Ochrona żywych zasobów przyrody - siedliska
Siedlisko przyrodnicze - definicja wg Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r.
Siedliska przyrodnicze oznaczają obszary lądowe lub wodne wyodrębnione w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne, zarówno całkowicie naturalne, jak i półnaturalne.
Dyrektywa Siedliskowa nie określa sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. właściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, że:
naturalny jego zasięg nie zmniejsza się;
zachowuje ono specyficzną strukturę i swoje funkcje ekologiczne;
stan zachowania typowych dla niego gatunków jest właściwy.
Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) - definicja wg Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r.
Specjalny obszar ochrony oznacza teren mający znaczenie dla Wspólnoty wyznaczony przez Państwa Członkowskie w drodze ustawy, decyzji administracyjnej i/lub umowy, na którym są stosowane konieczne środki ochronne w celu zachowania lub odtworzenia, we właściwym stanie ochrony, siedlisk przyrodniczych i/lub populacji gatunków, dla których teren został wyznaczony;
Natura 2000 - Województwo Lubelskie
Na terenie województwa lubelskiego znajduję się 96 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOO).
Program rolno-środowiskowy na lata 2007-2013. Pakiet 5
Ochrona zagrożonych siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000.
Cel: zachowanie lub przywrócenie walorów przyrodniczych użytków zielonych oraz ochrona cennych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych.
W ramach pakietu 5 wyróżniamy następujące warianty:
Szuwary wielkoturzycowe,
Łąki trzęślicowe i selernicowe,
Murawy ciepłolubne,
Półnaturalne łąki wilgotne,
Półnaturalne łąki świeże,
Szuwary wielkoturzycowe
Szuwary wielkoturzycowe, porośnięte są wysokimi turzycami. Ich skład gatunkowy nie jest zbyt bogaty, jednakże siedliska te pełnią ważną rolę dla ptaków wodno-błotnych, ssaków roślinożernych oraz stwarzają dogodne warunki do tarła ryb. Inną, ważną funkcją szuwarów turzycowych jest retencjonowanie wód zalewowych oraz naturalna filtracja i oczyszczanie wód powierzchniowych. Szuwary wielkoturzycowe występują na siedliskach bagiennych i mokrych.
Najczęściej porastają obszary zasilane żyznymi wodami rzecznymi, zarówno na glebach mineralnych - łęgach rozlewiskowch, jak i na organicznych - bielawach zalewnych. Mogą się także wykształcać na płytkich wodach stojących - łęgach zastoiskowych lub płynących.
Szuwary wielkoturzycowe
Tradycyjne użytkowanie polega na koszeniu szuwarów raz na kilka lat, z przeznaczeniem na ściółkę, a sporadycznie na siano.
Zagrożeniem dla tych siedlisk jest najczęściej osuszanie.
Wariant ten obejmuje należące do Magnocaricion siedliska priorytetowe określane według klasyfikacji Natura 2000 jako:
- torfowiska nakredowe,
- szuwary wielkoturzycowe, które nie zostały przyjęte na listę siedlisk Natura 2000.
Jednostki fitosocjologiczne: związek szuwar wielkoturzycowych za wyjątkiem zespołu: mozgi trzcinowatej, turzycy prosowej, szaleju jadowitego i turzycy nibyciborowatej, turzycy brzegowej, zachylnika błotnego, kosaćca żółtego.
Szuwar turzycowy
Szuwary wielkoturzycowe
Wymogi użytkowania
Koszenie nie wcześniej niż 15 lipca i nie później niż 30 września, w sposób nie niszczący runi roślinnej i pokrywy glebowej,
Pozostawianie co roku 20 % powierzchni działki nieskoszonej, przy czym co roku powinien być to inny fragment, lub koszenie w całości raz na 5 lat,
Nie później niż 2 tygodnie po skoszeniu obowiązkowe usunięcie siana lub złożenie go w stogi,
Koszenie od środka do zewnątrz,
Wypas przy obsadzie do 0,2 DJP/ha i maksymalnym obciążeniu 5 DJP/ha, w terminie do 15 października,
Zakaz nawożenia.
