wyrażanie zgody na łączenie i podział przedsiębiorstwa oraz dysponowa­
  nie (sprzedaż, dzierżawa i wniesienie do spółki) jego składnikami majątkowymi,

• podział dochodu wynikowego pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa,

• powoływanie i odwoływanie dyrektora.

Biorąc pod uwagę zarówno wymienione, jak nie wymienione kompetencje orga­nów samorządu załogi, można stwierdzić, iż specyficzną cechą polskiego przedsię­biorstwa państwowego, odróżniającą je od innych omawianych w niniejszym rozdziale form prawno-organizacyjnych działalności gospodarczej, jest oparcie r bezpośrednie wynikanie kompetencji zarządczych w przedsiębiorstwie nie ze stosunku własności, lecz ze stosunku pracy.

W tym też powszechnie upatruje się ogólnie znanych trudności z przy­stosowaniem przedsiębiorstw państwowych do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej. Można je przezwyciężyć albo drogą prywatyzacji, albo też drogą wzmocnienia pozycji właściciela (tj. Skarbu Państwa) i władzy wykonawczej w przedsiębiorstwie (tj. dyrektora).

4. Przedsiębiorstwa - spółdzielnie

Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmien­nym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. W porównaniu do spółek kapitałowych spółdzielnia ma dwie istotne cechy specyficzne, dotyczące wymiaru kapitałowego i zarządczego. Pierwszą jest zmienność (niestabilność) podstawowego funduszu udziałowego, który się zwiększa lub zmniejsza w miarę zmian liczby członków spółdzielni, drugą zaś — oderwanie wpływu na za­rządzanie od wielkości wkładu kapitałowego, co oznacza, że każdy członek spółdzielni ma jednakowe prawo głosu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów.

5. DEFINICJE RESTRUKTURYZACJI.

W przeszłości słowo to kojarzone było raczej negatywnie, ponieważ oznaczało działania na zakładach upadłych, niewypłacalnych, kiedy sytuacja wymykała się całkowicie spod kontroli i można było jedynie podjąć drastyczne decyzje, które, zamiast prowadzić do odzyskania wartości organizacji, prowadziły do definitywnej likwidacji.

Termin restrukturyzacja należy dzisiaj do najbardziej popularnych pojęć stosowanych w polityce gospodarczej.

W Polsce termin ten nabrał dużego znaczenia wraz z rozpoczęciem procesu transformacji systemowej polegającej na przechodzeniu od gospodarki centralnie kierowanej do gospodarki rynkowej na początku lat 90-tych. Powstał z połączenia dwóch słów: to reconstruct - zbudować od nowa lub w nowej formie, the structure - odpowiednika naszego pojęcia struktury.

Definicje restrukturyzacji :

1. Czapiewskiego i Krefta

Restrukturyzacja oznacza organizacyjne, kadrowe, finansowe i techniczne przystosowanie przedsiębiorstwa do działania w warunkach gospodarki rynkowej, w celu podniesienia jego efektywności.

2. Stabryły

Restrukturyzacja stanowi postępowanie diagnostyczno-projektowe, mające na celu usprawnienie systemu zarządzania i systemu eksploatacyjnego przedsiębiorstwa, przy czym zmiany odnoszą się przede wszystkim do przekształcania formy organizacyjnej, systemów decyzyjnych zarządzania, zasobów ludzkich.

3. Nalepki

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa oznacza pomyślną reorientację misji i celów (przede wszystkim na poziomie strategicznym) przedsiębiorstwa, stosowanie do zaszłych lub mających zajść w przyszłości zmian w otoczeniu i przystosowanie do tego jego organizacji, ekonomiki, kadr i techniki.

4. Malary

Restrukturyzacja to radykalna zmiana w odniesieniu do gospodarki, przemysłu, gałęzi, przedsiębiorstwa w co najmniej jednym spośród czterech obszarów ich aktywności, tzn. techniki i technologii, organizacji i zarządzania, ekonomiki i rynku oraz organizacyjno - prawnym w celu zapewnienia systemowi gospodarczemu równowagi wewnętrznej oraz względem otoczenia.

6. ZAKRES RESTRUKTURYZACJI.

Ze względu na formy dokonywanych zmian systemowych odróżnia się podział na restrukturyzację przedmiotową oraz restrukturyzację podmiotową.

Restrukturyzacja przedmiotowa odnosi się do zmian w obszarze technologii i techniki, z wykorzystaniem strategii cząstkowych, przewidzianych dla tej sfery działalności przedsiębiorstwa.

