Podstawy Ekonomii

I. MAKROEKONOMIA

EKONOMIA - (gr. oikos `dom' , nomos `prawo')to nauka badająca społ. proces gospodarowania, czyli w jaki sposób ludzie organizują działania w sferze produkcji i konsumpcji .

MAKROEKONOMIA- dział ekonomii, którego przedmiotem badania jest gospodarka narodowa jako całość, zw.łaszcza zaś dochód narodowy, płace, zatrudnienie, konsumpcja i inwestycje, bilans płatniczy i wzrost gospodarczy.

Ogólny trend gospodarki jest wynikiem wolno działających firm oraz szybko rosnącej liczby ludności i lepszych technologii .

RECESJA- stan gospodarki narodowej, który charakteryzuje się tym, że następuje spadek wielkości produkcji, co prowadzi do spadku zatrudnienia pociągającego za sobą zmniejszenie dochodów ludności, co pociąga za sobą ograniczenie popytu i w konsekwencji dalsze ograniczenie produkcji.

MAKROEKONOMIA stara się wyjaśnić te działania wykorzystując zasady analizy ekonomicznej .

Innym działem ekonomi jest mikroekonomia której przedmiotem badania są poszczególne rynki, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

Mikroekonomia różni się od makroekonomii pod dwoma względami :

1. Mikroekonomia zajmuje się różnicami między rynkami bardziej niż tym dlaczego gospodarka jako całość z biegiem czasu rozwija się i podlega wahaniom .

2. Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania zmiennych, które przez mikroekonomię traktowane są jako dane zmienne, obejmujące dochód narodowy, poziom cen i stopy procentowe .

Próbując wyjaśnić wzrost i wahania rynkowe makroekonomia wykorzystuje podstawowe idee mikroekonomii. Musi obserwować zachowania konsumentów i przedsiębiorstw, organizacji rynków pracy i przemysłu oraz funkcjonowanie rynków finansowych czy zmian wprowadzanych przez rząd.

Makroekonomia zajmuje się :

1. Badaniem gospodarki narodowej jako całości lub skupia się na jej głównych komponentach .

2. Badaniem zachowania się państwa jako podmiotu gospodarczego .

Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest długookresowy wzrost gospodarczy oraz wahania krótkookresowe .

Makroekonomia zajmuje się następującymi problemami :

1. Wzrost produkcji dóbr i usług

2. Stopa inflacji

3. Stopa procentowa

4. Kursy walut

5. Deficyt handlowy,

Stara się również odpowiadać na następujące pytania :

1. Co określa ogólny poziom cen i jaki jest wskaźnik inflacji ?

2. Co określa dochód narodowy i poziom produkcji ?

3. Co określa zatrudnienie w gospodarce i poziom bezrobocia w danym kraju ?

4. Jak polityka monetarna i fiskalna wpływa na ogólny poziom cen, dochodu, produkcji, zatrudnienia i poziom bezrobocia ?

5. Co może uczynić rząd aby przeciwdziałać recesji , bezrobociu i inflacji ?

DO CZEGO PRZYDAJE SIĘ MAKROEKONOMIA ?

Makroekonomia jest niezbędną, by prowadzić właściwą politykę ekonomiczną

(gospodarczą) państwa. Powinna być tylko wykorzystywana właściwie przez sprawujących władzę odpowiednich polityków, a będzie miała bardzo duży wpływ na poprawę dobrobytu w każdym kraju, a szczególnie w tych słabiej rozwiniętych gospodarczo, np. w Afryce, Azji, czy Ameryka Łacińska oraz w nowo powstających gospodarstwach Europy Wschodniej.

Zastosowanie Makroekonomii :

1. Pomaga rządzącym państwem w podejmowaniu ważnych decyzji związanych z odsunięciem niebezpiecznych recesji, a jeśli już pojawią się to co należy zrobić, aby była krótka i łagodna.

2. Pomaga w utrzymywaniu inflacji na odpowiednio niskim poziomie, pomaga również uniknąć krótkookresowej niestabilności gospodarczej .

3. Podpowiada jak diametralne zmiany polityki mogą wpłynąć na rodzaj dóbr wytwarzanych w gospodarce .

4. Pomaga sprawującym rządy w podjęciu odpowiedniego wyboru wśród propozycje w sferze wydatków i podatków, które mają na celu zwiększenie długookresowego tempa wzrostu .

Ingerencja państwa w gospodarkę - dlaczego? :

1. Indywidualne zachcianki nie zawsze są dobrami właściwymi dla społeczeństwa .

2. Zajmują się likwidacją negatywnych efektów zewnętrznych, jak hałas czy zniszczenia, które są naturalną konsekwencją procesu produkcyjnego .

3. Chęć osiągnięcia najwyższego racjonalnego gospodarowania, a co się z tym wiąże maksymalnych efektów, które niekoniecznie będą maksymalizować dostatniość społeczeństwa .

4. Procesów ekonomicznych nie ominą trudno przewidywalne klęski żywiołowe, dlatego procesy te odbywają się w warunkach niepewności.

5. Biorą pod uwagę zasady dobrej konkurencji (polityka antymonopolowa) .

Wskaźniki makroekonomiczne zwane inaczej rachunkiem dochodu narodowego - służą ocenie sprawności gospodarki .

Dwa systemy obliczania dochodu narodowego:

1. Metoda MPS (MATERIAL PRODUKT SYSTEM -system produkcji materialnej)- zajmuje się produkcją materialną .

2. Metoda SNA (SYSTEM OF NATIONAL ACCOWNTS system rachunkowości narodowej)- występuje zarówno w sferze dóbr materialnych, jak i usług, dziś stosuje się ją już na całym świecie.

Wskaźniki działalności gospodarczej państwa :

1. PNB , PNN , PKB - mierniki poziomu oraz tempa pozycji produkcji krajowej

2. Dochód narodowy (DN), dochód rozporządzalny, dochody osobiste do własnej dyspozycji, przy czym DN=DO - są to mierniki siły nabywczej konsumentów przed i po opodatkowaniu

3. Stopa bezrobocia - miernik bezrobocia, liczony jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą.

4. Stopa inflacji - Miernik trudności procentowej zmiany poziomu cen.

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - to suma dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju bez względu na miejsce ich zamieszkania. PNB obejmuje PKB i nadwyżkę produkcji przedsiębiorców zagranicznych w Polsce.

PNB = PKB + DOCHODY NETTO z tytułu własności pracy za granicą

Jest więc pojęciem szerszym niż PKB.

Dobra i usługi finalne są przeznaczone już dla ostatecznego użytkownika.

Dobra i usługi pośrednie są nabywane do dalszej obróbki, a mianowicie do wytwarzania innych dóbr i usług .

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - to wartość produkcji dóbr materialnych i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku na terenie danego kraju, niezależnie od tego kto jest właścicielem czynników wytwórczych.

Dochody z tytułu pracy za granicą równe są różnicy między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą, a odpływem dochodu z własności lub pracy należnych cudzoziemcy .

Cechy PNB :

1. Wskaźnik ogólnych dochodów otrzymywanych przez społeczeństwo danego państwa niezależnie od państwa, które świadczyć będzie usługi czynnikami produkcji .

2. To dobra i usługi wyprodukowane w okresie jednego roku.

3. Z PKB zostaje wyłączony obrót papierami wartościowymi, finansowanie zakupu akcji, obligacji nie przepływających cyklicznie w danym roku wyprodukowanych dóbr i usług .

4. Zawiaduje środkami, które krążyły na rynku .

5. Do PNB nie zostają wliczone transfery pieniężne.

6. Nie zostaje uwzględniona wskaźnikowa oraz nieujawnionych działalność.

Wady PNB :

1. Nie zajmuje się produkcją , która nie bierze udziału w rynku.

2. Nie traktuje efektów gospodarki cieni (szara strefa, nieprawna działalność, legalna

działalność, która prowadzi tzw. dwie księgi) .

3. Nie bierze pod uwagę czasu wolnego .

4. Nie bierze pod uwagę renty konsumenta, która dotyczy dóbr trwałych, które są w posiadaniu gospodarstwach domowych .

5. Zajmuje się produkcją anty dóbr (wszystkich efektów zewnętrznych), hałas, zanieczyszczenia, jak również broń, narkotyki, tytoń, alkohol.

Dobrobyt ekonomiczny netto - bierze pod uwagę przy obliczaniu PNB wskaźnikowe środki i straty w celu ustalenia lepszej miary dobrobytu społecznego i narodowego. Przeróbki:

1. Od PNB odejmuje się pewne koszty, które nie są brane pod uwagę, a obniżają jakość życia.

2. Dodaje do PNB niektóre wartości np. pracę w gospodarstwach domowych, czas wolny .

3. Odejmuje od z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochronę policyjną i przeciwpożarową .

PNN produkt narodowy netto (PNN= PNB- amortyzacja) - właściwszy miernik wzrostu produkcji niż PNB; stanowi 89-92 % PNB .

Mamy następujące rodzaje PNB :

1. PNB nominalny - liczy się go w cenach bieżących. Służy do oceny tego, co w danym roku zostało wyprodukowane i co można podzielić, nie służy wzrostowi gospodarczemu w latach następnych.

2. PNB realny - ten liczony jest w cenach stałych, mówi o obrazie rzeczywistych zmian jakie zachodziły w gospodarce z uwzględnieniem wskaźnika inflacji .

Realny PNB = Nominalny PNB x 1000

Indeks cen

PKB jest lepszym wskaźnikiem tego co się dzieje i jest ściśle uwarunkowany innymi wskaźnikami produkcji i zatrudnienia . Pozwala na właściwsze zestawienie PKB w innych krajach .

Coraz większą działalność gospodarczą kraju stanowią operacje zagraniczne - wzrostowi ulegają wypłacone jak i otrzymywane przez dany kraj dochody z usług i czynników produkcji. Wynikło z tego to, że PNB stawał się coraz mniej wiarygodnym wskaźnikiem mierzonym w danym kraju działalność gospodarczą .

Metody obliczania produktu krajowego brutto :

1. Obliczymy wydatki na dobra i usługi różnych podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw państwowych i cudzoziemców.

2. Obliczmy wymiar produkcji w różnych gałęziach produkcji, górnictwie, oraz rolnictwie .

3. Obliczymy ogólny dochód, jeśli zsumujemy płace i zyski uzyskane przez różne grupy, które wytwarzają PNB.

Ad 1 . zliczanie wydatków

PKB = C + I + G + Nx

C - wydatki konsumpcyjne (dotyczy też wydatków gospodarstw domowych na:

1. środki konsumpcji trwałe - DVD, zmywarka, auto

2. środki konsumpcji nietrwałe - pożywienie, ubranie, paliwo

3. usługi - kosmetyczka, kształcenie, opieka zdrowotna

Zakup mieszkania zalicza się raczej do inwestycji. )

I - inwestycyjne ( liczba wydatków firm na modernizację fabryk, maszyny, zapasy)

G - zapasy rządowe - jest to suma pieniędzy, jakie rząd jest w stanie przeznaczać na środki trwałe lub usługi np. w sferze szkolnictwa, budowy dróg czy produkcji sprzętu wojskowego .

Do wydatków państwa uwzględnionych w budżecie nie zalicza się pozycji takich jak: zasiłki społeczne oraz odsetki od długu publicznego.

Nx - export netto

II. EXPORT NETTO

Eksport wywóz za granicę towarów, usług, myśli naukowo - technicznej, kapitału . Obliczając PKB import odejmujemy a export dodajemy do wydatków .

Całość exportu netto posiadać może też nazwę salda bilansu handlowego . Jeśli jest dodatni to mamy do czynienia z nadwyżką handlową, jeśli ujemny to jest to deficyt handlowy .

Pomiar PKB przez produkcję - wartość dodana . PKB obliczamy dodając cenę dóbr i usług w różnych gałęziach . Nie można jednak przez omyłkę obliczyć pozycji kilkukrotnie. Aby temu zapobiec wprowadzono pojęcie wartości dodanej.

Wartością dodaną firm nazywamy różnicę pomiędzy przychodami tej firmy pochodzącymi ze sprzedaży jej towarów, a sumą jaką musi ona zapłacić innym przedsiębiorstwom za używanie dobra pośredniego.

Pomiar przez sumowanie dochodów - metoda która polega na dodawaniu płatności dochodowych wypłacanych dysponentom czynników produkcji za ich eksploatacje w procesie produkcji. W jego skład wchodzi wynagrodzenie pracowników, dochody właścicieli przedsiębiorstw, dochody osobiste z rent, zyski .

III. DOCHÓD NARODOWY

- miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju ( niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników;

W dochód narodowy wlicza się sumę procentów, rent, płac, odsetki i zyski patrząc na nie z perspektywy źródeł pochodzenia czynników produkcji .

Przedsiębiorstwa uważają dochód narodowy za koszt zużycia owych czynników produkcji. Jest on więc równy całkowitemu kosztowi produkcji dóbr i usług, które zawarte są w produkcie narodowym netto .

Zapisujemy więc: DN = PNN

Wynagrodzenia czynników produkcji są mniejsze od wpływów finansowych ze sprzedaży . Część tych wpływów to podatki pośrednie, które należą później do budżetu państwa .

DOCHODY OSOBISTE - to pełna ilość uzyskanych środków pieniężnych, przez osobę fizyczną, jeszcze przed odliczeniem podatku dochodowego .

DOCHÓD ROZPORZĄDZALNY - (dochód osobisty którym można dysponować) dochód osobisty pomniejszony o pewne osobiste podatki (majątkowe , spadkowe), oraz o wysokość opłat nie podatkowych .

