• Asyria

• OKRES STAROASYRYJSKI (XIX-XIV w. p.n.e.)

Asyryjczycy, mieszkańcy północnej Mezopotamii, przez dłuższy okres byli zacofani w stosunku do swoich sąsiadów ale przez lata powoli i skrupulatnie nadrabiali zaległości. Asyryjczycy bili znakomitymi wojownikami, podbijali liczne krainy i doskonalili się w walce, cywilizacja ta opierała się głównie na handlu i rolnictwie ponieważ ich kraina miała ku temu dogodne położenie mianowicie leżała na szlaku handlowym łączącym Zatokę Perską z Morzem Śródziemnym.

W tym okresie głównymi miastami-państwami były: Arbela, Aszur i Niniwa. Były one niezależne ale ich panowanie obejmowało tylko sąsiednie krainy. Ok. roku 2000 p.n.e. Mezopotamie najechali Amoryci zakładając tu liczne dynastie. Przedstawiciel jednej z nich Szamsziadad I z Aszur (panował w latach 1813-1781 p.n.e.) założył pierwsze państwo asyryjskie, które było przez krótki czas największą potęgą w Mezopotamii, kiedy Szamsziadad umarł krainę najechał Hammurabi. W XVII w. p.n.e. ziemie asyryjskie zostały podbite przez przybyłe z północy plemiona Hurytów, którzy około 1490 p.n.e. założyli w Górnej Mezopotamii państwo Mitanni.

• OKRES ŚREDNIOASYRYJSKI (1375-1047 p.n.e.)

Trwało od XIV do X wieku p.n.e. W czasie tej epoki nastąpił stopniowy rozwój i umocnienie pozycji państwa na arenie międzynarodowej. Rozpoczęto intensywnie podbijać okliczne posiadłości: Mitannię, Babilonię i Fenicję. Silna ekspansja militarna spowodowana była w dużej mierze wiarą w gloryfikację wojny oraz chęcią zdobycia brakujących w Asyrii surowców mineralnych takich jak na przykład metale czy też kamienie budulcowe. Panstwo asyryjskie odnosiło same sukcesy aż do momentu najazdów ludów semickich zwanych Aramejczykami [Chaldejczykami]. Następstwem ich najazdów było osłabienie nie tylko Asyrii, ale również Babilonii czy Egiptu, a nawet zniszczenie państwa Hetytów. Poza tym w XII wieku państwo było dodatkowo osłabione konfliktami wewnętrznymi - dokładnie walkami o władzę po śmierci Aszurdona w 1153 r. p.n.e. W latach 1112-1074 Tiglatpilesar I odnowił państwo - między innymi poprzez podbicie krajów Nairi i zmuszenia dynastii syryjskich do płacenia trybutu. Jego następcy w wyniku walk toczonych z Aramejczykami, starcili zdobyte obszary i granice kraju skurczyły się do rdzennych terytorii Asyrii.

• OKRES NOWOASYRYJSKI (883-609 p.n.e.)

W okresie nowoasyryjskim wybudowanych zostało w stolicy Niniwie wiele pałaców dla dworu królewskiego, zdobnych w liczne rzeźby ornamentalne, przedstawiające sceny z polowań, wojen, czy kultu religijnego. Przepych i bogactwo pałaców miały świadczyć o potędze królewskich władców. Ostatni z wielkich królów asyryjskich Assurbanipal (668-626) założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej ok. 22 tys. glinianych tabliczek z klinowym zapisem poezji oraz tekstów filozoficznych, medycznych, historycznych, astronomicznych i administracyjnych. Asyria zmuszona była do prowadzenia niekończących się wojen przeciwko obcym najazdom i zwalczać bunty i spiski w swych prowincjach. Despotyczne i brutalne rządy królów asyryjskich wywoływały bowiem zbrojne powstania podbitych ludów i pierwszy Egipt wywalczył w 651 r. p.n.e. swą niezależność. Ostatecznie Królestwo Asyrii rozpadło się w 612 r. p.n.e., gdy Babilończycy, sprzymierzeni z Medami i Scytami, zajęli asyryjską stolicę. Pomógł im w tym wylew rzeki Tygrys, której wzburzone wody uszkodziły potężne mury obronne Niniwy, jakich oblegający nie byli w stanie sforsować w trakcie dwuletniej wojny. Dopiero przez utworzony przez powódź wyłom w murach, napastnicy wdarli się do miasta, które po splądrowaniu zburzono i spalono, nie oszczędzając wspaniałych pałaców i świątyń. Medowie i Babilończycy zburzyli też wtedy wszystkie większe miasta asyryjskie, a ich ludność wymordowano.