2. Łąki trzęślicowe i selernicowe
Zarówno łąki trzęślicowe, jak i selernicowe dzięki dużej zmienności należą do jednych z najcenniejszych półnaturalnych zbiorowisk roślinnych Polski. Charakteryzują się bardzo dużą różnorodnością gatunkową. Stanowią także siedliska chronionych gatunków roślin i motyli.
Łąki trzęślicowe występują przeważnie na siedliskach zasilanych wodami gruntowymi - na grądach podmokłych (podłoże gliniaste) lub na nieznacznie odwodnionych torfowiskach (bielawy podtopione, łąki pobagienne właściwe), natomiast łąki selernicowe, składem gatunkowym i sposobem użytkowania zbliżone do łąk trzęślicowych, występują przede wszystkim na glebach madowych w dolinach dużych rzek. Podczas gdy łąki trzęślicowe występują na obszarze całego kraju (choć raczej w postaci niewielkich płatów), to łąki selernicowe rozmieszczone są głównie w środkowych i częściowo dolnych odcinkach Odry, Warty, Bugu i Wisły.
Zagrożeniem dla łąk trzęślicowych i selernicowych jest przede wszystkim intensyfikacja rolnictwa lub zaprzestanie ich użytkowania, pozostawienie skoszonej biomasy oraz melioracje.
Łąki trzęślicowe i selernicowe
Tradycyjne użytkowanie obu typów łąk polega na koszeniu raz na kilka lat, w okresie jesiennym. Siano przeznacza się na ściółkę.
Wariant ten obejmuje siedliska określane według klasyfikacji Natura 2000:
- zmiennowilgotne łąki trzęślicowe,
- łąki selernicowe.
Jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związków Molinion caeruleae (łąki trzęślicowe) i Cnidion dubii (łąki selernicowe) oraz nawiązujące do nich zbiorowiska, na których udokumentowana zostanie obecność gatunków identyfikujących.
Łąka trzęślicowa
Trzęślica modra
Bukwica zwyczajna
Łąka trzęślicowa
Łąka trzęślicowa
Łąki trzęślicowe i selernicowe
Wymogi użytkowania:
Koszenie nie wcześniej niż 15 lipca i nie później niż 30 września, w sposób nie niszczący runi roślinnej i pokrywy glebowej,
Pozostawianie co roku 50 % powierzchni działki nieskoszonej, przy czym co roku powinien być to inny fragment, lub koszenie w całości raz na 2 lat,
Nie później niż 2 tygodnie po skoszeniu obowiązkowe usunięcie siana lub złożenie go w stogi,
Koszenie od środka do zewnątrz,
Zakaz wypasania i nawożenia.
3. Murawy ciepłolubne
Zaliczamy tu dwie grupy zbiorowisk - murawy ciepłolubne, inaczej kserotermiczne oraz bogate murawy napiaskowe. Murawy ciepłolubne to zazwyczaj niewielkie płaty roślinności, dość mocno rozproszone, występujące w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych, na różnego typu podłożach od gleb piaszczystych i żwirowych do gleb z dużą zawartością wapnia.
Zarówno murawy kserotermiczne jak i napiaskowe należą do jednych z najbogatszych w gatunki roślin zbiorowisk Polski. Murawy ciepłolubne występują na terenach wyżynnych, ale także na nasłonecznionych stokach dużych dolin rzecznych i otwartych, piaszczystych wyniesieniach na nizinach. Natomiast zaliczone do muraw napiaskowych łąki pienińskie to zespół endemiczny Pienin. Tradycyjne użytkowanie polega przede wszystkim na ekstensywnym wypasie.