Produkt krajowy brutto a dochód narodowy zróżnicowane są między sobą tym, że :

• produkt krajowy brutto mierzy się po cenach zakupu towaru przez klientów

• dochód narodowy mierzy się po cenach, które przedsiębiorstwa uzyskują ze sprzedaży produktów

Różnią się oneo wielkość podatku od sprzedaży i akcyzy .

RACHUNEK DOCHODU NARODOWEGO

PKB + dochody netto czynników produkcji = PNB

- amortyzacja = PNN

- podatki od

sprzedaży i akcyza

- transfery

przedsiębiorstw

- rozbieżności

statystyczne

+ dotacje netto dla

przedsiębiorstw

państwowych

=

DOCHÓD NARODOWY

DOCHÓD NARODOWY

- podatki dochodowe przedsiębiorstw

- składki na ubezpieczenia społeczne

- nierozdzielne zyski spółek akcyjnych

+ odsetki od długów zaciągniętych przez podmioty nie gospodarcze

+ płatności transferowe państwa i przedsiębiorstw = dochód osobisty

- podatki osobiste

= dochód rozporządzalny

NAJPROSTSZA POSTAĆ OBIEGU OKRĘŻNEGO

Przepływ wewnętrzny - przepływ zasobów finansowych

Przepływ zewnętrzny - przepływ zasobów rzeczowych

Obieg okrężny ilustruje jak funkcjonuje gospodarka, na którą składają się gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Brak tu udziału czynników zewnętrznych.

Gospodarstwa domowe nabywają na rynkach produktów dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa i sprzedają posiadane przez siebie czynniki wytwórcze przedsiębiorstwom na rynkach czynników wytwórczych .

Dochody, które otrzymują ze sprzedaży czynników wytwórczych umożliwiają dokonywanie zakupów na rynkach produktów. Przedsiębiorstwa zaś otrzymując przychody ze sprzedaży wytworzonych dóbr i usług posiadają środki finansowe do zapłaty na rynkach czynników .

W modelu tym gospodarstwa domowe całe swoje dochody na rynku produktów wydają od razu po ich uzyskaniu. Firmy zaś sprzedają swoje dopiero co wyprodukowane artykuły gospodarstwom domowym.

Warunkiem jest pełna równowaga między globalnym popytem (A) a globalną podażą (Y), czyli: A = Y

Mamy trzy sposoby mierzenia dochodu narodowego:

1. jako sumy wartości dodanej wszystkich produktów końcowych wytworzonych w gospodarce w danym okresie ( często 1 roku) - PRODUKT NARODOWY;

2. jako sumy wydatków poniesionych przez wszystkie podmioty gospodarujące w tej gospodarce w danym okresie;

3. jako sumy wszystkich postaci dochodów ( płac, rent, odsetek, zysków) gospodarstw domowych - DOCHÓD NARODOWY.

MODEL ZŁOŻONY OKRĘŻNEGO OBIEGU WYDATKÓW

Bardziej przypomina rzeczywistość gospodarczą ponieważ uwzględnia istnienie rynków finansowych, a także obieg dwóch rodzajów strumieni: oszczędności i inwestycji .

GOSPODARSTWA DOMOWE

Q

WYNAGRODZENIE S ZA CZYNNIKI T

WYDATKI NA DOBRA

PRODUKCYJNE / Y / I

USŁUGI / C /

R

G

X

PRZEDSIĘBIORSTWA

OSZCZĘDNOŚCI („S”) - to część dochodu gospodarstw domowych, której nie wydaje się na konsumpcję ( zakup dóbr i usług ) ani na podatki. Do form oszczędności zalicza się: depozyty oszczędnościowe, zakup akcji czy obligacji, jak również spłacane długi. Jest to źródło funduszy pożyczkowych na rynkach finansowych.

Gdy gospodarstwa domowe postawią na oszczędności, wtedy przedsiębiorstwa będą automatycznie zmniejszać swoją produkcję, by móc dostosować się do zmniejszonej wielkości popytu. Zmniejszy się zapotrzebowanie na czynniki produkcji w firmach. Tym samym zmianie ( pomniejszeniu) ulegną dochody gospodarstw domowych, a wraz z nimi popyt globalny. Rekompensatą może być jedynie możliwość inwestycji.

INWESTYCJE („I”) - to na nie przedsiębiorstwa wykorzystują zdobyte na rynkach finansowych fundusze. Są to wydatki finansowe ponoszone w celu zakupu lub wymiany środków trwałych, zwiększenia wartości niematerialnych i prawnych czy, o co chodzi nam właśnie tutaj finansowych składników majątku trwałego przedsiębiorstw. Te zakupy mogą mieć:

• charakter zamierzony ( gdy zakupy dóbr kapitałowych są przewidywane);

• charakter niezamierzony (gdy dobra wyprodukowane nie znalazły nabywcy) .

Dopływem nazywamy tylko inwestycje zamierzone.

Warunek równowagi : S = I

Wyróżniamy jeszcze następujące rodzaje obiegów okrężnych :

• z uwzględnieniem rządu, jako podmiotu gospodarczego ( rząd powiązany jest z gospodarką poprzez pobierane podatki, ponoszone wydatki i zaciągane pożyczki)

• dla gospodarki otwartej ( posiada powiązanie z innymi gospodarkami poprzez import i eksport produktów, a także transakcje finansowe)

PODATKI („T”) - to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i powszechne świadczenie pieniężne, dokonywane przez podatnika na rzecz budżetu państwa lub jednostek terytorialnych.

Jest to odpływ siły nabywczej z obiegu wydatków . Uzyskane w ten sposób fundusze rząd może przeznaczyć na zakupów dóbr i usług, które są nieodzowne do prowadzenia polityki gospodarczej - są to tzw. WYDATKI RZĄDOWE „G”

EXPORT („X”) - wywóz za granicę, w celu sprzedaży, towarów wytworzonych w kraju. Powoduje on tym samym dopływ gotówki do obiegu krajowego.

Pozyskiwane w ten sposób dochody stają się częścią popytu globalnego produktu nie stanowią jednak części jego globalnej podaży .

IMPORT („Q”) - zakup za granicą usług i towarów, które zużywane są w kraju przez np. gospodarstwa domowe czy przedsiębiorstwa.

Zaliczamy je do odpływów, ponieważ krajowe środki finansowe przeznaczane są na zakup dóbr wytwarzanych poza granicami kraju przez co zmniejsza się popyt na dobra krajowe .

Warunek równowagi : A = C + I + G + R + Ix

Y = C + S + T

A = Y C + T + S = C + I + G + R + Nx Nx = x - q

S + T + Q = I + G + R + x

Założenia równego poziomu produkcji :

1. Stałe stawki płac oraz ceny

A = C + I + G + R + Nx

2. Wzrost dochodów rozporządzalnych, przeznaczonych do dyspozycji gospodarstw domowych powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego globalnego, który jest od nich zależny .

Uzyskany w całości dochód gospodarstw domowych dzieli się na dwie części: pierwszą przeznaczoną do konsumpcji i drugą na oszczędności .

Y = C + S

Końcowy podział dochodu zależny jest od :

• Ostatecznego psychologicznego upodobanie do konsumpcji (c) - to część dochodów przeznaczonych przez gospodarstwa domowe na konsumpcje.

• Krańcowej psychologicznej skłonności do oszczędzania (s)- to część dochodów przeznaczanych przez gospodarstwa domowe na powiększenie oszczędności.

c + s = 1

funkcja konsumpcji będzie w postaci:

C = c + cY

c- stała i dodatnia; konsumpcja autonomiczna niezależna od dochodu rozporządzalnego

Nachylenie prostej jest zawsze mniejsze niż 45

Linia 45 - C = Y -hipotetyczna sytuacja, w której cały dochód gospodarstw domowych jest konsumowany .

Rzeczywisty przebieg planowanej przez gospodarstwa domowe konsumpcji wyraża się w linii: C = c + cY

Konsumpcja zależy od dochodów, im wyższy jest ich poziom, tym wyższy poziom konsumpcji . Nachylenie linii prostej świadczy o sposobie zmiany konsumpcji, jednocześnie ze zmianą dochodu .

Nachylenie prostej = C .

Przy dochodzie Y = O cały dochód gospodarstwa domowych przeznaczony jest na konsumpcje S = O .

Przy wielkości dochodu, która mniejsza jest niż Y = O dochodzi do wystąpienia zjawiska oszczędności ujemnych .

Jest to sytuacja podczas której gospodarstwa domowe zmuszone są do bieżącego finansowania konsumpcji z oszczędności nagromadzonych uprzednio lub z kredytu .

Jeżeli wielkość dochodów ulega zwiększeniu wyżej niż YO to, umożliwia to gospodarstwom domowym dojście do sytuacji w której mogą przeznaczyć części uzyskanego dochodu na oszczędności .

Y = C + S

S = Y - C

C = c + cY

S = Y - c - cY

S = - c + ( 1 - c ) x Y

S = - c + sY

FUNCJA INWESTYCJI

Element globalnego popytu - popyt inwestycyjny (intencjonalne dla przedsiębiorstwa powiększenie dóbr). Wielkość tego popytu zależy od:

• przypuszczalnego popytu niektóre środki

• wysokości stopy procentowej

Brak tu związku między aktualnym poziomem produkcji a popytem inwestycyjnym. Więc co za tym idzie popyt jest wielkością niezależną od rozmiarów dochodu .

Wydatki i transfery rządowe - zależne są od charakteru prowadzonej przez rząd polityki bardziej, niż od wysokości dochodu. Jest to więc stała wielkość autonomiczną.

Wskaźnik - to zrównoważony stosunek zmiany produkcji do popytu autonomicznego. Mówi o tym co będzie się działo z dochodem narodowym, kiedy zmianie ulegnie popyt autonomiczny.

Dokonując obliczeń wysokości mnożnika dowiemy się ile razy wzrośnie dochód narodowy. Dodajemy więc przyrost produkcji, później dzielimy go przez wzrost inwestycji autonomicznych .

Wysokość wskaźnika zależna jest też od psychologicznego upodobania do konsumpcji. Im skłonność większa tym większa jest wysokość wskaźnika.

Procesy mnożnikowe mogą również działać w przeciwnym kierunku i prowadzić do spadku inwestycji autonomicznych, co może tym samym wywołać wielokrotnie większy spadek dochodu narodowego.

Wskaźnik w gospodarce odwrotnej

Państwo - jako podmiot gospodarczy

Wydatki i transferu - wielkości autonomiczne

Podatek - stopa podatkowa / „t”/

Wartość podatków T = tY

Dochód rozporządzalny Yd = Y - T

Yd = Y - tY

Yd = Y ( 1- t )

Im wyższa stopa podatkowa tym niższa wartość mnożnika .

HANDEL ZAGRANICZNY

Export = export autonomiczny

Import

q - wartość autonomiczna krańcowa

skłonności do importu

X = x m - chęć przeznaczenia przyrostu

Q = q + mY dochodu na zakup dóbr importowanych

IV. PIENIĄDZ

BARTER- to rodzaj umowy , której istotą jest wymiana jednego towaru na drugi. Wymiany tej dokonuje się bez udziału pieniądza.

Towar, który przez dłuższy czas jest środkiem wymiany można w pewnym momencie nazwać pieniądzem . Pierwszym takim pieniądzem były np. ziarna kakaowca u Azteków; jedwab w Chinach; muszle, sól, perły w Afryce; skóry, siekierki żelazne, sól u Słowian .

Inną formą był - pieniądz papierowy.

PIENIĄDZ - powszechny środek wymiany, który dzięki swoim funkcjom może być wymieniony na wszystkie towary.

Wyróżnić możemy następujące rodzaje pieniądza :

1. Pieniądz przedmiotowy

2. Pieniądz towarowy ( używany jeszcze w XIX w. ), którym były monety (złote i srebrne), a także kruszce szlachetne .

Przyczyny nieużywania obecnie :

- występowanie złota w niewielkich ilościach

- trudności związane z jego wydobyciem

- właściwości fizyczno - chemiczne (metal miękki)

3. Pieniądz papierowy symboliczny: charakteryzuje się niskim kosztem wytworzenia; prawo nadaje mu wartość i czyni akceptowanym środkiem płatniczym, traci wartość w czasie inflacji .

4. Pieniądz bezgotówkowy - są to noty na rachunkach bankowych, które są własnościami poszczególnych przedsiębiorstw czy osób fizycznych .pieniądze z konta pobiera się przy pomocy czeków, czy kart płatniczych. Emitują go banki handlowe. Nie należy do prawnych środków płatniczych .

5. Pieniądz międzynarodowy - wyróżniamy następujące :

- SDR

- ECU

- EURO

SDR - ang. Special Driwing Right ( w wolnym tłumaczeniu znaczy: specjalne prawa ciągnienia). Od 1970 roku uruchomiono jego okresową kreację. Jest to waluta międzynarodowa, stworzonej przez MFW, pełniąca rolę pieniądza fiducjarnego - czyli niewymagającego pokrycia, opartego na zaufaniu krajów członkowskich do nowych członków i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.

Mechanizm emisji , a później także i sprzedaż SDR jest jedną z metod finansowania płatniczej nierównowagi . Z waluty MFW można korzystać w ograniczony sposób i do niektórych innych mniej kluczowych celów .