Celem zmian w technologii i technice jest zapewnienie rozwoju produkcji, a tym samym podwyższenie strategicznych wartości przedsiębiorstwa. Jest to możliwe po wprowadzeniu ulepszeń technicznych, technologicznych lub marketingowych, które bezpośrednio przyczyniają się do zwiększenia stopnia atrakcyjności wyrobów.

Restrukturyzację przedmiotową charakteryzuje to, że inicjatorem zmian jest samo przedsiębiorstwo, które - prowadząc szeroko rozumianą politykę innowacyjną - dąży do:

• osiągnięcia lub zachowania dominującej pozycji na rynku,

• dostosowania wielkości produkcji do przewidywanego popytu,

• poprawy poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionych,

• wprowadzenia produkcji zgodnej z wymogami ekologii.

Do podstawowych czynników związanych z polityką inwestycyjna, które przyczyniają się do powodzenia restrukturyzacji przedmiotowej, zalicza się:

• ograniczenie inwestowania w niedostatecznie rentowną działalność,

• zlikwidowanie inwestycji, które nie przynoszą dochodów,

• unikanie cen obrachunkowych, nie mających odniesienia do cen rynkowych,

• wyłączenie tych funkcji usługowych, które nie są oparte na cenach rynkowych i nie maja strategicznego znaczenia.

W wyniku tych działań następują zmiany w strukturze technicznej i technologicznej oraz poprawa efektywności przedsiębiorstwa.

W praktyce, zmiany te polegają na rozwijaniu tych dziedzin, w których przedsiębiorstwo jest w stanie osiągnąć przewagę nad konkurencją, oraz eliminowaniu dziedzin, które nie są konkurencyjne w ocenie długookresowej strategii przedsiębiorstwa.

Restrukturyzację podmiotową określa się jako prawne, organizacyjne i ekonomiczne przystosowanie przedsiębiorstw do nowych warunków sytuacyjnych, w celu podniesienia ich efektywności działania.

Ta forma restrukturyzacji polega na dokonywaniu zmian w obrębie systemów zarządzania przedsiębiorstw, przekształceń prawno - własnościowych oraz zmian w sferze ekonomiki i rynku.

Proces polega na dążeniu do tworzenia elastycznych struktur zarządzania i podnoszenia efektywności przedsiębiorstwa, a przez zmiany własnościowe - całości lub części majątku - do usamodzielnienia przedsiębiorstwa.

W tym przypadku rola inicjatora przypada agendom państwa, które w wymienionych obszarach przyjmują rolę inspirującą przedsiębiorstwa do zmian.

7. RODZAJE RESTRUKTURYZACJI ZE WZGLĘDU NA ZAKRES TYPOWYCH DZIAŁAŃ .

1. Zatrudnienia, której celem jest jego maksymalne dostosowanie do potrzeb przedsiębiorstwa, wynikających z funkcjonowania w zmiennym, wysoko konkurencyjnym otoczeniu.

Restrukturyzacja zatrudnienia obejmuje następujące zadania ilościowe i jakościowe:

1. zmianę ogólnej liczby zatrudnionych w przedsiębiorstwie

2. zmianę struktury zatrudnienia

3. zmianę kwalifikację zatrudnionych

Zmiany te, a w szczególności zmniejszenie liczby zatrudnienia - nie mogą być postrzegane jako cele same w sobie, lecz jako element dostosowania się przedsiębiorstwa do zmian w otoczeniu. W ramach gospodarki wolnorynkowej obiektywnymi przesłankami zmniejszenia zatrudnienia są: postęp organizacyjno-technologiczny, specjalizacja produkcji, rosnąca wydajność pracy.

Jednak restrukturyzacja zatrudnienia to nie tylko zwolnienia, ale także działania adaptacyjne:

• przegrupowania zawodowe (ponowne zatrudnienie pracownika na stanowisku zbliżonym do poprzedniego)

• rekonwersja zawodowa (ponowne zatrudnienie pracownika na stanowisku odbiegającym od poprzedniego)

• przekwalifikowanie (przekształcenie profilu kompetencji znacznej części pracowników przedsiębiorstwa)

2. Restrukturyzacja finansowa - jej celem jest długofalowe tworzenie i pomnażanie wartości majątku jego współwłaścicieli.

Kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstw, mają w szczególności zmiany w następujących strukturach przedsiębiorstwa:

• kapitałowej (dotyczą relacji między długookresowym zadłużeniem a środkami własnymi przedsiębiorstwa). Nie można bowiem dopuścić do sytuacji, kiedy koszt uzyskania kapitału przewyższa jego stopę zwrotu - pogłębi to wówczas zadłużenie przedsiębiorstwa i może doprowadzić do bankructwa. Ponadto umiejętne operowanie rodzajami i źródłami finansowania, polityką kredytową ma duży wpływ na wartość przedsiębiorstwa i jego wizerunek);

• aktywów

• organizacji (mają one na celu przekształcenie w strukturach własnościowej kapitałowej i aktywów, a doprowadzić może w efekcie do zmniejszenia rozmiarów przedsiębiorstwa lub wyprowadzenia części kapitału na zewnątrz)

• własności (restrukturyzacja finansowa ma za zadanie ukształtować silny kapitałowo układ władzy w przedsiębiorstwie)

Do głównych celów i przesłanek restrukturyzacji finansowej można zaliczyć (dotyczy to głównie restrukturyzowanych w Polsce przedsiębiorstw państwowych) :

• oddłużenie przedsiębiorstw

• zmniejszenie i rozłożenie ich obciążeń finansowych

• zapoczątkowanie przekształceń własnościowych

1. Restrukturyzacja organizacyjna i zarządzania - jej celem jest dostosowanie wewnętrznych struktur i procedur w przedsiębiorstwie do realizacji przyjętej strategii.

Punktem wyjścia przy podejmowaniu decyzji w ramach restrukturyzacji organizacyjnej i zarządzania jest rozwijana od lat 60-tych idea A. Chandlara, która głosi, iż:

• współczesne przedsiębiorstwo rozwija się jako całość i w wymiarze wielu zmiennych należy poszukiwać możliwości jego wewnętrznych zmian i dostosowań

• struktura nie pozostaje za strategią, ale obie się wzajemnie determinują i są od siebie zależne

• jasna strategia umożliwia budowanie lepszej struktury

1. Techniczną i technologiczną, która jest ściśle powiązana ze zmianami w ofercie przedsiębiorstwa (restrukturyzacją marketingową - zmiany w ofercie). Zmiany w technice i technologii wytwarzania muszą iść w kierunku wdrażania oraz rozwoju metod podnoszących jakość użytkową wyrobów, ich nowoczesność, atrakcyjność z punktu widzenia ostatecznego nabywcy. Przeprowadzając ten typ restrukturyzacji należy pod uwagę brać wymiar rynkowy (zmieniające się wraz z postępem wymagania klientów), cywilizacyjny (ciągłe doskonalenie własnych technologii wraz z postępem), finansowy (możliwości dokonywania zmian). Należy w tym miejscu zaznaczyć i dzisiaj restrukturyzacja techniczna i technologiczna powinna być procesem niemalże ciągłym, gdyż nie reagowanie na zmiany powodować może powstanie luki technologicznej.

5. Restrukturyzację zakresu działania , celem jej jest poprawa efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa poprzez nabywanie i przyłączanie tych dziedzin działalności, w których może ono uzyskać przewagę konkurencyjną oraz pozbywanie się tych dziedzin działania, których nie jest w stanie uzyskać lepszych rezultatów niż konkurenci.

8. RODZAJE RESTRUKTURYZACJI ZE WZGLĘDU NA KONDYCJĘ PRZEDSIĘBIORSTWA.

1. Restrukturyzacja naprawcza - wynika najczęściej z przedłużającego się kryzysu i złej sytuacji przedsiębiorstwa; jej celem jest odwrócenie niekorzystnych tendencji ekonomicznych, głównie braku płynności finansowej. W warunkach polskich do najistotniejszych właściwości restrukturyzacji naprawczej, która ma na celu zapobieżenie likwidacji i przetrwanie przedsiębiorstwa należą:

• Selektywnie prowadzone działania restrukturyzacyjne, które obejmują wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa i dotyczą okresu od 1 do 2 lat;

• Poprawa wyniku finansowego

• Koncentracja na utrzymaniu dotychczasowej produkcji;

• Osiągnięcie przez przedsiębiorstwo szybko odczuwalnych korzyści.

Restrukturyzacja naprawcza nie ma charakteru kompleksowego i najczęściej obejmuje jedynie wybrane obszary działalności przedsiębiorstwa. Nie powinna być ona traktowana jako cel sam w sobie, lecz jako etap realizacji innego, bardziej ambitnego celu, jakim jest rozwój i ekspansja. Jeśli nie będzie ona w ten sposób pojmowana może wywołać to następujące, negatywne skutki:

• skupienie się na krótkoterminowych działaniach naprawczych może wywołać zaciemnienie rzeczywistego obrazu potrzebnych przekształceń dodatkowo sprawiając wrażenie pozornego sukcesu, co z kolei pociągnie za sobą samozadowolenie kierownictwa i spadek prędkości zmian

• zawężanie procesu restrukturyzacji do bliższego zadania jakim jest restrukturyzacja naprawcza może prowadzić do identyfikacji całego procesu z tym właśnie etapem

Nie należy bowiem zapominać, że restrukturyzacja naprawcza nie jest celem sama w sobie, lecz stanowi tylko jeden z etapów procesu restrukturyzacji i jest wstępem do restrukturyzacji rozwojowej.