Zagrożeniem dla muraw ciepłolubnych jest zarówno zaprzestanie, jak i nadmierna intensyfikacja rolnictwa. Ze względu na szybkie zanikanie tych zbiorowisk i związanych z nimi gatunków flory i fauny konieczna jest ich czynna ochrona poprzez ekstensywny wypas lub koszenie.
Murawy ciepłolubne
Wariant ten obejmuje siedliska określane według klasyfikacji Natura 2000:
ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe - jako siedlisko o znaczeniu priorytetowym;
murawy kserotermiczne ,w których za priorytetowe uważa się płaty z istotnymi stanowiskami storczykowatych;
ciepłolubne łąki pienińskie,
murawy stepowe, w tym murawy ostnicowe.
Jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska muraw kserotermicznych oraz ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych, a także zespół ciepłolubnej łąki pienińskiej oraz nawiązujące do nich zbiorowiska, na których udokumentowana zostanie obecność gatunków identyfikujących.
Murawy ciepłolubne
Murawa ostnicowa
Kocanki piaskowe
Murawa napiaskowa
Murawy ciepłolubne
Wymogi przy użytkowaniu kośnym
Koszenie nie wcześniej niż 15 lipca i nie później niż do 30 września, w sposób nie niszczący runi i pokrywy glebowej,
Koszenie na wysokości do 10 cm,
Pozostawienie 15-20% powierzchni działki nieskoszonej, przy czym co roku powinien być to inny fragment,
Nie później niż 2 tygodnie po skoszeniu obowiązkowe usunięcie siana lub złożenie go w stogi, w uzasadnionych przypadkach można przesunąć termin zbioru,
Koszenie od środka do zewnątrz,
Zakaz nawożenia.
Murawy ciepłolubne
Wymogi przy użytkowaniu pastwiskowym
Wypasanie w sezonie pastwiskowym trwającym na obszarach poniżej 300m n.p.m. od 1 maja do 15 października, natomiast na terenach górskich, powyżej 300m n.p.m. od 20 maja do 1 października, a na terenach zalewowych nie wcześniej niż 2 tygodnie po ustąpieniu wód,
Obsada zwierząt od 0,4 do 0,6 DJP/ha, przy maksymalnym obciążeniu do 5 DJP/ha,
Dopuszcza się koszenie w terminie 15 lipca - 30 września w sposób nie niszczący runi roślinnej i pokrywy glebowej,
Pozostawienie 15-20% powierzchni działki nieskoszonej, przy czym co roku powinien być to inny fragment,
Nie później niż 2 tygodnie po skoszeniu obowiązkowe usunięcie siana lub złożenie go w stogi, w uzasadnionych przypadkach można przesunąć termin zbioru,
Koszenie od środka do zewnątrz.
Półnaturalne łąki wilgotne
Półnaturalne łąki wilgotne to siedliska o dość bogatym składzie gatunkowym, zarówno roślin jak i zwierząt. Szczególnie ważne są dla ptaków wodno-błotnych, ponieważ stanowią miejsce rozrodu, odpoczynku oraz żerowania podczas wędrówek.
Ponadto półnaturalne łąki wilgotne pełnią ważną funkcję w ochronie gleb organicznych - chronią je przed mineralizacją w stanie umiarkowanego odwodnienia oraz retencji wody powierzchniowej.
Łąki te występują na terenie całego kraju, w różnego typu siedliskach podmokłych - na tarasach zalewowych rzek (łęgi rozlewiskowe), podmokliskach (grądy podmokłe), bądź na nieco odwodnionych torfowiskach (łąki pobagienne) i są dość powszechne, szczególnie w dolinach rzek.
Półnaturalne łąki wilgotne
Tradycyjne użytkowanie polega na (zazwyczaj) dwukrotnym koszeniu, nawożeniu oraz użytkowaniu kośno-pastwiskowym.
Zagrożeniem dla półnaturalnych łąk wilgotnych jest nadmierne nawożenie, podsiewanie nasion traw, co prowadzi do zubożenia florystycznego, przesuszenie, nadmierny wypas, pozostawianie nie zebranego siana, ale także zaprzestanie użytkowania.