SDR nie został szerzej zaakceptowany ponieważ :

• nie posiadał żadnej wartości wewnętrznej, jak np. złoto

• nie był gwarantowany przez żaden liczący się rząd, jak np. dolar

ECU - waluta utworzona w 1979 r, w ramach europejskiego systemu walutowego, przez członków EWG wspólnie z Wielką Brytanią . To jednostka rozrachunkowa najpierw używana jedynie w niektórych transakcjach zawieranych przez kraje EWG a następnie Unii Europejskiej . Wartość tej waluty ustalano w porównaniu z walutami krajów europejskich . Duże znaczenie miała marka niemiecka . Stosowana do końca 1998 roku, później zastąpiona przez EURO.

EURO - wspólna waluta państw członkowskich Unii Europejskiej, w obrocie bankowym od 1999 r., w powszechnym obiegu od 2002 r.

W fazie początkowej miała ona istnieć jedynie w transakcjach bankowych oraz za pośrednictwem kart kredytowych . W 2002 r politykę pieniężną tych państw w dużym stopniu przejmie utworzony Europejski Bank Centralny . Zastąpiła waluty narodowe : Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburga, Niemiec, Portugalii, Włoch, Andory, Monako, San Marino i Watykanu. EURO zastąpiło ECU w stosunku 1: 1

Korzyści z wprowadzenia EURO :

• znika problem przymusu wymiany waluty przy wyjeździe do innego kraju, który dotychczas nękał mieszkańców Unii Europejskiej

• możliwość porównywania cen

• dla gospodarki Unii ułatwienie transferu gotówki

• możliwy brak problemów związanych z wahaniem kursów walutowych

Miary zasobów pieniężnych ( różnicowane przez rodzaj płatności) :

Płynność -łatwość wymienialności jednych aktyw na inne .

1. Miarę M1 tworzy gotówka w obiegu, czyli banknoty i monety, czeki podróżne , oraz na rachunkach bankowych; odznaczają się duża płynnością .

2. Na miarę M2 składają się: M1, depozyty oszczędnościowe, niewielkie depozyty terminowe, jednodniowe umowy odkupu, udziały w spółkach lokacyjnych na rynku finansowym, krótkoterminowe depozyty w obcej walucie.

3. Miara M3 to niepłynne składniki; obejmuje ona: M2, duże depozyty terminowe, umowy odkupu, długoterminowe depozyty w obcych środkach, depozyty terminowe instytucji finansowych nie będących bankami .

4. W skład aktywów finansowych o dużym stopniu płynności możemy zaliczyć : obligacje rządowe, akcepty bankowe (czyli polecenia zapłaty przez bank określonej sumy w określonym czasie, głównie w handlu z zagranicą), weksel handlowy , weksel handlowy, krótkoterminowe papiery wartościowe skarbu państwa .

INNOWACJE - od nich zależy zakres poszczególnych miar zasobu pieniądza; dzięki nim uległy powiększeniu zasoby i różnorodności aktywów finansowych, które występują w charakterze pieniądza lub jego zamiennika . Zmieniają skład agregatów pieniężnych i komplikują prawidłowe określenie podaży pieniądza . W związku z innowacjami skuteczność polityki pieniężnej może zostać ograniczona.

Funkcje :

1. Pieniądz jest środkiem wymiany - we współczesnych gospodarkach wchodzi do prawie wszystkich transakcji rynkowych ( M1)

2. Pieniądz jako środek tezauryzacji ( gromadzenie majątku) - może mieć postać: biżuterii, dzieł sztuki, akcji i obligacji oraz oczywiście pieniędzy ( M2 , M3 ). Jeśli dobra te są przechowywane to mogą zostać użyte w przyszłości.

3. Pieniądz jako miernik wartości (jednostka rozrachunkowa) - wyraża ceny danego rozliczenia

4. Pieniądz jako środek płatniczy ( miernik odroczonych płatności) - środek płatniczy w wypadku transakcji wybiegających w przyszłość; płatność będzie odbywać się w przyszłości np. zakupy na raty

5. Pieniądz światowy występuje w wymianie międzynarodowej, ale spełnia wszystkie wyżej podane funkcje.

Cechy pieniądza :

• jego podaż musi być ograniczona

• powinna charakteryzować go podzielność

• musi być mobilny i odznaczać się trwałością

Wartość pieniądza .

Pieniądz kulkowy - jego wartość wynika z przyczyn kulturowych i społecznych .

Pieniądz towarowy - wartość utożsamiana z różnymi dobrami konsumpcyjnymi . Zwykle miernikiem była waga tych towarów np. złota czy srebra .

Siła nabywcza pieniądza - ilość różnego rodzaju dóbr materialnych i usług, jaką można nabyć za jednostkę lub określoną ilość pieniądza. Siła nabywcza pieniądza zależy od poziomu cen. Gdy ceny obniżają się wartość pieniądza rośnie (aprecjacja) .

KURS WALUTOWY - to cena jednostki monetarnej jednego kraju wyrażona w jednostkach walutowych kraju drugiego np. 1 dolar USA = 4,20 złotych polskich.

DEWALUACJA - podwyższenie kursu walut obcych, wyrażonych w walucie krajowej, w wyniku czego jednostce waluty obcej odpowiada większa ilość waluty krajowej. Wpływa ona na wzrost eksportu, ponieważ towary sprzedawane w innych państwach są tańsze, oraz na ograniczenie importu. Dewaluację przeprowadzają władze państwowe ( Bank Centralny albo rząd).

REWALUACJA - to odwrotność dewaluacji, czyli podwyższenie urzędowego kursu wymiennego waluty krajowej .

DENOMINACJA - zmiana wartości nominalnej stosowanych do tej pory znaków pieniężnych, zwykle o zwiększonej sile nabywczej. Denominacja złotego polskiego przeprowadzona został 01.01.1995r. 10,000 złotych = 1 nowy złoty

PRAWO KOPERNIKA-GRESHAMA - działa wówczas, gdy w obiegu znajdują się dwa rodzaje monet; mówi, że: zły pieniądz wypiera pieniądz dobry.

Definicja POPYTU NA PIENIĄDZ autorstwa J.M.KEYNES'A 1936 r.

W swojej teorii popytu Keynes wychodzi z założenia, że ilość pieniądza, na którą jest popyt, zostaje określona przez wymaganą wysokość rezerw gotówkowych (poprzez płynność podmiotów gospodarczych), a ta w związku z tym poprzez posiadane przez dane przedsiębiorstwo aktywne i pasywne rezerwy gotówkowe.

Rezerwy aktywne pieniądza to część pieniędzy posiadana przez przedsiębiorstwa w celach kontraktowych, oraz na tzw. „czarną godzinę”.

Wielkość tych rezerw przeznaczanych na zawieranie kontraktów i transakcji uwarunkowana jest obrotami gospodarstw domowych, lub przedsiębiorstw - jest to model transakcyjny.

Zapas gotówkowy posiadany przez firmy na wszelki wypadek, przeznaczony jest na niespodziewane zobowiązania płatnicze (naprawy).

Powyższe zasoby pieniężne są określoną częścią dochodu, dlatego też popyt na gotówkę uwarunkowany jest wielkością dochodu narodowego, a co za tym idzie i od poziomu cen .

Rezerwy pasywne pieniądza to zasoby portfelowe i spekulacyjne. Przy pierwszych podmioty gospodarcze posiadają pieniądz traktując go jako najbardziej płynną lokatę majątkową, która nie przynosi odsetek .

Popyt na pieniądz uwarunkowany jest wielkością stopy procentowej .

Drugi rodzaj rezerw podmioty gospodarcze posiadają, aby za ich pomocą posiąść zyski spekulacyjnych z lokat środków lub ich wycofania. Zmiany wysokości zasobów spekulacyjnych dokonywać się będą w uzależnieniu od rynkowej stopy procentowej oraz zmian jej poziomu. Jeżeli stopa procentowa „leci w dół” to popyt na pieniądz spekulacyjny wzrasta i w drogą stronę: jeśli stopa procentowa wzrasta, to popyt pieniądza spekulacyjnego zniżkuje.

PODSUMOWANIE

Popyt na pieniądz jest sumą popytu transakcyjnego przezornościowego i portfelowego, zależy on przede wszystkim od:

• poziomu właściwego dochodu narodowego (im wyższy dochód tym większe zapotrzebowanie na pieniądz).

• poziomu cen

• wielkości stopy procentowej

ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA - na początku XX wieku (1911 r.)

została ujęta w tzw. równanie wymienne I. Fisher.

PT = MV + M'V'

gdzie:

M = ilość pieniądza gotówkowego w obiegu

M'= ilość pieniądza bezgotówkowego

V = szybkość obiegu pieniądza gotówkowego

V' = szybkość obiegu pieniądza bezgotówkowego

P = przeciętny poziom cen

T = ogólna liczba transakcji w obrocie towarowym

Równanie to przedstawia związek pomiędzy nominalną podażą pieniądza a masą wyprodukowanych dóbr i poziomem ich cen. Baza pieniężna lub monetarna (ilość pieniądza Banku Centralnego) obejmująca rezerwy minimalne, rezerwy nadwyżkowe oraz obieg pieniądza gotówkowego jest określona mianem pieniądza wielkiej mocy.

Założenia :

• podaż pieniądza jest określona przez władze monetarne, jest więc stała w analizie

• V jest niezależne od podaży pieniądza

Ilość pieniądza w równaniu wymiany można interpretować, jako ilość pieniądza na którą przedstawiony jest popyt . Równanie wymiany można więc zapisać jako funkcję popytu na pieniądz . Q

MD = V x P

Q - ilość wytworzonych dóbr i usług

Fisher twierdził:

V - określają ją czynniki technologiczne i instytucjonalne (np. stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat, odcinek okresu płatności, szybkość komunikacji i transportu). Czynniki te ulegają zmianie powoli i etapami w związku z tym V = const, czyli jest stałe.

Q - określone przez pełne zaawansowanie dostępnych zasobów : praca, ziemia, majątek, wysokość wykorzystania zasobu stopniowo i powoli ulega zmianie, więc Q także = const, czyli też jest stałe.

Podsumowanie:

Ilościowa teoria pieniądza mówi że procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz.

V. BANKI I ICH FUNKCJE

Do podstawowych funkcji banku możemy zaliczyć :

TRANSFER - przekazanie, przelew pieniędzy lub przeniesienie przez dotychczasowego właściciela własności rzeczy lub papierów wartościowych na inną osobę lub przedsiębiorcę.

Clearing - bezdewizowa forma rozliczeń powstająca w wyniku wzajemnych dostaw towarów i usług w handlu zagranicznym. Forma ta jest stosowana pomiędzy bankami lub państwami; jest to forma transferu.

DEPOZYTY bankowy - pieniądze ulokowane w banku przez osobę fizyczną, osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną i zapisywane w bilansie po stronie pasywów. Dla klientów środki te nazywane są lokatami.

BANKI KOMERCYJNE ( zwane też handlowymi)- ich zadaniem jest zazwyczaj przyjmowanie wkładów od podmiotów gospodarczych, instytucji i ludności, obsługa rozliczeń i zwykle krótkoterminowe kredytowanie jednostek gospodarczych. O typie banku decyduje jego statut, bo to w nim właśnie określa się szczegółowe zadania banku i jego cele.

KREACJA DEPOZYTÓW - (dotyczyła pieniądza kruszcowego do 1914r.)

tworzy się wraz z udzielaniem różnego rodzaju pożyczek. Proces ten polega na stworzeniu dużej liczby zobowiązań płatnych na żądanie niewspółmiernej do tego, co bank byłby mógłby wypłacić wówczas, gdy wszyscy klienci zgłosiliby się w tym samym czasie po odbiór depozytów kruszcowych.

Bank Centralny - z chwilą jego powstania powiększyło się zaufanie do banków - funkcje :

• Pierwszą jest emitowanie banknotów, dlatego BC nazwany jest też bankiem emisyjnym

• Druga polega na pełnieniu przez niego roli banku banków, tzn., że prowadzi on rachunki innych banków i udziela im pożyczek

• Trzecią jest obsługa skarbu państwa

• Czwartą - pełnienie roli centrum walutowego kraju.

• Piąta polega na wykonywaniu pewnych czynności administracyjnych, jak np. kontrola banków

Patrząc na sprawę z nachyleniem Makroekonomicznym najważniejsze jest nadzorowanie podaży pieniądza, które można przeprowadzać za pomocą następujących instrumentów:

Ad.1

Stopa dyskontowa - wskaźnik procentowy będący podstawą do obliczania dyskonta. Stosowany jest przez Bank Centralny, kiedy chce on udzielić pożyczkę bankowi komercyjnemu. Nie jest skuteczna w kontrolowaniu podaży pieniądza.

Zmiany wskaźnika dyskonta przynoszą informację tylko o intencjach władz co może mieć jedynie wpływ na działania banków.

Wady stopy dyskontowej :

1. Zbyt częste zmiany wskaźnika i dostosowywanie go do ogólnej koniunktury gospodarki mogą powodować spadek zaufania do niego.

2. Częste wyjątki w polityce pieniężnej, dopuszczane przez rząd, czego przykładem może być kredyt preferencyjny .

3. Banki komercyjne cechujące się większą niezależnością finansową od Banku Centralnego, mają możliwość wkalkulowania sobie ewentualnej zawyżonej stopy dyskontowej w koszt kredytów, których udzielili swoim klientom .

4. Międzynarodowy ruch kapitałów krótkoterminowych .

Ad. 2

Operacje otwartego rynku - są przykładem, w którym władze monetarne oddziałują na wielkość rezerw bankowych, całościową liczbę rozdanych kredytów, ilość pieniądza w obiegu . Bank Centralny dokonuje transakcji kupna - sprzedaży papierów wartościowych. Operacji takich może dokonywać dowolną ilość. Dzięki temu w skuteczny sposób można regulować podaż pieniądza, co uwarunkowane jest dobrze rozwiniętym rynkiem papierów wartościowych.