• ASSURBANIPAL
  (UR. ROK NIEZNANY, ZM. OK. 626 R. PRZED CHR.)
  
  

Król asyryjski w latach 669-626 przed Chr., syn Asarchadona, brat Szamaszumukina.

W roku 672 przed Chr. król Asarchadon, chcąc rozwiązać problem następstwa tronu, wyznaczył na swych następców dwóch synów -  Assurbanipala i Szamaszumukina. Pierwszy miał sprawować rządy w Asyrii, a drugi w Babilonii.

Po śmierci ojca w 669 r. przed Chr. Assurbanipal objął władzę w Asyrii. W początkowym okresie panowania ponownie podbił Dolny Egipt (667 r. przed Chr.), po tym jak tamtejsi namiestnicy podnieśli bunt przeciw zwierzchnictwu asyryjskiemu, a ok. 665 r. przed Chr. najechał i złupił Teby, wywożąc z tego miasta wielkie bogactwa.

Ok. 664 r. przed Chr. wyznaczony przez Assurbanipala namiestnik Dolnego Egiptu - Psametyk, dzięki umiejętnym zabiegom, uniezależnił się od Asyrii i założył nową, XXVI dynastię egipską.

W 552 r. przed Chr. rządzący w Babilonii Szamaszumukin, aby obalić Assurbanipala sprzymierzył się z wrogami swego brata. W skład antyasyryjskiej koalicji wchodzili m.in. Egipcjanie, książęta syryjscy i Elamici. Po czterech latach zaciętych walk bunt został stłumiony przez Assurbanipala.  W 648 r. przed Chr. zdobył on Babilon, a Szamaszumukin zginął w płonących zgliszczach własnego pałacu. Po tych wydarzeniach Asyria odzyskała pełną kontrolę nad całą Babilonią.

Przez kilka następnych lat Assurbanipal toczył walki z królem Elamu. Zakończyły się one całkowitym zwycięstwem władcy asyryjskiego, który w 639 r. przed Chr. zrównał z ziemią elamicką stolicę - Suzę. Jak się miało wkrótce okazać upadek państwa Elam przyniósł nieoczekiwany, katastrofalny dla Asyrii skutek. Spowodował bowiem ekspansję Medów, których odstraszało dotąd istnienie silnego Elamu. Wkrótce Medowie mieli przyczynić się do unicestwienia państwa asyryjskiego, zwłaszcza, że liczne wojny prowadzone przez Assurbanipala mocno osłabiły potencjał militarny Asyrii.

W końcowym okresie swego panowania Assurbanipal założył w stolicy imperium - Niniwie, wielką bibliotekę, w której zgromadzono ponad 20 000 glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym, zawierających teksty literackie (m.in. Epos o Gilgameszu), historyczne, astronomiczne, medyczne i gospodarcze. Wiele zabytków literatury i wiedzy sumero-babilońskiej z biblioteki w Niniwie przetrwało do czasów współczesnych. 
Assurbanipal zmarł ok. 626 r. przed Chr. Był to ostatni wielki władca asyryjski. Po jego śmierci zaczął się szybki proces rozpadu Asyrii. W 614 r. przed Chr., Aszur, a dwa lata później (612 r. przed Chr.) Niniwa, zostały najechane przez Medów i sprzymierzonych z nimi Babilończyków, natomiast w 608 r. przed Chr. państwo asyryjskie całkowicie przestało istnieć.