2. Restrukturyzacja rozwojowa - w odróżnieniu od restrukturyzacji naprawczej, mającej charakter zmian doraźnych, jest oparta na decyzjach strategicznych przedsiębiorstwa, obejmuje okres od 2 do 5 lat.

Jest ona próbą realizacji niektórych założeń planu strategicznego przedsiębiorstwa, polegającą na włączeniu do programu restrukturyzacji elementów strategii rozwojowej dotyczących konkretnych obszarów funkcjonowania przedsiębiorstwa (rynku, techniki, technologii, organizacji i ekonomiki). Za priorytetowe cele restrukturyzacji rozwojowej należy uznać wzrost udziału przedsiębiorstwa w rynku, rozwój eksportu, udoskonalenie bądź zmiana konstrukcji wyrobów, udoskonalenie techniki i technologii wytwarzania oraz ochronę środowiska.

Cechami tak pojmowanej restrukturyzacji są:

• Wykorzystanie szans stojących przed przedsiębiorstwem,

• Wyjście poza dotychczasowy zakres działalności,

• Dokonywanie zmian jakościowych i strukturalnych,

• Zdynamizowanie rozwoju przedsiębiorstwa,

• Wysoka innowacyjność techniczna, produkcyjna i marketingowa,

• Podejmowanie ryzyka

• Antycypacyjne rozwiązywanie problemów w zakresie organizacji, techniki oraz rynku

W zależności od sytuacji wywołujących konieczność wdrożenia przedsięwzięć usprawniających oraz momentu wprowadzania zmian można wskazać następujące rodzaje restrukturyzacji:

• kreatywna - podejmowana w sposób względnie niezależny od aktualnych lub przewidywanych zmian otoczenia w celu miedzy innymi wywarcia wpływu na dokonanie się odpowiednich zmian w otoczeniu.

• antycypacyjna - jest następstwem przewidywania przez kierownictwo przedsiębiorstwa istotnych zmian w jego otoczeniu. W przypadku trafnych prognoz umożliwia ona wyprzedzające dostosowanie struktury organizacyjnej, zasad funkcjonowania, programu produkcji do zachodzących zmian w otoczeniu i w efekcie uzyskanie przewagi konkurencyjnej, aż do objęcia pozycji lidera.

• dostosowawcza (adaptacyjna) - polega na szybkim i skutecznym wprowadzaniu zmian strukturalnych w reakcji na stwierdzone zmiany
  w otoczeniu. Przy dobrej identyfikacji powstałych zmian oraz dostatecznej głębokości i kompleksowości wprowadzanych zmian, może skutecznie zapobiegać pogarszaniu się pozycji konkurencyjnej i ekonomicznej przedsiębiorstwa, zapewniając mu stały byt.

Tabela. Charakterystyka podstawowych opcji restrukturyzacji przedsiębiorstwa

RESTRUKTURYZACJA NAPRAWCZA		RESTRUKTURYZACJA ROZWOJOWA
W ramach istniejącego potencjału	„odchudzanie” przedsiębiorstwa
usprawnienie zarządzania lepsza organizacja pracy obniżka kosztów motywacja restrukturyzacyjna doskonalenie kadr podniesienie jakości wyrobów	likwidacja ogniw nieefektywnych sprzedaż części mienia zagospodarowanie mienia z udziałem osób trzecich wyłączenie obiektów z produkcji zwolnienia kadrowe ograniczenia asortymentowe produkcji	rozpoczynanie nowych przedsięwzięć odnowa asortymentu produkcji nowe kontakty handlowe zdobycie nowych rynków zbytu postęp techniczny i technologiczny postęp organizacyjny inne działania o charakterze rozwojowym

9. PRZESŁANKI RESTRUKTURYZACJI.

Przyczyny restrukturyzacji przedsiębiorstw tkwią w współwystępowaniu napięć i słabości w systemie zarządzania i kontroli przedsiębiorstw oraz zmianach w otoczeniu. W tym kontekście wśród wewnętrznych wyników wywołujących potrzebę restrukturyzacji wymienia się:

1. pozbawienie właścicieli bezpośredniej kontroli działalności przedsiębiorstwa,

2. wady systemu planowania i kontroli, który nie skłania do poszukiwania najlepszych rozwiązań (zadania planowe są zbyt ostrożne i skierowane
   na łatwe cele),

3. nadmierna dywersyfikacja działalności i problemy organizowania jednostek biznesu,

4. wewnętrzne systemy generowania i wydatkowania gotówki są niespójne i nie w pełni podporządkowane wymogom dyscypliny rynku kapitałowego (subsydiowanie słabszych części przedsiębiorstwa).