Ad. 3

Rezerwy obowiązkowe - to pewna część rezerw znajdujących się całkowicie w posiadaniu banków, której nie można wykorzystywać do wprowadzenia w obieg przez udzielanie pożyczek. Jest to umocowane prawnie.

Nie należy to do skutecznych narzędzi regulowania podaży pieniądza .

Bank Centralny nie powinien doprowadzać do zmian wskaźnika zbyt często, ponieważ może to prowadzić do zachwiania stabilności monetarnej i ekonomicznej kraju . Olbrzymie znaczenie zmiany wskaźnika mają w chwili, gdy kraj mogą spotkać duże przepływy krótkoterminowych kapitałów międzynarodowych .

Polityka pieniężna stosowana przez Bank Centralny

1. EKSPANSYWNA - polega na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które prowadzi do zwiększenia podaży kredytów, a więc do zwiększenia podaży pieniądza w gospodarce. Jest to tzw. miękka polityka pieniężna, prowadzi do obniżenia wskaźnika rezerw obowiązkowych

2. RESTRYKCYJNA - polega na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które, w przeciwieństwie do polityki poprzedniej, prowadzi do zmniejszenia podaży kredytów, a więc do zmniejszenia podaży pieniądza w gospodarce - polityka twarda; dochodzi do sprzedaży publicznych papierów wartościowych i podwyższeniu rezerw wskaźnika obowiązkowego . Zmniejszenie kredytów zniechęca do inwestowania.

Bank Centralny oddziałuje na podaż pieniądza, aby ustabilizować poziom produkcji i zatrudnienia, a także wspierania rozwoju gospodarczego .

Przykład ekspansywny :

W czasie recesji, która charakteryzuje się zaniżeniem tempa wzrostu gospodarczego i zawyżeniem bezrobocia raczej proponuje się ekspansywną politykę pieniężną . Zwiększając podaż pieniądza powodujemy obniżenie stopy procentowej chociaż na krótki okres. Wzrost podaży pieniądza zwiększa popyt globalny, a co za tym idzie inwestycje, zatrudnienie oraz wyższy poziom działalności gospodarczej .

Przykład restrykcyjny:

Innego rodzaju działania wymaga sytuacja w której inflacja osiąga wysoki poziom. Przyjmując, że powodem tego jest nadmierna kreacja pieniądza Bank Centralny, by ją opanować zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza stosując tą właśnie politykę pieniężną . W konsekwencji dochodzi do obniżenia również rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia .

Narzędzia administracyjne dotyczące regulowania podaży pieniądza :

Racjonowanie kredytów - stosuje się przy bardzo wysokiej inflacji, mimo wszystko i tak firmy zaciągają kredyt przy wysokiej stopie procentowej , bo to daje im możliwość przerzucenia wzrostu stopy procentowej na ceny własnych produktów i mimo wszystko nie prowadzi to do utraty klientów.

Jest to kontrola skuteczna i natychmiastowa.

Wady racjonowania kredytów :

• Nie są dobre dla przedsiębiorstw małych i średnich .

• Przeszkadza w konkurowaniu banków .

• Posiada negatywny wpływ na stopę procentową

Racjonowanie kredytów długo stosowano we Francji .

Dziś nie stosuje się racjonowania kredytów z powodu:

• rozwoju rynku finansowego

• ruchów kapitałów międzynarodowych

Narzędzia specyficzne

Selektywna polityka kredytowa :

• kredyty preferencyjne

• subwencje

Polityka selektywna :

• nie powinna burzyć zasad globalnej polityki

• mało, jasno zdefiniowanych zadań

• okresowa weryfikacja zadań

Skuteczność polityki pieniężnej :

Najskuteczniejsze narzędzie polityki finansowej rządu. Jej skuteczność wzrasta w połączeniu z polityką budżetową / np. inflacja / .

Skuteczność polityki pieniężnej ograniczają :

1. Konflikty celów - które mogą zachodzić pomiędzy celami wewnętrznymi (inflacja i bezrobocie) lub wewnętrznymi i zewnętrznymi (stopa procentowa ).

2. Dojście do efektów innych niż zamierzone.

3. Nieelastyczność niektórych wydatków budżetowych i pewnych gospodarczych struktur: - wzrost dochodów wiąże się ze wzrostem cen

- inflacja przynosi korzyści firmom i gospodarstwom domowym,

- wydatki, które nie zależą od polityki finansowej np. przemysł zbrojeniowy, oświata, policja

- ograniczona możliwość wymiany siły roboczej

4. Współczłonkostwo w międzynarodowych organizacjach gospodarczych, takich jak międzynarodowy fundusz walutowy, czy bank światowy.

VI. RYNEK KAPITAŁOWY I RYNEK PIENIĘŻNY

RYNEK FINANSOWY- rynek, na którym dokonywane są transakcje związane z przemieszczaniem się kapitałów.

RYNEK PIENIĘŻNY- transakcje, związane z przemieszczaniem się kapitałów, dokonywane są za pomocą środków pieniężnych ( lokaty, kredyty), krótkoterminowych weksli, czeków oraz bonów skarbowych.

RYNEK WALUTOWY - na którym dokonuje się transakcji zakupu i sprzedaży walut obcych państw, może dokonywać się to w celach regulujących, lub interwencyjnych .

RYNEK KAPITAŁOWY - często wykorzystywany do pokrycia deficytu budżetowego, a także wykorzystywany w działalności gospodarczej; umożliwia tworzenie i przepływ długoterminowych kapitałów.

RYNEK BANKOWY - zajmuje się zwłaszcza długoterminowymi lokatami i kredytami .

RYNEK PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH - to na nim spotykają się osoby chętne do zawierania wzajemnych transakcji opartych na przenoszeniu prawa własności papierów wartościowych, zgodnie z zasadą kupna - sprzedaży według z góry określonej wyceny. Kształtuje się ona pod wpływem popytu i podaży, przedmiotem obrotu są: akcje, obligacje itp.

Korzyści z rynku papierów wartościowych:

• dzięki rynkowi zwiększa się ilość pieniądza kredytowego

• budżet może finansować wydatki

• pomaga w inwestowaniu wolnych środków finansowych

• dzięki wielu inwestorom dane firmy mogą korzystać z ich wysokich kwot środków finansowych, w celu zamiany ich w kapitał, który pozwoli zrealizować firmom wybrane przedsięwzięcia

• występuje możliwość zamiany papierów wartościowych na gotówkę przez ich posiadaczy, którą mogą oni przeznaczyć na zakup innych papierów lub cele konsumpcyjne

Rynek papierów wartościowych

RYNEK PIERWOTNY - rynek na którym zawierane są transakcje kupna - sprzedaży papierów wartościowych w których sprzedającym jest zawsze wystawca (emitent) papieru wartościowego. Może on dokonać sprzedaży samodzielnie lub skorzystać z usług wyspecjalizowanych przedsiębiorstw.

RYNEK WTÓRNY - rynek na którym zawierane są transakcje kupna - sprzedaży papierów wartościowych w których sprzedającym nie jest wystawca (emitent). Obejmuje transakcję kupna - sprzedaży nabytych uprzednio na rynku pierwotnym papierów wartościowych oraz wszystkie transakcje następne.

Pozwala on na uzyskanie profitów ze wzrost cen walorów, łatwą zamianę struktury lokat, a także odzyskanie gotówki.

Wyżej wymienione rynki mogą być publiczne lub prywatne.

RYNEK PUBLICZNY - jest to rynek zinstytucjonalizowany. Warunkiem, który dopuszcza środki do obrotu jest weryfikacja ich solidności i zgodności z prawem, której dokonuje się wcześniej. Po weryfikacji muszą jeszcze otrzymać pozwolenie Komisji Papierów Wartościowych . Oferta rynku otwarta jest na znaczny krąg nabywców .

RYNEK PRYWATNY - dokonywane są na nim operacje wtórne, jakie dokonują się między bankami, przekazywanie sobie środków, czy darowizny; nie posiada określonego charakteru, operacje dotyczą emisji walorów niedopuszczonych do obrotu publicznego.

RYNEK POZAGIEŁDOWY - dotyczy środków, które nie są notowane na giełdzie. Tam dokonuje się transakcji na papierach nowo powstałych korporacji i dopiero po pobycie na takim rynku uzyskują one prawo do starania się o dopuszczenie tych papierów wartościowych do obrotu giełdowego. Takie papiery wartościowe nie mają szansy na bezpośrednie wejście na giełdę ze względu np. na niski kapitał przedsiębiorstwa czy też brak zabezpieczenia emitentów.

Wybrane spośród nich działają w formie zorganizowanej i dokonują selekcji walorów .

W działalności rynków papierów wartościowych biorą udział:

1. EMITENT - osoba wystawiająca papiery wartościowe i ogłaszająca ich sprzedaż. Często korzysta z pomocy wyspecjalizowanych instytucji - banków np. bony inwestycyjne .

2. INWESTOR - posiadacz środków finansowych, zamierzający je ulokować; rodzaje inwestorów :

- inwestor bierny - nie lubi ryzyka, będzie spokojnie czekał na pewny zysk, do tego typu inwestorów zaliczmy nabywców obligacji

- inwestor czynny - transakcje kupna-sprzedaży przeprowadza bardzo często, bo pragnie osiągnąć zysk na różnicach rynkowych, zainteresowany jest operacjami spekulacyjnymi, środki wysokiego ryzyka, śledzi na bieżąco sytuację ekonomiczną firm na rynku

- inwestor indywidualny - taki, który sam podejmuje decyzje o nabywaniu i lokowaniu swoich, może ewentualnie korzystać z opinii doradców

- inwestorzy instytucjonalni - są to firmy i instytucję, które zbierają i łączą kapitały drobnych inwestorów i lokują go w pewne papiery wartościowe; inwestorami instytucjonalnymi mogą być:

a) instytucje ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne i banki - są raczej inwestorami biernymi, ponieważ wybierają lokaty bezpieczne, które chronią przed inflacją, nie przeprowadzają operacji spekulacyjnych

b) fundusz powierniczy - to wyodrębniona finansowo wspólna masa majątkowa uczestników, zarządzana przez Towarzystwo Funduszy Powierniczych, które może być utworzone wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Przedmiotem działania jest świadczenie usług, polegających na lokowaniu powierzonych środków pieniężnych gromadzonych na funduszach.

Rodzaje funduszy :

- agresywnego wzrostu - biorą udział w transakcjach spekulacyjnych ( maksymalne ryzyko = maksymalny zysk lub maksymalna strata )

- wzrostu - działają powoli i bezpiecznie, unikają ryzykownych transakcji

- umiarkowanego wzrostu - inwestycje tylko w firmy znane, z doświadczeniem

- równowagi - jedną część swoich kapitałów inwestują w akcje, a drugą w obligacje, w zależności od panującej koniunktury gospodarczej

- obligacji - inwestują w obligacje, co wiąże się z praktycznie żadnym ryzykiem, ale co za tym idzie i najniższymi zyskami

- sektorowe - działają w określonych sektorach gospodarki np. nabywają akcje i obligacje sektora energetycznego

- specjalistyczne - swoje środki inwestują w ściśle określone przedsięwzięcia

1. MAKLER - jest przedstawicielem klientów, w imieniu których dokonuje transakcji kupna - sprzedaży papierów wartościowych, głównie akcji; zajmuje się również doradztwem w kwestii lokowania papierów wartościowych, oraz ich przechowywaniem; musi budzić zaufanie klientów, w związku z czym powinien posiadać odpowiednią licencję i być niekaralnym.

2. BROKER (w Polsce) - jest on pośrednikiem ( przedstawicielem) jeżeli chodzi o ubezpieczenia, wybiera on warianty ubezpieczeń, aby były one korzystne dla klienta a nie firmy ubezpieczającej .

3. MAKLER-DEALER - kupuje i sprzedaje na giełdzie papiery wartościowe we własnym imieniu i na własny rachunek .

4. DOM MAKLERSKI / FIRMA MAKLERSKA / - jest pośrednikiem w obrocie papierami wartościowymi, posiada funkcje doradczą w kwestii inwestowania .

GIEŁDA - wyspecjalizowany rynek, na którym przeprowadzane są obroty ściśle określonymi wartościami, w ustalonym miejscu i czasie. Stanowi się tu także o cenach, czyli kursach dnia ogłaszanych w cedule.

Krąg osób uprawnionych jest ograniczony, co ma zapewnić większe bezpieczeństwo i wiarygodność przeprowadzanych operacji giełdowych. Prawo uczestnictwa w giełdzie mają z reguły pośrednicy (maklerzy giełdowi, brokerzy, domy maklerskie) ale także uczestnicy samodzielni (przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych).

Przedmiotem obrotu są: akcje, obligacje, czeki, weksle.

Rodzaje giełd :

• Takie których obroty dotyczą środków emitowanych w danym kraju, na całym jego obszarze - zwiemy je lokalnymi

• Takie w których transakcjach udział biorą papiery emitowane poza granicami państwa - to giełdy międzynarodowe

• Takie, których przemiany, tendencje kursowe, często są przyczynkiem do przemian koniunkturalnych w gospodarce światowej; dokonuje się tam szczególnie wysokich obrotów papierami wartościowym - dlatego też zwiemy je światowymi

Giełdy mogą mieć formę :

• Spółki akcyjnej

• Organizacji publiczno - prawnej

Statuty giełd często normują zasady uczestniczenia w nich, określają tryb dopuszczania papierów wartościowych do obrotu, funkcjonalność organów. Przed dopuszczeniem papierów wartościowych do obrotu, muszą być ona zweryfikowane przez odpowiedni organ.