WAŻNE DATY: (lata przed Chrystusem)

NINIWA

Niniwa leżała na wschodnim brzegu Tygrysu. Już w czasach historycznych była bardzo starym miastem, jej historia sięgała conajmniej początków VI tysiąclecia. Co ważniejsze, jej początki nie były związane ani z Sumerami, ani z ludami semickimi. Ślady archeologiczne wskazują, że była wtedy zamieszkana przez Hurytów, lud zasiedlający wówczas przedgórze Taurusu i Zagrosu, spokrewniony prawdopodobnie z Ormianami. Dopiero w połowie II tysiąclecia Niniwa została przyłączona do Asyrii, a z czasem zanikła w niej wszelka hurycka obecność. Szybko stała się jednym z najważniejszych miast królestwa i rozrastała się razem z Asyrią.

(Wikipedia: Niniwa, Huryci)

Niniwa stała się głowną stolicą w czasach Sancheryba, który objął rządy w 704 r. Nie szczędził on środków, by uczynić swe miasto pięknym i wspaniałym. Podobnie czynili jego następcy, Asarhadon i Asurbanipal - wznosili pałace, ogrody, upiększali świątynie i wznosili mury miejskie.

(Wikipedia: Sancheryb, Asarhadon)

Najsłynniejszą budowlą Niniwy jest jednak z pewnością Biblioteka Asurbanipala. Król, który prawdopodobnie był jednym z nielicznych władców potrafiących czytać, nakazał wszystkim swoim urzędnikom zbierać lub przepisywać wszelkie teksty, jakie wpadły im w ręce, i przesyłać je do stolicy. Także armie ze swoich wypraw przywoziły wiele łupów. Dzięki temu udało się zgromadzić w jednym miejscu mnóstwo tekstów, w tym wiele dzieł literackich. Były to przede wszystkim gliniane tabliczki zapisane pismem klinowym po sumeryjsku i akadyjsku. Biblioteka była jedną z pierwszych budowli, jakie 150 lat temu odkryto w Niniwie i w ogóle w Mezopotamii. Stamtąd Henry Layard zabrał tysiące tabliczek i przewiózł je do British Museum. Przeleżały tam kilkanaście lat, do czasu gdy udało się odczytać pismo klinowe. Wtedy ponownie zainteresowano się znaleziskiem Layarda i wkrótce świat obiegła sensacja! Odczytano Epos o Gilgameszu, który na jednej z tablic zawierał opis potopu dokładnie zgadzający się w wersją biblijną. Był to impuls do jeszcze intensywniejszych badań archeologicznych, które z wojennymi przerwami twają do dziś. 

(Wikipedia: Asurbanipal, Biblioteka Asurbanipala, epos o Gilgameszu, Layard)

Kres Niniwy nastapił w 612 r., kiedy została zdobyta i zniszczona przez połączone siły Medów i Babilończyków. Przebywający tam 100 lat później Grecy nie byli się już w stanie dowiedzieć, na jakie ruiny patrzą. Niniwa została zapomniana na 2500 lat.

(Wikipedia: Medowie)

Na obrazkach powyżej widać artystyczną wizję asyryjskiego pałacu, być może Pałacu Asurbanipala, a także mury miejskie. Poniżej główna brama do pałacu strzeżona przez skrzydlate Lamassu oraz jedno z malowideł z pałacu, dowodzące, że Asyryjczykom nie była obca także sztuka żeglowania. Na samym dole plan miasta. 

(Wikipedia: Lamassu)

Sumerowie (sum. saĝ-ĝi6-ga, tłum. "czarnogłowi") - starożytny lud nieznanego pochodzenia, posługujący się językiem sumeryjskim, który pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. stworzył wysoko rozwiniętą cywilizację w południowej Mezopotamii - Sumer. Na początku II tysiąclecia p.n.e. Sumerowie zostali podbici przez napływających Amorytów i wchłonięci przez nowo powstałe państwo - Babilonię. Z czasem ulegli semityzacji.