Wariant ten obejmuje podmokłe łąki eutroficzne, które nie zostały wpisane na listę siedlisk Natura 2000.
Jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związku Calthion oraz nawiązujące do nich zbiorowiska, na których udokumentowana zostanie obecność gatunków identyfikujących.
Łąka z licznie występującym rdestem wężownikiem
Firletka poszarpana - jeden z gatunków charakterystycznych dla łąk wilgotnych
Łąka wilgotna z kaczeńcem
Półnaturalna łąka wilgotna
Półnaturalne łąki siedlisk świeżych
Półnaturalne łąki świeże występują w sąsiedztwie rzek na lekkich glebach madowych oraz na mineralnych wyniesieniach i stokach dolin rzecznych. W typologii łąkarskiej określane są jako grądy właściwe i popławne oraz łęgi zgrądowiałe. Siedliska te są najlepsze do wykorzystania rolniczego. Niestety właśnie z tego powodu w większości przypadków użytkowane są zbyt intensywnie, co doprowadziło do ich zubożenia gatunkowego i utraty walorów przyrodniczych. Łąki świeże charakteryzują się bogactwem gatunkowym i dużymi walorami krajobrazowymi. Należące do tego typu siedliska łąki rajgrasowe i bogate łąki wiechlinowe występują na terenach nizinnych całej Polski, natomiast łąki mieczykowo mietlicowe i konietlicowe w paśmie regla dolnego Karpat Zachodnich, a zwłaszcza Tatr.
Półnaturalne łąki siedlisk świeżych
Tradycyjne użytkowanie polega na dwukrotnym koszeniu. Zagrożenie dla półnaturalnych łąk świeżych to zbyt intensywny wypas, ubijanie gleby, niskie koszenie, ale także zaprzestanie użytkowania i, co ciekawe, brak nawożenia, co prowadzi do zubożenia florystycznego.
Wariant ten obejmuje siedliska określane według klasyfikacji Natura 2000:
- część niżowych i górskich świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie, bezciepłolubnych łąk pienińskich);
- górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie
Jednostki fitosocjologiczne: zbiorowiska związków Arrhenatherion (łąki rajgrasowe) oprócz ubogich postaci Poo-Festucetum (zespół wiechliny łąkowej i kostrzewy czerwonej) i suchych łąk pienińskich (Anthyllidi-Trifolietum montanii) oraz górskich łąk konietlicowych użytkowanych ekstensywnie (Polygono-Trisetion) a także nawiązujące do nich zbiorowiska, na których udokumentowana zostanie obecność gatunków identyfikujących.
Bodziszek łąkowy-jeden z gatunków charakterystycznych dla łąk świeżych
Koniczyna łąkowa - jeden z gatunków charakterystycznych dla łąk świeżych
Rajgras na łące świeżej
Półnaturalne łąki wilgotne oraz półnaturalne łąki świeże
Wymogi użytkowania
Koszenie w terminie 15 czerwca do 30 września w sposób nie niszczący runi roślinnej oraz pokrywy glebowej,
Wysokość koszenia 5 - 15cm,
Pozostawienie 5 - 15% powierzchni działki nieskoszonej, przy czym co roku powinien być to inny fragment,
Nie później niż 2 tygodnie po skoszeniu obowiązkowe usunięcie siana lub złożenie go w stogi, w uzasadnionych przypadkach można przesunąć termin zbioru,
Koszenie od środka do zewnątrz,
Dopuszcza się wypasanie wolne lub kwaterowe przy obsadzie
1 DJP/ha i obciążeniu pastwiska do 10 DJP/ha w terminie od 21 lipca do 15 października, przy czym na terenach zalewowych wypas nie wcześniej niż 2 tygodnie po ustąpieniu wód,
Zakaz nawożenia azotem powyżej 60kg N/ha w ciągu roku,