Kryteria dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu:

1. Jeśli dotyczy prywatnych emitentów, to może nastąpić dopiero po upływie pewnego czasu, gdy dokonuje się obrotu tymi papierami poza giełdą .

2. Emitent musi posiadać odpowiedniej wysokości kapitał i zyskowność .

3. Dopuszczone do obrotu na giełdzie środki powinny posiadać masowy charakter i być własnością dużej liczby inwestorów .

4. Emitenci muszą co jakoś czas przedstawiać władzom giełdy sprawozdania ze swojej działalności .

5. Do eliminacji środków z obrotu może dojść z chwilą, gdy wartość tych środków (wcześniej dopuszczonych do obrotu) ulegnie pogorszeniu. Mówi o tym regulamin giełdy.

Wyróżniamy następujące przykłady operacji giełdowych :

• operacje natychmiastowe - realizowane zaraz po ich zawarciu, nie później niż po upływie 1 góra 2 dni po ich dokonaniu .

• operacje terminowe -data ich realizacji jest z góry określona, a między datą ich zawarcia a datą realizacji występuje pewien świadomie wydłużony okres , ilość danego papieru oraz cenę zostaje wstępnie ustalona przez uczestników, łącznie z terminem rozliczenia .

Zbywca może przewidywać, że kurs danego waloru obniży się po jakimś czasie w stosunku do kursu, który został ustalony w mowie - wtedy prowadzi on tzw. grę na zniżkę . Nosi on wówczas nazwę niedźwiedzia (BEAR). Inny zbywca liczy na to, że kurs zakupionych wcześniej środków w dniu likwidacji transakcji ulegnie wzrostowi, czyli prowadzi gra na zwyżkę i jest określony nazwą byka (BULL).

VII. INFLACJA

INFLACJA - to wzrost przeciętnego poziomu cen; zmiany przeciętnego poziomu cen są mierzone za pomocą indeksu cen konsumpcyjnych, hurtowych lub fabrycznych; kiedy rośnie przeciętny poziom cen, maleje siła nabywcza pieniądza - za taką samą ilość środków można kupić mniej dóbr i usług.

Inflacją nie nazywa się jednorazowego ruchu cen wzwyż, który może być wywołany:

1. wzrostem cen surowców importowanych

2. eliminacją dotychczasowych dotacji

3. zmianą systemu podatkowego (VAT i akcyza )

Etymologia pojęcia:

Z łacińskiego `inflare' - wzdymać , nadmuchiwać

Użyte na określenie wzrostu cen w czasie amerykańskiej wojny domowej 1861-1865.

Deflacja - forma polityki gospodarczej, której celem jest ograniczenie ilości pieniądza na rynku. Narzędziami tej polityki są: sprzedaż obligacji skarbowych, wzrost obciążeń podatkowych, wzrost stopy procentowej kredytów, ograniczenie wydatków budżetu państwa. Polityka deflacyjna stosowana jest wówczas, gdy państwo chce ograniczyć występującą w gospodarce inflację. Konsekwencją tych działań jest spadek cen. Jeśli ten proces utrzymuje się długo to może doprowadzić do ograniczenia produkcji , masowych zwolnień , wzrostu bezrobocia a w konsekwencji do dalszego spadku popytu, a nawet bankructwa.

Stachflacja - proces w czasie którego w jednym czasie występują obok siebie wysoka inflacja i wysokie bezrobocie; powodem takiego stanu jest często szok podażowy przykładem może być dwukrotny wzrost cen ropy naftowej .

Slumpflacja - zjawisko to związane jest z bezrobociem i inflacją, występuje wówczas recesja (spadek PKB).

Szok podażowy - przerwanie dostępu do ważnych zasobów naturalnych lub czynników produkcji spowodowane zdarzeniami naturalnymi, decyzjami polityki lub umowy z dostawcami, którzy są właścicielami kontrolującymi dużą część podaży tego środka, przykładem mogą być dostawy ropy naftowej .

Inflacja równie dobrze może występować nie w postaci wzrostu cen lecz jako pewien niedobór środków na rynku.

Inflację możemy podzielić:

1. Ze względu na formę na :

• Inflację otwartą (jawną) polega na wzroście cen pojawia się w krajach posiadających gospodarkę rynkową np. Francja , Niemcy , Polska .

Inflacja stłumiona (ukryta) zmusza do oszczędności, które wywołuje niska, niedostosowana do popytu, podaż; ceny nie zmieniają się, ponieważ są określane przez państwo, ale narasta luka inflacyjna między łącznymi dochodami a łączną wartością towarów na rynku; przejawem inflacji utajonej jest narastanie niedoborów rynkowych; nadwyżka popytu nad podażą; owa nierównowaga gospodarcza przejawia się w postaci kolejek, sprzedaży spod lady, spekulacji, oraz powstawania czarnych rynków.

Miernikiem tej inflacji może być „cennik” produktów dostępnych na czarnym rynku lub zmiany kursu waluty krajowej w stosunku do waluty innego państwa .

Forma taka występowała często w systemie gospodarki nakazowo-rozdzielczej .

Może dojść do przekształcenia inflacji tłumionej w inflację otwartą jeśli uwolnione zostaną ceny, proces odwrotny polega na urzędowym zamrożenia cen.

2. Ze względu na tempo wzrostu na:

• inflację pełzającą - nie pociąga ona za sobą negatywnych skutków, ceny wzrastają powoli ok. 2 - 4% rocznie, w miesiącu zwyżka taka nie przekracza 1%. Przy takiej inflacji gospodarka działa normalnie, nie jest groźna dla ciągłości gospodarki.

• inflację umiarkowaną (krocząca) ceny rosną nieco szybciej, ale i tak stosunkowo wolno 5-10 % w przeciągu roku, stosownie odzwierciedlają stopień względnej rzadkości dóbr. Przemiany rynkowe dostosowane są do procesu tej „kroczącej” inflacji. Jest ona oczekiwana i uwzględniona w rachunku gospodarczym, a ludzie i przedsiębiorstwa nie tracą przy tym swoich oszczędności.

• inflację galopującą jest to wzrost cen 10-50% w skali roku, takie działanie wymyka się powoli spod władzy rządu. Dochodzi do zaburzenia działań cenowych, które nie dają już właściwych sygnałów rynkowych, które dotyczyć miały tego co warto produkować, a czego nie, w co inwestować. Przesłanki są mylące, a inwestycje lokowane na chybił trafił nie przynoszą oczekiwanych zysków, obniża się efektywność procesów ekonomicznych, a przedsiębiorcy lokują środki w przedsięwzięcia spekulacyjne i krótkofalowe. Normalne oszczędzanie się nie opłaca, oszczędności lokuje się w lokaty pewne, albo spekulacyjne ( waluty obce).

- hiperinflację ceny wzrastają powyżej 50% w skali roku i nie ma tu żadnego ograniczenia. Koniunktura może ulec załamaniu, a stosunki społeczno - polityczne destabilizacji. Hiperinflacja osłabia prawdziwość pieniężną wierzycieli, a rodzimi przedsiębiorcy wolą lokować swój kapitał za granicą.

Przyczyny inflacji

• błędy polityki pieniężnej, kredytowej, budżetowej i inwestycyjnej

• dysproporcje gospodarcze

• spadek wartości waluty państwa w stosunku do walut innych państw

• wzrost cen surowców, paliwa, energii na świecie

Przyczyny inflacji w Polsce

• błędna struktura gospodarcza państwa

• niedociągnięcia strukturalne w produkcji (zwłaszcza koszty)

• złe proporcje podziału dochodu narodowego

Inflacja nie jest zjawiskiem tylko finansowym, ale jej istnienie jest od nadmiernej emisji pieniądza uzależnione.

Klasyfikacja inflacji ze względu na czynniki jakie ją wywołały :

• inflacja popytowa (nabywców)

mamy z nią do czynienia, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków rośnie szybciej w stosunku do wielkość produkcji;

czynniki:

- wzrost popytu światowego z pewnością bywa spowodowany wzrostem zapotrzebowania podmiotów gospodarczych państwa, przedsiębiorstw, gospodarstwa domowych lub zapotrzebowania innych państw

- wzrost popytu ze strony państwa może powodować deficyt budżetowy.

Inflacja popytowa występuje:

- w czasie wojen

- w krajach słabo rozwiniętych

Przeciwdziałanie:

• ograniczenie wydatków rządowych

• zwiększenie podatku dochodowego

• inflacja podażowa ( kosztowa)- można wyróżnić 2 typy :

A) spowodowana wzrostem kosztów (dostawców) - kosztowa

- podnoszenie cen, co spowodowane jest rosnącymi kosztami produkcji .

Do przyczyn takiego stanu rzeczy zaliczamy:

• wzrost składników kosztów, czyli wzrost płac, rent, surowców, importu, wzrost narzutów na płace (ZUS), ale i innych składników kosztów (dzierżawy, odsetki od kredytu)

• produkowanie w nie odpowiedniej skali produkcji

• wysokie koszty stałe przy nie wykorzystanych możliwościach produkcyjnych

• wzrost podatków

Dwa przypadki inflacji kosztowej:

- płacowa - przeparcie nierealnych żądań płacowych związków zawodowych powoduje wzrost kosztów wytwarzania, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu cen

- importowana - ceny na produkty i usługi przenoszone są z jednego kraju do innych krajów; może wystąpić wówczas, gdy nie ma ograniczeń administracyjnych w formowaniu się kursów walutowych. wpływ wzrostu cen towarów importowanych na rozwój inflacji , odgrywać zaczyna ważną rolę, jeśli taką rolę w gospodarce odgrywa handel zagraniczny.

Kto jest najbardziej narażony:

Ryzyko wystąpienia takiej inflacji jest realne dla krajów posiadających trudności płatnicze, krajów o słabej walucie, które są zacofane gospodarczo; rządy takich krajów powinny wówczas wprowadzić administracyjne ograniczenia importu i dogłębną kontrolę przepływu kapitału.

Do innych przyczyn zaliczamy: wojny, kataklizmy, niepokoje polityczne, nieurodzaj w rolnictwie.

Przeciwdziałania :

• stała stopa procentowa

• stałe ceny kluczowych produktów

• podatki

B) inflacja spowodowana chęcią zwiększenia zysków( strukturalna):

• monopole

• oligopole

Dochodzi do niej wówczas, gdy producenci nie mogą umiejętnie zmieniać struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki.

Wtedy zaczynają pojawiać się niedobory, a jeśli niedobór dotyczy produktu o ważnym znaczeniu dla gospodarki np. paliwo czy stal to wzrost jego ceny w konsekwencji zostanie przeniesiony na ceny wielu innych dóbr.

Przyczyny wzrostu poziomu cen:

- zmiany popytu

- zmian technologii produkcji

- wprowadzenia innowacji

- zmiany konkurencji

Zapobieganie:

- popieranie swobody emisji czynników produkcji i ludzi pomiędzy różnymi gałęziami gospodarki narodowej

Pomiar inflacji:

Dokonuje się go skalą wzrostu cen, miernikiem jest CPI ( indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych).

Obliczeń tych dokonuje się dzieląc wydatki statystycznego gospodarstwa domowego (na zakup pewnych dóbr) w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku uznanym jako bazowy .

Wynik zależy od:

- wyboru dóbr

- udziału poszczególnych dóbr w koszyku

- wyboru okresu wyjściowego

- okresu czasu

- zmian w jakości towarów

Deflator cen PKB obejmuje zmiany:

- wszystkich wyprodukowanych w danym przedziale czasowym dóbr i usług, z wyjątkiem artykułów konsumpcyjnych

- towarów inwestycyjnych, surowców, produktów rolnych.

PRZYCZYNY INFLACJI - RÓŻNYCH KONCEPCJE TEORETYCZNE :

Inflacja popytowa:

MONETARNA TEORIA Miltona Friedmana

MU = PQ

Przyczyną inflacji:

- zbyt wiele pieniądza w obiegu

- błędna polityka pieniężna państwa

Mamy tu do czynienia z długookresową analizą.

POPYTOWA TEORIA J.KEYNESA

Uważa on, że inflacja występuje, gdy całościowy popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia, elementem tej teorii jest tzw. luka inflacyjna - analiza krótkookresowa.

Według niego inflacji można zapobiec poprzez :

• zachęcenie społeczeństwa do lokowania środków w oszczędności

• wzrost podatków

• administracyjne kontrole cen i dochodów

INFLACJA KOSZTOWA :

1. teoria inflacji płacowej J. MICKSA (związki zawodowe starają się wymusić podwyżkę i wówczas rosną ceny)

2. teoria cen administracyjnych (polityce cenowej wielkich korporacji)

Obie koncepcje połączył J.K.GALBRAITH - stworzył on teorię procesu inflacyjnego i podzielił gospodarkę na dwa sektory:

1. planujący: w którym dominują wielkie korporacje i silne związki zawodowe

2. rynkowy: w którym przeważają przedsiębiorstwa małe i średnie, które działają wolno

Walka z inflacją w zamyśle GALBRATHA:

Jego zdaniem polityka restrukcyjna zarówno pieniężna, jak i podatkowa jest nieskuteczna w tej batalii z inflacją, a gdyby była skuteczna to doprowadziłaby do załamania gospodarczego. Proponuje on odpowiednią kontrolę płac i cen w stosunku do sektora planowania (polityka dochodowa).

Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji:

1. kwalifikacja rachunku ekonomicznego

2. osłabienie skłonność do oszczędzania

3. nadmierny zakup dóbr rzeczowych

4. dewaluacja waluty

5. lokowanie kapitału za granicą

6. transfer dochodów od pożyczkodawców do pożyczkobiorców

Na inflacji tracą :

1. ludność utrzymująca się ze stałych dochodów i posiadająca niską siłą przetargową

2. pracownicy, których płace podlegają wzrostowi wolniejszemu niż stopa inflacji

3. emeryci, renciści

4. pracownicy najemni, odbiorcy świadczeń społecznych

5. lepiej zarabiający

6. przedsiębiorcy

7. banki i towarzystwa ubezpieczeniowe

8. nabywcy obligacji

Na inflacji zyskują:

1. właściciele środków trwałych

2. właściciele majątków, ziemi, budynków

3. osoby zadłużone

Przed stratami inflacji chroni:

• lokowanie pieniędzy w środki trwałe

• lokowanie pieniędzy w waluty o stałym kursie

Kombinacja i spekulacja to twory inflacji.

INFLACJA INERCYJNA (oczekiwana) - to stopa inflacji zawarta w umowach i porozumieniach nieprawnych, uwzględnia ją także polityka budżetowa i pieniężna. Zjawisko inercyjności inflacji powoduje , że posiada ona tendencję do długofalowości.

Jak przeciwdziałać inflacji:

• polityka dochodowa należy działać na dochody, zarobki i ceny poprzez:

a) bycie na bieżąco z rozstrzygnięciami płacowo-cenowymi, słuchanie przestróg, opinie ( duży wpływ ma tutaj opinia publiczna)

b) ustalanie pewnych normy cenowych i płacowych

c) ustalanie normy powiększenia dochodów i zachęcanie firm do tego, by płace swoich pracowników kształtowały poniżej tych norm ( metoda marchewki)

d) firmy które przekraczały normy muszą, za karę zapłacić dodatkowy podatek (metoda kija)

e) kontrolowanie dochodów przez zamrożenie płac, wypada, że i cen na jakiś okres czasu

Narzędziem walki z inflacją jest indeksacja płac ( dostosowywanie poziomu płac do wzrostu cen i kosztów utrzymania); mierzy się ją wskaźnikiem CPJ; przedłuża ona trwanie inflacji.

• polityka pieniężna (restrukcyjna)

- reglamentowanie kredytów

- niezależność Banku Centralny od rządu, by nie dochodziło do pokrywania deficytu z jego funduszy

- wypuszczanie do obiegu dodatkowych funduszy pieniężnych

- kurs walutowy = constans

• polityka budżetowa:

- zapobieganie deficytowi budżetowemu

- ograniczanie wydatków „na socjal”

- wzrost podatku dochodowego

Połączenie obu tych polityk (pieniężnej i budżetowej) jest optymalnym wyjściem.

• polityka płacowa:

- ogranicza się rolę związków zawodowych

• polityka cenowa:

- uaktywnienie rozwoju małych i średnich firm

- pomaganie w tworzeniu uczciwej konkurencji

- nie dopuszczanie do monopolizacji

- ugruntowywanie pozycji użytkowników

- tworzenie właściwych norm prawnych

- te same reguły gry dla wszystkich podmiotów

Teoria Philipsa (1958r.): istnieje zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia .

Jej stosowanie w latach 70 wywołało zjawisko stakflacji .

Zjawisko to wyjaśnił M.Friediyan i udowodnił także, że długookresowa relacja między inflacją a bezrobociem ma formę pionową . W długim okresie brak wyboru między inflacją a bezrobociem .

Wnioski :

• wymienialność (trade off) między inflacją a bezrobociem istnieje jedynie w krótkim okresie .

• długookresowa krzywa Philipsa występuje w formie pionowej prostej przecinającej oś odciętych w punkcie określonym naturalną stopą bezrobocia . W długim okresie wymienialność nie ma miejsca.

• stabilny poziom Inflacji wystąpić może przy stopie bezrobocia równej jej naturalnemu poziomowi. Jeśli bezrobocie jest zawyżone lub zaniżone to dochodzi do przyhamowania lub przyśpieszenia procesów inflacyjnych.

• ów pionowy kształt długookresowej krzywej nie jest stały, bo przy wystąpieniu szoków podażowych może przybrać postać pozytywnie nachyloną.

VIII. BEZROBOCIE (w ujęciu ekonomicznym)

BEZROBOTNY - to człowiek w wieku produkcyjnym, który chce pracować przy istniejących stawkach płac, aktywnie pracy szukający, ale nie mogący jej znaleźć lub otrzymać z różnych powodów.

Pracownikami mogą zostać ludzie w wieku produkcyjnym , którzy posiadają zdolność do pracy i są gotowe do jej rozpoczęcia .

Aktywność zawodową można obliczyć za pomocą wzoru:

Az = Sr

Lp

Sr - zasoby siły roboczej

Lp - ludność w wieku produkcyjnym

Wysokość współczynnika jest zależna od:

• płacy - im większa płaca, tym więcej chętnych do pracy

• wykształcenia

• modelu rodziny

• możliwości znalezienia pracy

Siła robocza (Sr) jest sumą zatrudnionych i bezrobotnych .

Sr = Z + B -- B = Sr - Z

B = Az x Lp - Z - przelicznik bezrobocia

Wskaźnik stopy bezrobocia B

B = Sr x 100 / % /

Metody pomiaru bezrobocia:

I. Wykorzystywana w statystyce organizacji pracy

• bezrobotny to osoba zdolne do pracy i skłonna do jej podjęcia

• osoba będąca bez pracy i nie ucząca się w szkole (wyjątkiem szkoły wieczorowe i zawodowe)

• osoba będąca zarejestrowaną w urzędzie pracy (między 18 a 60- kobiety , 65 - mężczyźni rokiem życia)

• nie posiadające prawa do emerytury wojskowej (oficerowie)

• nie posiadające gospodarstwa rolnego

• nie prowadzące pozarolniczej działalności gospodarczej

II. Wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL):

bezrobotni to osoby spełniające jednocześnie trzy warunki:

1. w okresie badanego tygodnia nie pracowały ani godziny

2. czynnie poszukują pracy

3. gotowi podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu

Bezrobocie - zasoby i strumienie na rynku pracy

Strumień 1 zasilają:

• osoby zwolnione w ramach zwolnień grupowych

• zwolnione w ramach zwolnień indywidualnym

• odchodzące z pracy dobrowolnie

Strumień 2 zasilają:

• absolwenci szkół

• osoby, szukające pracy, ale nieskutecznie

Strumień 3 zasilają:

• osoby przechodzące na emeryturę lub rentę

• osoby zniechęcone poszukiwaniem pracy

Wysokość bezrobocia można opisać równaniem:

Nb - napływ zasobów bezrobocia

Ob - odpływ zasobów bezrobocia

B = Nb - Ob

Zależna jest od napływów i odpływów bezrobocia

Rodzaje bezrobocia :

Bezrobocie frekcyjne - zawsze w gospodarce będzie występować jakaś grupa bezrobotnych, będą się do nich zaliczać np. ludzie zmieniający pracę, absolwenci szkół wchodzący dopiero na rynek pracy, ludzie na niego powracający ( matki po urlopach wychowawczych. Ten rodzaj bezrobocia nasilają problemy ze zdobyciem informacji o dostępnych miejscach pracy czy kursach zawodowych.

Bezrobocie dobrowolne - mamy z nim do czynienia wtedy, gdy dana grupa osób nie chce podjąć pracy w wyniku warunków finansowych lub też innych, im tylko wiadomych względów.

Bezrobocie sezonowe - jego powstanie jest uwarunkowane np. porami roku, występuje okresowo i cyklicznie np. w rolnictwie , budownictwie czy transporcie.

Jest to bezrobocie nieuniknione lub normalne . Jeśli jego wielkość wynosi od 3- 4,5 procent to przyjmuje się że mamy pełne zatrudnienie, że występuje równowaga między popytem a podażą .

Bezrobocie przymusowe - dana osoba chce pracować, aktywnie pracy szuka, ale nie może jej znaleźć. Niewystępowanie tego rodzaju bezrobocia świadczy o istnieniu równowagi na rynku pracy, przy występowaniu przewagi popytu nad podażą siły roboczej .

Bezrobocie chronione - osoby tracą pracę z przyczyn niezależnych od siebie np. zły stan zdrowia, przeszłość polityczna i z tych samych powodów nie mogą podjąć żadnej innej w warunkach konkurencji.

Bezrobocie strukturalne - powstaje na skutek zmiany struktur przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w znikających gałęziach produkcji.

Inne powody:

• nieregularny wzrost gospodarczy

• brak kapitału

• nieodpowiednia proporcja w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych w gospodarce

• postęp technologiczny

• międzynarodowy podział pracy

Może być stałe, ponieważ jego likwidacja wymaga długiego okresu czasu .

Przeciwdziałanie bezrobociu strukturalnemu:

• hamowanie procesu postępu technicznego i technicznego

• kształcenia i szkolenia pracowników

Bezrobocie naturalne = bezrobocie frekcyjne + bezrobocie strukturalne

Bezrobocie nieefektywnego popytu (inaczej keynsistowskie) - powstaje na skutek niedostatecznego popytu na dobra, które mogą być produkowane przy całkowitym wykorzystaniu siły roboczej. Jest to różnica między liczbą osób poszukujących pracy a liczbą pracowniczych stanowisk. Bezrobocie to tłumaczy się ceną, jaką należy zapłacić za obniżenie poziomu inflacji .

Bezrobocie koniunkturalne albo cykliczne - rodzi się, kiedy popyt globalny maleje, a ceny i płace nie zostają dostatecznie szybko przystosowane, by można było przywrócić całkowite zatrudnienie. Pojawia się w fazie recesji i jest związane z cyklem koniunkturalnym rozwoju gospodarczego.

Bezrobocie płacowe lub klasyczne - powstaje przy zbyt wysokich płacach (żądania związków zawodowych).

Bezrobocie ukryte - występujące w postaci przeludnienia w rolnictwie lub też w postaci nadmiernej w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłowych.

TEORIA KLASYCZNA

• na rynku zawsze występuje tendencja do utrzymywania stanu homeostazy

• zjawisko bezrobocia tłumaczone jest ograniczeniem niewymuszonego mechanizmu rynkowego

• za bezrobocie odpowiadają związki zawodowe

• bezrobocie traktowane jest jako coś dobrowolnego

Polityka ograniczenia bezrobocia polega na:

• likwidacji ograniczeń wolnego mechanizmu rynkowego

• osłabieniu pozycji związków zawodowych

• wzroście elastyczności płac

• udoskonaleniu działania rynku pracy

Aktywna ingerencja państwa nie jest potrzebna .

TEORIA KEYSISTOWSKA

Przyczyny:

- niewystarczający popyt na produkty

• charakter przymusowy bezrobocia

• odrzucają twierdzenie, że obniżki płac są w stanie obniżyć bezrobocie ponieważ:

A) niemożliwym jest obniżenie płac przy istnieniu silnych związków zawodowych

B) obniżki płac zmniejszają dochody pracowników i ich wydatki konsumpcyjne, co tym samym prowadzi do ograniczenia produkcji i zatrudnienia

Konieczna jest aktywna ingerencji państwa w procesy gospodarcze w celu zwalczania bezrobocia.

Aby obniżyć bezrobocie należy:

• zmniejszyć popyt na produkty przy pomocy:

a) narzędzi budżetowych

b) narzędzi pieniężnych

Skutki bezrobocia :

• wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych

• brak możliwości podniesienia produkcji

• brak wykwalifikowanej siły roboczej

Bezrobocie może powodować ( negatywy) :

• powolny rozpad rodzin

• chorobę alkoholową

• pogarszani się stanu zdrowia społeczeństwa

Pozytywne skutki bezrobocia :

• każdy, gdy już pracę otrzyma stara się ją solidnie wykonywać

• wysoka wydajność pracy i dyscyplina

Przeciwdziałanie negatywnym skutkom bezrobocia wymusza aktywną politykę społeczną i zatrudnienia .