Nazwa ludu pochodzi od akadyjskiego wyrazu šumeru, co określa również położenie geograficzne obszaru, na którym zamieszkali, tj. Dolną Mezopotamię. Historycy dowiedzieli się o istnieniu ludu sumeryjskiego na początku XX wieku.

• Kwestia pochodzenia Sumerów

Sumerowie pojawili się w Dolnej Mezopotamii w drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. Według odkrytych źródeł pisanych nazywali siebie "czarnogłowymi przybyłymi ze wschodu". Nie wiadomo, skąd dokładnie przybyli. W latach dwudziestych XX wieku uważano, że Sumerowie byli ludnością autochtoniczną (m.in. Henry Frankfort), która wytworzyła w Dwurzeczu kulturę archeologiczną. Choć pojawiały się głosy, że przywędrowali do Mezopotamii (Speiser), ten pogląd nie cieszył się powodzeniem wśród naukowców. Współcześnie badacze skłaniają się do tego, że Sumerowie to ludność napływowa, obca dla autochtonów z Dolnej Mezopotamii pod względem kulturowym, językowym i etnicznym.

• Badania nad obyczajami

Naukowiec austriacki Christian zajmował się badaniami życia codziennego Sumerów. Szczegółowym badaniom poddał m.in. ich ubiór, budownictwo, uzbrojenie itd. Według niego Sumerowie używali do budowania świątyń cegieł, które wytwarzali techniką nieznaną dotychczas w Mezopotamii, więc musieli przybyć co najmniej zza morza. Po badaniach nad strojami stwierdził, że miały one liściaste wzory. Na tej podstawie wysnuł wniosek, że Sumerowie nosili na co dzień spódniczki z liści. Ubierali się podobnie jak ówcześni mieszkańcy Indii, Polinezji, Cejlonu czy Indonezji, a więc mogli pochodzić z tych regionów. Najwięcej analogii odnalazł wśród obyczajów ludów tybetańskich: golenie głów (rozpowszechnione także w Indiach), zaprzęgi zwierząt pociągowych (sznur przeciągnięty przez kółko w chrapach), związki religijne. Sumeryjski sposób wytwarzania zbroi przypominał mu himalajski (m.in. z Manipur), metoda dojenia krów od tyłu - sposoby mongolski i kaukaski, sumeryjskie ozdoby przyrównał do indonezyjskich.

Na podstawie swoich badań Christian stwierdził, że Sumerowie najprawdopodobniej należeli do ludów Tybetu i Assamu. Ich wędrówka do Mezopotamii, do której dotarli w neolicie, przebiegała przez morza południowe. Teorię austriackiego naukowca zdają się potwierdzać badania Jana Brauna, zajmującego się pochodzeniem języka sumeryjskiego. Naukowiec wykazał jego wspólne cechy z grupą tybeto-birmańską.

Współcześnie większość naukowców przypuszcza, że macierzysta kraina Sumerów znajdowała się w górach. Tę tezę, po pierwsze, opierają na tym, że wyrazy "kraj" i "góra" w piśmie sumeryjskim zapisywane były jednakowo. Po drugie, potwierdzać pogląd zdaje się sposób budowania świątyń na wzgórkach-tarasach. Jest mało prawdopodobne, że taką technikę mogli opracować mieszkańcy równin. Sposób Sumerów mógł być powiązany z ich pierwotnymi wierzeniami - oddawania czci bogom na szczytach gór.

• Badania językowe

Dużo uwagi poświęca się zagadnieniu pochodzenia języka sumeryjskiego, będącego jednym z języków azjanickich. Pozwoliłoby to ustalić w przybliżeniu region, z którego mogli wyemigrować. Poszukuje się innej pokrewnej mu grupy, jednak jak dotąd prace te nie zostały uwieńczone sukcesem, choć poszukiwania były prowadzone nawet na obszarach bardzo oddalonych od Azji (Oceania, Daleki Wschód, Afryka).