Natomiast w otoczeniu przedsiębiorstwa mogą pojawić się następujące czynniki, wyzwalające konieczności restrukturyzacji:

1. rosnąca konkurencja krajowa i międzynarodowa,

2. zmiany w technologiach i nasilenie konkurencji między gałęziami przemysłów,

3. zmiany metod wytwarzania, polegające między innymi na zastępowaniu preferowanej dotąd ekonomii skali - ekonomią zakresu działania,

4. zmiany filozofii zarządzania czynnikiem ludzkim z kierowniczej na uczestniczącą,

5. zmiany kursów walut i zmieniające się ceny zakupu dóbr, a nawet całych firm,

6. przyspieszenie niekorzystnych zmian w podstawowych gałęziach przemysłu, w bankach i innych instytucjach finansowych,

7. deficyt rządowy wywołujący niepewność i obawę przed wzrostem inflacji i wysoką stopą procentową.

10. CELE RESTRUKTURYZACJI.

W najbardziej ogólnym ujęciu cele restrukturyzacji można sprowadzić do zapewnienia minimum warunków przetrwania (dostosowania), a w dłuższej

perspektywie - do rozwoju przedsiębiorstw działających w zmiennym, wysoce konkurencyjnym otoczeniu. Restrukturyzacja jest więc przede wszystkim narzędziem, środkiem realizacji określonych celów przedsiębiorstwa, nie zaś celem samym w sobie.

W dłuższej perspektywie czasu przedsiębiorstwa poprzez restrukturyzację dążą do :

• zwiększenia konkurencyjności swoich produktów oraz przedsiębiorstwa jako całości, poprzez zbudowanie przewagi konkurencyjnej,

• poprawy wyników gospodarczych, zwłaszcza do ograniczenia kosztów i wypracowania zysku na poziome pozwalającym na rozwój przedsiębiorstwa,

• zwiększenia rynkowej wartości przedsiębiorstwa, poszerzając tym samym krąg potencjalnych inwestorów zainteresowanych udziałem w jego dalszym rozwoju.

Cele restrukturyzacji, ściśle wiążą się z aktualną sytuacją przedsiębiorstwa. Dopiero gdy dokładnie poznamy, przeanalizujemy i ocenimy pozycję danego przedsiębiorstwa możemy określić jaki charakter powinny mieć działania restrukturyzacyjne, a co się z tym wiąże jakie wyznaczyć cele.

11. PODSTWOWE CECHY DZIAŁAŃ RESTRUKTURYZATORSKICH.

Do podstawowych cech działań restrukturyzacyjnych należą:

a. Historyczność	b. Długofalowość	c. Selektywność
zmiany są rezultatem pojawienia się nowych potrzeb społecznych, techniki i technologii, materiałów, metod organizacji i zarządzania	restrukturyzacja to proces rozwinięty w czasie, skorelowany z wykorzystywaniem osiągnięć postępu naukowo-technicznego, wymagający nieustannej dynamiki rozwojowej	preferowanie rozwoju pewnych dziedzin działalności kosztem stagnacji lub zanikania innych. Preferowane powinny być dziedziny związane z postępem naukowo-technicznym a więc reprezentujące nowoczesność

12. ZASADY RESTRUKTURYZACJI.

1. Restrukturyzacja nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest wzrost konkurencyjności przedsiębiorstwa i przez poprawę wyników gospodarowania, wzrost jego rynkowej wartości.

2. Restrukturyzacja jest procesem rozciągniętym w czasie
   i niejednokrotnym. Obejmuje wiele celów techniki i obszarów zadań. Obok charakteru naprawczego ma charakter rozwojowy.

3. W każdym przypadku wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ każde przedsiębiorstwo posiada własne cechy specyficzne (wewnętrzne i zewnętrzne różnicujące go od innych.

4. Restrukturyzacja obejmuje nie tylko sferę działalności materialnej, ale także sferę świadomości wytwórcy. Wymaga nowego spojrzenia na przedsiębiorstwo z punktu widzenia rynkowych uwarunkowań jego rozwoju.

5. Narzędziem przebudowy przedsiębiorstwa jest program restrukturyzacji spełniający rolę przewodnika merytorycznego. Musi on być osadzony w realiach gospodarczych i spełniać kryterium faktycznej przydatności w przedsiębiorstwie, dla którego został opracowany.