Wiąże się to z właściwym rozwiązywaniem następujących kwestii:

• gwarantowanej płacy minimalnej

• minimum socjalnego

• wysokości i rodzaju rent i emerytur, zasiłków rodzinnych i dla bezrobotnych, a także chorobowych

• wymiaru czasu pracy

• zakresu i odpłatność opieki zdrowotnej

• dostępności do wykształcenia

• tworzenia miejsc pracy w sektorze publicznym

• doinwestowaniu zatrudnienia w sektorze prywatnym

Formy polityki społecznej i zatrudnienia wynikają z:

• obyczajowości społeczeństwa

• osiągniętej fazy rozwoju

• aktywności wzrostu ekonomicznego

• rozczłonkowania dochodu narodowego

• siły i aktywności związków zawodowych

• władzy państwowej

Polityka zatrudnienia dzieli się na:

• Aktywną

• Pasywną

• Aktywna polityka zatrudnienia - rodzaje :

- makroekonomiczna - wykorzystuje narzędzia budżetowe (finansowe) aby zredukować bezrobocie, narzędzia te mają uaktywniać globalny popyt na produkty (teoria keynesistowska) lub też stwarzać producentom odpowiednie warunki ku rozwijaniu produkcji ( teoria neoklasyczna)

- mikroekonomiczna - składa się z następujących elementów:

• dofinansowywanie sfery płac - zależy od ilości zatrudnionych osób, od liczby nowo przyjętych pracowników i od regionu

• publiczne programy zatrudnienia - roboty publiczne

• udzielanie pożyczek firmom, aby te tworzyły nowe miejsca pracy oraz udzielanie pożyczek bezrobotnym, aby podejmowali oni działalność gospodarczą

• tworzenie nowych wolnych stref gospodarczych albo stref aktywności gospodarczej

• tworzenie szkoleń zawodowych, które umożliwią bezrobotnym przekwalifikowanie się lub nabycie nowych kwalifikacji

• świadczenie usług pośrednictwa pracy

• Pasywna polityka zatrudnienia - formy :

- zasiłki dla bezrobotnych tzw. „kuroniówki”

- odszkodowania jednorazowe dla osób zwolnionych

- dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę

- przedłużenie czasu kształcenia

- obowiązkowa służba wojskowa

- urlopy wychowawcze, w przypadku kobiet

Bezrobocie i inflacja łącznie wywołują :

• redystrybucję dochodu narodowego dla warstw lepiej usytuowanych

• zaniżenie oszczędności inwestycyjnych

• wzrost różnych form tezauryzacji

• spadek wydajności pracy wywołany zmniejszeniem się poziomu płacy realnej

IX. KONIUNKTURA GOSPODARCZA

- zmieniający się w czasie stan aktywności gospodarczej, który jest charakteryzowany przez wiele wskaźników, np. poziom PKB, cen, płac, zatrudnienia. W języku potocznym jest synonimem stanu gospodarczego .

Ogromnym zagrożeniem w gospodarce rynkowej jest pogorszenie koniunktury gospodarczej spowodowane spadkiem popytu.

WAHANIA CYKLICZNE -to powtarzalne zmiany wielkości makroekonomicznych, które zachodzą mniej lub bardziej regularnie.

Okresowo zachodzące wahania składników ważkich dla życia gospodarczego nazywa się cyklem koniunkturalnym ( np. wahania globalnego popytu lub poziomu ogólnej działalności gospodarczej). Istotną własnością cyklu jest jego rytmiczność .

Rodzaje wahań jakie mogą występować w gospodarce :

• WAHANIA SEZONOWE - są naturalne i wiążą się ze zmianami pór roku (rolnictwo, budownictwo), a także czynnikami instytucjonalnymi (wzrost popytu na papier w okresie wyborów).

Wahania te mogą mieć wpływ na przebieg cyklu koniunkturalnego, lub same mogą być poddane jego wpływom .

• WAHANIA PRZYPADKOWE - mogą być spowodowane czynnikami losowymi, nie są więc cykliczne i przewidywalne (wojna, klęska, przestoje, zmiany polityki państwa), mogą rewidować proces wahań cyklicznych .

• POLITYCZNE CYKLE KONIUNKTURALNE - (wyborcze i prezydenckie) mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy rząd wpływa na aktywność gospodarczą, co może stwarzać dodatkowe wahania .

• CYKLE REGIONALNE - kształtują rozwój poszczególnych obszarów danego państwa

• CYKLE SPECJALNE - są to np. wahania produkcji żywca wieprzowego (odbywające regularnie), które rozgrywają się niezależnie od ogólnych wahań koniunktury i posiadają indywidualny mechanizm .

• TRENDY (tendencje długookresowe) - stałe (zwyżkowe, zniżkowe lub na niezmienionym poziomie) ruchy czynników osobowych i rzeczowych w jakiejś dziedzinie gospodarczej.

Trendy zwyżkowe powstają przez rozwój sił wytwórczych tzn. wzrost poziomu wiedzy, kwalifikacji pracowników, postępu technicznego. Jest to przejaw długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej np. PKB.

Trend zakłócony to aktualna sytuacja ekonomiczna. Dochodzi do mniejszych wahań o różnym wychyleniu i zmieniającej się intensywności w ramach ogólnego trendu - określa się to mianem cykli koniunkturalnych .

• CYKL JUGLARA - w jego mniemaniu kryzys do jakiego doszło był konsekwencją zmniejszenia ekspansji kredytowej banków w czasie prosperiti, przyczynę cyklicznych wahań widział więc w zjawiskach finansowo - kredytowych. Cykl taki, jego zdaniem, zamyka się w przedziale od 7 do 11 lat - nosi on nazwę cyklu klasycznego lub inaczej cyklu Juglara.

• CYKL KITCHINA - Kitchin zanalizował wskaźniki pieniężne i na tej podstawie wysnuł tezę o istnieniu w gospodarce cykli krótkich, panujących przeciętnie przez 3,5 roku. Teorię poprzednika podważał mówiąc, że co dwa, trzy lata cykl ma większą amplitudę i to daje błędne wrażenie, że występują cykle o dłuższych okresach ( 7 - 11 lat).

Teoretycy twierdzą, że występowanie cykli krótszych Kitchina powodują zmiany w zapasach, zaś na cykle dłuższe Juglara ma wpływ inwestowanie w maszyny i urządzenia .

• CYKLE KONDRATIEWA (długie) - są to zmiany zasadniczych wielkości rynkowych w okresie czasowym zamykającym się w kilkudziesięciu latach i składają z 5 faz: ożywienia, wzrostu, dojrzałości, nasycenia, recesji. Miara fal między punktami szczytowymi wynosi 58 i 45 lat , a między dolnymi 61 i 45 lat .

• CYKLE van EWIJKA (super długie) - taki cykl gospodarczy wynosi od150 do 160 lat. Składa się na niego 70 - letni okres wzrostu produkcji i 85-90 - letni jej spadek. Tworzą go lata 1760 do 1915/1920, po tym przełomie rozpoczął się okres drugi .

Cechy i przebieg cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny podzielić można na kilka faz:

KRYZYS - gwałtowne zmniejszenie się działalności gospodarczej ( produkcji, zatrudnienia, inwestycji ); zjawisko to jest najlepiej poznane, opisane i wyjaśnione w przypadku gospodarki kapitalistycznej. Może się objawiać nadprodukcją, spadkiem cen, a co za tym idzie stopy zysku. Wówczas więc ograniczeniu ulega produkcja, co ma posłużyć wysprzedaniu lub zlikwidowaniu nadmiernych zapasów, aż do chwili w której poziom aktualnej produkcji i poziom aktualnego popytu nie zrównoważą się. Idąca za tym, zmniejszająca się rentowność może doprowadzić do upadku słabszych firm. Inwestycje są ograniczone jeszcze bardziej niż produkcja, ponieważ występuje deficyt kapitałowy i brak zysków w najbliższym czasie. Całość procesów może zostać przyspieszona przez:

- politykę kredytową banków

- panikę giełdową

DEPRESJA - inaczej dół kryzysu; dochodzi do zahamowania spadku produkcji oraz skostnienia zatrudnienia, cen, zysku i stopy zysku . Jest to równowaga gospodarki na najniższym poziomie, kiedy rentowne są tylko przedsięwzięcia o najniższych wydatkach na produkcję . Wbrew pozorom są wtedy stworzone sprzyjające warunki dla postępu technicznego i eksploatacji w produkcji nowych technik i maszyn.

OŻYWIENIE - jest to wyjście z depresji i charakteryzujące się wzrostem produkcji, która po pewnym czasie zdolna jest osiągnąć poziom sprzed kryzysu. Do wzrostu cen i polepszenia rentowności prowadzi rosnący popyt na inwestycje. Poprawiające się warunki rozwoju produkcji wpływają bardzo dobrze na poziom zysku i jego stopę.

ROZKWIT ( boom koniunkturalny)- jest to ostatni etap cyklu. W tej fazie wszystkie ważne elementy gospodarki: produkcja, zatrudnienie, płace, ceny, inwestycje, stopa zysku dochodzą do poziomu najwyższego (wyższego od stanu sprzed kryzysu). Wynika z tego, że każdy następny kryzys będzie zaczynał się z poziomu znacznie wyższego niż poprzedni. Najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych, najsłabiej zaś ceny dóbr konsumpcyjnych i płace, taka asynchroniczność rozwoju narusza uwarunkowania równowagi . Jeżeli wzrostowi ulegną ceny środków produkcji i płace, a korzystać będziemy z przestarzałych maszyn i urządzeń, oznacza to wzrost kosztów . Wynikiem wpływu popytu na kredyt będzie wzrost stopy procentowej. Prowadzić to może w krańcowym przypadku do kryzysu ekonomicznego nadprodukcji .

Obecnie państwo stara się przeciwdziałać deficytom gospodarczym powstającym na poszczególnych etapach cykli koniunkturalnych. Próby te zmieniają przebieg tych cykli nie likwidując ich.

Interwencja państwa sprawia, że ograniczeniu ulegają natężania wahań oraz zmniejszają się bolączki socjalne spowodowane kryzysem .

TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO KEYNSA - twierdzi on, że cykliczny rozwój jest słusznością, zaś przyczyny wahań tkwią w rozmiarach inwestycji, wynikają ze zmian skrajnej wydajności kapitału, wiąże się to z niską stopą procentową.

KEYNS mówi o tym ile razy większy jest całkowity wzrost dochodu od powodującego go wzrostu wydatków przeznaczanych na inwestycje, posługuje się przy tym pojęciem mnożnika inwestycyjnego.

Wartość tego mnożnika zależna jest od ostatecznej psychologicznej inklinacji do konsumpcji, czyli od tego jaką część przyrostu dochodu społeczeństwo będzie chciało wydać na powiększenie konsumpcji.

INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY - podejmowane przez państwo środki oddziaływania na gospodarkę, których celem jest zmiana niekorzystnych procesów gospodarczych np. organizowanie przez państwo robót publicznych w celu ograniczenia bezrobocia.

Protekcjonizm - forma polityki gospodarczej, której celem jest ochrona przedsiębiorstw działających na rynku wewnętrznym przed konkurencją zagraniczną. Środkami za pomocą których jest realizowana ta polityka, są: cła, kontyngenty, a nawet zakaz importu określonych towarów.

Sytuacja zmienia się w XVIII w., kiedy to dwaj angielscy ekonomiści ADAM SMITH I DAVID RICARDO zaczynają głosić zasady liberalizmu gospodarczego. Żądali swobody handlu zagranicznego i wolności dla wewnętrznej działalności gospodarczej . Zgodnie z ich poglądami rola państwa powinna sprowadzać się do zabezpieczenia własności oraz zapewnienia porządku publicznego. Takie poglądy na państwo panowały w XIX wieku oraz pierwszych dziesięcioleciach wieku XX, nie wliczając

I wojny światowej.

Wielki kryzys gospodarczy ( 1929-1933 r. ) wymógł na państwie aktywną rolę w gospodarce w celu złagodzenia następstw kryzysu . Pierwsze działania rządów były raczej natury poznawczej, teoretyczną podstawę stworzył dopiero angielski ekonomista JOHN KEINS w 1936 r. w dziele zatytułowanym „Ogólna rola zatrudnienia procentu i pieniądza” .

Główne cele interwencjonizmu :

• uzyskanie wysokiej stopy wzrostu gospodarczego przy raczej pełnym zatrudnieniu i eksploatacji nowoczesnych czynników wzrostu

• zmniejszenie wahań cenowych

• zachowanie równowagi w bilansie finansowym i stabilizacja kursu walut

• rozwiązanie problemów rynkowych

• śledzenie globalnych procesów gospodarczych, a zwłaszcza tendencji gospodarki narodowej

Interwencjonalizm jest ważną przyczyną zniekształcenia cyklu koniunkturalnego po II wojnie światowej .

Cykl koniunkturalny jest obecnie skrócony do dwóch faz:

• recesji ( spadku) - połączone zostały fazy kryzysu i depresji; może objawiać się brakiem wzrostu, lub zwolnieniem jego tempa; nie musi cechować się spadkiem wskaźników działalności gospodarczej.

• Ekspansji ( zwyżki) - połączone zostały fazy ożywienia i rozkwitu .

Taka zmiana stworzyła nowe zjawiska ekonomiczne. Fazom zwanym wcześniej spadkowymi towarzyszyło obniżenie cen a podwyższający się etapowo popyt sprawił automatyczne wejście w stadium ożywienia.

Dziś procesy monopolizacji doprowadziły do tego, że ceny mają tendencję zwyżkową, a spowodowane jest to możliwością administracyjnego stanowienia cen. Przeciąga to fazę spadkową cyklu i automatycznie skraca fazę ekspansji ograniczając tym samym ich dynamikę . Osłabia się dzięki temu tempo wzrostu gospodarczego oraz dynamika rozwojowa systemu ekonomicznego .

Formy interwencjonizmu :

• bezpośrednia

- występowanie państwa w charakterze przedsiębiorcy

- powstanie i rozwój własności państwowej

- organizowanie robót publicznych

• pośrednia

- ustawy antymonopolowe

- ingerencja państwa w kształtowanie cen

- opodatkowanie dochodów

- stopa dyskontowa

- manipulacja kursem walut

- państwo występuje na rynku jako nabywca

Wymienione środki mają wpływ na koniunkturę gospodarczą i powstrzymują ją przed załamaniem .

Przeważnie państwo korzysta ze środków pośrednich, które stosuje zwykle w okresie prosperity, w okresie kryzysu zaś podejmowane są środki bezpośrednie .

X. BUDŻET PAŃSTWA

- plan, zestawienie dochodów i wydatków, na przyszły okres; może wiązać się ze ścisłym limitowaniem wydatków (ostre ograniczenie budżetowe) lub łagodnym ograniczeniem budżetu; okres na który opracowuje się budżet to jeden rok; sporządzany jest przez rząd i uchwalony najczęściej w formie ustawy budżetowej przez parlament. Jest to instrument kontroli parlamentu nad działalnością rządu. Wyróżnić możemy także budżety jednostek samorządu terytorialnego oraz inne np. fundusze celowe.