Pomocna dla badaczy nad językiem sumeryjskim jest onomastyka. Ustalono, że nazwy miast, zasiedlonych przez Sumerów, nie należą do języka sumeryjskiego. Wypływa stąd wniosek, że ludność, która napłynęła w połowie IV tysiąclecia p.n.e. zastała w Dolnej Mezopotamii już wysoko rozwiniętą kulturę, którą przybysze wchłonęli i wzbogacili o własne dokonania.

• Badanie migracji

C. J. Gadd próbował ustalić pochodzenie Sumerów na podstawie analizy wędrówek ludności w neolicie. Badacz zastanawiał się nad tym, jak to możliwe, że niemal jednocześnie - na początku trzeciego tysiąclecia - w dwóch oddalonych regionach rozwinęły się dwie cywilizacje - sumeryjska i egipska - nieróżniące się zbytnio od siebie pod względem poziomu kulturowego. Doszedł do wniosku, że ten skok kulturowy musiał zapewnić dopływ ludności, która wniosła własne innowacje. Migracja tej ludności mogła zacząć się w Indiach (kultura Kulli), dotrzeć do Zatoki Perskiej, a następnie nad Morze Czerwone.

Bedřich Hrozný w 1943 roku opublikował teorię o dwóch falach migracji Sumerów. Przy czym według niego pochodzili z Bliskiego Wschodu, a ich droga biegła przez Azję Centralną. Pierwsza fala dotarła do Dolnej Mezopotamii w okresie trwania kultury al-Ubajd, druga zaś - w okresie Uruk.

Pogląd o przybyciu Sumerów znad morza nie zaprzecza przypuszczeniom, że migrowali z Tybetu, Himalajów czy Płaskowyżu Irańskiego. Mogli wędrować na południe przez Indie aż do morza, potem skręcili na zachód, płynąc do ujścia Tygrysu i Eufratu. Żeglugę prawdopodobnie poznali jeszcze w kraju macierzystym (nawet, jeżeli był on położony w górach) lub nauczyli się jej w trakcie wędrówki. Zwolennicy morskiej migracji Sumerów dodatkowo opierają swoje przypuszczenie, po pierwsze, na analizach ich mitów: dom Enki - Abzu - znajdował się na dnie oceanu; zaś po drugie, badania wykazały, że Sumerowie, przywędrowawszy nad brzegi Tygrysu i Eufratu, niemal od razu organizowali system gospodarki wodnej na wysokim poziomie.

Sin-lēqi-unninni było zaklęcie / egzorcysta ksiądz (mashmashshu) , który żył w Mezopotamii w okresie między 1300 pne a 1000 pne. On jest kompilator z najlepszych wersji zachowanej w eposie o Gilgameszu . Jego nazwisko jest wymienione w tekście, co jest nietypowe dla prac pisanych w piśmie klinowym. Jego wersja jest znana jego incipit , lub pierwszej linii ", który widział głęboka" lub "Ten, który widział Abyss". Nie wiadomo, w jaki sposób różne jego wersja jest z wcześniejszych tekstów. Jedyny czas, kiedy Sin-liqe-unninni opowiada historię w pierwszej osobie jest w prologu. Jego wersja zawiera historię Utnapisztim się z powodzi w tablet XI i XII tabletki sumeryjski Gilgamesz, Enkidu i Netherworld . Nazwa grzech lēqi-unninni w oznacza "Sin (Księżyc Bóg) jest ten, kto akceptuje moją modlitwę". Jest też czasem przepisywana, choć mniej pewnie, jak "grzech liqe-unninni", co oznacza "O grzechu! Przyjmij moją modlitwę 

669	-	objęcie tronu asyryjskiego przez Assurbanipala
667	-	interwencja w Dolnym Egipcie
ok. 665	-	złupienie Teb
652	-	początek bunt Szamaszumukina
648	-	zdobycie Babilonu przez Assurbanipala
639	-	zniszczenie stolicy Elamu - Suzy
ok. 626	-	śmierć Assurbanipala
612	-	upadek Niniwy
608	-	koniec państwa asyryjskiego

---