13. METODY WSPOMAGAJĄCE RESTRUKTURYZACJĘ.

Reeingineerig - przeprojektowanie procesów organizacyjnych - jest zabiegiem polegającym na radykalnym i całościowym przeprojektowywaniu procesów zachodzących w przedsiębiorstwie przy wykorzystaniu technologii informacyjnej, w celu usprawnienia jego funkcjonowania. Opiera się na czterech zasadach:

1. Wychodzić do potrzeb klienta

2. Analizować procesy w przedsiębiorstwie

3. Uwzględniać istniejące ograniczenia

4. Myśleć inaczej

Nie chodzi tu o ulepszanie procesów, poprzez wykrywanie i eliminowanie błędów, tylko o ich radykalna zmianę. W tym celu nie wymaga się szczegółowego opisywania i analizy procesów lecz dokładnego ich zrozumienia poprzez np. postawienie się w roli klientów i określenie ich oczekiwań.

Praktyczne zastosowanie reengineeringu w przedsiębiorstwie powinno przebiegać według następującego schematu:

• Wybór procesu do rekonstrukcji

• Znaczenie procesów dla klientów

• Błędy realizowanych procesów

• Spodziewane efekty rekonstrukcji

• Wyznaczenie „gospodarza procesu” i utworzenie zespołu roboczego

• Rekonstrukcja procesu w całkowitym oderwaniu od procesu istniejącego.

Outsourcing - podejmowanie kooperacji zewnętrznej - prowadzi przede wszystkim do obniżenia kosztów wyrobów lub usług oferowanych klientom. Polega na korzystaniu z usług, półproduktów, jakie proponuje zewnętrzny wytwórca-oferent, którym może być filia przedsiębiorstwa specjalnie dla tego celu utworzone (outsourcing wewnętrzny) lub firmy trzecie znajdujące się poza koncernem (zewnętrzny). Jest to forma kooperacji z silna więzią pomiędzy dostawcą a odbiorcą.

Myślą przewodnią outsourcingu jest koncentracja przedsiębiorstwa na własnych kompetencjach bazowych. Wszystkie procesy nie stanowiące specjalizacji przedsiębiorstwa mogą być zlecane innym, dla których są one kompetencjami bazowymi.

Tego typu działania najczęściej dotyczą:

• Usług agencji reklamowych, pracowni badania rynku zbytu i zaopatrzenia

• Organizację dystrybucji i usługi logistyczne

• Usługi public relations

• Doradztwo podatkowe

• Serwis ochrony mienia i kontroli dostępu

• Doradztwo i usługi w zakresie zaawansowanych technologii

• Całość prac związanych z obiegiem dokumentów (informacji)

• Półwyrobów i części do montażu końcowego wyrobów

• Maszyn, urządzeń i innych składników majątku trwałego

• Określenie kwalifikacji nowych pracowników, organizacja szkoleń

Istotne jest prawidłowe wkomponowanie koncepcji outsourcingu w systemach stosowanych już w przedsiębiorstwie technik organizacji i zarządzania, a głownie ustalanie wpływu tego przedsięwzięcia restrukturyzacyjnego na jego cele.

Za podstawowe zalety stosowania tej koncepcji uznaje się:

• Szanse ulepszania produktów i rozszerzania wachlarza asortymentowego o nowe produkty

• Unowocześnienie stosowanych technologii oraz stwarzanie warunków do lepszego chłonięcia nowych technologii

• Doskonalenie jakości obsługi klientów

• Rozszerzanie istniejących oraz pozyskiwanie nowych rynków zbytu

• Szansa eliminacji wadliwych ogniw

Stosowanie outsourcingu związane jest także z licznymi zagrożeniami, najważniejsze to:

• Zależność od innych przedsiębiorstw

• Mniejsze możliwości elastycznego kierowania funkcjami przekazywanymi na zewnątrz

• Zmiany cech usług zewnętrznych

• Zmniejszenie motywacji własnych pracowników

Spin off - segmentacja przedsiębiorstwa i wydzielanie jednostek biznesu - (ang. rozpinanie) - typ przedsięwzięcia restrukturyzacyjnego, mającego na celu wydzielenie komórek organizacyjnych ze struktury przedsiębiorstwa i tworzeniu na ich bazie, przez indywidualnych przedsiębiorców wewnętrznych (pracowników) lub zewnętrznych, odrębnych jednostek organizacyjnych, powiązanych pośrednio lub bezpośrednio z organizacją macierzystą.

To swoiste upraszczanie budowy wewnętrznej przedsiębiorstwa poprzez dezintegrację i oczyszczanie struktury ze zbędnych elementów wykorzystywane jest zwłaszcza w procesie przekształcania dużych przedsiębiorstw. Wydzielaniu w pierwszej kolejności podlegają obszary działalności firmy nie związane bezpośrednio z jej podstawową działalnością.