Budżety samorządowe sporządzane są przez zarząd jednostki i uchwalane przez jej organ stanowiący. Organ ten rozpatruje też sporządzone przez zarząd sprawozdanie z wykonania budżetu i udziela zarządowi absolutorium.

Fundusze celowe - ich wydatki przeznaczane są na realizację określonych celów ( fundusz ubezpieczeń społecznych), a przychody osiągane są z dochodów publicznych.

Funkcje budżetu państwa :

1. DYSTRYBUCYJNA - polega na działalności prowadzącej do sprawiedliwszego podziału dochodu w stosunku do tego, który jest osiągany dzięki mechanizmowi rynkowemu. Ponieważ w społeczeństwie są ludzie o różnym statusie materialnym, to rząd stara się występować w imieniu tych najbiedniejszych. Wyższe dochody opodatkowane są bardziej, dla uboższych zaś są zasiłki i dotacje. Do dystrybucyjnej działalności rządu zalicza się również zasiłki dla bezrobotnych. Do podmiotów korzystających za działalności dystrybucyjnej rządu zaliczamy też takie podmioty jak instytucje świadczące nieodpłatnie usługi społeczne np. szkoły państwowe.

2. STABILIZACYJNA - polega na działalności prowadzącej do osiągnięcia pełnego zatrudnienia, stabilizacji cen i wzrostu gospodarczego, czyli stanu, którego samodzielnie nie może zapewnić mechanizm rynkowy. Ponieważ czasem pojawiają się problemy, takie jak inflacja czy bezrobocie, to rząd musi być aktywnie zaangażowany w osiąganie pełnego zatrudnienia, stabilnych cen i wzrostu gospodarczego. Rząd jest odpowiedzialny za poziom życia obywateli swego kraju.

3. ALOKACYJNA - polega na działalności prowadzącej do lepszej alokacji dóbr i usług, niż mógłby to zrobić mechanizm rynkowy ( nie zapewniłby oczekiwanego przez społeczeństwo poziomu produkcji) w różne działy gospodarki . Kieruje zasoby produkcyjne tam, gdzie nie trafiłyby w inny sposób.

4. STYMULACYJNA - przy pomocy narzędzi budżetowych państwo stwarza lub umacnia przykłady zachowań pozytywnych jeżeli chodzi o interesy, natomiast odpycha zaś od działań niesprzyjających w danym okresie, jakimi może być tworzenie infrastruktury technicznej na obszarach zacofanych, czy ulgi inwestycyjne na terenach dotkniętych dużym bezrobociem .

5. KONTROLNA - polega na kontrolowaniu, czyli obserwowaniu tempa wysokości z tytułu dochodów i wydatków budżetowych, później zaś porównywanie ich z celami założonymi w budżecie .

Przy konstruowaniu budżetu bierze się pod uwagę następujące zasady :

• rocznego okresu

• jedności - w jednym dokumencie wpisuje się ilość dochodów i ilość wydatków, oraz zaznacza się ogólnie cel na który mają być przeznaczone

• kompletności - budżet musi zawierać opisy wszelkich dochodów i wydatków

• jawności - wszystkie pozycje wpisane w plan budżetowy powinny być przejrzyste pod względem przedmiotowym i podmiotowym

• specjalizacji - dochody i wydatki powinny byś odpowiednio pogrupowane, według dwóch kryteriów: przedmiotowego i podmiotowego

• równowagi budżetowej - wydatki muszą być zrównane z dochodami

DOCHODY BUDŻETOWE - wpłaty do budżetu państwa. Możemy je podzielić wg:

• kryterium prawnego na:

• bezzwrotne i zwrotne

• odpłatne i nieodpłatne

• przymusowe i dobrowolne

• rodzaju dochodów na:

• podatki

• opłaty

• dochody z majątku

• inne przychody bezzwrotne

PODATEK - jedna z danin publicznych charakteryzująca się zespołem cech, które wyróżniają się spośród pozostałych danin; z punktu widzenia ekonomii podatek jest narzędziem podziału produktu krajowego zasilającym budżet państwa lub lokalne budżety samorządu terytorialnego (funkcja fiskalna), korygującym relację dochodów pierwotnych, ukształtowanych w toku ich tworzenia w wyniku działania reguł rynku (f. redystrybucyjna) oraz oddziałującym na ostateczne rozmieszczenie zasobów (f. alokacyjna). Przymusowe, bezzwrotne, powszechne i nieodpłatne świadczenie pieniężne.

Funkcje podatków :

- fiskalna - podatki to główne źródło dochodów budżetu

- redystrybucyjna - dochody i majątek podatnika kształtowane są przez podatki

- bodźcowa - realizuje się poprzez zmiany obciążeń podatkowych

Rodzaje podatków:

- dochodowe - mają charakter osobisty, tzn. naliczane są od nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów

- majątkowe - są bardzo zróżnicowane i mają za zadanie uzupełniać podatki dochodowe; są płacone z tytułu posiadania majątku np. podatek spadkowy;

- konsumpcyjne - płacone są w momencie płacenia za kupowane dobro lub usługę. Cechą charakterystyczną jest to, że ich ciężar ponosi konsument, podatnikiem w sensie formalnym jest natomiast sprzedawca dobra lub usługi konsumpcyjnej.

Podział podatków ze względu na stosunek przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:

• pośrednie - podatki od obrotu majątkiem i wydatki

• bezpośrednie - opodatkowaniu podlegają dochody podatnika oraz posiadany przez niego majątek

SKALA PODATKOWA - to zbiór rosnąco lub malejąco ułożonych stawek procentowych, wyróżniamy:

• Podatkowa progresja - opodatkowanie, przy którym w miarę wzrostu podstawy wymiaru stosuje się coraz wyższą stawkę procentową

• Podatkowa regresja - opodatkowanie, przy którym w miarę wzrostu podstawy stosuje się coraz niższą stawkę podatkową

• Podatkowa degresja - opodatkowanie, przy którym w miarę zmniejszania się podstawy wymiaru zmniejsza się stawkę podatkową

OPŁATY - jest to bezzwrotne, jednostronne, odpłatne świadczenie finansowe, posiadające ogólny charakter, które pobierane jest od osób fizycznych i prawnych na podstawie aktów normatywnych . Wpłaca się je w celu skorzystania z pewnych czynności urzędowych (opłaty skarbowe lub za korzystanie z usług częściowo odpłatnych) .

CŁO - opłata pieniężna, jaka pobierana jest przez państwo od właścicieli towarów przewożonych przez granicę tego państwa. Rozróżniamy cła przewozowe (za towary przewożone do kraju), wywozowe (za towary wywożone z kraju) i cła przewozowe (dotyczące towarów przewożonych przez terytorium danego kraju). Wyróżniamy także cła ochronne, to jest takie, których wysokość znacznie podnosi cenę importowanego towaru, dzięki czemu towary krajowe zaspokajające tę samą potrzebę są tańsze i chętniej nabywane.

POZOSTAŁE WPŁYWY BUDŻETOWE to :

• dochody z majątku państwa

• emisja papierów wartościowych

• odsetki z tytułu spadków, zapisów, darowizn

WYDATKI BUDŻETOWE - wydatki ponoszone w celu zaspokojenia zbiorowych potrzeb społeczeństwa lub określonych grup społecznych w wysokości ustalonej w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego lub planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.

RODZAJE WYDATKÓW:

• wg przedmiotu wydatkowania

- na działalność administracyjną, wojsko, policję, sądownictwo

- socjalno-kulturalną - oświata, kultura, nauka, służba zdrowia

- na obsługę długu publicznego

- na gospodarkę - roboty publiczne

• wg celu

- Bieżące - na wspieranie aktualnej działalność państwowej, utrzymanie administracji państwowej: policji, oświaty, emerytur, zasiłków dla bezrobotnych

- Inwestycyjne - niezbędne przy kreowaniu majątku trwałego w formie szkół , szpitali , teatrów , administracji państwowej

Nierównowaga budżetowa - skutki:

Na równowagę budżetową wpływają następujące czynniki:

• rynkowe

• porządkujące

• techniczne

• polityczne

• socjalne

• psychologiczne

Po stronie dochodów czynników rynkowych:

• wielkość działalności przemysłowej

• system podatkowy

• rodzaje zwolnień fiskalnych

• korzystanie z kredytów i pożyczek przez państwo

Po stronie wydatków czynników ekonomicznych:

• wielkość wypełnionych przez państwo funkcji i przyjęte koncepcje udzielania środków pieniężnych na wydatki określające stopień odpłatności obywateli

• zakres i konstrukcja zatrudnienia w sektorze publicznym

• poziom i osiągalność ubezpieczeń społecznych

NADWYŻKA BUDŻETOWA - dodatnia różnica między sumą dochodów publicznych i bezzwrotnych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych a wydatkami publicznymi.

DEFICYT BUDŻETOWY - jeżeli różnica jest ujemna; sytuacja w której wydatki rządu są wyższe od jego dochodów, składających się z podatków.

Przyczyny deficytu budżetowego :

• nieplanowane wydatki

• dochody niższe od zaplanowanych

• niewielki poziom produktu krajowego brutto

• niewłaściwa stopa podatkowa

• niesprawny aparat ściągający podatki

• luki prawne, jeżeli chodzi o podatki

• zasięg szarej strefy

Finansowanie deficytu budżetowego :

• zaciąganie kredytów w komercyjnych bankach

• wypuszczenie do obiegu obligacji i bonów skarbowych

• dodrukowanie pieniądza narodowego

• podniesienie wysokości podatków

• sprzedaż części majątku publicznego

• zaciągnięcie kredytów za granicą

DŁUG PUBLICZNY - całkowita kwota zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych, ustalona po dokonaniu konsolidacji, tzn. po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań tych podmiotów. Przyczyną powstawania długu publicznego jest finansowanie deficytu budżetowego różnego rodzaju pożyczkami, jak również

Dzieli się na :

Dług krajowy - to zobowiązania państwa wobec podmiotów krajowych i zagranicznych, które nabyły skarbowe papiery wartościowe ( obligacje ) emitowane na rynku krajowym .

Dług zagraniczny - to efekt zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach zagranicznych lub instytucjach finansowych międzynarodowych .

POLITYKA BUDŻETOWA - oddziaływanie państwa na przebieg procesów gospodarczych;

Cele:

• batalia z bezrobociem

• batalia z inflacją

• wzrost gospodarczy

• zrównoważenie bilansu płatniczego

• produktywny podział potencjału ekonomicznego

• ochrona środowiska

Narzędzia polityki budżetowej:

1. wydatki rządowe

2. podatki

Polityka budżetowa obejmuje wydatki rządowe , deficytem i długiem publiczny .

Rodzaje :

1. Ekspansywna - łagodna - wzrost wydatków budżetowych

2. Restrykcyjna - twarda - ograniczenie wydatków budżetowych

PASYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - korzysta się z automatycznych stabilizatorów kultury. Środki budżetowe, podnoszą całkowicie wydatki w czasie recesji i obniżają je w czasie rynkowej ekspansji, przy braku ingerencji państwa . Aby je uruchomić nie jest niezbędna decyzja władz administracyjnych, ale ich ustanowienie ( określenie opodatkowania, zasad i trybu przyznawania zasiłków itp.) należy do państwa .

Automatyzm polega na tym , że po uprawomocnieniu środki budżetowe zaczynają działać bez potrzeby wprowadzania jakichkolwiek zmian, a moc i możliwości ich działania zależą od wielkości aktywności gospodarczej.

Są to:

• podatki

• zasiłki socjalne i dla bezrobotnych

• wypłaty dywident

• programy pomocy dla pewnych obszarów gospodarki

Zaleta tych narzędzi to szybkość reakcji na wahania koniunktury.

Do wad zaliczamy:

• brak zrównoważonego wzrostu

• brak skuteczności w delegalizowaniu struktur gospodarczych

• mechaniczne reakcje na zmiany popytu globalnego

• hamują spadku istniejącego popytu w czasie recesji

AKTYWNA POLITYKA BUDŻETOWA - korzysta się ze stabilizatorów dyskrecjonalnych - należą do nich celowe i arbitralne decyzje państwa, które prowadzą do określonych zmiany dochodów i wydatków budżetu .

Jest to świadomy interwencjonizm, który wymaga za każdym razem podejmowania decyzji .

Wady:

- decyzje zmuszają do zmian ustawodawczych, a co za tym idzie skutki decyzji wprowadzane są w życie z opóźnieniem .

Wyróżniamy następujące rodzaje opóźnień :

• rozpoznawcze - to okres czasu jaki zdąży minąć pomiędzy zaistnieniem problemu a momentem, w którym zauważa się to, że on się pojawił

• administracyjne - to okres czasu, który zdąży minąć między przyjęciem do wiadomości, że problem istnieje a podjęciem jakichkolwiek działań prowadzących do jego rozwiązania

• prawne - to okres czasu, który zdąży minąć pomiędzy wprowadzeniem interwencyjnych środków polityki budżetowej a odczuciem ich oddziaływania

Wady ekspansywnej polityki budżetowej :

1. nieustabilizowana równowaga w bilansie handlowym państwa

2. zmniejszenie aktywności członków społeczeństwa poprzez zbyt aktywną polityką budżetową państwa (transfery na cele socjalne)

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

1

---