W zależności od zakresu operacji spin off można w efekcie uzyskać sieć podmiotów o różnym stopniu zależności od firmy rodzimej i wpływu na nią tzn.:

• dywizje (segmenty),

• centra zysków,

• centra kosztów,

• spółki zależne,

• samodzielne przedsiębiorstwa.

Wydzielenia komórek ze struktury organizacyjnej, a także ich stopniowe usamodzielnianie może być źródłem korzyści zarówno dla przedsiębiorstwa, jak i pracowników nowych jednostek. Wśród korzyści restrukturyzowanego przedsiębiorstwa wymienia się:

• zmniejszenie stanu zatrudnienia i spadek poziomu kosztów związanych z utrzymaniem personelu,

• zmniejszenie stanu posiadanego majątku i związanych z jego finansowaniem kosztów,

• ograniczenie czynności administracyjno - obsługowych i związanych z nimi kosztów,

• uproszczenie struktury organizacyjnej, większa przejrzystość powiązań i zależności,

• poprawa skuteczności i efektywności zarządzania przedsiębiorstwem,

• wzrost elastyczności działania.

Z kolei do korzyści osiąganych przez pracowników wydzielonych komórek zalicza się:

• szansę rozpoczęcia działalności gospodarczej na własną rękę, angażując niewielki kapitał przy

• sprzyjającym warunkach rynkowych,

• współudział we własności nowego przedsiębiorstwa,

• możliwość lepszych zarobków,

• większa pewność i stabilność zatrudnienia.

Lean management - wyszczuplanie systemu produkcyjnego i zarządzania - oznacza wprowadzenie istotnych zmian w zakresie działalności, w strukturze majątku, sposobach organizacji i zarządzania oraz w dziedzinie przygotowania zawodowego i kształtowania postaw pracowników. Istotą lean management'u jest "wysmuklanie" przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie znaczących zmian w zakresie działalności, w strukturze majątku firmy, sposobie organizacji oraz w dziedzinie zarządzania personelem, jak też kształtowania zachowań i postaw pracowników firmy.

Proces zmian skupia się na ustawicznej racjonalizacji działań podmiotu oraz weryfikacji jego relacji z otoczeniem. Koncepcja lean managment'u zmierza do uzyskania wysokiej produktywności i jakości produktów, przy maksymalnym usprawnieniu organizacji wszelkich procesów pracy. Lean management skupia się na realizacji czterech wzajemnie powiązanych celów, są to:

• krótki cykl produkcyjny, wysoka integracja procesu produkcyjnego,

• terminowość dostaw, partnerska współpraca z dostawcami,

• minimalne zapasy,

• maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych.

Restrukturyzacja według idei lean management'u to także zmiany w sposobie myślenia pracowników i kadry zarządzającej. Postulowana jest praca zespołowa, wspólne podejmowanie decyzji, pełne zaangażowanie w pracę, stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych i doskonalenie. Spory nacisk lean management kładzie też na kształtowanie odpowiednich, bezpośrednich kontaktów i wymagań wobec dostawców i odbiorców.

TQM (Total Quality Management) - system zapewnienia jakości - jest określany jako idea lub filozofia zarządzania organizacją. Jest ujęciem procesowym. Wychodzi z założenia, że przy właściwym (optymalnym) połączeniu opanowanych procesów uzyskujemy wynik, który zaspokaja potrzeby naszego klienta.

Powszechnie uznaje się następujące funkcje TQM:

1. Uzyskanie określonego poziomu jakości wyrobów lub usług, zgodnie z ustalonymi lub przewidywanymi potrzebami nabywców.

2. Osiągnięcie stanu wysokiej sprawności organizacyjno - technicznej, społecznej i ekonomicznej procesów wykonawczych i procesu zarządzania, czego równoważnikiem jest uzyskanie zaufania nabywcy do tego, iż założone wymagania jakościowe zostaną spełnione przez producenta lub dostawce.

System jakości raz dobrze zaprojektowany, opracowany, udokumentowany i wdrożony służy podniesieniu wiarygodności firmy i prowadzi do uzyskania obniżki kosztów.

Just in time - system dostam „dokładnie na czas” - system sterowania zapasami, w którym materiały (surowce, półfabrykaty, części do montażu itp.) są dostarczane na bieżąco bezpośrednio na taśmy produkcyjne bez wcześniejszego ich magazynowania.

Podstawową cechą systemu Just In Time jest eliminacja zapasów oraz ograniczenie przemieszczania się materiałów (surowców, części, półfabrykatów oraz gotowych produktów) do sytuacji, w których występuje na nie zapotrzebowanie. Oznacza to odwrócenie tradycyjnego podejścia, w którym najpierw producent stara się wytworzyć dużą serię wyrobów po jak najniższych kosztach, a następnie poszukuje się nabywcy. W systemach JIT produkcja zainicjowana jest pojawieniem się popytu.

Just In Time obejmuje trzy elementy:

• koncepcję produkcji ("dokładnie na czas"),

• zbiór metod i technik projektowania i usprawniania systemu produkcyjnego,

• metody i techniki sterowania operatywnego produkcją.

     Filozofia produkcji JIT zakłada ciągłą poprawę produktywności i jakości we wszystkich fazach procesu projektowania i funkcjonowania systemu produkcyjnego, dążąc do osiągnięcia 100% bezbrakowej produkcji. Produkuje się tylko wymagane wyroby, w określonym czasie ("dokładnie na czas") i w wymaganej ilości.

Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki realizacji szeregu celów cząstkowych:

• eliminacja braków,

• minimalizacja czasów przygotowawczo-zakończeniowych i wielkości partii,

• eliminacja zapasów,

• eliminacja czynności transportowych i manipulacyjnych,

• eliminacja przestojów,

• minimalizacja cykli produkcyjnych,

• jednostkowe partie produkcyjne (redukcja wielkości partii).

Target costing - ustalenie kosztów docelowych - koncepcja ta ma na celu ustalenie ceny wyrobu na jaką pozwala rynek. Doprowadza się szacunkowe koszty wyrobu do najniższego poziomu zwanego kosztami docelowymi. W tym celu można przeprowadzić następujące działania:

• Wybór innych technologii i optymalizacji procesów produkcji

• Optymalizacja asortymentu wyrobów,

• Redukcja liczby części wyrobu

• Powierzanie szerszej części produkcji kooperantom

• Poszukiwanie efektów synergicznych w produkcji i działalności rynkowej we współpracy z innymi partnerami (alianse strategiczne)

• Podwyższanie kwalifikacji i motywacji pracowników

Kanban - systemy ten działa na zasadzie: nie wytwarzać składników wyrobów, dopóki nie ma na nie zapotrzebowania i to nawet wtedy, gdy skutkuje to zaprzestaniem pracy produkcyjnej przez robotników.

System sterowania przepływem materiałów w JIT wykorzystuje specjalny rodzaj dokumentów, tzw. karty kanban. Służą one do informowania poprzedniego stanowiska o zapotrzebowaniu na wyroby. W systemie tym występują tzw. pola KANBAN nazywane także buforami, w których znajduje się niewielki zapas.

W systemie kanban zlecenie produkcyjne nie trafia na początek linii, lecz na koniec. Ostatnie stanowisko otrzymuje harmonogram dostaw wyrobów od odbiorców. Tam pracownik lub załoga gniazda podejmuje zadanie. W miarę potrzeby wyroby do produkcji są pobierane (ssane) z poprzednich stanowisk, te z kolei ze stanowisk je poprzedzających, uzupełniając w ten sposób wyroby przekazane do stanowiska następnego. Takie rozwiązanie umożliwia zsynchronizowanie przepływu materiałów z tempem pracy ostatniego stanowiska. Gdy ostatnie stanowisko otrzymuje z zewnątrz zamówienie na wykonanie określonej liczby wyrobów, wówczas pobiera ono z buforu standardową ilość półproduktów wysyłając jednocześnie zamówienie do poprzedniego stanowiska pracy na jego uzupełnienie. Wystarczy wówczas wykorzystać etykietę opisującą partię.
    

Kaizen - to dążenie wszystkich pracowników szczebla decyzyjnego do ciągłego doskonalenia aspektów działalności firmy. Filozofia kaizen polega na zaangażowaniu wszystkich pracowników w stopniowe i ciągłe doskonalenie i usprawnianie procesów w celu uzyskania lepszych efektów.

W założeniu podejście takie dąży do osiągnięcia następujących celów:

• Skrócenie czasu realizacji procesu pracy oraz poprawy jakości

• Dostosowywanie technicznych elementów systemu

• Tworzenie kryteriów oceny i nagradzania

• Redukcję kosztów

Kaizen jest pojęciem nadrzędnym w japońskim modelu zarządzania. Tworzy atmosferę, w której przedsiębiorstwa mogą rozwiązywać swoje problemy wewnętrzne. W krajach zachodnich zwykle wykorzystuje się techniki rozwiązywania konfliktów podczas, gdy w Japonii podejmuje się drogę współpracy. Proces myślenia w Kaizen jest zorientowany na proces oraz sposób zarządzania, a nie na ocenę ludzi poprzez wyniki, jakie osiągają.

---